Professional Documents
Culture Documents
04 - Chuong 1 Modau
04 - Chuong 1 Modau
Chng 1
M U
in t cng sut l lnh vc p dng kh rng trong sn xut, trong cng
nghip, m n da trn nn tng ca cc mn hc mch in t, k thut xung
s Trong i tng c iu khin truyn nng lng in c kim
sot t ngun n ti. Cng sut ny c tr s t vi chc watt n vi gigawatt.
Yu cu quan trng trong in t cng sut l hiu sut v gi tr kinh t do
phi s dng k thut giao hon nhm gim thiu tn tht trong qu trnh chuyn
i v iu khin. Lnh vc p dng in t cng sut c m t nh hnh 1.1
Hnh 1.1
Hnh 1.1 bao gm 4 k thut bin i ct li nht ca in t cng sut l
Trong cng nghip, ngoi ti ring ra, phn ln mch in t cng sut l
iu khin ng c thc hin cc yu cu ca ti
Trong chng ny chng ta kho st cc ni dung sau
Chng 1: M u
Cc linh kin cng sut giao hon thng dng l: Diode,Transistor, Mosfet,
SCR, TRIAC, GTO, SCS, IGBT, MCT
AV
1
=
Tp
t0 + T
i ( t ) dt
(1.1)
t0
(1.2)
Cc trng hp c bit:
a.
Ti R
Quan h gia in p v dng in tc thi qua in tr R l:
uR = RiR
(1.3)
(1.4)
Ti L
Quan h gia in p v dng in tc thi qua cm L l:
uL = L
dit
dt
(1.5)
Chng 1: M u
ULAV = 0
c.
(1.6)
Ti R-L
di Z
dt
(1.7)
(1.8)
Tng t: U Z = R.i Z + L
IZAV = UZAV/R
T :
Ti R-L-E
U Z = R. i Z + L
di Z
+E
dt
(1.8)
(1.9)
1
Tp
t0 + T p
i dt =
2
t0
1
Xp
x0 + X
2
i dx
(1.10)
x0
(1.11)
PAV
1
=
Tp
t0 + T p
t0
1
p(t )dt =
Tp
t0 + T p
u (t ) i(t )dt
(1.12)
t0
(1.13)
Nu in p t trn ti khng i th
PAV = U.IAV = UAV.IAV
(1.14)
Chng 1: M u
Cc trng hp c bit
a.
Ti R
1
1
PAV =
u (t ) i (t )dt =
R i 2 (t ) dt
Tp 0
Tp 0
(1.15)
PAV = 0
(1.16)
PAV = 0
(1.17)
Tp
b.
c.
Tp
Ti L
Ti C
pF =
P
S
(1.18)
P
= cos
S
(1.19)
(1.20)
Chng 1: M u
Tac
S2 = (mUI)2 = m2U2(I12 + I22 + I32 + ...)
S 2 = m2U 2 I 2 + m2U 2 I 2j
j =2
S2 = P2 + Q2 + D2
(1.21)
Vi
P = m.U.I1 cos1 : l cng sut tiu th trn ti
Q = m.U.I1sin1 : l cng sut phn khng (cng sut o do sng hi c bn
ca dng in to nn)
D = m 2U 2 I 2j
(1.22)
j =2
P
P
=
S
P2 + Q2 + D2
(1.23)
Chng 1: M u
pF =
I1
cos 1
I
(1.24)
THD =
I
j =2
I1
2
j
.100[%]
(1.25)
Chng 1: M u
Hnh 1.2
a.
