NGN NG M NHC THI K LNG MN

m nhc thi k lng mn bt u khong 1820 v kt thc vo

1900 vi nhng nh son nhc lng danh nh Franz Schubert,
Robert Schumann, Clara Schumann, Frdric Chopin, Franz Liszt,
Felix Mendelssohn, Hector Berlioz, Peter Ilyich Tchaikovsky, Bedrich
Smetana, Antonin Dvorak, Johannes Brahms, Giuseppe Verdi,
Giacomo Puccini, Richard Wagner v Gustav Mahler.
thi k lng mn, cc nh son nhc vn s dng nhng th
loi m nhc ca thi k c in.
Nhng mm mng sm nht ca m nhc lng mn xut
hin trong cc tc phm ca Mozart v c bit nht l trong cc
tc phm ca Beethoven ngi c nh hng ln n cc nh
son nhc thi k sau.
S din cm v giai iu mang tnh ca xng l nhng c im
k tha t m nhc c in.
Bn cnh , c rt nhiu im khc bit gia m nhc c in
v lng mn. m nhc lng mn phong ph hn v mu sc nhc
kh, sc thi, m vc rng hn.
Ha m cng phc tp hn, nhn mnh vo cc hp m mu
sc, khng n nh.
Trong thi k ny, m nhc c s lin kt cht ch vi cc loi
hnh ngh thut khc, c bit l vn hc. Nhiu th loi mi hnh
thnh v pht trin. m nhc mang s xung t ln hn, t ch trng
n tnh cn bng v gii quyt xung t.
Tuy ng li chung l nh vy, nhng cc nh son nhc lng
mn c khuynh hng sng tc rt phong ph. Trong khi mt s
nhc s nh Mendelssohn v Brahms chu nh hng su sc t m
nhc c in th cc nhc s nh Berlioz, Liszt v Wagner li c
nhng i mi rt to bo.
Phong cch ring

Khc vi m nhc c in vn mang tnh khch quan v khi

qut, m nhc lng mn cao cm xc c nhn v phong cch
ring ca tng nhc s.
Rt nhiu tc phm c sng tc phn nh chnh xc tnh
cch ca ngi vit. Chnh v vy, vi nhng ngi yu nhc c kinh
nghim, ch sau vi pht lng nghe (hoc thm ch vi giy), h c
th phn bit ngay tc phm no ca Schumann hay Chopin,
Tchaikovsky hay Brahms.
Ch sng tc
m nhc lng mn m ra mt ngun cm xc bt tn, t
cm xc thn quen, chi sng, kh lng v su mun, n cm xc
sung sng v khao kht.
Trong thi k ny, c hng ngn ca khc v cc v nhc kch ca
ngi tnh yu lng mn, tuy nhin cc nhn vt thng khng c
hnh phc v bao trm ln h l v s cc tr ngi.
Ch sng tc rt phong ph. T tnh yu, am m, quyn r
cho n ma qu (giao hng Fantastique ca Berlioz), tt c u
c th hin bng m nhc. Cc nh son nhc thi k ny c bit
a thch nhng ch v thin nhin.
Trong giao hng Fantastique, Chng ta c th nghe thy Berlioz
miu t ting kn ca ngi chn cu v ting sm vang ln nh
th no; ting ci nga trong m ma gi (trong Erlking ca
Schubert), dng sng chy (Moldau ca Smetana), do bc min
ng qu (trong Ging heut Morgen ubers Feld ca Mahler).
(ch trong Moldau ca Smetana)

