Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 2012 16 (1): 245-257

Asaf Halet elebi ve Heinrich Heinenin iirlerinde Kan zlei

Ahmet SARI (*)

Cemile AKYILDIZ ERCAN (**)
zet: almamzda modern Trk iirinin nemli temsilcilerinden Asaf Halet
elebinin ve Alman airi Heinrich Heinenin iirlerinde kan izlei ele alnmtr. Mistik
bir iir dnyasna sahip Asaf Halet elebinin iirlerinde kann yeri nedir, hangi balamda ele alnmtr? Heinenin duru ve naif romantik dilinde kan izlei hangi balamda
ele alnr? tarznda sorular cevaplamak amacyla almamz gerekletirdik. almamz ayn zamanda iki duru, naif iir diline sahip Trk ve Alman airin, iddetin timsali
olan kan izleini iirlerinde nasl kullandklarn aratrmay da ama edinmektedir. Bir
tematik izlek aratrmasn hedefleyen almamz, Asaf Halet elebinin tek kitapta toplanan Btn iirleri ve Heinrich Heinenin Trkede de yaynlanan arklar Kitab
(Buch der Lieder) adl kitaplar esas alnmtr.
Anahtar Szck: Asaf Halet elebi, Heinrich Heine, Trk, Alman, kan, iir.

Blood Theme in the Poetry of Asaf Halet elebi and Heinrich Heine

Abstract: This study aims to show the blood theme in the poetry of Heinrich Heine and
Asaf Halet elebi. The Works of Heinrich Heine, one of the most important German poets
of the Romantic, are compared to Asaf Halet elebis works, who is one of the most
important representativeve of modern turkish poetry. Both poets use a mystical world
within their works, whrere the blood theme plays an important role. Truth textimmanent
aproach simularities and differences will be shown on the example of Heinees Buch der
Lieder (Books of Songs) and Asaf Halet elebis Btn iirleri (Collected Poems).
Keyword: Asaf Halet elebi, Heinrich Heine, Turkish, German, poetry, blood,

*) Atatrk niversitesi Edebiyat Fakltesi, Alman Dili ve Edebiyat Blm retim yesi.
(e-posta: asari@atauni.edu.tr)
**) Atatrk niversitesi Edebiyat Fakltesi, Alman Dili ve Edebiyat Blm retim yesi.
(e-posta: yildizercan@atauni.edu.tr)

246 / Ahmet SARI

Cemile AKYILDIZ ERCAN

Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler

Enstits Dergisi 2012 16 (1): 245-257

Kanda benzeri olmayan

ldrtc bir g sakldr
-Ortega y GassetGiri

spanyada binlerce insann gelenek haline getirdii arenalarda, boa ldrme trenlerinde ok kzgn olmasna, her tarafndan i ve mzrak yiyip kan revan iinde kalmasna ramen, boann neden matadora deil de, srekli matadorun elindeki krmz rtye
ya da pelerine saldrd hep merak edilmitir. te tam da bu duruma Roland Barthesn
otobiyografik eseri Roland Barthes felsefi bir cevap verir. Boann krmzya saldrn, krmz rtye/pelerine hiddetini, kendi adn tayan zyaamyksnde felsefi bir
ekilde izah eder. lmn temel gstergelerinden biri olan kann bir anlamda kavramsal
arkeolojisini kaynak metinlerden ortaya karmadan ve oradan da Asaf Halet elebinin
ve Heinrich Heinenin iirlerine ve iirlerinde kan izleine gemeden nce, ilkin bu meseleyi bir akla kavuturmakta fayda olacan dnyoruz.
Barthesa gre kendisini aldatmak iin kullanlan krmz pelerinle burun buruna geldiinde boann gzn kan brr; her iki krmz birbiriyle rtr, hiddetin krmzs
ile pelerinin krmzs: Boa rneksemenin tam ortasnda, yani imgeler daarcnn tam
ortasndadr. Kiiolu rneksemeye kar direndii zaman, aslnda kar koyduu imgeler daarcdr: Yani gstergenin kaynamasdr, gsteren ile gsterilenin benzemesidir,
imgelerin benzer biimliidir. Aynadr, byleyici tuzak-pelerindir. rneksenmeye bavuran btn bilimsel aklamalar -bunlar da sryledir- tuzak-pelerine benzerler, bilimin
imgeler daarcn olutururlar.(Roland Barthes, 2005: 68)

Barthes, ok nadir matadorun lmyle sonulanan ve hep boann lmyle sonulanacak bu yarta, boann krmz pelerine saldrn bu ekilde izah eder. Gassetden
aldmz, yazmzn giri mottosunda da sylendii gibi kanda, bizlerin zemeyecei,
benzeri olmayan ldrtc bir g (Ortega y Gasset, 2005: 68) sakldr.

