Kaunos/Kbid Toplantlar 2

Anadolu Antik Cam

Aratrmalar Sempozyumu

Editr
idem Genler Gray

indekiler
Sempozyum Program........................................................................................................7
Sunum
Cengiz Ik.......................................................................................................................... 11
Kaunos Cam Sempozyumuna Dair
idem Genler Gray.......................................................................................................13
Soner zen
Cam Mezar Hediyelerinin levi.........................................................................................15
Rahan Tams Polat
Stratonikeia Akda Nekropol Cam Buluntular zerine Bir Deerlendirme...................25
Emel Erten
Silifke Pazarka Kaya Mezar Cam Buluntular................................................................41
Zeynep izmeli n, Aya zcan
orum Mzesi Cam Eserleri...............................................................................................53
mr Dnya akmak
Uak Arkeoloji Mzesine Kaz D Yollardan Kazandrlm
Roma Dnemine Ait Bir Grup Cam Kap............................................................................65
Christopher Lightfoot
Metropolitan Mzesi, Cesnola Koleksiyonunda Yeralan Kbrs Cam Eserleri................83
Ik Adak Adbelli
Tarsus Roma Hamam Cam Frnlar..................................................................................93
Billur Tekkk
Hellenistik ve Roma Dneminde Seramik ve Cam..........................................................103
Alptekin Oransay
Roma mparatorluk Devri Cam Endstrisinde Madeni Kaplarn Etkisi........................... 117
Mehmet Tekocak
Akehir Nasreddin Hoca Arkeoloji Mzesinden Bir Grup Cam Eser.............................127
Glgn Krolu
Yumuktepe Hynden Ortaa Camlar......................................................................143
Zeynep akmak
Kuadas Kadkalesi/Anaia Kazlarndan Ortaa Bizans
Camclna Yeni Bir Grup: Cam Unguentariumlar.........................................................151
Filiz Yeniehirliolu
Tarihsel Belgeler Inda Osmanl Cam (16 -18.Yzyl)...............................................165
5

Mustafa Aatekin
Plastik Sanatlarda Cam Kullanm: ekillenen Literatr ve Terminoloji.........................175
Elif Beer, ahinde Demirci, Ali Akn Akyol, Yusuf Kaan Kadolu
Alanya Blgesi Kazlarndan Elde Edilen Baz 13. Yzyl
Cam rneklerinin Arkeometrik Ynden ncelenmesi......................................................183
Ali Akn Akyol, Yusuf Kaan Kadolu, ahinde Demirci
Arkeometrik almalarn Inda Elaiussa Sebaste
Kazs Camlarnn (2002-2011) Karakterizasyonu...........................................................197
Ahmet Tolga Tek
Arykanda Kazlarnda (1993-2007 Sezonlar) Bulunan Mozaik Cam
Kase ve Tabaklar...............................................................................................................213
zlifat Canav zgm, Serra Kaynak
stanbul Yeni Cami Hnkar Kasr Pencere Camlar..........................................................237
Anadolu Cam Aratrmalar Kaynakas.....................................................................253

Roma mparatorluk Devri Cam Endstrisinde

Madeni Kaplarn Etkisi

Alptekin Oransay

The Effects of Metal Wares on Glass Production in Roman Imperial Period

Abstract
The glass vessels has the first place among the glass production in Roman Period. They were using both as luxury
items as well as daily using vessels with the blowing techniques were started in first century A.D. This featurettes
made glass vessels an economic and artistic alternative to metalwares. Thus there are so many examples that
copying the metal prototypes in glass production by forms and decorations. In this paper, the author examined the
relation between the metal and glass vessels in the basis of social, economic and artistic effects.