Cc nh son nhc thi k ny cng c bit yu thch nhng

ch t thi Trung C v nhng ch t cc v kch ca
Shakespeare.
Trong thi k ny, cc ngh s c khuynh hng th hin ni
tm ca con ngi, m trc ht l th hin t do c nhn. Ch
ngha lng mn cao s chn tht trong th gii tnh cm. Nhng
ch v tnh yu, ni c n, ni bun, nhng l tng khng t
c, nhng trn tr v ci cht v s sng, nhng c m nhn
o u c s dng rng ri trong ngh thut lng mn.
V vy, ch ngha lng mn lm phong ph cho ngh thut
bng nhng hnh tng mi v nhng ch mi, m rng phm vi
tm l tr tnh m trong nhng tc phm ca thi k trc khng
thy c, hoc trong mt chng mc no khng c ph bin
hoc khng c nhn mnh.
(trch trong Lch s m nhc Chu u, tp 2 Nguyn Th
Nhung).
Ch ngha dn tc v ch ngha ngoi lai
Ch ngha dn tc l mt bc chuyn rt quan trng trong
chnh tr, v nh hng ln n m nhc ca th k 19.
Ch ngha dn tc trong m nhc xut hin v pht trin khi cc
nh son nhc thi k ny bt u s dng nhng th loi ca dn
tc h sng tc nh dn ca, dn v, truyn thuyt, v lch s qu
hng.
3

Phong cch v mu sc c trng ca cc th loi mi n t Ba

Lan, Nga, Bohemian, hoc c hon ton tng phn vi m nhc
mang tnh khi qut ca thi k c in.
(tit tu c trng ca iu polonaise Ba Lan)

(tit tu c trng ca mazurka, iu nhy ca Ba Lan)

(iu th ha m kp, c trng ca m nhc Hungary)

Bt u vi ch ngha dn tc, nhiu nh son nhc rt hng

th vi cc cht liu m nhc y mu sc ca cc quc gia khc
nhau. iu ny dn n ch ngha ngoi lai trong m nhc.
Mt s nh son nhc sng tc giai iu theo phong cch
Chu , hoc s dng tit tu v nhng nhc kh ca cc quc gia
xa xi khc. Nhc s Georges Bizet vit opera Carmen vi bi
cnh Ty Ban Nha, nhc s Giacomo Puccini vi mu sc Nht Bn
trong opera Madame Butterfly, nhc s Rimsky-Korsakov vi mu sc
Rp trong tc phm cho dn nhc Scheherazade
4

(Galli Marie trong vai Carmen, ln cng din u tin nm

1875)

(Geraldine Farrar trong vai Madama Butterfly, nm 1907)

Ch ngha ngoi lai trong m nhc gip cho bc tranh tng

th ca m nhc thi k lng mn tr nn y mu sc v b n hn.
m nhc c s gn kt cht ch vi cc hnh thc ngh
thut khc
Trong thi k lng mn, cc tc phm kh nhc c s kt hp vi
ct truyn, th, hnh ng hoc cnh tr.
Mt tc phm kh nhc c th miu t cm xc, tnh cch nhn
vt v din bin ca cu chuyn, hoc tc phm c th miu t
m thanh v hnh nh ca t nhin.
m nhc lng mn a dung loi nhc c tiu . Nguyn tc ny
lm cho m nhc c mi quan h cht ch vi cc loi hnh ngh
thut khc, gip tc phm phn nh thc t r rng hn.

Tnh tiu cn gip cho m nhc c tnh t do v r rng hn.

Nhng th loi m nhc in hnh ca thi k ny l giao hng c
tiu , giao hng th, ouverture
Trong ouverture Romeo v Juliet ca Tchaikovsky mt tc
phm cho dn nhc ly cm hng t kch Shakespeare, m nhc th
hin s xung t gia hai gia nh i lp, giai iu du dng th
hin tnh yu tui tr, tit tu hnh khc tang l miu t nh mnh
y bi kch ca Romeo v Juliet.
(ch trong Romeo v Juliet ca Tchaikovsky)