Cng sut p
Dng in I
Chn t=0
toff
tswon
Hiu in th V
ton
t
tswoff
toff
tswon
Hnh 1.3
Chn t = 0 lc bt u khi dn, ta c phng trnh dng in v in
th: do khi dn in th 2 u cng tc l Vf = 0V nn
i=I
t swon
v = V 1
t
swon
(1.25)
t t
t
t2
= VI
2
p = vi = VI 1
t swon t swon
t swon t swon
(1.26)
t swon
pdt =
1
VItswon
6
(1.27)
Chng 1: M u
Phn gii tng t ta c kt qu nng lng tht thot trong thi gian
khi ngng turn off bng
Wswoff =
t swoff
pdt =
1
VItswoff
6
(1.28)
Nng lng tht thot tng cng trong chu k giao hon bng
Wsw = Wswon + Wswoff =
1
VI( tswon + tswoff )
6
(1.29)
Wsw
1
=Wswf = VI( tswon + tswoff )f
T
6
(1.30)
Cng sut p
Dng in I
Chn t=0
toff
Hiu in th V
tswon
Vf
tswoff
ton
toff
tswon
Hnh 1.4
Do khi dn in th 2 u cng tc l Vf 0V nn
i=I
t
t swon
; v = - (V - Vf)
+ V = V 1
t swon
1
1
+ V f
t swon
t swon
(1.31)
t
t swon
(V V f )I
t2
2
t swon
(1.32)
t swon
1
1
11
(1.33)
t swoff
1
1
11
(1.34)
Chng 1: M u
1
3
VI + V f I ( tswon + tswoff )
2
(1.35)
Vy cng sut giao hon tiu tn trung bnh ti tn s giao hon bng
Psw = Wswf =
c.
1 1
VI + V f I ( tswon + tswoff )f
3 2
(1.36)
1
(t swon + t swoff ) Ts = D 1 (t swon + t swoff
f 2
2
(1.37)
TON
TON + TOFF
(1.38)
Ps = VfI
1
(t swon + t swoff ) f
2
(1.39)
Diod cng sut hot ng nh diod cng sut nh (ni p-n) nhng vi dng
in ln t vi chc n vi trm Ampe.
J
p
K
n
Et
Engoi
Etx
Etx
Engoi
Hnh 1.5
Chng 1: M u
/ d t
I F
/ d t
rr
rr
0 .2 5
/ 2
r r
V o n
FP
rr
rr
t
t
t
t
S =
rr
5
4
Hnh 1.6
o trr (thi gian hi phc nghch): l thi gian khi dng in gim t tr s 0
n tr s IRM ri li tr v tr s 0. Thi gian trr c gi tr t vi ns s ,
trr = ts + tt.
o ts thi gian tch tr, khi in th gim nhanh t thun n nghch nhng s
ht ti in vn cn di chuyn trong vng him lm dng in thay i t
tr s 0 n tr s IR.
o tt thi gian chuyn tip, l thi gian dng in chuyn i t tr s IRM v
tr s hay mt tr s ti thiu I0 no tu theo loi diod.
o i vi cc diod c thi gian hi phc nhanh, ta c th xem ng cong
hi phc nh mt tam gic v tnh c
in tch tch tr
Qrr =
Vi:
1
IRM t rr
2
(1.40)
i D
t
IRM =
t s
10
Chng 1: M u
trr =
2Qrr
i D
t s
t
(1.41)
Cc trng hp gii hn
Trng hp tt = 0 hay ts = trr (giao hon nhanh)
trr =
2Qrr
;
i D
t
IRM = 2Qrr D
t
(1.42)
Trng hp ts = tt = trr/2
trr =
4Qrr
;
i D
t
IRM = Qrr D
t
(1.43)
(1.44)
Vi
PON = VFIF t ON
T
1
VF(max)IF(max) (t swon + t swoff ) f
6
11
Chng 1: M u
B
p-
n-
n
C
collector
base
collector
NPN
BJT
PNP
BJT
base
emitter
emitter
Hnh 1.7
Darlington
C
I
C
B
D
1
= D M+ D+ M
Hnh 1.8
12
Chng 1: M u
Hnh 1.9
Qu trnh qu ca transistor nh hnh 1.10
Hnh 1.10
Ta thy ch trong ch xung, in tch hot ng trong vng an ton
(SOA) c m rng hn
t ON
t
VCEbhICM ON
T
T
(1.45)
POFF = VCCI
t OFF
T
(1.46)
1
VCEMICM (t swon + t swoff
6
13
(1.47)
Chng 1: M u
(1.48)
Mch bo v Transistor
trnh ni C-E chu in th qu ln khi transistor chuyn trng thi
t dn n ngng ta mc thm mch h tr theo nh hnh 1.11
VCC
Cs
Hnh 1.11
Khi transistor dn, in th VCEbh rt b, t Cs x (v trc np
y), transistor hot ng bnh thng.