Cam, kefinden itibaren antik a dnyasnda olduka ilgi duyulan ve aranan bir
malzemedir. Gerek effafl gerekse stldnda kolay ekil alabilen yaps ile olduka
kullanl bir malzeme olan cam, antik a yazarlar tarafndan zaman zaman altn ve gm
gibi deerli madenler ile kyaslanacak lde deerli saylmtr1. Bu zellikleri ile cam antik
ada pek ok malzemeye alternatif oluturmaktadr. Ancak balangcndan, fleme tekniinin
kefedildii Roma mparatorluk dnemine uzanan sre iinde retim tekniklerinin zor ve
beceri gerektiriyor olmas, camn ayn zamanda pahal ve lks bir malzeme haline gelmesine
yol aar.
Antik ada camdan retilen objeler arasnda ilk sraya kaplar konulabilir. Cam kaplar
sahip olduu avantajlar ile hem lks rnlerin hem de zellikle M.S.1.yzyldan balayarak
gnlk kullanma ynelik sradan kaplarn yapmnda kullanlr. Bu zellii ile seramik ve
madenden yaplan kaplara hem grsel hem de ekonomik bakmdan nemli bir alternatif oluturur.
Sz konusu srete camdan yaplan kaplarn, maden kaplardan etkilendii grlmektedir. Genel
kabul gren gre gre Roma dnemi cam kaplarnda, madeni kaplar prototip alan rnekler
bulunmaktadr. Bu bildiride Roma mparatorluk dneminde madeni kaplardan etkilenerek
yaplan sz konusu cam kaplar zerinde durulacaktr2.
1 Petronius, Satyricon 50; Aristophanes, Akharnians 74
2 Maden cam ilikisi konusunda zellikle cam tarihi ile ilgili aratrmalarda madeni prototiplere benzer rnekler
zerinde durulmutur. Leming 1999, Harden 1987, Newby & Painter 1991; Lierke 1999 bunlardan bir kadr.
Bu almalarda madeni form ve sslemelerin taklit edilmesinden bahsedilmekle birlikte bu etkileimde
madeni kaplarn nasl bir geliim geirdii ve bu geliimin cam kaplarda hangi etkilerinin yansd ksmn
nelerden meydana geldii zerinde henz teknik detaylaryla incelenmi bir aratrma yaplmamtr. Bu
bildiride konu bu ynyle ele alnmakta ve ileride yaplacak daha detayl almalara bir giri nitelii tamas
amalanmaktadr.

117

Roma mparatorluk Devri Cam Endstrisinde Madeni Kaplarn Etkisi

Madenden yaplan kaplar, ilk rneklerinden balayarak Roma mparatorluk dnemine

kadar form ve ssleme bakmndan olduka byk deiimler geirmitir. Bu deiimde dnemin
modas kadar, yapm tekniklerindeki geliimin pay da byktr. lk rnekleri daha dz ve sade
profilli olan bronz ve gm kaplarn uzun ve yava bir geliim sreci iinde giderek kompleks
ve ok paral retilmesi kap formlarnda ve sslemelerde geliim salar. M..1.binyln ikinci
yarsnda dkm yntemlerinin gelimesi ve torna tekniinin kullanlmaya balamas ile bata