Barthes, bu noktada tam da Gassetnin bahsettii szm ona ldrtc g, hiddetin krmzs kavramyla aklamaktadr (Roland Barthes, 2005: 57). Hiddetin krmzs,
yani hiddete kaplanlarn fkesinin balarna vurmas hali, hiddete kaplanlarn yzlerinin
kzarmas, kanlarnn bana vurmas ile de aklanabilir. Hiddetin krmzs bir anlamda tekinden, iinde sakl olarak besledii bu krmznn da kmasn, grnmesini
talep etmektedir. Yaralama ve ldrme edimi hiddete dayal bu krmznn az ya da ok
da vurmas halidir.

nsanolu, Ademin gerek oullarndan Habil ve Kabilin klima iin gerekletirdii sava ile ilk kan topraa dkmelerinden bu yana, ok eyler grp geirmitir. Yeni
yeni devirlerle, yeni yeni deneyimlerle kendisini gelitirmitir. Ama hiddet ve hiddete
kaplma, iteki kzgnlna ket vuramama sonucu her daim topraa kendi znde ancak

Asaf Halet elebi ve Heinrich Heinenin iirlerinde Kan zlei

247

grlebilen o deerli kann aktmtr. Savalar, felaketler, katliamlar, cinayetler, bizden

hep zmzde sakl olan ve yalnz zmzde oluan bu kan topraa aktmamz zorunlu
klmtr. Bizler ldmzde cesedimizi topraa gmerek, yaadmzda da yine topra kanla sulayarak hayatmz idame ettirmiizdir. Kan, dem dneminde de, iinde
yaammz srdrdmz milenyum dneminde de hep deerli, az bulunur, yeri doldurulamaz bir zellie sahip olmutur.

Tbbn, insanolunun ilkel tarihsel srecinden geldiimiz milenyum noktasnda hala

kan retememesi, insanolunun her eyi yaptn sanmas ama yine kendi canl bedeninde ancak oluabilecek kann srrn hala bilememesi gariptir. Bugn oka geliim gstermi tp, ameliyatlarda hastann ar kan kaybetmesi halinde yine insanlardan toplanan,
kaynaklar insan bedeni olan kanlar kullanmakta ve hala gerek kann yerini alabilecek
suni bir kan, yapay bir kan gelitirememitir. Bu imdilik olduka g gzkmektedir.
Holywood sektrnde her ne kadar sentetik kan, yani ekilecek filmde dklecek kan
iin gerek kana grsel ekilde benzeyen psodo-kanlar, sahte ve sentetik kanlar, organik
olmayan kanlar icat ediliyorsa da, kann bizzat kendisi insan bedeninin gizli bir simyas
gibi hala bir sr olma zellii tamaktadr.

Btn kltrlerin balangcnda kan, yaamn, lmn timsali ve varoluun bedensel

snrlannn sembol olarak nitelendirilmitir. Goetheden de bilindii zere kan ok
zel bir svdr, ruhun veya hayatn nefes ald bir g olarak (Christina von Braun,
Christoph Wulf, 2007: 128) da grlebilir. Tehlikeli gc, insanlk tarihinde mitlerde, anlatlarda, ikonografilerde ve dini merasimlerde anlatlmtr. Kann saaltma, iyiletirme,
diriltme ve byleyici gc yine kadim kaynaklarda yerini alr (Christina von Braun,
Christoph Wulf, 2007: 128)
Kann sembolik rengi hemen hemen her toplum ve her kltrde krmzdr. Krmz
bu tonuyla bir yaam rengi, bir hayat rengi zellii tamaktadr. Hemen hemen her toplumda kan, kiiler ya da farkl gler arasnda bir ba, bir iliki, bir kardelik oluturur.
Kadim Yunanda, Pitagoras Okulunda kan, ruhun gdas ve besleyicisidir (Christina
von Braun, Christoph Wulf, 2007: 128); Empedoklesin de dedii gibi ruh, kalbin altnda akan kandr (s.128). Toplumlarda kann balayc zellii gz ard edilmemelidir.
Kan kardelii insanlarn kanlarn tattklar ve bylece karde gibi olularn gsterir.
nsanlarla, stn bir g olan Tanr arasnda da kan yoluyla bir ba, bir balant kurulabilir. Tanr, kurban diledii iin kan aktma ritelleri, kii ile Tanr arasnda tarih boyunca
bir ba olagelmitir. Tanrya adanacak kurbann kan, sunaklara srlr, kurban kesildikten sonra sunaklarda gnlerce bekletilir ve Tanrnn bu ada kabul iin dua edilir.
Kurbandan aktlan kanla riteller, oyunlar, danslar ve ayinler yaplr; kurban kesenler ve
Tanrya kurban adayanlar ondan af ve mafiret dilerler. Arnmay, gnahlardan bertaraf
olmay arzu ederlerdi. Kan ayn zamanda maddi manevi temizleyici zellie de sahipti.
Savatan dnen askeri kanla yumak, doum yapan kadna doumdan hemen sonra, ya
da ayba hali, adet grmelerde kadnlarn iinde bulunduklar durum kann temizleyici
ve arlatrc zelliinin grld durumlardr (Christina von Braun, Christoph Wulf,
2007: 128).