Khi transistor thnh lnh chuyn sang ngng, in th cc thu tng
nhng khng tng nhanh t ngt m tng t t do t Cs np in, v gi
VCE gn nh khng i sau khi t np y. Nh Transistor khng b ph
hu v in th cao v dng ln hnh 1.12
ic
Ic
is
tf
Is
vCE
tf
Hnh 1.12
b.
Cu to- k hiu
Mosfet cng sut c cu trc ch V (cn gi l VMOSFET) cp
dng ln hnh 1.13. Cc nghin cu c thc hin nhm tng kh nng
cng sut ca cc linh kin rn. Mt lnh vc cho thy nhiu ha hn cc
kh nng ca mosfet, trong cc knh dn c iu chnh c cu trc
14
Chng 1: M u
Hnh 1.13
c tuyn
15
Chng 1: M u
Hnh 1.14
Nguyn tc hot ng
Hnh 1.15
c tuyn c tr gii hn ti a, khng c hin tng hu thc th
cp nh transistor cng sut
Dng thot IDS t vi chc n vi trm Ampe, in th nh thng
cc i BVDS t 500V 800V
in tr ng khi dn nh rdson vi chc m
Tng tr vo rt ln.
VGSmax ln khong 20 V
Thi gian giao hon nhanh khong f > 100kHZ
Thi gian p ng trn khong nhit rng
Thit k mch iu khin n gin
Khc vi Mosfet cng sut nh, dng thot IDs ca Mosfet cng
sut cho bi
iD = k( VGS - VTH )
(1.49)
16
Chng 1: M u
t ON
T
(1.50)
(1.51)
Wswon =
1
VDSmaxIDtswon
6
(1.52)
Wswoff =
1
VDSmaxIDtswoff
6
(1.53)
(1.54)
(1.55)
Hnh 1.16
c.
17
Chng 1: M u
G
E
n
E
n
Cch in
E
np
n-
pn
p+
C
C
Hnh 1.17
Hnh 1.18
V d thng s k thut ca
IGBT D4FQ4,R4 c
Ic = 18A
VCE = 400V, 500V
Cng sut cp cho ti vi kW
18
Chng 1: M u
tswoff rt b, 0,15 s
VCEbh = 2V
Tn s lm vic cao vi kHz
Hnh 1.19
VL2
RL
(1.56)
Vcc t ON
T
(1.57)
Thay vo, ta c
Vs2
RL
PL =
t ON
(1.58)
Cc cng sut tiu tn trong thi gian khi dn Pswon v khi tt Pswoff
tng t nh transistor cng sut trn, v cng sut tiu tn tng cng
giao hon:
Psw = Pswon + Pswoff = 1/6( VCEmax.Icmax )( tswon + tswoff )fsw
(1.59)
1.2.4 Thyristor
19
Chng 1: M u
silic
J2
J1
p1
p2
n1
n1
J3
n2
p n
1
iAG
J3 iAK
J2
p
p1
p2
G
J1
A+ p
T2
T1
A
J1
n2
J2 J3 iA
p n2
n
G
+
K
iGK
Hnh 1.20
Cch hot ng
C th xem SCR nh gm 2 transistor npn v pnp ghp kho cht
nh hnh 1.21
n1
T1
p1
n2
T2
p2
G
Hnh 1.21
Khi phn cc nghch ( VA < VK v VAK < 0), cc ni u phn cc
nghch nn ngng dn, SCR ngng dn, c dng r rt b qua SCR.