gm olmak zere altn ve bronzdan, bol ssleme ve keskin profile sahip kaplar grlmeye
balar3.
Hellenistik dnemde Dou Akdenizde grlen zengin gm ve bronz kap rnekleri,
yapm tekniklerindeki geliim ve lks eya retiminin en belirgin rneklerini oluturmaktadr.
Szkonusu rnekler hem Hellenistik dnemin seramik ve dier kk eser retimini hem de
M..2.yzyldan itibaren Dou Akdenizde sz sahibi olmaya balayan Romay etkilemitir.
Hellenistik madeni kaplar Roma dnyasnda ncelikle Dou Akdenizden getirilen rneklerle
tannm ve M..1.yzyldan balayarak ok byk bir talep grmtr. Bu talep zerine
talyada ok sayda retim merkezi karmza kar. Bata Capua, Pompeii ve Roma olmak
zere belli merkezlerde retilen bol sslemeli ve teknik bakmdan kaliteli kaplar buradan
Akdeniz evresindeki merkezlere dalmaya balar4. Lks rnlere olan eilimdeki art, Roma
dnemi yazarlar tarafndan sade ve basit Romal yaamna byk bir tehdit olarak grlmtr5.
Lks masast kaplarna olan eilim ve poplerleme, piyasada oluan talebin
deerlendirilmesi iin, dier malzeme gruplar tarafndan madeni kaplarn form ve sslemelerinin
taklit edilmesine yol amtr. Sz konusu eilim, Hellenistik dnemden itibaren giderek artan
bir poplerleme gsterir. Buna paralel bir art madeni grnml parlak astarl seramik
kaplarda grlmektedir6. Seramik kaplar madeni kaplar, form ve sslemenin yan sra astar ve
sr renkleri ile de taklit etmitir.
Cam kap retiminde madeni prototiplerin taklit edilmesi grne gre Hellenistik
dnemde ve onun sonrasnda Roma dneminde ok abuk benimsenmitir. Hatta kimi
durumlarda madenden bile popler bir hale geldii sylenebilir. Bunda, madenden ucuz olmas
kadar camn effaf olmas da rol oynam olmaldr. Cam kaplarn madeni kaplara gre daha
tercih edilebilecek bir malzeme olmasnn nedenleri Petroniusta yle belirtilir: Cam tercih
ettiimi belirtirsem ltfen beni mazur grnz; en azndan cam kokmuyor. Eer krlgan
olmasayd, ucuz olduu iin cam altna (bile) tercih ederdim. (Petronius, Satyricon 50).
Madeni prototipe sahip ilk cam kap rneklerinden birisi, Ankara yaknlarndaki
Gordionda bulunan P tmlsnde bulunmu bir Omphaloslu Phialedir. M..8. yzyl son
eyreine tarihlendirilen bu rnek ayn zamanda kesme tekniinde yapld bilinen ilk cam
kaptr7. Ayn tmlste bulunan ve dnemin tipik madeni phialeleri ile ayn form ve sslemeye
sahiptir8. Madeni kaplarda kullanlan kalba dkm tekniinin cam kaplarda kullanlmas cam
kap retimine pek ok avantaj salamtr. Cam ustalarnn bu yntemi benimseyerek kullanmaya
3
4
5
6