248 / Ahmet SARI

Cemile AKYILDIZ ERCAN

Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler

Enstits Dergisi 2012 16 (1): 245-257

Mitolojide, ak tanras Aphrodithein laneti yznden ensest bir ilikinin sonucu

olarak aa kabuundan doan Adonis ve daha sonra ona yakklndan dolay ak olan
Aphrodithe sylencesine deinmekte fayda olduu kanaatindeyiz. nk burada kan motifinden, ieklere krmz rengi veren bir madde olarak sz edilir. Yaban domuzu tarafndan kasndan yaralanan Adonisin topraa akan kanndan Manisa lalesi denilen bahar
iekleri ve gelincikler meydana gelmitir. Ayn ekilde sevgilisinin yardmna komaya
alrken ayana dikenlerin batmas sonucu tanra Aphroditein iei olan beyaz gller, Tanrann kanndan damlayan kandamlalar yznden krmzya dnmtr (Azra
Erhat, 1997: 12).
Christina von Braun ve Christoph Wulfun birlikte kardklar Kann Miti (Mythen
des Blutes) adl kitaplarnda Hristiyanln kanl bir din olduu dillendirilir. (Christina von Braun, Christoph Wulf, 2007: 43) Genel anlamda btn semavi dinlerde ve Hristiyanlkta da kann aktldn; dinsel dncenin, yaamn, hatrlayn, hissediin ve
anlayn kanl bir olaya dayandrldn (Hz. sann armha gerilmesi) ve bu eylemin
gnmzde bir inan olarak srdrldn dillendirirler (s.43).
Eski Ahit, kann aktlmas ve kan savurganlna kesinlikle kar kar. Kan arnmadr (s.53). Kan adeta ruhun mekn, onun nefes ald bir auradr. Temizletici, balatc
bir gc vardr. Aktlan kan, toprakla rtlmelidir. Toprak kan rter ama bir o kadar da
ona susar. zellikle ilk alarda gizli dinsel trenlerde kann arlatrc gcne inanlrd.
Daha sonra kan, vaftizle sk bir ba iine girmitir. Christina von Braun ve Christoph
Wulf, sz konusu edilen Kann Miti adl kitaplarnda, Hristiyan inancnn temelinde
kann ve dnmn olduunu dillendirirler. Kan ve dnm ayn zamanda Hz. sann
Golgothaya aklmas ve onun gnahndan arnmasnn da vicdani bir tesellisidir. sel bir arnma da denilebilir buna. Saaltc, diriltici ve affedici gcn, sann deerli
kann yceltme dncesi ekseninde bir hayat bulutur bu. sa, sevileri yani Hristiyanlar gnahlarndan dkt kanlarla kurtarmtr. Kannn bedeli olarak kendine inananlar yarlgama gcne sahip olmutur. Bu Hz. sann l bedenine ve Hristiyan dnyasn
kendi bedeni ile kurtarna bir teekkr anlamn da tamaktadr. Ekmek ve arap, hele
de beyaz arap, Hz. sann bedenine ve kanna dnr (s.53). Kan kelimesinin tarihsel
arka planna bu kadar yer verme sanrz yeterlidir. imdi Asaf Halet elebinin Btn
iirlerinde kan kelimesinin ald anlamlara bakmakta fayda olaca kanaatindeyiz.
Asaf Halet elebinin iirlerinde Kan zlei
Ancak insana ac veren bu ilk izlenimden sonra kan kendisini sunmakta diretirse, oluk gibi boalmay srdrrse, tam aksi bir etki yaratr.
nsan da, hayvan da sarho eder, heyecanlandrr. nsan olsun, hayvan
olsun ldrtr. Romallar meyhaneye gider gibi sirke giderlerdi. Gladyatrlerin, hayvanlarn, boalarn kan insanda sersemletici bir ila etkisi
yaratr. Ayn ekilde sava da her zaman bir lgnla dnr.*
(Ortega y Gasset Avclk stne, s.68-69)
*) Atatrk niversitesi Edebiyat Fakltesi Alman Dili ve Edebiyat Blm. (asari@atauni.edu.tr)
Atatrk niversitesi Edebiyat Fakltesi Alman Dili ve Edebiyat Blm. (yildizercan@atauni.edu.tr)