Trong The Moldau mt tc phm dnh cho dn nhc, ca ngi

dng sng chnh Bohemia, Smetana s dng m nhc gi t
hnh nh dng sui chy rc rch, khung cnh sn bn, m ci
hnh phc v m thanh nhng ngn sng va vo nhau.
Tht ra, vic s dng m nhc miu t hnh nh v m thanh
xut hin t nhiu th k trc, tuy nhin, n ch c bit pht
trin mnh trong thi k lng mn, khi m nhc c s gn kt cht
ch vi vn hc.
Nhiu nh son nhc nh Berlioz, Schumann, Liszt, Wagner
cng l nhng son gi ni bt.
Cc ngh s nhiu lnh vc khc nhau rt ho hng vi
tng ca s lin hp ngh thut ny. Cc nh th mun th ca
h du dng v mang tnh nhc hn, cc nhc s th mun m nhc
ca h thi v v mang tnh th ca hn.
phn nh cuc sng sinh ng v a dng ca con ngi, m
nhc c khuynh hng gn gi vi th ca, hi ha, n s tng hp
ca cc loi hnh ngh thut. Vic ny gip cho m nhc thi k lng
mn khng ch phong ph v ch , ni dung t tng, hnh tng
m nhc, m cn phong ph v hnh thc th hin, th loi tc

phm, bi v cc nh ngh thut thi k ny cao s t do sng

to.
Do s thay i v thm m, nu trong m nhc c in, ngi ta
to ra ranh gii r rt gia cc th loi th trong m nhc lng mn,
ngi ta ch n s kt hp cht ch gia cc th loi vi nhau.
c bit, ngi ta cn kt hp cc tnh cht mu thun nhau nh
tnh hi hc kt hp vi bi kch
Trong ngh thut, ngi ta i vo nhiu loi ti, nghin cu
to ra mu sc mi, ch trng to s tng phn, xung t, kch
tnh. c bit, trong m nhc, mu sc ha m thay i lin tc, ch
trng pha trn m sc to ra mu sc c bit.
Mu sc gy n tng
Cc nh son nhc thi k lng mn c bit hng th vi nhng
m thanh y mu sc, gi ln cm xc t cc gic quan. H s
dng mu sc m thanh truyn ti cm xc v miu t. Cha bao
gi m sc li tr nn quan trng trong m nhc n th.
Trong cc tc phm giao hng v opera, so vi dn nhc c
in th quy m dn nhc thi k lng mn ln hn v c nhiu m
sc khc nhau hn.
Vo cui thi k lng mn, nhiu tc phm cho dn nhc cn n
gn 100 nhc cng.
S gia tng s lng nhc cng trong dn nhc dn n vic
gia tng din tch ca cc phng ha nhc v cc nh ht.
Cc nh son nhc s dng nhiu cc nhc kh ng hn, bao
gm c trombone, tuba, horn v trumpet.
Nm 1824, Beethoven c cch tn to bo khi ng yu cu
ti 9 nhc kh ng chi trong giao hng s 9. Nm 1894, nhc
s ngi o Gustav Mahler s dng 25 nhc kh ng trong giao
hng s 2. Horn v trumpet cn chi ip giai iu trong nhiu iu
valse.

B ng, b g v b g c vai tr quan trng.

B g vi nhng nhc kh c mu sc mi nh contrabassoon,
bass clarinet, English horn v piccolo c s dng thng xuyn
trong dn nhc.
Cu to ca nhc kh cng c ci tin gip cho nhc cng
biu din uyn chuyn v chnh xc. m thanh ca dn nhc tr nn
sng v gi t hn do s dng nhiu cymbal, triangle v harp.
(contrabassoon)

(bass clarinet)

(English horn)

(piccolo)
10

(cymbal)

(triangle)

11

(harp)

12

Ngoi vic s dng thm cc nhc kh k trn, k thut chi

nhng nhc kh truyn thng nh flute, violin cng c nhiu sng
to.
Nhc cng flute phi thi khu vc hi th thp hn. Nhc cng
violin c yu cu chi bng phn thn g ca archet (col legno).
Nhiu tc phm kh yu cu k thut biu din ca nhc cng phi
cao hn trc.

