UDK: 551.577.51(497.

6 Vrbanja)

Radislav Toi1
Sneana Winterfeld2
Novica Lovri3

DOI 10.7251/HER0913079T

PRIMJENA HIDROLOKIH METODA U ODREIVANJU

EKOLOKI PRIHVATLJIVOG PROTICAJA RIJEKE VRBANJE
Apstrakt: Antropogeni uticaj na tekue vode sve je izraeniji u posljednjih
nekoliko decenija. Koritenje vode moe doprinijeti privrednom razvoju nekog prostora,
posebno ako se nastoji iskoristiti njen potencijal ili ako se ona upotrebi u svrhu
navodnjavanja poljoprivrednih povrina. Meutim, izgradnja akumulacija ili drugih
hidrotehnikih objekata najee sa sobom nosi veoma teke posljedice u smislu uticaja
na ekosistem vodotoka, morfologiju rijenog korita, fiziko - hemijske karakteristike vode
i druge elemente. Brojna istraivanja ukazala su na negativne efekte izmijenjenog reima
rijeke i potrebe definisanja ekoloki prihvatljivog proticaja. U radu je prikazana primjena
nekoliko hidrolokih metoda u odreivanju ekoloki prihvatljivog proticaja, i to posebno
onih koje se trenutno koriste u Evropi i u naoj zemlji.
Kljune rijei : vodni resursi, proticaj, ekoloki prihvatljiv proticaj, rijeka
Vrbanja.
Abstract : Human influence on running waters is being more expressed in last few
decades. Use of water may contribute to the economic development of a certain area if its
potential was intended to be exploited as well as if it was to be used for the irigation of a
agricultural areas. However, constructions of accumulations or other hydrotechnic
structures usually carries very serious consequences in terms of impact on the ecosystem
of water, morphology of river-bed, physical and chemical characteristics of water and
other elements. Numerous studies have pointed to the negative effects of changed running
river regime and the need to define environmental flow. The paper describes the
application of a hydrological method in determining environmental flow, especially those
currently used in Europe as well as in our country.
Key words : water resources, flow, environmental flow, river Vrbanja.
UVOD
U nauci je ve odavno poznata injenica da brojni tehniki sistemi koje ovjek
stvara, prolaze tokom vremena kroz proces oprenih ocjena i kvalifikacija. U prvoj fazi oni
bivaju glorifikovani, da bi se ne dugo zatim negirali i to upravo onda kada se prvi put
ispolje negativni efekti njihovog djelovanja na ovjeka i njegovo okruenje. Ipak, ne smije
se zaboraviti da ovakav odnos treba posmatrati u svjetlu dijalektikog materijalizma, koji
ukazuje da svako stvaranje koje se definie kao progres, treba istovremeno posmatrati i
1

Dr Radislav Toi, doc., Prirodno - matematikog fakulteta Univerziteta u Banjoj Luci, Banja
Luka, Bosna i Hercegovina.
2
Mr Sneana Winterfeld, dipl. ing. gra., Zavod za vodoprivredu Bijeljina, Bijeljina, Bosna i
Hercegovina.
3
Novica Lovri, asistent Prirodno - matematikog fakulteta Univerziteta u Banjoj Luci, Banja
Luka, Bosna i Hercegovina.
73

kao uzrok poremeaja koji ugroavaju druge komponente opteg progresa. Primjer
akumulacionih jezera je nazaobilazan, jer su ona, moda i vie nego drugi tehniki sistemi
i hvaljena i osporavana. Osporavanje je najee bazirano na nespremnosti da se
vodoprivredni sistemi sa akumulacionim jezerima posmatraju kao podsistemi u jednom
sloenom socio - ekolokom sistemu, ali sistemu u kojem je neophodno jasno razgraniiti
uzroke, posljedice, koristi, tete i u kojem je potrebno initi organizovane i planirane
aktivnosti kako bi se negativne posljedice svele na prihvatljivu mjeru sa aspekta sloenog
socio - ekolokog sistema. Razlog drugaijem pristupu, od osporavanja, je izraeni
demografski rast i tehniko - tehnoloki razvoj koji su uzrokovali poveanje potronje
vode, ime se odnos raspoloivih kapaciteta vodnih resursa u slivovima smanjio u odnosu
na zahtjeve potronje, pa je na zahtjeve bilo mogue odgovoriti samo uz izraenija
izravnavanja proticaja.
Dakle, ova injenica kao i stalni porast zahtjevane obezbjeenosti svih vidova
potronje, osnovni su faktor izraene potrebe izgradnje sve sloenijih vodoprivrednih
sistema sa akumulacionim jezerima kojima se obezbjeuje potrebna vremenska raspodjela
voda (Veron et all., 1978, Toi, 2007).
Iako se vodoprivredni sistemi sa akumulacionim jezerima grade ve hiljade godina,
tek se posljednjih decenija oni poinju izuavati u okviru veih sistema, socijalno urbanih i ekolokih, jer se iz faze izgradnje izolovanih akumualcionih basena, sa
ogranienim uticajem na okruenje - ekosistem, prelo na izgradnju itavih sistema
vjetakih jezera - akumulacija i to ponegdje sa potpunim kaskadiranjem vodotoka.
Radikalnija promjena uslova u ivotnoj sredini, nametnula je obavezu sistemskog i
ekolokog pristupa i otvorila prostor za ukljuivanje svih naunih disciplina u ijoj su sferi
prouavanje procesa i pojava u slivu akumulacije, u samoj akumulaciji, ali i pojava i
procesa u vodotocima uzvodno i nizvodno od akumulacije
Na rijeci Vrbanji predviena je izgradnja nekoliko malih hidroelektrana, trenutno
je zainteresovano 18 koncesionara dok je jedna mala hidroelektrana i realizovana. Vrbanja
ima najvei znaaj kao rijeka koja moe obezbijediti dovoljnu koliinu vode potrebnu za
navodnjavanje Lijeve polja i Srbako-Noike ravni. Ovako definisan zahtjev namee
potrebu izgradnje akumulacija na Vrbanji, a ukupna potrebna zapremina akumulacionog
prostora trebala bi da bude 160 - 170 106 m3. Dakle, bez relativno veih akumulacija,
osnovni zadatak Vrbanje u okviru Vodoprivredne osnove rijeke Vrbas ne bi mogao biti
izvren.
Prosjeni specifini energetski kapacitet za cijeli tok iznosi 3.35 GWh/km, to ne
svrstava Vrbanju u energetski znaajne tokove, dok je ukupni energetski kapacitet toka je
310.9 GWh godinje.
Osnovni razlog za ovo su relativno male proticajne koliine vode, a i relativno velika
duina toka. Moe se uoiti da je energetski kapacitet rijeke Vrbanje ravnomjernije
rasporeen du toka, nego kod ostalih pritoka Vrbasa. Izvorini (od St. 92+800 do St.
87+700 km, 6.0 GWh/km), srednji (od St. 55+450 do 38+900 km, 3.9 GWh/km) i
najnizvodniji potez (od St. 11+200 do St. 0+000 km, 4.9 GWh/km) imaju prosjenu
vrijednost specifinog energetskog kapaciteta neto veu od prosjene za cijeli tok, pa su
to i najatraktivnija mjesta za energetsko iskoritenje Vrbanje. Poto je specifini energetski
kapacitet du toka Vrbanje prilino izravnat, to ne postoji neko posebno atraktivno mjesto
koje bi bilo predodreeno za izgradnju postrojenja. Pored toga, jedan od znaajnijih
problema na rijeci Vrbanji je relativno mali proticaj, pa bez izraenih lokaliteta sa
koncentrisanim padom korita, nema ni mogunosti izgradnje nekog kljunog postrojenja, a
da se pri tome ne pristupi izgradnji akumulacije. Usvojenim rasporedom postrojenja na
74