118

Maryon 1949; Kent-Hill 1947

Madeni kaplarn retimi konusunda bkz. Radnoti 1938; Raev 1977; Petrovzsky 1993; Lamb 1969 Strong 1966
Plinius, Naturalis Historia XXXIII, 149
Rotroff, Hellenistik dnemdeki maden, cam ve seramik arasndaki etkileimi, madeni kaplarn dier kaplarn
d grnn etkilemesi ile balantl olarak yorumlamaktadr. (Bkz. Rotroff 1982, s.331 vd ) Madeni parlak
siyah astarl kaplar ile okside gm grnml yeil srl seramikler bu durumun gzel rnekleridir. (Oransay
2002, 253 vd.). Seramik kaplarnn madeni bir grnme sahip olarak retilmesi ve madeniden yaplan pahal
kaplara ucuz bir alternatif oluturulmas byk olaslkla piyasada bu konuda olumu talebin deerlendirilmesi
olarak kabul edilebilir.
7 von Saldern 1959, 25-27, res. 1-2; zgm 2000, 25; Young 1957, 330
8 Gordion P tmlsnden ele geen ve ayn forma sahip olan phiale rnekleri iin bkz. AJA 62, 1958, 139 vdd.

Alptekin Oransay

devam ettikleri, daha sonraki dnemlerde bu yntemle retilen kap saysndaki arta baklarak
tahmin edilebilir. Cam ustalar, madeni kaplarn dkmden kmasnn ardndan d yzeyinin
parlatlmas ve dzeltilmesi iin faydalandklar torna yntemini de benimsemitir. Gordion
rnei bu bakmdan da nemli bir rnektir.
Dkm teknolojisinin Pers Sanatndaki cam kselerde de kullanld M.5.-4. yzyla
tarihlendirilen ran kkenli cam kaplarda da grlmektedir9. Persli cam ustalarnn effaf kaplar
retme konusunda ne kadar gelitikleri Peloponnessos savalar srasnda Pers sarayna giden
Yunanl elilere sunulan ikinin konduu kaplarn ne kadar ilgi ektii ile deerlendirilebilir.
Bu konudaki kaynaklar ayn zamanda cam kaplarn altn kaplardan sonra en deerli kaplar
olduklarndan bahseder10. M..5.-4. yzyllarda madeni ve cam kaplarn en ok paralel rneinin
grld Pers formu Akhaemenid Pers Tipi Phialeleridir11.
Hellenistik dnem ile birlikte gerek maden, gerekse cam ve seramik kap retiminde
birbirine paralel bir art grnmektedir. Genel kabul edilen bir gre gre M..4.yzyldan
itibaren yeni deerli maden yataklarna ulalabilmesi sayesinde artan maden miktar ile
madencilik sektrnde daha bol maden kullanm ve maden iiliinde giderek lkse ynelik
bir iilik grlmektedir12. zellikle dkm tekniinin gelimesi ve bu sayede dvme tekniine
oranla form tasarmlar asndan byk bir serbestlik kazanlmas beraberinde bol sslemeli
son derece kaliteli iilie sahip kaplarn retilmesinde bir ivme kazandrmtr.
Cam kaplar bu dnemde altndan daha ucuz olmakla birlikte bir lks rn olma zelliini
srdrmtr. Alexandriada II. Ptolemaiosun tren alaynda ve Delphideki hazinelerin
listesinde cam kaplardan szedilmektedir13.
Erken Hellenistik dnemden itibaren iki kaplarnda kantharos ve skyphos gibi
formlarn yansra dnemin genel bir eilimi olarak yar kresel formlu kaidesiz kaplar popler
hale gelmitir. Kkeni madeni rneklere dayanan ve seramikten yaplan kopyalar Hellenistik
dnem Akdeniz dnyasnda ok yaygn olarak karmza kan Megara kaseleri tekniinde cam
kaplar dikkat ekmektedir14. Sandvi teknii olarak da adlandrlan ve camn alt blmne, altn
varak sslemelerin yerletirilmesi tekniinde yaplan bu kaplarn rnekleri arasnda talyada
Canosada bulunmu bir cam kase ve Gordionda bulunan bir rnek saylabilir15.
M..2-1.yzyllar boyunca gm ve seramik versiyonlar spanyadan Anadoluya
kadar geni bir alanda grlen bir dier yar kresel madeni form modiustur. Tel Anafadaki
kazlarda camdan yaplan ok sayda rneinin toplu olarak bulunmas bu formun cam
rneklerinin de ayn dnemde popler olduunu gstermesi bakmndan nem tamaktadr16.
9 Zerwick 1990, 20, res. 7
10 Aristophanes, Akharnians 74
11 Pers tipi madeni phialelerin Dou Akdenizde ok saydaki maden rnei bulunmaktadr Bkz. Strong 1966,
82. Bu formun cam rnekleri arasnda en nemli gruplardan biri M..331de tahrip edilmi olan Persepolis
saraynn hazine dairesinde bulunmutur (Grose 1989, 50) Bu formun zellikleri, geliimi ve dalm iin ayrca
bkz. H. Luschey, Die Phiale, 1939, Elsbeth Dusinber, Aspects of Empire in Achamenid Sardis, Cambridge,
2003, 176 vdd.
12 Hellenistik ve Roma dneminde artan maden yataklar konusunda bkz. J. Healy; Mining and Metallurgy in
Greek and Roman Times, Thames and Hudson 1978; 86 vdd.
13 Rotroff 1982, 334, dipnot 34
14 Strong 1966, 96 vd., s.109 vdd.
15 Canosa rnei iin Bkz. Lierke 1999, 44, res.98; Gordion rnei iin bkz. von Saldern 1959, 22 vdd.
16 Gm modius rnekleri: Strong 1966, 108; Oliver 1977, 47; Tell Anafa cam modiuslar: Grose 1970, Weinberg
1973