13

(cy archet)

(chi trn phn thn g ca archet)

14

Nhiu nhc s tm cch pha trn v kt hp cc mu sc khc

nhau to ra nhng m thanh day dt v mnh lit nht.
Piano l nhc kh yu thch ca cc nh son nhc thi k lng
mn. Cu to ca piano tng i hon thin. Ngi ta s dng
mt khung st gi nhng si dy c ko cng hn, ba c
bc n.
Vi nhng ci tin nh th, ngi ngh s chi piano c th to
ra m thanh vi nhiu mu sc hn. Pedal bn phi gip m thanh
vang hn tt c cc qung.
(cu to ca mt cy n piano hin i)

Ha m mu sc
c thm nhiu mu sc mi, cc nh son nhc thi k ny
khm ph ra nhiu hp m mi, hoc vn dng sng to nhng

15

hp m quen thuc. Ha m phong ph, mu sc v phc tp, gip

th hin cm xc mnh lit hn.
Ni bt hn ht l s dng ha m bn cung dng cc hp m
c nhng nt khng c trong gam trng hoc gam th thng
thng (cc nhc s thi k c in ch yu s dng hp m trong
iu trng t nhin v th ha m). Cc nhc s thi k lng mn,
c bit l lng mn thi k cui, a thch s dng hp m trong gam
bn cung (12 m) hn l hp m trong gam trng hoc th (7 m).

(iu trng t nhin)

(iu th ha m)

(gam bn cung)

16

Nhng hp m mi gip cho m nhc tr nn chuyn ng

v nhiu mu sc hn. So vi thi k c in, trong thi k lng mn,
ngi ta s dng nhiu hp m nghch v khng n nh.
Bng s tr hon gii quyt cc hp m khng n nh, cc nh
son nhc to ra nhng cm xc khao kht, cng thng, mnh
lit v b n.
Cc tc phm rt phong ph v iu tnh, c c ly iu hoc
chuyn iu. Bi v du ha thay i thng xuyn nn n tng v
hp m ch khng r rng nh trong cc tc phm c in. Cm
gic v ch m khng cn mnh nh trc.
Cui thi k lng mn, ha m ngy cng nhn mnh vo tnh
khng n nh, t gii quyt.
Nguyn tc quan trng trong ha m v ngh thut phi kh
dn nhc l phi a ra c nhng mu sc khc nhau th hin
nhng bin i trong tm l nhn vt, nhn mnh trng thi tm l
tinh t ca con ngi. H cao s tng phn ca mu sc iu
tnh, thng hay chuyn iu t ngt, dung nhiu bin m, cao
vai tr ca cc hp m ph.
Trong ngh thut phi kh dn nhc, cc nh son nhc c bit
khai thc mu sc b g din t tm l tr tnh.
(trch trong Lch s m nhc Chu u, tp 2 Nguyn Th
Nhung)
Li cu trc giai iu cng c nhiu i mi.
Giai iu c cu trc t do v xa nha ranh gii ca cu on.
Trong tc phm c s phi hp gia nhiu th php khc nhau. Th
php phc iu c s dng rng ri.
Li cu trc giai iu mang tnh ca xng. Ngay trong cc tc
phm kh nhc ln nh giao hng, concerto, t sinh ra mu mc
mi ca th loi giao hng tr tnh.