Vrbanji predvieno je zadovoljenje osnovnog uslova potrebe za navodnjavanjem Lijeve

polja i Srbako - Noike ravni, odnosno predvieno je obezbjeenje potrebnog proticaja
na Vrbasu izgradnjom akumulacija na Vrbanji. Predviene akumulacije iprage,
Grabovica i elinac formirane su na mjestima gdje bi potapanje naselja bilo
minimalno, ali da se obezbijedi potrebna zapremina. Usvojenom varijantom predvieno je
postojanje 18 postrojenja, od kojih su petnaest derivaciona: Divi, Kruevo, Stopan,
Koritine, Jurii, Orahovo, Obodnik, Vrbanjci, Kotor Varo I, ibovi, Gradina, Rudine,
Vrbanja I, Vrbanja II, Vrbanja III, i tri pribranska postrojenja: iprage, Grabovica i
elinac I. Zbog izraene naseljenosti pojedinih mjesta uz vodotok i velikog pada, sa
malim proticajima, u gornjem toku rijeke, sa navedenim rasporedom hidroelektrana, se
postie iskoritenje bruto pada od 683 m, to iznosi 52.6% od ukupno raspoloivog i
formiranje akumulacionog prostora od 167 106 m3. Instalisana snaga je 56.42 MW i
mogua srednja godinja proizvodnja od 195.10 196.60 GWh (Brati et all., 2006).
Pregraivanjem vodotoka Vrbanje formirae se akumulacije ime e se znatno
izmijeniti vodni reim nizvodno od pregradnog objekta. Budui da je svaki vodotok
specifian po svojim prirodnim karakteristikama, pri svim vidovima bilansiranja voda u
vodotocima uvijek se mora voditi rauna o proticaju neophodnom za zadovoljavanje
potreba onog dijela stanovnitva uzvodno, ali i nizvodno od objekta, kao i proticaju koji je
neophodan za ihtiofaunu i pratee biocenoze u slivu tog vodotoka. Dakle, potrebno je
naglasiti da veliina teta koje nastanu na vodotoku i u slivu, a koje su izazvane
zahvatanjem vode najee jednaka ili vea od cijene koja se mora platiti za njegovu
obnovu. U tom smislu, neophodno je predvidjeti posljedice zahvatanja vode na reim
proticaja jer bilo kakav vjetaki uticaj na reim proticaja bitno e uticati i na sam
ekosistem rijeke. Stoga, u ovakvim sluajevima neophodno je odreivanje ekoloki
prihvatljivog proticaja koji treba obezbjediti adekvatan reim toka i to u smislu kvantiteta,
kvaliteta i dinamike da bi se odrao "dobar" status akvatinih ekosistema (Bonacci et all.,
1997, 1997a, Bonacci, 1999, 2000, 2003, Mieti, 1995, 2003, Acreman, et all., 2004).
Oreivanje minimalnih koliina vode koja e stalno tei u prirodnom koritu
nizvodno od zahvata multidisciplinaran je problem. U razvijenim zemljama svijeta za
definisanje ekoloki prihvatljivog proticaja razraene su sloene ekoloke metode i modeli
biolokog odgovora ija primjena u Republici Srpskoj nije mogua zbog nedovoljne
bioloke i biocenotike istraenosti vodotoka. Stoga, ekoloki prihvatljiv proticaj propisuje
se administrativno i to na bazi raspoloivih hidrolokih analiza i dostupnih podataka.
Ekoloki prihvatljivi proticaj se trenutno utvruje na osnovu hidrolokih osobina vodnog
tijela za karakteristine sezone, i to kao minimalni srednji mjeseni proticaj 95 %
obezbjeenosti. Ipak, i u ovom dijelu aktivnosti definisanja ekolokih prihvatljivog
proticaja postoji veliki broj metoda koje su uglavnom zasnovane na hidrolokim i
statistikim vrijednostima.
U ovom radu bie primjenjeno nekoliko hidrolokih metoda u cilju definisanja
ekoloki prihvatljivog proticaja rijeke Vrbanje, to u sadanjim okolnostima definisanja
ekoloki prihvatljivog proticaja rijeke Vrbanje, kao i ekoloki prihvatljivih proticaja
drugih vodotoka na teritoriji Republike Srpske predstavlja glavni oslonac brojnim
ekohidrolokim studijama.

75

PROSTOR I METODOLOGIJA ISTRAIVANJA

Prostor istraivanja
Sliv rijeke Vrbanje smjeten je u zapadnom dijelu Republike Srpske, odnosno na
sjeveroistoku sliva rijeke Vrbas. Prostire se izmeu 44 47 39 i 44 20 44 sjeverne
geografske irine i 17 12 33 i 17 14 42 istone geografske duine. Rijeka Vrbanja
desna je pritoka rijeke Vrbas, a njena slivna povrina obuhvata prostor od 804.32 km2.
Rijeka Vrbanja izvire na obroncima planine Vlai, pruajui se pravcem sjeverozapad jugoistok ulijeva se nakon 96.07 km u rijeku Vrbas. U morfolokom pogledu sliv rijeke
Vrbanje pripada junom dijelu oboda Panonskog basena, te dijelom sredinjoj planinskoj
oblasti prostora Republike Srpske i Bosne i Hercegovine. U adminstrativno teritorijalnom smislu sliv rijeke Vrbanje sa 99.60 % teritorije pripada entitetu Republika
Srpska, dok je preostali dio na teritoriji Federacije Bosne i Hercegovine. U Republici
Srpskoj sliv se prostire na teritoriji optina Banja Luka, elinac, Kotor Varo, Kneevo,
Mrkonji Grad i Tesli. Dakle, povoljnost geografskog poloaja sliva rijeke Vrbanje
determinisana je prostornom pripadnou veeg dijela sliva jednom entitetu, to prua
mogunost racionalnog upravljanja resursima ovog prostora, ali i mogunost definisanja i
sprovoenja adekvatnih mjera zatite vodotoka i sliva u cjelini.
Metodologija istraivanja
U posljednjih nekoliko decenija naunici su prepoznali negativne efekte izmjena
rijenog reima na ekosistem rijeke. U namjeri da se minimiziraju negativni efekti
razvijeni su razliiti metodoloki pristupi regulacije rijenog reima i to u namjeri da se
pored ekonomskih efekata znaajna panja posveti ekosistemu rijeke (vanut et all.,
2008).
Precizno definisanje ekoloki prihvatljivog proticaja je veoma sloen zadatak, brojni
autori na razliite naine definiu ovaj pojam i to u zavisnosti od kriterija i mjerila ( Jowet,
1997. Dunbar et all., 1998., Acreman et all., 2003., Tharme 2003). Dakle, kriteriji i na
osnovu njih definisane metode odreivanja ekoloki prihvatljivog proticaja znaajno se
razlikuju. Kriteriji za odreivanje ekoloki prihvatljivog proticaja nisu uvijek iskljuivo
ekoloke prirode, to znai da se ne odnose samo na ouvanje akvatinih ekosistema, ve
dobrim dijelom zavise i od ispunjenja zahtijeva ostalih korisnika vode. Upravo zbog
ostalih korisnika vode, koji stalno poveavaju pritisak na vodotoke, u posljednje vrijeme
sve je prisutnije smanjenje minimalnih i srednjegodinjih proticaja i to posebno na
dionicama nizvodno od brana i akumulacija. U ranijim fazama rjeavanja ove
problematike, metode su bile usmjerene na zatitu vrha hranidbenog lanca ili ribljih vrsta u
vodotoku, jer se smatralo da ako se ova vrsta zatiti da e ujedno biti zatieni i drugi
dijelovi hrandibenog lanca. Meutim, ve ubrzo ovakav se pristup pokazao neefikasnim,
pa Doupe i Pettit ( 2002 ) smatraju da je pri odreivanju ekoloki prihvatljivog proticaja
potrebno nai ravnoteu izmeu potrebe za vodom ekosistema i socio - ekonomskog
okruenja to na odreeni nain usmjerava ka integralnom upravljanju vodnim resursima
vodotoka (Doupe, et all., 2002, Bonacci, 2003, Mieti, 2003). Stoga, ako bi u najkraem
eljeli definisati pojam ekoloki prihvatljivog proticaja, onda bi mogli rei da je rije o
odreenoj koliini vode koja osigurava ekoloku ravnoteu i uva prirodnu stabilnost
ekosistema vodotoka. Odreivanje minimalnih koliina vode koje e stalno tei u
vodotoku nizvodno od vodozahvata je multidisciplinarni zadatak. No, unato
76