119

Roma mparatorluk Devri Cam Endstrisinde Madeni Kaplarn Etkisi

Roma imparatorluk dnemi ile birlikte cam retim tekniklerinde yaanan gelimeler
hem cam kap endstrisinde hem de maden ve cam arasndaki etkileimde nemli aamalardan
birinin zeminini oluturur. M..1.yzyl sonuna kadar retimi pahal olan ve tek bir kap iin
olduka uzun bir retim srecine ihtiya gsteren cam endstrisi M.S. 1.yzyl ortalarnda
serbest fleme ve kalba fleme tekniklerinin gelimesi ile lks cam kaplarn yansra ok sayda
ve ucuz cam kap retimine balamtr. Strabon, kendi dneminde ortalama bir cam kabn bir
bakr paraya alnabileceinden bahseder17. Cam endstrisindeki bu deiime paralel olarak
madeni kap retiminde de Roma tarz kaplarn ortaya kn belirleyen bir sre yaanmtr.
M..2.yzyldan balayarak Dou Akdenizdeki nemli sanat ve endstri merkezlerini ele
geiren Roma, bu blgelerden talyaya byk miktarda gm ve bronz eserler gndermitir.
Ge Hellenistik stildeki bu eserler arasnda bulunan kaplarn Romada dnemin sanat anlay
ve modasn etkiledii, M..1 M.S. 1.yzyla tarihlendirilen eserler zerinde grmek
mmkndr. Dkm ve torna tekniinde yaplm byk boyutlu ok paral kaplar, yksek
kabartma tekniinde yaplmtr. Yunan ve Roma mitolojisinden alnma sahnelerin yansra
asma yapraklar gibi bitkisel motiflere sahip bu gm kap setleri erken Roma dneminde cam
ve seramik sanat zerinde byk bir etkiye sahiptir18.
M..1.yzylda cam kaplar etkileyen madeni prototip formlarnda ilk sray halka
kulplu Skyphoslar ve Kantharoslar alr. Formlar temel olarak Hellenistik dnem kkenli olup
ge Hellenistik dnemden balayarak Dou Akdeniz dnyasnda yaygn olarak karmza
kmaktadr19. Formun madeni rneklerinde gvde ve kaide ayr ayr yaplp birletirilmitir.
Kulplar ise tutmay kolaylatracak ekilde stte ve altta dayanaklar ile yaplmtr. Gerek
kulp detaylar, gerekse kaide profillerinin yapm bu formun ilk rneklerinin madeni kaplardan
kaynaklandn sylememize olanak vermektedir.
Erken Roma Dneminde madeni prototiplere sahip lks cam kaplar arasnda dikkat eken
gruplarn banda Kameo kaplar gelmektedir. Dkm, tornada kesme ve parlatma yntemleri
ile yaplan ve retiminde olduka kaliteli bir iilik grlen bu kaplar, Roma imparatorluk
dneminde M..1.y.y. sonu M.S.1.y.y. balarnda popler ve lks mal gruplarndan biri
olmutur20. Kameo kaplar, dnemin madeni kaplar ile form ve yksek kabartma tekniinde
sslemeleri bakmndan karlatrlabilir. ki farkl renkte cam kullanlarak yaplan kaplarn
zerinde grlen mitolojiden alnma sahneler ayn dnemde gm iki kaplarnn zerinde
grlen Dionysiak sahnelerle paralellikler tar. Gerek figrlerin plastik zellikleri, gerekse
gvdenin alt hizasnn sahnenin platformu olmas gibi zellikler, kalba dkm tekniinde
yaplp sonradan madeni kaplarn zerine yaptrlarak yaplan stilde pek ok erken Roma
dnemi rneine sahiptir. Bu zelliklerin en iyi incelenebildii eserler arasnda dnemin
mezar hediyeleri olan gm kap setleri saylabilir. En tipik rnekleri arasnda talyada
Boscorealeden bulunan bir grup skyphos ile Danimarka Hobyde bir Roma asker mezarndan
bulunan iki skyphos verilebilir21.
Dkm tekniinde yaplan erken Roma dnemi cam kaplar arasnda maden taklidi
prototipleri ile dikkati eken bir dier grup ise hem tek renkli hem de mozaik tekniinde
retilen halka kaideli, ters konik kaplar ile s ve geni tabak formlardr. Roma dnemi krmz
astarl seramikleri arasnda da benzerleri olan bu grup, Mutzunda belirttii gibi keli al az

120

17 Strabo Geog. XVI.2

18 Bkz. Oransay 2002
19 Bu formlarn madeni rnekleri iin bkz. Strong 1966, 115 lev.33b, Oliver 1967, 31, Whitehouse 1988, 10
20 Whitehouse 1988, 24
21 Erken Roma dnemi madeni kap zelliklerini en iyi temsil eden rnekler arasnda Hildesheim, Boscoreale
buluntusu kap setleri ile Olbiada bulunan bir gm mezar hediyesi saylabilir. Bkz. Oliver 1977 120 vdd.
Boscoreale Gm kap seti ve skyphos rnekleri iin Baratte 1986, 62 vdd.; Boscoreale ve Hoby Skyphoslarnn
dnemin sanat iindeki yeri konusunda bkz Vermeule 1968, 133 vd.