17

Trong cu trc hnh thc, cc nh son nhc thng s dng

nguyn tc n ch , thay th cho nguyn tc xy dng trn hai
ch nh trong thi k c in.
Nguyn tc ny c th xy dng t mt ch , bng nhiu th
php sng tc khc nhau, tc gi to nn s bin i v m iu,
ha m, tc , cng , tit tu lm thay i tt c c im,
cm xc, t tng
Nguyn tc n ch to nn s thng nht v m iu, to
nn s phong ph v hnh nh trong tc phm. Nguyn tc ny pht
trin nht trong th loi giao hng th v giao hng c tiu .
Sc thi, cao , tc u c m rng
Sc thi trong cc tc phm thi k lng mn c bin c
m rng hn nhiu so vi thi k c in. S tng phn mu sc tr
nn r rng v mnh m hn.
Trong thi k c in, nu bin sc thi dao ng t O cho
n D, th thi sc thi trong cc tc phm thi k lng mn dao
ng t PPPP n FFFF.
(ouverture 1812 ca Tchaikovsky)

18

(giao hng s 6 ca Tchaikovsky)

19

 tng tnh din cm, cc nh son nhc th k 19 thng s

dng nhiu crescendo, decrescendo v hay thay i sc thi t
ngt.
Tng t vi sc thi, m vc cng c m rng, cc nhc s
s dng ti nhng nt rt cao v rt thp. tng sng v
su ca m thanh, h cn khai thc m sc ca nhng nhc kh nh
piccolo, contrabassoon cng nh m rng m vc ca n piano.
thay i tnh cht m nhc, h cn thay i tc bng
accelerando (nhanh ln), ritardando (chm dn) Thi k ny c rt
20

nhiu loi nhp khc nhau. Trong mt tc phm cng c rt nhiu

s dao ng v tc . th hin s din cm, nhng ngh s biu
din th k 19 thng s dng rubato (nhp co dn).
Th loi : rt phong ph t th loi nh cho n th loi
s
Thi k lng mn l giai on c rt nhiu mu thun. Cc nh
son nhc thng vit nhng tc phm hoc l rt nh, hoc l rt
s.
Nhng tc phm piano ca Chopin hoc nhng ca khc ca
Schubert ch di khong vi pht. V c quy m nh nn nhng tc
phm ny ch c biu din nh hoc khi ngi ta hi hp li
ni no c piano m thi.
Trong cc tc phm , nhng thin ti m nhc thi k ny c
th to ra cm xc rt mnh lit ch thng qua mt giai iu ngn,
mt vi hp m, hoc mt mu sc mi no to nn nt c
trng nht ca tc phm.
Mc khc, nhng tc phm quy m s, v i nh ca Berlioz
v Wagner phi cn n c trm ngh s biu din, di ln n
vi gi ng h, v nu biu din th phi cn n mt phng ha
nhc ln hoc nh ht opera.
Cc th loi giao hng, sonata, t tu dy, concerto, opera, tc
phm cho hp xng vn pht trin mnh. Mi chng thng di,
s v phc tp hn so vi thi k ca Haydn v Mozart. V d nh,
mt bn giao hng in hnh ca th k 19 c di khong 45
pht, trong khi , mt bn giao hng ca th k 18 ch vo khong
25 pht.
Ni tm li, thi k lng mn, cc phm tr nn quy m hn,
dn nhc c nhiu ngh s biu din hn, k thut kh hn v ha
m phc tp hn.
Trong cc tc phm ln nh giao hng, mt ch no
hoc nhiu ch c th xut hin lp li cc chng khc nhau.