kompleksnosti meusobnih interakcija bio - ekolokih faktora u vodotocima ovom se

problemu veoma rijetko tako i pristupa.
Teoretski i praktini postupci ili metode u odreivanju ekoloki prihvatljivog
proticaja pruaju brojna rjeenja od najjednostavnijih do najsloenijih. Meutim, moramo
biti svjesni da sloene metode trae velik broj podataka koji u datom momentu ne postoje i
koje je veoma teko sakupiti u kratkom vremenskom periodu. Iz tih razloga, u praksi se
najee ekoloki prihvatljiv proticaj propisuje administrativno (Zakon o vodama
Republike Srpske) i to na bazi raspoloivih hidrolokih analiza i hidrometrijskih mjerenja.
Meutim, ovako determinisana vrijednost ekoloki prihvatljivog proticaja uglavnom ne
zadovoljava sve korisnike vode jer se ne bazira na bio - ekolokim karakteristikama
vodotoka i zahtjevima okolnog prostora (vanut et all., 2008). Stoga, do momenta kada e
se stei uslovi za primjenu sloenih ili kompleksnih interdisciplinarnih metoda za
odreivanje ekoloki prihvatljivog proticaja, ostaje da se sluimo brzim ili priblinim
postupcima odreivanja ili metodama kod koji se koristi jedan ili manji broj vanih
kriterija za odreivanje ekoloki prihtavljivog proticaja. U tom smislu, u ovom
istraivanju koritene su hidrolke metode - koje se baziraju na poznavanju serija
hidrolokih podataka.
Primjena GEP metode (garantovani ekoloki proticaj) zasniva se na primjeni tri
parametra:
(1) prosjeni viegodinji proticaj na profilu brane, odnosno mjesta zahvata vode
( Q ),
min.mes

(2) mala mjesena voda obezbjeenosti 95% ( Q 95%

min.mes
Q 80%

),

(3) mala mjesena voda obezbjeenosti 80% (

).
Ukoliko se raspolae viegodinjim serijama dnevnih proticaja, umjesto minimalnih

min.mes
min.mes
mjesenih proticaja ( Q 95% ) i ( Q 80% ) mogu se koristiti odgovarajue vrijednosti 30min.( 30)

min.( 30)

dnevnih proticaja malih voda istih vjerovatnoa ( Q 95% ) i ( Q 80% ).

Kada se raspolae tim podacima, onda se svi navedeni principi izbora saimaju u
veoma jasnom pravilu, koji definie GEP metodu. Garantovani ekoloki proticaj (Qekol.gar.)
usvaja se u sledeim iznosima :
- u hladnom dijelu godine, koji obuhvata period (oktobar - mart) garantovani
ekoloki proticaj Qekol.gar. treba odabrati tako da odgovara veliini mjesene male vode
min.( 30)
min.mes
vjerovatnoe 95% ( Q 95% ), odnosno male 30-dnevne vode iste vjerovatnoe ( Q 95% ),
ali ta vrijednost ne moe da bude manja od 0,1u Q , niti vea od 0,15u Q .
U hladnom periodu godine Qekol.gar. bira se na osnovu relacije:

Qekol.gar.

min .mes
min .( 30)

0.1u Q
Q95
d 0.1u Q
za
ili Q95
%
%
min.mes
min .( 30)
min. mes
min .( 30)
za 0.1u Q  Q95% ili Q95%  0.15 u Q
Q95% ili Q95%
min.mes
min .( 30)

0
.
15
Q
Q95
t 0.15 u Q
u
za
ili Q95
%
%

U toplom dijelu godine, koji obuhvata period (april - septembar) Q

ekol.gar.

(1)
treba

min.mes
odabrati tako da odgovara veliini mjesene male vode vjerovatnoe 80% ( Q 80% ),
min.( 30)

odnosno male 30-dnevne vode iste vjerovatnoe ( Q 80% ), ali ta vrijednost ne moe da
bude manja od 0,15u Q , odnosno ne treba da bude vea od 0,25u Q .
77

Dakle, u toplom dijelu godine Qekol.gar. bira se na osnovu relacije :

Q ekol.gar.

min . mes
min .( 30 )

za
0.15 u Q
Q80
ili Q80
d 0.15 u Q
%
%
min .mes
min .( 30 )
min .mes
min .( 30 )
za 0.15 u Q  Q80% ili Q80
 0.25 u Q
Q80% ili Q80%
%
min . mes
min .( 30 )

u
za
0
.
25
Q
Q
ili
Q
t
0
.
25
uQ
80
%
80
%

(2)

U sluaju da vrijednosti garantovanih ekolokih proticaja dobijene preko

definisanih vjerovatnoa malih voda izlaze izvan opsega koji su definisani gornjim
pravilima i nejednainama, usvajaju se granine vrijednosti (orevi, et all., 2009).
Metoda Matthey se primjenjuje u vajcarskoj, to je jedna od metoda koje su
preporuene od strane ESHA (European Small Hydropower Association), Evropske
asocijacije za male hidroelektrane. Minimalne koliine vode koje su potrebne za ivot riba
treba da se odrede na empirijskim osnovama. Gruba procjena je da te koliine odgovaraju
veem broju proticaja u dugim serijama godina, to obino odgovara Q300 (Bonacci, 2003).
Proraun je uraen prema sledeoj formuli:

Qepp

15

Q300
(ln Q300 ) 2

(3)

( ukoliko se obezbjedi da je Q300 > 50 l/s )

Metoda MNQ za odreivanje ekoloki prihvatljivog proticaja koja se bazira na
jednoj od definicija biolokog minimuma na temelju koje treba u prirodnom koritu
vodotoka zadrati sve koliine vode do prosjene minimalne koliine u vodotoku :
Qo = MNQ