20
Chng 1: M u
IA = IE1;
IK = IE2
IC2 = 2 IE 2 + ICBO2
2 I G + (I CBO1 + I CBO 2 )
1 ( 1 + 2 )
(1.60)
21
Chng 1: M u
c tuyn ca SCR
Mch in v c tuyn SCR nh hnh 1.22, v c tuyn hnh:
Hnh 1.22
Theo c tuyn ta thy
Ct b ngun cp in VAK.
Cc thng s k thut
22
Chng 1: M u
Do thi gian tc dng ca xung kch phi lu t nht bng thi gian
khi dn (ton vo khong 1 5 s ).
Thi gian khi tt toff (turn off time): Thi gian t lc in th anod
gim xung 0V cho n ln cao tr li m SCR vn cn ngng ( cha
dn tr li ). toff c tr vo khong vi chc s (5 19 s ). Trong
trng hp ti l cm khng toff nh hn nhiu.
Chng 1: M u
c tnh ca cc cng G
Thng s cc cng
b.
24
Chng 1: M u
N1
MT2
MT2
MT2
MT2
P1
MT2
P
N
N2
N3
P2 N
4
P
G
MT1
MT1
MT1
P
MT1
T1
U1
MT1
MT1
MT2
T2
MT1
U1
MT2
MT2
G
MT1
G
Hnh 1.23
C th xem Triac nh gm 2 SCR ghp i song nhng ch c 1 cng
kch chung.
Kiu I-
Kiu II+
Kiu II-
VMT1MT2 > 0
VMT1MT2 > 0
VMT1MT2 < 0
VMT1MT2 < 0
IG > 0
IG < 0
IG > 0
IG < 0
(Dng vo)
(Dng ra)
(Dng vo)
(Dng ra)
Dng t
MT1 MT2
Dng t
Dng t
Dng t
MT1 MT2
25
Chng 1: M u
Th d: Vi TRIAC ta thng c: Kiu I+: IG = 30mA; Kiu II-: IG = 40mA; Kiu I-: IG = -70mA; Kiu II+: IG = 90mA. Vi Triac 40668 ta c:
IG = 10mA (I+); -15mA (II-); -20mA (I-); 30mA (II+).
c tuyn Triac
Hnh 1.24
Triac l linh kin c c tnh dn in c 2 chiu trong in AC. Hin
nay Triac ch hot ng vi dng ln nht < 500A, VBR < 1000V v tn s f
< 400Hz. c tnh cng ca Triac tng t nh kho st SCR.
Cc cch kch
V Triac dn trong c 2 chiu nn cch kch bng in DC t thng dng
hn cch kch bng in AC v bng xung.
Kch bng in AC
26
Chng 1: M u
Cu to
Hnh 1.25
MCT l linh kin kt hp gia c tnh tc ng nhanh v cng sut ln
ca Transistor vi in th iu khin ln cc cng ca MOSFET. C hai
loi MCT: N-MCT v P-MCT, c c l do cch ghp ca 2 MOSFET
lm cng nh hnh 1.26
Hnh 1.26
Hnh 1.27 m t cu trc ct ngang ca mt MCT, trong MOSFET
c tch hp trong cu trc ca SCR thc hin iu khin qu trnh
ng v ngt linh kin ny. MCT c iu khin qua cng MOS. Trong
cng nghip thng xut hin cc MCT loi p. K hiu v c tnh ca
MCT c m t trn hnh 1.26
kch dn MCT, xung in p m c a vo gia cng gateanode. iu ny dn n vic ng On- FET (p-FET), trong khi cng
off-FET (n-FET) vn b kha v kch thch lp cng m -emitter ca
transistor npn Q1. Transistor Q1 v Q2 sau chuyn sang trng thi dn
in
ngt MCT, in p cng gate anode chuyn sang gi tr dng.