21

iu ny c Beethoven s dng khi vit giao hng s 5 : mt

ch trong chng scherzo c nhc li chng kt.
Khi giai iu c nhc li chng sau hoc phn sau ca
tc phm, tnh cht m nhc s thay i bng cch thay i sc
thi, phi kh, hoc tit tu. V d nh trong giao hng Fantastique
ca Berlioz, ch tr tnh chng m u tr thnh mt iu
nhy chng cui.
Nhng chng hoc nhng phn khc nhau cng c th c
lin kt vi nhau bng nhng on ni. Mt chng giao hng hoc
mt chng concerto c th c biu din qua lun chng k tip
m khng cn ngng li. Beethoven tng lm iu tng t trong
giao hng s 5 (chng 3 v chng 4).
Gia cc mn, cnh trong cc v opera th k 19 cng c
kt ni vi nhau bng cc on ni, hoc mt ch m nhc xuyn
sut tc phm.
Cc nhc s pht trin nhng th loi nh thnh th loi ln,
phc tp v s. Mt s nhc s cn pht trin nhng th loi c
trng ca dn tc tr thnh th loi chuyn nghip.
Chopin pht trin mazurka, polonaise vn l nhng iu
nhy dn gian Ba Lan tr thnh nhng th loi chuyn nghip,
mang tnh quc t. ng cn pht trin nhng th loi nh nh
prelude, balade thnh nhng th loi kh v phc tp, i hi k
thut biu din cao.
Nhiu nh son nhc cn sng to ra nhng th loi mi : Liszt
vi giao hng th 1 chng, Mendelssohn vi ouverture c lp.
Cc th loi truyn thng nh giao hng, concerto cng c
nhiu i mi to bo v ni dung, s lng chng. Schubert c
giao hng s 8 vi hai chng, Berlioz c giao hng Fantastique
vi 5 chng. Smetana vi lin khc giao hng T quc ti, Grieg
c t khc giao hng Peer Gynt, Liszt vi giao hng th 1
chng

22

Giao hng c tiu v ni dung cu chuyn ging nh opera.

Berlioz pht trin th loi giao hng nhiu chng, s lng chng
ph thuc vo din bin cu chuyn.
Ngh thut biu din t n trnh cao. Thi k ny l thi k
thnh vng ca cc ca s ni ting v cc ngh s biu din iu
luyn nh Papagani, Chopin, Franz Liszt
(Nicolo Paganini)

Mt trong nhng th loi pht trin mnh nht trong m nhc

thi k lng mn l cc ca khc ngh thut dnh cho ging ht vi
phn m piano.
Phn m trong tc phm do chnh tc gi ca khc vit, l
phn v cng quan trng, gp phn th hin tnh cch v ni dung
bi ht. Bn thn phn m cng c motif ring. Cc nhc s nh

23

Schubert, Schumann, Brahms u l nhng bc thy v phn m

cho ca khc.
Nhiu phn m cn i hi k thut biu din cao.

(Serenade ca Schubert)

(Spring Waters ca Rachmaninov)

24

Mc d hin ti, cc ca khc ngh thut vn c biu din

cc phng ha nhc, nhng trc y, ngi ta ch ht v thng
thc chng nh.
Trong thi k lng mn, ca khc ng mt vai tr rt quan trng.
Nu trong cc thi k trc, ca khc cha bao gi gi vai tr u tin
trong nn m nhc chuyn nghip.
Cho n th k 19, cc hot ng tin b ca cc nh tr thc
lm hnh thnh nn cc nhm bnh th, vn, trong cc gia nh, trn
c s , cc th loi ca khc, lin ca khc xut hin. T , th loi
25

ca khc c ngha quan trng, snh ngang vi cc th loi s

nh giao hng, opera, ng thi cn nh hng n s pht trin
ca m nhc lng mn.
Ca khc ca nhiu nhc s thi k hu lng mn nh Richard
Strauss chu nh hng su sc t cc nhc s chuyn vit ca khc
nh Schubert, Schumann
Mi quan h su sc gia cc nh th v cc nh son nhc
khin cho cc nhc s ch yu ph nhc cho th. V th, li ht trong
cc ca khc thng l th hoc phng tc t th.
Nhiu tc phm giao hng cng ly cm hng t th. Nhiu
th loi m nhc mi xut hin cng bt ngun t th. V d nh th
loi giao hng th ca Liszt.
Hu ht cc nhc s vit nhiu cho ca khc nh Schubert,
Schumann, Brahms u ph nhc cho th. Hai nh th c tc
phm c ph nhc nhiu nht l Johann Wolfgang von Goethe
(1749 1832) v Heinrich Heine (1797 1856).

(Johann Wolfgang von Goethe)

26

(Heinrich Heine)

27

28