(4)

MNQ je prosjeni minimalni godinji proticaj, definisan kao aritmetika sredina

minimalnih godinjih proticaja u razmatranom razdoblju (Bonacci, 2003).
Slovenaka metoda - Metoda za odreivanje ekoloki prihvatljivog proticaja koja
se bazira na Uredbi Republike Slovenije o kriterijumima za odreivanje i praenje
ekoloki prihvatljivog proticaja, donesena marta 2009. godine. Ekoloki prihvatljiv
proticaj Qes se treba odrediti za svaku specifinu upotrebu povrinske vode, koja lako
moe prouzroiti smanjenje proticaja vode, snienje nivoa vode ili naruavnje kvaliteta
vode. Qes se izraunava po jednainama, koje su oblikovane u skladu sa podacima,
odreenim u proteklim godinama, o srednjim malim i srednjim proticajima u podruju
specifine upotrebe vode. Jednaine se razlikuju u pogledu odnosa izmeu sQnp i sQs,
duina i koliina zahvatanja te vraanja zahvaene vode u vodotok. Vrijednosti sQnp, sQs
in sQdek(j) na podruju posebnog koritenja povrinske vode odreuje Agencija Republike
Slovenije za okoli iz podataka dravnog hidrolokoga monitoringa (vanut et all, 2008).
Kriteriji za odreivanje Qes:
Qes se odreuje na osnovu podataka o sQnp i sQs prema:
 odnosu izmeu sQnp i sQs,
 odnosu izmeu sQdek(j) i sQs,
 duine zahvatanja vode,
 nepovratno ili povratno zahvatanje vode i
 koliina zahvatanja.
78

Gdje je: srednji mali proticaj (sQnp) na podruju specifine upotrebe povrinske
vode je aritmetika sredina najnijih godinjih vrijednosti srednjeg dnevnog proticaja na
tom podruju u daljem periodu osmatranja. Srednji mali proticaj se izraa u m3/s i rauna
se po jednaini:
i N

sQnp

np ,i

/N

(5)

i 1

gdje je Qnp,i najmanji srednji dnevni proticaj u i-toj kalendarskoj godini i N broj godina u
periodu osmatranja, obiajno poslednjih 30 godina srednji proticaj (sQs) na podruju
specifine upotrebe povrinske vode je aritmetika sredina srednjih godinjih vrijednosti
proticaja na tom podruju u daljem periodu osmatranja. Srednji proticaj se izraa u m3/s i
rauna se po jednaini:
i N

sQs

s ,i

/N

(6)

i 1

gdje je sQs,i srednji godinji proticaj u i-toj kalendarskoj godini i N je broj godina u
periodu osmatranja, obino posljednjih 30 godina. Srednji dekadni proticaj (sQdek(j)) na
podruju posebnog koritenja povrinske vode je aritmetika sredina srednjih dekadnih
vrijednosti proticaja na tom podruju za svaku dekadu u godini u daljem periodu
osmatranja. Srednji dekadni proticaj se izraava u m3/s i rauna se po jednaini:
i N

sQdek ( j )

dek ( j ),i

/N

(7)

i 1

gdje je sQdek(j),i srednji dekadni proticaj u j-toj dekadi u i-toj kalendarskoj godini i N je broj
godina u periodu osmatranja, obino posljednjih 30 godina;
Duina zahvatanja je :
1. takasta, kada je rastojanje izmeu zahvatanja i ponovnog dotoka u vodotok manja ili
jednaka 10 m
2. kratka, kada je rastojanje izmeu zahvatanja i ponovnog dotoka u vodotok:
 vee od 10 m i manje ili jednako 100 m i slivno podruje do mjesta zahvata manje ili
jednako 100 km2, ili vea od 10 m i manja ili jednaka 200 m, slivno podruje do mjesta
zahvata vee od 100 km2;
3. duga, kada je rastojanje izmeu zahvatanja i ponovnog dotoka u vodotok vie, nego u
sluajevima iz prethodnog stava. Zahvatanje vode je povratno, kada se zahvaena voda
vraa povrinski nazad u isti vodotok, inae se zahvatanje smatra za nepovratno. Zahvat,
kad je koliina zahvaene vode manja ili jednaka od 20 % sQs, smatrae se za manji
zahvat. Zahvat, kad je koliina zahvaene vode iz vodotoka vea od 20 % sQs, smatrae se
velikim zahvatom.
Jednaine za raunanje Qes :
Posebna koritenja povrinske vode sa povratnim zahvatanjem
Izraunavanje Qes za posebno koritenje vode na podruju vodotoka, kada je odnos
izmeu sQs i sQnp manje i jednako 20 : 1
Jednaine za izraunavanje Qes pri takastom zahvatu:
 za manje zahvate: Qes 1,0 sQnp
 za velike zahvate: Qes 1, 2 sQnp
Jednaine za izraunavanje Qes pri kratkom zahvatu:
 za manje zahvate: Qes 1,0 sQnp
 za velike zahvate Qes se izraunava po dekadi:
79

1,5 sQnp
kada je sQdek(j) vee ili jednako sQs: Qes 0,7 sQs
kada je sQdek(j) manje od sQs: Qes

Jednaine za izraunavanje Qes pri dugom zahvatu:

 za manje zahvate: Qes 1, 2 sQnp
 za velike zahvate Qes se izraunava po dekadi:
kada je sQdek(j) manje od sQs: Qes 1,5 sQnp
kada je sQdek(j) vee ili jednako sQs: Qes 0,7 sQs
Izraunavanje Qes za posebno koritenje vode na podruju vodotoka, kada je
odnos izmeu sQs i sQnp vei od 20 : 1
Jednaine za izraunavanje Qes pri takastom zahvatu :
 za manje zahvate: Qes 0,05 sQs
 za velike zahvate: Qes 0,1 sQs .
Jednaine za izraunavanje Qes pri kratkom zahvatu :
 za manje zahvate: Qes 0,05 sQs
 za velike zahvate Qes se izraunava po dekadi :
kada je sQdek(j) manje od sQs: Qes 0,1 sQs
kada je sQdek(j) vee ili jednako sQs: Qes 0,7 sQs
Jednaine za izraunavanje Qes pri dugom zahvatu :
 za manje zahvate: Qes 0,1 sQs
 za velike zahvate Qes se izraunava po dekadi :
kada je sQdek(j) manji od sQs: Qes 0,1 sQs
kada je sQdek(j) vee ili jednako sQs: Qes 0,7 sQs
Posebno koritenje povrinske vode sa nepovratnim zahvatom. Izraunavanje Qes za
posebno koritenje vode na podruju vodotoka, kada je odnos izmeu sQs i sQnp manje
ili jednako 20 : 1
Jednaina za izraunavanje Qes pri manjem zahvatu:

Qes

1,5 sQnp

Jednaina za izraunavanje Qes pri velikom zahvatu:

kada je sQdek(j) manji od sQs: Qes 2,0 sQnp

Qes

kada je sQdek(j) vei ili jednak sQs: Qes 0,7 sQs

Izraunavanje Qes za posebno koritenje vode na podruju vodotoka, kada je
odnos izmeu sQs i sQnp vee od 20 : 1
Jednaina za izraunavanje Qes pri manjem zahvatu :
0,1 sQs
Jednaina za izraunavanje Qes pri velikom zahvatu :
kada je sQdek(j) manji od sQs: Qes 0,2 sQs

kada je sQdek(j) vei ili jednak sQs: Qes 0,7 sQs

U okviru postavljene metodologije osnovni zadaci hidroloke analize su : analiza
hidrolokih godinjaka u cilju sagledavanja izvrenih hidrolokih mjerenja i osmatranja,
izbor mjerodavne duine perioda za definisanje vodnosti sliva, proraun prosjene
minimalne viemjesene i viegodinje vrijednosti poticaja, prosjene viemjesene i
viegodinje vrijednost proticaja, te prosjene maksimalne viemjesene i viegodinje
80

vrijednosti proticaja, definisanje osobina vodnog reima prosjenih, malih i velikih voda
kroz prosjenu liniju trajanja proticaja, te proraun vjerovatnoe pojave malih, srednjih i
prosjenih voda, kao i karakteristike specifinog oticaja sa sliva rijeke Vrbanje.
REZULTATI ISTRAIVANJA
Hidrometrijska mjerenja na rijeci Vrbanji vrena su na hidrometrijskom profilu
Obodnik i hidrometrijskom profilu Vrbanja koji se nalazi na neposrednom uu u rijeku
Vrbas. Podaci koji su bili dostupni omoguili su nam produavanje i definisanje
reprezentativnog niza, kao i definisanje homogenosti serija proticaja, jer se brojne izmjene
u slivu mogu odraziti na promjene u reimu oticanja i time dovesti do nehomogenosti
mjesenih i godinjih serija proticaja. Razlog inkozistencije hidrolokih serija mogu biti
razliiti faktori - modifikatori, te je stoga neophodno prije odreivanja vrijednosti proticaja
i drugih statistikih parametra ispitati homogenost. Homogenost hidrolokih serija
proticaja ispituje se koritenjem razliitih metoda koje omoguavaju da se u posmatranoj
hidrolokoj seriji utvrdi postoje li statistike znaajnije promjene zbog nekih od prirodnih
ili pak antropogenih aktivnosti. U sluaju testiranja homogenosti hidroloke serije
proticaja rijeke Vrbanje koriten je test Kolmogorova. Poslije utvrivanja reprezentativnog
niza osmatranja i utvrivanja homogenosti serije proticaja rijeke Vrbanje, odreene su
statistikim postupcima vrijednosti prosjene minimalne viemjesene i viegodinje
vrijednosti proticaja, prosjene viemjesene i viegodinje vrijednosti proticaja, te
prosjene maksimalne viemjesene i viegodinje vrijednosti proticaja (Toi, 2007).
Tabela 1. Vrijednosti karakteristinih proticaja na hidrometrijskom profilu Vrbanja
u periodu 1926 - 2006. godina.
Qsminmj
Qssrmj
Qsmaxmj

I
2.09

II
2.21

III
2.65

IV
2.40

V
1.95

VI
1.38

VII
1.46

VIII
1.32

IX
1.30

X
1.46

XI
1.59

XII
1.86

God.
1.98

17.90
349

21.58
245

22.95
334

24.63
326

18.04
401

16.46
497

9.87
335

7.32
446

6.94
338

11.03
353

15.64
185

19.30
335

15.93
217

Veg.
2.10
(Qmsm)
3.61
184

Dakle, u okviru ovog istraivanja odreeni su najvaniji parametri vodnog reima,

odnosno oni parametri za koje se smatra da imaju dominantnu ulogu u definisanju optih
reimskih karakteristika. U tu svrhu nakon uspostavljanja reprezentativnog niza i
utvrivanja njegove homogenosti, analizirani su minimalni, srednji i maksimalni proticaji
rijeke Vrbanje na vodomjernoj stanici Vrbanja. Na osnovu analize proticaja unutar godina
posmatranog niza (tabelarni prikaz podataka) vidljivo je da se minimalni srednje mjeseni
proticaji javljaju na cijelom toku rijeke Vrbanje i to uglavnom u toku mjeseca avgusta i
septembra. Pored toga, na osnovu uporeivanja prosjenih minimalnih proticaja iz
definisanog i obraenog niza i vegetacionog perioda, moe se uoiti da se ekstremno male
vode javljaju uglavnom van vegetacionog perioda. U pitanju su ekstremne vrijednosti ije
je trajanje relativno kratko i javljaju se uglavnom u produetku sunog perioda ka jeseni.
Izraena oticanja velikih voda na slivu rijeke Vrbanje javljaju se u mjesecu maju i
decembru.

81

VRBANJA - VRBANJA - LINIJE PROTICAJA

H (cm)
500

450

Per 58 - 92
Per 26 - 57

400

350

300

250

200

150

100

50

Q (m3/s)
0
0

100

200

300

400

500

600

Slika 1. Grafiki prikaz kriva proticaja rijeke Vrbanje - dva perioda

VRBANJA - VRBANJA - LINIJE TRAJANJA PROTICAJA
Q (m3/s)

100

90

Minimalna
Prosjena
Maksimalna

80

70

60

50

40

30

20

Trajanje (%)
10

0
0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Slika 2. Grafiki prikaz linije trajanja proticaja rijeke Vrbanje

Nakon utvrivanja kvantitativnih vrijednosti proticaja na vodomjernoj stanici
Vrbanja, te analize njihovih pojavljivanja u toku godine, izvrena je analiza linije trajanja
minimalnih, srednjih i maksimalnih proticaja rijeke Vrbanje kako bi se rezultati
unutargodinje raspodjele i kvantitativno dokumentovali. Podatke osmatranja proticaja na
82

rijeci Vrbanji mogue je posmatrati kao sluajne varijable pri emu se najee pristupa
proraunu vjerovatnoe pojave odreenih proticaja, odnosno uestalosti pojedine
hidroloke pojave koja se u hidrolokim analizama iskazuje u povratnim periodima pojave.
U tom smislu, razmatrano je kada se teoretske funkcije raspodjele najbolje prilagoavaju
empirijskom uzorku, ali i vodilo rauna da se kod izbora teoretske krive - funkcije
raspodjele to vea panja posveti prilagodljivosti po testu Kolmogorova i da se izabrana
kriva nalazi izmeu ostalih koritenih teoretskih vjerovatnoa. Stoga, voeni ovim
principima uraene su krive vjerovatnoa pojave i to vjerovatnoe maksimalnih godinjih
proticaja, vjerovatnoe srednje godinjih proticaja, vjerovatnoe minimalnih srednje
mjesenih proticaja, te vjerovatnoe minimalnih godinjih proticaja rijeke Vrbanje
koritenjem nekoliko teoretskih i jedne empirijske funkcije.
VS VRBANJA - VRBANJA - VJEROVATNOE MAKSIMALNIH GODINJIH PROTICAJA
1000

Q (m3/s)
Emp Max
Pirson
Log Pir
Gambel
Galton

P (%)

100
0.1

1.0

10.0

100.0

Slika 3. Grafiki prikaz vjerovatnoe maksimalnih godinjih proticaja rijeke Vrbanje

83

VS VRBANJA - VRBANJA - VJEROVATNOE SREDNJIH GODINJIH PROTICAJA

3

100

Q (m /s)
Emp Sre
Pirson
Log Pir
Gambel
Galton

P (%)
10
0.1

1.0

10.0

100.0

Slika 4. Grafiki prikaz vjerovatnoe srednje godinjih proticaja rijeke Vrbanje

VS VRBANJA - VRBANJA - VJEROVATNOE MINIMALNIH SREDNJIH MJESENIH PROTICAJA
3

100

Q (m /s)
Empir Msm
Pirson
Log Pir
Gambel
Frese

10

P (%)