Asaf Halet elebi ve Heinrich Heinenin iirlerinde Kan zlei

249

Hilmi Yavuz, Cumhuriyet dnemi airlerinden gnmze doru, sahih iir geleneinin soyaacn sayarken, kendisi gibi Asaf Halet elebiyi de Yahya Kemal Beyatl, Ahmet Haim, Nazm Hikmet, Ahmet Muhip Dranas, Behcet Necatigil, Ziya Osman Saba
gibi byk airler arasnda katar (Hilmi Yavuz, 1999: 55). Bu airlerin ortak zellii, Trk
iirinin bir byk gelenei olduunun bilincinde olmak ve bu gelenei, tabii her biri ayr
balamda, yeniden-retmektir (s.55). Hilmi Yavuz, bu sahih air tanmn bu airlere
atfederken sz edilen airlerin dou ile bat kltrlerini kendi potalarnda iyi temellk
etmelerine, birinin etki alann bir dierine baskn tutmamakla aklar. Bu sahih airler
douya verdii deer kadar, batya da deer verirler. nk her ey zddyla kaimdir ve
dou olmadan bat, bat olmadan da dou bir anlamda eksik bir epistemik birikime sahip
olur. Kltrel, corafi, felsefi, siyasal alanda ve aslnda her alanda dou baty, bat da
douyu tamamlar. Asaf Halet elebinin de iinde yer ald bu sahih airler, kltrleraras bir bilgi donanmna sahiptirler. Bir taraftan dounun tasavvufu, peygamberler tarihi, kltr iirlere bir kaynak olarak akarken; bir taraftan da yazlan iirlerde Uzakdou
gizemcilii, kutsal kitaplar, Fransz veya dnya edebiyatndan nemli air ve yazarlara
gndermeler yer alr. elebinin ocukluunun naif sylemi onun iirini besler ve iiri
kaleme alan lirik ben olarak ocukluunun sandukalarndan iire aktlan masum ve uar
anlarn iirine renk katt grlr. ok kltrl ve farkl kltrl eitimin ruhunda oluturduu merakla air bir yandan tasavvuf edebiyatna ilgi gstermi, bir yandan da Franszcasn gelitirme yoluna gitmitir. Asaf Haletin gen yalarda musiki bilgileri ald
da unutulmamaldr. Bu musiki bilgileri onun yazd mistik, dou gizemine ve tasavvufa
alan iirlerinin yannda, ilk iirlerinde, hele de gazellerinde grlebilir. Asaf Haletin
kaleme ald divan iirleri, bizlere onun aruzla yazd iirlerinin de olduu bilgisini
unutturmamaldr. Mevlevi eyhi Remzi Efendiden ald musiki eitimi ile iirlerinde
bu musiki becerisini de sergileme ansna kavumutur. Sahih air olmak iin tek kulvar ya da tek kltr, tek irfan nasl yeterli olmuyorsa, bunun iin ift kltrlle, ift
epistemeye, dou ile batya ihtiya duyuluyorsa; Asaf Halet, divan iiri, tasavvuf, Trk
musikisi, Uzakdou gizemcilii ve Fransz iiri hususunda derin bilgileri ile bu tanm
fazlasyla hak ettiini ispat etmitir.
Hilmi Yavuza baklacak olursa Asaf Halet elebi, kendisinin ada Trk iirinde
ycelttii airlerden biri(s.80) iken, yine de kaleme ald iirlerle Asaf Haletin yazd
iirlerin dokular birbirinden olduka farkldr. Yavuz, Asaf Halet elebinin slam ya
da Hristiyan dinsel metinlerinden yapt alntlarn () belirli bir atmosfer yaratmaya
ynelik olduunu, Orhan Okayn bir yazsnda belirttii gibi bunlarn, klasik Trk musikisindeki terennmn ilevini grdn; iiri, szn (ve anlamn) kuatmasndan karp sese, bu sesin gnderme yapt atmosfere ulatrdn, bununla da bir tr duygusal
(affectif) etki yapmak istediini dillendirir (s.80). Yine de Hilmi Yavuz iin eer ada
Trk iirinde bir jenealoji, bir soyaac yaplacak olursa, yukarda da deindiimiz gibi
o kendisini, Yahya Kemal ile balayan ve Ahmet Haim, Nazm Hikmet, Ahmet Muhip
Dranas, Behcet Necatigil, Ziya Osman Saba gibi airlerle devam eden, iinde kesinlikle
Asaf Haletin de yer ald bir soyaacna dhil eder. Biz, dou ile bat kltrlerini kendi