Alptekin Oransay

formu ile yapm teknii bakmndan madeni kaplara zg saylabilir22. te yandan cam kaplar
zerinde bu formun varyasyonlarnn say bakmndan madeni kaplara gre fazla oluu cam
ustalarnn bu formu olduka gelitirdiini dndrmektedir23.
Dkm tekniinde yaplan cam kaplarda dikkati eken bir dier nokta ise pek ok rnein
tondo ksmlarnn merkezinde bulunan kntlardr. evresi konsantrik kabartma halkalar
ile evrili olan bu blm, cam kaplarn dkm tekniinde ekillendirildikten sonra tornada
dzeltildiine iaret etmektedir. M..6.yzyldan itibaren madeni kaplarn d yzeylerinde
kalp izlerini dzeltmek amacyla benzer bir yntemden yararlanld bilinmektedir. Bu
yntemin cam kaplarda kullanlmaya nasl balad bilinmemekle birlikte madeni kaplarn bu
yntemin gelimesinde etkili olduu dnlebilir24. Nitekim Plinusta Roma dnemi cam kap
retim teknikleri arasnda torna tekniinin gm kaplardaki gibi kullanldndan bahseder25.
Roma dnyasnda M.S.1. yzyln sonundan itibaren madeni kaplarn yapmnda
baz deiimler gze arpmaktadr. ncelikli olarak bir nceki yzylda grlen kabartma
sslemeli rneklerin yerini daha s kabartma sslemeli rnekler arlk kazanr. Ustalar figrl
sslemeleri aplik olarak yerletirmek yerine kabn zerinde rpousse tekniinde alak kabartma
yapma yneldikleri grlr. Ayrca iki kaplar dnda gnlk hayatta kullanlan sradan yemek
kaplarnn da madeni rnekleri artmaya balar. Gm ve bronz kap yapm azalmamakla
birlikte genel olarak grlen kalitede gerileme ve sslemedeki azalma, M.S.2.yzylda daha
sade ve ilevsel kaplarn yapmna ynelik bir tercihi ortaya koymaktadr. Dier bir nokta ise
bu dnemden gnmze ulaan ok fazla sayda madeni kap bulunmamasdr. zellikle deerli
madenden yaplan bu dnem eserlerinin ounluu sonraki dnemlerde ekonomik nedenlerle
eritilerek yeniden kullanlmtr26.
M.S.2.yzyl cam endstrisinde dkm ve kabartma tekniindeki sslemeli renkli
kaplarn saysnn azalrken yerine fleme tekniinde effaf, beyaz cam kaplarn retiminin
artt bir dnemdir. retilen ok sayda ve ucuz cam kaplar Roma mparatorluunun genelinde
kendine byk bir pazar pay bulmutur. effaf camn gm kaplardan daha ok tercih edilmesi
konusunda antik kaynaklardan elde ettiimiz bilgiler bu durumun nedenlerini anlamamzda bize
yardmc olmaktadr. Bu dnemde iki kaplar dnda gnlk kullanm ve servis kaplarnda
da maden etkili cam kap formlar grlmektedir. Oinokhoe, amphora gibi kapal kap formlar
arasnda M.S. 2. - 3. yzyl sresince maden etkili rnekler bulunmaktadr27.
M.S. 3.yzylda cam endstrisi yeniden bir canlanma srecine girer. Bu srete erken
Roma dnemine zg baz kap formlarnn da yeniden retilmeye balad grlr. Dnem
boyunca cam ustalarnn pek ok kap retimi yaptklar bilinmektedir. Bununla birlikte zellikle
erken Roma dneminden etkilenerek yaplan formlar arasnda maden prototipli olanlar ba
ekmektedir. M.S.1.yzyl kap repertuarnda zerinde durulan Kantharos formunun rnekleri
bu dnemde de mevcuttur28. M.S.3.yzylda karlalan maden prototipli cam kaplar arasnda
tek kulplu tavalar da yer almaktadr. Roma mutfanda su servisinde kullanlan ve oinokhoeler
22 Mutz 1972, 174-176, no.514
23 Bu formun madeni rnei iin bkz. Fleming 1999, 19, res.17, cam rnekleri iin bkz. Grose 1982, 423-426
24 Cam kaplarda tekniin kullanm konusunda bkz. Grose 1991, 9, ayn tekniin madeni kaplarda kullanm
konusunda bkz. Mutz 1972 ve Kent-Hill 1947
25 Plinius, Naturalis Historia XXXVI, 193 et aliud flatu figuratur, aliud torno teritur, aliud argenti modo
caelatur,
26 Madeni kap retiminde M.S. 2.yzyldaki gerilemenin nedenleri konusunda bkz. Strong 1966, 160 vd.
27 Amphora formlu cam ieler iin bkz. Harden 1987; no. 45 ayn formun gm rnei iin bkz. Walters 1921,
no. 79
28 Klnden bir rnek ve formun dier rneklerinin karlatrmas iin bkz. Harden 1987, 189, no.99.