1
0.1

1.0

10.0

100.0

Slika 5. Grafiki prikaz vjerovatnoe minimalnih srednje mjesenih proticaja rijeke

Vrbanje

84

VS VRBANJA - VRBANJA - VJEROVATNOE MINIMALNIH GODINJIIH PROTICAJA

10

Q (m3/s)
Empir Min
Pirson
Log Pir
Gambel
Frese

P (%)

1
0.1

1.0

10.0

100.0

Slika 6. Grafiki prikaz vjerovatnoe minimalnih godinjih proticaja rijeke Vrbanje

Tabela 2. Prikaz vrijednosti srednjih proticaja i vjerovatnoe pojave malih voda na
rijeci Vrbanji
VS Vrbanja period 1926 - 2006. godine
Q =15.93 m3/s

Prosjean viegodinji protok

Vjerovatnoa, N = 80
mala mjesena voda
min.mes
obezbjeenosti 95% ( Q 95% )
mala mjesena voda

min.mes

obezbjeenosti 80% ( Q 80%

Pirson

Log Pirson

Gumbel

Frese

2.02

1.63

0.84

1.73

2.14

2.14

1.87

2.47

Testirane su etiri teoretske raspodjele koje se najbolje prilagoavaju

registrovanom - empirijskom uzorku, od kojih Log Pirson ima najbolje rezultate.
Prostorna raspodjela oticaja vezana je za analizu oticaja na hidrometrijskim
profilima gdje postoje hidroloka osmatranja i na osnovu ega je mogue proraunati
vrijednosti specifinog oticaja. Specifini oticaj sa slivne povrine rijeke Vrbanje
determinisan je fizikogeografskim karakteristikama sliva, a budui da se vrijednost
specifinog oticaja odnosi na cijeli sliv, njegova vrijednost teoretski odgovara teitu sliva
uzvodno od hidrometrijskog profila Vrbanja gdje su vrena osmatranja. Meutim, za
potrebe ovog istraivanja odreene su vrijednosti specifinog oticaja za pojedine
karakteristine profile na uzdunom profilu rijeke Vrbanje, ali i specifino oticanje za
prostor meusliva (qsp-m) kako bi imali to precizniji uvid u vrijednosti oticaja sa slivne
povrine rijeke Vrbanje.

85

Tabela 3. Pregled vrijednosti proticaja i specifinog oticaja za karakteristine profile

rijeke Vrbanje
Rb.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.

Karakteristini
profil
Izvor Vrbanje
Poetak nove dionice
Poetak nove dionice
VS iprage
Ue Kruevice uzv
Kruevica
Ue Kruevice niz
VS Obodnik
Ue Jakotine uzv
Jakotina
Ue Jakotine niz
elinac
Ue Joavke uzv
Joavka
Ue Joavke niz
VS Vrbanja
Ue Vrbanje

Vodomjerna
stanica

VS iprage
Kruevica
VS Obodnik
Jakotina

Joavka
VS Vrbanja

Vodotok
Vrbanja
Vrbanja
Vrbanja
Vrbanja
Vrbanja
Kruevica
Vrbanja
Vrbanja
Vrbanja
Jakotina
Vrbanja
Vrbanja
Vrbanja
Joavka
Vrbanja
Vrbanja
Vrbanja

Fsl
(km2)
2.00
14.58
81.97
100.00
222.97
51.66
274.63
290.00
454.67
61.34
516.01
627.00
627.27
120.20
747.47
800.00
804.32

Qsr - kor
(m3/s)
0.07
0.44
2.13
2.56
5.29
1.10
6.39
6.72
10.12
1.23
11.35
13.55
13.56
2.30
15.86
16.90
16.98

qsp
(l/s/km2)
36.50
30.18
25.99
25.60
23.73
21.29
23.27
23.17
22.26
20.05
22.00
21.61
21.61
19.13
21.21
21.13
21.11

qsp-m
(l/s/km2)
36.50
29.17
25.08
23.85
22.20
21.29
21.47
20.65
20.05
19.84
19.63
19.13
19.85
18.52

Analizom reimskih karakteristika rijeke Vrbanje stvoreni su preduslovi za

izdvajanje neophodnih parametara koji se koriste prilikom odreivanja ekoloki
prihvatljivog proticaja koritenjem neke od postojeih hidrolokih metoda.
GEP metod : Potrebni parametri
prosjeni viegodinji proticaj na mjestu zahvata vode ( Q )
mes
mala mjesena voda obezbjeenosti 95% ( Q min.
)
95%
min.mes
mala mjesena voda obezbjeenosti 80% ( Q 80% )

Q =15.93 m3/s
Q95min% mj =1.63 m3/s

Q80min% mj =2.14 m3/s

Relacije za proraun :
U hladnom dijelu godine, koji obuhvata period (oktobar - mart)

Q ef

min .mes
min .( 30 )

0.1u Q
za
Q 95
ili Q 95
d 0.1u Q
%
%
min .mes
min .mes
min .( 30 )
min .( 30 )
za 0.1u Q  Q 95%
ili Q 95%  0.15 u Q
Q 95% ili Q 95%
min .mes
min .( 30 )

0.15 u Q
za
Q 95% ili Q 95
t 0.15 u Q
%

U toplom dijelu godine, koji obuhvata period (april - septembar)

86

Q ef

min . mes
min .( 30 )

0.15 u Q
za
Q 80
ili Q 80
d 0.15 u Q
%
%
min .mes
min .( 30 )
min .mes
min .( 30 )
za 0.15 u Q  Q 80% ili Q 80%  0.25 u Q
Q 80% ili Q 80%
min . mes
min .( 30 )

0.25 u Q
za
Q 80
ili Q 80
t 0.25 u Q
%
%

Proraun za hladni dio godine:

0.1x Q =0.1x15.93=1.593 m3/s
0.15x Q =0.15*15.93=2.3895 m3/s
min mj
Poto je za 0.1x Q < Q95
% <0.15x Q

1.593 < Q95min% mj =1.63 < 2.3895

QGEP= Q95min% mj = 1.63 m3/s

Proraun za topli dio godine:
0.15x Q =0.15*15.93=2.3895 m3/s
min mj
Poto je Q80
% <0.15x Q

QeppGEP= 0.15x Q = 2.39 m3/s

Mathey metod : Potrebni parametri

- proticaj 300 dana u godini (Q300)
Q300=1.95 m3/s
Relacija za proraun
Qepp =15 

Q300

ln Q300 2

(ukoliko se obezbjedi da je Q300>50 l/s)

Proraun :
Qepp,Matthey =15 x

1950
= 509.67 l/s = 0.509 m3/s
2
ln 1950
MNQ metod

Potrebni parametri - prosjeni minimalni godinji proticaj ( MNQ )

MNQ=1.98 m3/s
Relacije za proraun
Qepp t MNQ
Proraun
Qepp,MNQ=1.98 m3/s
Slovenaki metod : Osnovne pretpostavke :
- duina zahvatanja vode - duga, kada je rastojanje izmeu zahvatanja i ponovnog dotoka u
vodotok > 200 m,
- zahvatanje vode je povratno, kada se zahvaena voda vraa povrinski nazad u isti
vodotok,
- zahvat, kad je koliina zahvaene vode iz vodotoka vea od 20 % sQs, (20% od 15.93
m3/s) smatrae se velikim zahvatom (uzimajui u obzir da je na rijeci Vrbanji predvidjena
izgradnja velikog broja malih hidroelektrana, koje su u veini sluajeva derivacione, sa
duinom derivacije od 120 m do 5300 m, te sa instalisanim proticajima od 1.5 (samo dvije
MHE) do 30 m3/s).