iu ny lm Off-FET Q4 dn in v lm ni tt mch emitter lp m
ca transistor Q2. Transistor Q2 v th b tt lm MCT b ngt
27
Chng 1: M u
c tuyn ca MCT
MCT c c tuyn nh SCR c in v khng dn in th nghch
hnh 1.27
Hnh 1.27
28
Chng 1: M u
Hnh 1.28
GTO c cu to gm bn lp pnpn tng t vi thyristor thng
thng (SCR)- hnh 1.28, vi cc tnh nng tng t ca thyristor vi
im khc bit l c th iu khin ngt dng in qua n. Mch tng
ng GTO c v trn hnh 1.28 c cu trc tng t mch m t SCR
nhng c thm cng kch ngt mc song song cng kch ng. K hiu
linh kin GTO v trn hnh 1.28. Cu trc thc t (loi GTO i xng)
hnh 1.28
GTO c kch ng bng xung dng in tng t nh khi kch
ng thyristor thng thng. Dng in kch ng c tng n gi tr IGM
v sau gim xung n gi tr IG. im khc bit so vi yu cu xung
kch ng SCR l dng kch iG phi tip tc duy tr trong sut thi gian
GTO dn in.
29
Chng 1: M u
Hnh 1.29
M GTO nh hnh 1.30
Hnh 1.30
ng GTO hnh 1.31
Hnh 1.31
kch ngt GTO, xung dng in m ln c a vo cng G
cathode vi dc (diGQ/dt) ln hn gi tr qui nh ca linh kin, n y
cc ht mang in khi cathode, tc ra khi emitter ca transistor pnp v
transistor npn s khng th hot ng ch ti sinh. Sau khi transistor
npn tt, transistor pnp cn li s hot ng vi cng kch ng trng thi
30
Chng 1: M u
31
Chng 1: M u
nhanh (fast recovery diode), cho php linh kin dn dng in ngc m
khng cn lp t diode ngc ngoi linh kin, lm gim kch thc v
khi lng mch in s dng GTO
Linh kin GTO cn phi c mch bo v. Qu trnh ngt GTO i hi
s dng xung dng kch rng. iu ny dn n thi gian ngt di, kh
nng di/dt v dv/dt ca GTO thp. V th, cn phi gii hn cc tr s hot
ng khng vt qu gi tr an ton trong qu trnh ngt GTO. Hnh 1.33
v mch bo v GTO trong qu trnh ngt. T in C dng bo v GTO
trong qu trnh kch ngt phi c gi tr in dung ln hn gi tr qui nh
ca nh sn xut, t n ln khong vi F. Ngoi ra, GTO i hi
mch bo v chng hin tng tng nhanh dng in khi ng.
Hnh 1.32
Diode ca mch bo v phi c kh nng chu dng ln bi v trong
qu trnh s xut hin dng c bin ln qua diode v t in. in tr
mch bo v c tr s nh v m bo t x in hon ton trong khong
thi gian ng ngn nht ca GTO khi vn hnh. Khi GTO ng, nng
lng tch tr trn t s phi tiu tn ht trn in tr ny. V th, gi tr
nh mc cng sut ca in tr kh cao.
Mi GTO c mt gi tr dng c iu khin cc i m nu vt qu
th khng th ngt n bng xung dng ngc cng Gate. Nu trong qu
trnh vn hnh b bin i cng sut s dng GTO nh linh kin ng ngt,
s c c th xy ra (v d nh ngn mch) gy nn hin tng qu dng, h
thng bo v phi c thit k nhn bit s c v ngt GTO bo v
linh kin. Nu nh gi tr dng qua GTO khi s c xy ra thp hn tr s
dng cc i th c th ngt GTO bng xung dng cng m iu khin vi
bin thch hp. Nhng nu gi tr dng s c vt qu gi tr bo v
bng xung dng m, cn s dng mch bo v kiu n by (gm kha
cng sut mc song song vi linh kin GTO). Nguyn l hot ng ca
mch bo v l to ngn mch ngun cp in cho GTO bng cch kch
ng mt SCR mc song song vi linh kin GTO. Dng ngn mch lm
32
Chng 1: M u
Cu to v chc nng
S ci tin cng ngh ch to GTO thyristor dn n pht minh
cng ngh IGCT.