121

Roma mparatorluk Devri Cam Endstrisinde Madeni Kaplarn Etkisi

ile bir set oluturan patera formu M.S.2.yzyl sonu 3.yzyl bandan itibaren cam rnekleri
ile karmza kmaktadr29. Szkonusu form M.S. 1.yzyldan balayarak Roma dnyasnda
mutfak kaplar arasnda karmza kmaktadr. Pompeiideki duvar resimlerinde bu seti ifade
eden rnekler de mevcuttur30.
M.S.2.yzyl sonu 3.yzyl bandan itibaren karmza kan bir form ise yar kresel
formlu kesme bezemeli cam kaplardr. Danimarkada Leuna blgesindeki bir mezarlktan adn
alan bu formun rnekleri M.S. 3-6.yzyllar arasnda bu blgede younlamaktadr. Yerel bir
retim olmasna karn Roma Dnyasnda geni alanda kendine pazar bulduu anlalmaktadr.
Maden ve cam rneklerinin ayn dnemde ortaya km olmas, bu kaplarn maden mi cam
kkenli mi olduunu anlamamz gletirmektedir. Hellenistik dnem yarkresel formlu
kabartma kaselerine benzer formu madeni bir prototipi dnmeyi mmkn klmaktadr31.
Roma camlarnn en gzel rnekleri arasnda saylabilecek olan kafes ya da diatrete diye
anlan kaplar, d yzeyini kaplayan kafes benzeri ssleme nedeniyle madeni kaplar ile ilikili
saylabilecek bir gruptur. mparatorluun bat eyaletlerinde olduu gibi dou eyaletlerinde
de grlen bu gruba ilikin rnekler, arlkl olarak M.S. 3 - 4. yzyllarda karmza
kmaktadr32. Bu kaplarn d yznde grlen kafes sslemesi retim teknii ile olduu kadar
ilevi de olduka dikkat eken bir grup olmutur. ki kab ve kandil gibi amalarla kullanlm
olabilecei ynnde eitli grler bulunmaktadr. Diatrete tekniinde yaplm olan kaplarn
d yzndeki kafes sslemesinin madeni kafesi taklit etmi olduu ynnde grler byk
lde skoyada bulunan ve Traprain hazinesi olarak adlandrlan buluntular arasnda ayn
formun d bu trde madenden yaplm kafes ile kapl rneklerin de bulunmas ile arlk
kazanmtr33.
M.S.4.yzyldan itibaren ge Roma maden sanatnda olduka kaliteli gm iiliine
sahip rnekler grmekteyiz. mparatorluun bat ve dou blgelerinde kilise gmleri, mezar
hediyeleri ve kark siyasi durum iinde saklanan gmlerde toplu olarak bulunan szkonusu
gm eserler Roma maden iiliinin M.S. 2. ve 3. yzyllarda az da olsa gerileme yaamakla
birlikte bu dnemden itibaren yeniden ykselie getiini gstermektedir. Bu dneme ait
nemli gm setleri arasnda Kaiseraugst Hazinesi, Mildenhall Hazinesi, Chaourse Hazinesi;
Anadoluda Kumluca hazinesi saylabilir. Bu setlerde bulunan kaplarn yapm tekniklerinde
bir yenilik grlmemekle birlikte form ve ssleme repertuarnn deitii dikkati ekmektedir.
Hazine listelerinde iki kaplar son derece azalm; bunun yerine gnlk yemek ve su kaplar
ile ritelik amal kaplara arlk verilmitir. Dnemin cam ustalarnn madeni etkili rneklere
eskisi kadar arlk vermemekle birlikte zellikle srahi gibi yeni kap formlarna zaman zaman
retimlerinde yer vermilerdir34.
Bu bildiride cam kaplar ile madeni kaplar arasndaki etkileim rnekleri ile ele alnmtr.
Camn esnek ve istenilen eklin verilebilir bir malzeme oluu, camdan yaplan kaplarn her
dnemde kendine zg niteliklerini bozmadan estetik ve popler bir malzeme olmasnda byk
rol oynamtr. Bu nitelii ile ayn zamanda deerli bir malzeme olan camn, Roma dneminde
artan bir ekilde maden ve seramik gibi dier endstri alanlar ile etkileim iinde olduu

122

29 Harden 1987, 128-129, no. 58

30 rnekler iin bkz. Dunbabin 1993, fig.3
31 Bu form konusunda kapsaml bir alma iin bkz. Barbara Niedermeyer; Die Silbernen Halbkugelbecher vom
Typ Leuna: Fundkomplexe und Interpretationen, Herstellungstechnik und Datierung, BAR 1250, 2004
32 Diatrete tekniinde kaplar hakknda bkz. Harden 1987, 186; Fleming 1999, 110
33 Traprain hazinesi iin bkz. Fleming 1999, 110 ve Stern 2001, 98 vdd.
34 Harden 1987, no.75,76; madeni benzerleri iin Esquiline hazinesindeki rnekler ile karlatrlabilir. Strong
1966, 191

Alptekin Oransay

grlmektedir. zellikle madeni kaplarn form ve ssleme repertuarlarnn cam zerindeki

yansmas bir taklitten te her trl ekli alabilen bir camn bir zellii olarak dnmek
gerekir. Dier kk eser gruplar arasnda bu nedenle cam, maden ve seramik aratrmalar,
eserlerin kendi dnemlerinin modas, form ve ssleme repertuar ile yapm teknikleri konusunda
rehberlik edebilecek durumdaki nemli eser gruplarn oluturmaktadr.
Yrd. Do. Dr. B.S. Alptekin Oransay
Anadolu niversitesi Edebiyat Fakltesi,
Arkeoloji Blm,
Yunus Emre Kamps Eskiehir
saoransay@anadolu.edu.tr

123

Roma mparatorluk Devri Cam Endstrisinde Madeni Kaplarn Etkisi

Kaynaka

124

Baratte 1986

Baratte, F., 1986, Le Trsor DOrfurerie Romaine De

Boscoreale, Muse Du Louvre.