87

Potrebni parametri :
srednji proticaj (sQs)
sredji mali proticaj (sQnp)
srednji dekadni proticaj (sQdek)
sQs=15.93 m3/s
sQnp=1.98 m3/s
Relacije za proraun :
Za sQs : sQnp d 20 : 1 za velike zahvate Qes se izraunava po dekadi:

1,5 sQnp
t sQs: Qef , slo 0,7 sQs

kada je sQdek(j) < sQs: Qef , slo

kada je sQdek(j)

Tabela 4. Proraun parametara za odreivanje ekoloki prihvatljivog proticaja

Slovenaki metod
Qdekadno

Q =15.93 m3/s

Qef,slo=0.7x Q ili Qef,slo=1.5 x sQnp

sQnp=1.98 m /s
Januar

Februar

Mart

April

Maj

Jun

Jul

Avgust

Septembar

Oktobar

19.20
16.88
17.68
20.25
22.03
22.60
22.13
22.15
24.44
25.27
24.66
23.99
19.56
18.47
16.27

Qdekadno > Q

11.15

Qdekadno > Q

11.15

Qdekadno > Q

11.15

Qdekadno > Q

11.15

Qdekadno > Q

11.15

19.20

Qdekadno > Q

11.15

15.28

Qdekadno < Q

2.97

14.89
11.82
9.81
8.16
5.71
7.46
8.66
7.71
6.16
6.95
11.12
9.92
11.96

Qdekadno < Q

2.97

Qdekadno < Q

2.97

Qdekadno < Q

2.97

Qdekadno < Q

2.97

Qdekadno < Q

2.97
88

Novembar

Decembar

13.34

Qdekadno < Q

2.97

17.53

Qdekadno > Q

11.15

16.06
16.39
20.55
20.81

Qdekadno > Q

11.15

Qdekadno > Q

11.15

Tabela 5. Rezultati odreivanja ekoloki prihvatljivog proticaja na rijeci Vrbanji

Koritena metoda
GEP

Odreen ekoloki prihvatljiv proticaj

(okt - mart) Qepp = 1.63 m3/s
(apr - sep) Qepp = 2.39 m3/s

Matthey

Qepp = 0.509 m3/s

MNQ

Qepp = 1.98 m3/s

(nov - maj) Qepp = 11.15 m3/s
(jun - okt) Qepp = 2.97 m3/s

Slovenaka metoda

Dakle, najnia vrijednost ekoloki prihvatljivog proticaja iznosi Qepp = 0.509 m3/s,
dok najvia vrijednost iznosi Qepp = 11.15 m3/s. Oigledna je razlika izmeu najvie i
najnie vrijednosti, odnosno ona je vea gotovo vie od 20 puta. Rezultati koritenja GEP i
MNQ metode najblii su vrijednostima koje se uzimaju kao procijenjeni ekoloki
prihvatljiv proticaj u trenutnoj vaeoj zakonskoj regulativi Republike Srpske, pa i Bosne i
Hercegovine u cjelini. Vrijednosti ekoloki prihvatljivog proticaja odreene Slovenakom
metodom znaajno su vie u odnosu na druge vrijednosti, te se samo u toplom dijelu
godine one pribliavaju vrijednostima ostalih metoda i tada se razlika krea od 12 - 15 %.
Proraun ekoloki prihvatljivog proticaja koritenjem etiri razliite hidroloke
metode pokazao je svu sloenost odreivanja ovog parametra koritenjem iskljuivo
hidrolokih podataka. Stoga, pored ovih metoda neophodno je u proraun ekoloki
prihvatljivog proticaja inkorporirati: podatke o fiziko hemijskim parametrima kvaliteta
vode na pojedinim profilima, geometriju profila, bioloke parametre, kao i druge elemente
koji su bitni u funkcionisanju ekosistema otvorenih vodotoka.
ZAKLJUNA RAZMATRANJA
U Republici Srpskoj jo uvijek nije razraena metodologija odreivanja ekoloki
prihvatljivog proticaja u vodotocima nizvodno od vodozahvata, ali metodologija koja bi
uvaavala sve relevantne morfometrijske i bio - ekoloke karakteristike vodotoka i
njegovog slivnog podruja. Zadrani dotok vode nizvodno od zahvata, kojeg jo uvijek
esto nazivaju "bioloki minimum" trenutno se propisuje administrativno i to na osnovu
hidrolokih podataka. U ovom radu su prikazani rezultati etiri hidroloke metode
odreivanja ekoloki prihvatljivog proticaja od kojih su rezultati GEP metode i MNQ
metode najblii vrijednostima koje se uzimaju kao procijenjene vrijednosti u trenutno
vaeoj zakonskoj regulativi Republike Srpske. Ipak, potrebno je napomenuti da prikazane
metode odreivanja ekoloki prihvatljivog proticaja ne ukljuuju razmatranja vezana za
problem akvatinih ekosistema, ve se dominantna prednost daje vrijednosti proticaja i ne
vodi se dovoljno rauna o ostalim fiziko - hemijskim karakteristikama bitnim za podrku
89

ekosistema otvorenih vodotoka. Dakle, kod definisanja ekoloki prihvatljivog proticaja