GCT (Gate Commutated Thyristor) l mt dng pht trin ca GTO vi
kh nng ko xung dng in ln bng dng nh mc dn qua cathode v
mch cng trong GCT m bo ngt nhanh dng in. Cu trc ca
GCT v mch tng ng ca n ging nh ca GTO.
IGCT l linh kin gm GCT v c thm mt s phn t h tr, bao gm
c board mch iu khin v c th gm c diode ngc.
kch ng GCT, xung dng in c a vo cng kch lm ng
GCT tng t nh trng hp GTO.
kch ngt GCT, mi ni pn base-emitter c phn cc ngc bng
cch cung cp in p ngun ngc chiu. iu ny lm trit tiu dng
in qua cathode v ton b dng in i qua cathode s c y sang
mch cng vi tc rt nhanh v bin GCT tr thnh mt transistor pnp.
c th to dng in qua mch cng tng nhanh v ln, GCT
(IGCT) c ch to c bit gim cm khng mch cng (mch vng
cng iu khin cathode) n gi tr nh nht.
33
Chng 1: M u
G
K
Hnh 1.33
Hnh 1.34
Qu trnh ngt dng in ca IGCT bi tc dng xung dng kch cng
c v minh ha trn hnh 1.35. c th so snh vi qu trnh ngt dng
ca GTO, th ca dng cng c v cho hai trng hp
34
Chng 1: M u
Hnh 1.35
Kh nng chu ti
u im chnh ca IGCT th hin cc mt sau:-kh nng chu p
kha cao n 6kV ( d kin s tng ln n 10kV) vi tin cy cao; tn
hao thp khi dn in bi c kh nng dn nh thyristor; kh nng gii hn
dng ngn mch s dng mch bo v cha cun khng hn ch di/dt
(turn on snubber) v gi thnh thp do tn dng cng ngh silicon vi mc
tch hp nng lng cao.
Cc thit b s dng IGCT c cng sut thay i trong khong 0,3 n
5MW cho cc ng dng truyn ng in ni chung, n 5MW cho thit
b n nh in p (Dynamic Voltage Restorer), ngun d phng (Dynamic
UPS) v my ct, n 20MW i vi cc truyn ng c bit, 25MW i
vi mch siu dn t SMES (Supermagnetic Energy Storage) v 100MW
cho thit b truyn ti in (interties).
Tng kt
Kh nng hat ng ca cc linh kin bn dn cng sut c so snh theo
hai kha cnh cng sut mang ti v tc ng ngt c minh ha hnh
1.36 da theo s liu tra cu nm 98-99 ca hng EUPEC
Linh kin GTO cng sut ln c sn xut vi kh nng chu c in
p/ dng in t 2,5-6kV/1-6kA. GTO cn c ch to cha diode ngc vi
tn hao thp, kh nng chu in p/ dng in ca n t n 4,5kV/3kA
Linh kin IGCT c ch to gn y c kh nng chu c in p/
dng in 6kV/6kA vi kh nng chuyn mch gn nh ton b dng in sang
mch cng khi kch ngt. Cm khng mch cng gim n 1/100 so vi loi
GTO thng thng, cho php tc tng dng in cng khi kch ngt n
diGQ/dt=6.000A/ . Thi gian lu tr ts gim cn khong 1/10 so vi ca
GTO. Cc tnh cht cho php GCT rt thun tin khi mc song song hoc ni
tip v kh nng iu khin ng ngt cng sut ln ngay c khng s dng
mch bo v.
Cc diode cho nhu cu thng thng c ch to vi kh nng chu
35
Chng 1: M u
Hnh 1.36
36