Dunbabin 1993

Dunbabin, K., 1993, Wine and Water at the Roman Convivium,

Journal of Roman Archaeology 6, 116-141

Fleming 1999

Fleming, S.J., 1999, Roman Glass: Reflections on Cultural

Changes, University of Pennsylvania Museum.

Grose 1982

Grose, D.F., 1982, The Hellenistic and Early Roman Glass from
Morgentina (Serva, Orlando), Sicily, Journal of Glass Studies 24,
20-29.

Grose 1989

Grose, D.F., 1989, Early Ancient Glass, New York.

Grose 1991

Grose, D.F., 1991, Early Imperial Roman Cast Glass: The

Translucent Coloured and Clourless Fine Wares, iinde, Roman
Glass: Two Centuries of Art and Invention (ed. By. M. Newby
and K. Painter), London, 1-19.

Harden 1987

Harden, D. B., 1987, Glass of the Caesars, Milan.

Kent-Hill 1947

Kent-Hill D., 1947, The Technique of Greek Metal Vases and its
Bearing on Vase Forms in Metal and Pottery, American Journal
of Archaeology 51, 248-256.

Lamb 1969

Lamb, W., 1969, Ancient Greek & Roman Bronzes, Chicago.

Lierke 1999

Lierke, R., 1999, Antike Glasstpferei, Verlag Philipp von

Zabern.

Maryon 1949

Maryon, H., 1949, Metal Working in The Ancient World,

American Journal of Archaeology 53, 93-125

Mutz 1972

Mutz, A., 1972, Die Kunst des Metalldrehen bei den Rmern,
Springer

Oliver 1977

Oliver Jr., A., 1977, Silver for the Gods: 800 Years of Greek and
Roman Silver, The Toledo Museum of Art.

Oransay 2002

Oransay A., 2002, Antik ada Grek ve Roma Seramik sanatnda

Madeni Kaplarn Etkisi, II. Uluslararas Pimi Toprak
Sempozyumu, Eskiehir, 253-261.

zgm 2000

zgm, ., 2000, Anadolu Camcl, Pera Yaynclk.

Radnoti 1938

Radnoti, A., 1938, Die Rmischen Bronzegefaesse Von Pannonien,

Diss. Pann. Ser.2 No.6, Budapest.
Raev, B.A., 1977, Die Bronzegefaesse Der Rmischen Kaiserzeit

Raev 1977

Alptekin Oransay

n Thrakien Und Msien, 605-42, lev. 9-45, Beil.4 Bericht der

Rmisch-Germanischen Kommission, 58.2.
Rotroff 1982

Rotroff, S., 1982, Silver, Glass and Clay Evidence fort he Dating
of Hellenistic Luxury Tableware, Hesperia 51, 329-337.

Stern 2001

Stern, M., 2001, Kaniskia: Glass and Metal Openwork Lamps,

Association Internationale por lHistoire du Verre Annales du
15e. Congress, New York, 98-101.

Strong 1966

Strong D.E., 1966, Greek and Roman Gold and Silver Plate, New
York.

Vermeule 1968

Vermeule C., 1968, Roman Imperial Art in Greece and Asia

Minor, Cambridge.

von Saldern 1959

von Saldern, A., 1959, Glass Finds from Gordion, Journal of

Glass Studies, New York, 22 vdd.

Walters 1921

Walters, H.B., 1921, Catalogue of the Silver Plate (Greek,

Etruscan and Roman), British Museum.

Whitehouse 1988

Whitehouse, J., 1988, Glass of the Roman Empire, The Corning

Museum of Glass.

Young 1957

Young, R., 1957, Gordion 1956: Preliminary Report, American

Journal of Archaeology 61, 319-331.

Young 1981

Young, R., 1981, Three Great EarlyTumuli, Phladelphia.

Zerwick 1990

Zerwick, C., 1990, A Short History of Glass, The Corning

Museum of Glass.

125

126