vanu ulogu moraju imati i strunjaci iz ostalih oblasti jer je odreivanje zadranog dotoka
nizvodno od vodozahvata multidisciplinaran problem, to znai da je neophodno pored
hidrolokih metoda koristiti i ekoloke metode kako bi rezultati bili prihvatljiviji za iri
krug korisnika. Cilj odreivanja ekoloki prihvatljivog proticaja rijeke Vrbanje je
obezbjeivanje adekvatnog reima toka u smislu kvantiteta, kvaliteta i dinamike kako bi se
odralo "zdravlje" rijeke i akvatinog sistema. Stepen dobrog "zdravlja" na kome e se
odravati rijeka je drutvena procjena koja e zavisiti od naina i pristupa upravljanja
vodnim resursima sliva rijeke Vrbanje ili nekog drugog toka za koji se odreuje vrijednost
ekoloki prihvatljivog proticaja. Stoga, ta je odgovarajui ekoloki prihvatljiv proticaj za
odreenu rijeku zavisi od odluke kojom se nastoje izbalansirati ekonomske, ekoloke i
drutvene aspiracije koritenja vode iz rijeke. Odluka o vrijednosti ekoloki prihvatljivog
proticaja treba da uspostavi balans izmeu raspodjele voda da bi se zadovoljili ekoloki
zahtjevi i druge potrebe koritenja vode, odnosno iskoritavanje njenog hidropotencijala,
kao i koritenje vodotoka za navodnjavanje, vodosnabdijevanje, turizam i rekreaciju na
vodi, ribogojstvo i dr.
LITERATURA I IZVORI
Acreman M., Dunbar J.M., 2004. Defining environmental river flow requirements - a
review, Hydrology and Earth System Sciences 8, (5). pp. 861 - 876.
Acreman M., King J. 2003. Defining water requirements, in : M. Dyson, G. Bergkamp J.
Scalon: Flow, The Esential of Environmental Flows (Gland : IUCN).
Alonso - Gonzalez C., Gortazar J., Baezasanz D., Garcia de Jalon D., 2008. Dam function
rules based on brown trout flow requirements: design of environmental flow regimes in
regulated streams, Hydrobiologia 609, pp. 253 - 262.
Arthington A.H. 1998. Comparatiive evaluation of environmental flow assessment
technique.review of holistic methodologies. LWRRDC Occasional Paper 26/98 (Canbera:
LWRRDC).
Bonacci O., 1999. Odreivanje ekoloki prihvatljivih protoka primjenom metode
omoenog opsega. Hrvatske vode 7, pp. 111 - 126.
Bonacci O., 2000. Plavljene povrine kao bitni dio ekosustava. Hrvatska vodoprivreda IX.
pp. 23 - 26.
Bonacci O. Roje - Bonacci T., 1997. Hidroloki vid odreivanja biolokog minimuma
rijeke rnovice. Hrvatske vode 5, pp. 161 - 174.
Bonacci O. Roje - Bonacci T., 1997a. Hidroloki vid odreivanja biolokog minimuma
rijeke Jadro. Hrvatske vode 5, pp. 339 - 349
Bonacci O., 2003. Ekohidrologija vodnih resursa i otvorenih vodotoka, Graevinsko Arhitektonski fakultet Sveuilita u Splitu i IGH d.d. Zagreb. pp. 7 - 487.
Barbaro G., Calabro S.P., Moschella D., 2008. Evaluation of the Minimum Discharge
from the Dam on Menta Stream (Reggio Calabria, Italy), Journal of water resources
planning and management 134, pp. 357 - 365.
Brati R., Hrkalovi U., et all., 2006. Okvirni plan razvoja vodoprivrede Republike
Srpske, Zavod za vodoprivredu Bijeljina, Bijeljina.
Doupe R.G., Pettit N.E., 2002. Ecological perspectives on regulation and water allocation
for Ord River, Western Australia. River Research and Applications 18 (29) pp. 307 - 320.

90

Dunbar M.J., Gustard A., Acreman M.C., Elliot C.R.N. 1998. Overseas Approches to
Setting River Flow Objectives. R.D. Techical Report W 6 - 161 (Marlow: Environmental
Agency and NERC).
Dyson M., Bergkamp G., Scalon J., 2004. Flow, The Esential of Environmental Flows
(Gland: IUCN ).
orevi B., 1998. Kljune ekoloke zakonitosti bitne za planiranje vodoprivrednih
sistema. Vodoprivreda 30, pp. 335 - 345.
orevi B., Dai T., 2009. Elaborat odreivanja ekoloki prihvatljivog proticaja, Zavod
za vodoprivredu, Bijeljina.
King J. Brown C., Hossein S., 2003. A scenario - based holistic approach to flow
assessment for rivers, River Research and Aplications, 19, pp. 53 - 67.
Isailovi D., Srna P., 1996. Hidroloki bilans povrinskih voda Srbije i njegove varijacije,
Institut za vodoprivredu " Jaroslav erni " pp. 1 - 18.
Jowet I.G.1997. Instream flow methods: a comparison of approaches, Regulated Rivers:
Research and Management 13, pp. 115 - 127.
Mieti S., 1995. Pristup utvrivanju minimalnih koliina vode za potrebe biolokog
minimuma, Publikacija Hrvatskog hidrolokog drutva, Uloga hidrologije u strukturi
gospodarstva Hrvatske, Zbornik radova, pp. 99 -103.
Mieti S., 2000. Sektorska obrada i podloge za vodnogospodarsku osnovu Hrvatske Ekoloko prihvatljiv protok, Dokumentacija Hrvatske vode Zagreb, pp. 1 - 97.
Ocokolji M., 1991.Varijacije proticaja na rekama u Jugoslaviji, Glasnik Srpskog
geografskog drutva, Sveska LXXI (1) pp. 39 - 48.
Prohaska J. S., 2003. Hidrologija I deo ( hidro - meteorologija, hidrometrija i vodni reim),
Rudarsko geoloki faklultet Beograd, pp. 1 - 256.
Smakhtin V., 2008. Basin Closure and Environmental Flow Requirements Water
Resources Development 24 (2) pp. 227- 233.
egota T., Filipi A., 2007. Suvremene promjene klime i smanjenje protoka Save u
Zagrebu, Geoadria 12/1, pp. 47 - 58.
Tharme R.E.2003. A global perspective on environmental flow assessment: emerging
trends in the development and application of environmental flow methodologies for rivers,
River Research and Applications 19, pp. 397 - 441.
Toi R., 2003, Analiza ciklinosti sunih i vodnih perioda na rijeci Ukrini, Glasnik
Geografskog drutva Republike Srpske, 8, pp. 61 - 74.
Toi R., 2007. Problem erozije i upravljanje nanosom u Republici Srpskoj, Zbornik
radova sa naunog skupa u Trebinju" Srbija i Republika Srpska u Regionalnim i
globalnim procesima ", Geografski fakultet u Beogradu i Prirodno - matematiki fakultet u
Banjoj Luci., pp. 221 - 228.
Toi R., Crnogorac ., 2005. Praktikum iz hidrologije ( I dio Potamologija ), Geografsko
drutvo Republike Srpske, Banja Luka, pp. 1 - 152.
Toi R., Crnogorac ., 2007 Analiza prosjenih voda rijeke Vrbanje, Glasnik
Geografskog drutva Republike Srpske, 11, pp.66 - 84.
vanut N., Maddock I., Vrhovek D., 2008. Evaluation and Application of Environmental
Flows for running waters in Slovenia, Water Resources Development 24, pp. 609 - 619.
Veron M., orevi B., 1978. Neka razmatranja drutvene valorizacije vjetakih jezera,
Simpozijum o uticaju vjetakih jezera na ovjekovu sredinu, Trebinje, pp. 7 - 11.
Savezni Hidrometeoroloki zavod, Podaci godinjaka saveznog hidrometeorolokog
zavoda, Beograd.

91

Meteoroloki godinjaci 1961 - 1990. godine : Republiki hidrometeoroloki zavod Banja

Luka.
Zavod za vodoprivredu Sarajevo 1994. Okvirna vodoprivredna osnova BiH, Sarajevo.
SUMMARY
In the Republic of Srpska still has not been developed methodologies for
determining of the environmental flow in running water from water intake, but
methodologies which would respect all relevant morphometric and ecologic characteristics
of running water and his catchment area. The preserved inflow lead downstream from the
hold, which is often call the " biologic minimum " currently is defined administratively,
and this on the basis of hydrological data. In this work have been presented results of four
hydrological methods determining of the environmental flow, from which results of GEP
and MNQ methods are the nearest to the values which are take like valuations in valid
legislative regulations of Republic of Srpska. Nevertheless, it is necessary to mention, that
shown methods of determining environmental flow does not include reconsideration which
are related to the problem of aquatic ecosystems, already the predominant advantage gives
values flow and do not give enough attention to the other physical and chemical
characteristics important for the support of ecosystems of running water.

92