250 / Ahmet SARI

Cemile AKYILDIZ ERCAN

Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler

Enstits Dergisi 2012 16 (1): 245-257

potasnda eritmeyi ve ondan gzel bir kltrel karm elde etmeye alan bu soyaacnn nemini vurguladktan sonra, Asaf Halet elebinin iirlerinde kan izleine girmekte
fayda grmekteyiz.

Asaf Halet elebiye kendi zgn iir dilini veren ey, her eyden nce mistisizmidir.
Yukarda da Asaf Haletin iirinin zn aklarken onun ok kltrl bir yelpazeden
faydalandn ve iirine bu ok kltrll kanalize ettiini dillendirmitik. Bu zengin
dil, douya ait gizemi ve dou sylemini de iine alnca, ortaya iyi rlm metin, iyi
ilenmi bir ierik kmtr. Asaf Halet ayn zamanda iirlerinde zengin imaleler, orijinal
metaforlar ve benzetmeler, sentaks oyunlar ve ses oyunlar kullanmtr. Yazd iirlerin
musiki ile iyi harmanlanmas ve zaman iin gerekten de orijinal ve ilgin kaacak konu
ve temalarn seilmesi, onun iirini hep yeniden okunur klmaktadr. nsan yiyicilik yani
yamyaml anlatt iirleri (Yamyam, Harput, Fransa in iir 1940) veya feministlerin
gerekten de kar kaca, patriarkal ve erkek egemen bir sylemle kaleme alnm Kadncm iiri de bunlardan bazlardr. Asaf Haletin ele ald iirlerin temas elbette
arlk olarak dou mistisizmi ve tasavvuf egemen bir dil ierir, fakat bulduu orijinal ve
garip konular ya da imgeler, tamlamalar, kelimeler, Asaf Haletin zengin dnyasnn da
anahtarn oluturur.
Asaf Haletin btn iirlerinde* kan szcnn drt defa getii sylenebilir. Kann
iki anlam varsa bunun birisi, Kilise iirinde de grlecei gibi, kann Hristiyanlk
dininde Hz. sann kann temsil etmesi ve araba bir gndermesinin olmasdr.
kan erap

eti ekmek

isus (s.26)
Kan szcnn nmze kt bir dier iir ise efkat iiridir. Lirik ben, bu iirde bir insan yavrusu sevmek istediini dillendirir:
bir insan yavrusu sevmek istiyorum
az

burnu

kula

ve scak kan olan

ve uyuyabilen

bir insan yavrusunu (s.53).

*) Asaf Halet elebinin btn iirleri Btn iirleri ad altnda Yap Kredi Yaynlar tarafndan yaynlanmtr. Biz makalemizde metin ii atflar iin kitabn knyesini vermekte fayda gryoruz:
Asaf Halet elebi (1988). Btn iirleri. Yap Kredi Yaynlar. s. 128

Asaf Halet elebi ve Heinrich Heinenin iirlerinde Kan zlei

251

Mariyya adl iirde de kan szc geer. Lirik ben, Mariyyann kendisine bir
masal sylemesini ister:
lizboa

boa

mariyya

simsiyah sal kadn

bir masal syle bana

kan nasl kmad tatan

o len kimdi

mariyya (s.64)

Radyo adl iirinde de Asaf Halet elebi kan izleini kullanr:

plak siyah adamlar

karglarn batrmakta kulama

aalarda yapraklarn damarlarna gryorum

yapraklar yeil

kanm krmz
iim siyah

demir siyah (s.77)

Asaf Haletin Btn iirlerinde kan sraladmz ekilde topu topu drt defa gemektedir. Bu izleklerin de genelde metafizik ve mistik alanda, ya insann varoluuyla ya
da peygamberler tarihi gndermeleri iinde ele alndna ahit oluyoruz. Peki, karlatrma balamnda makalemizde Asaf Halet elebinin karsna koyduumuz Heinrich
Heinede kan izleinin grnm nasldr? Bir de Heine kanadna bakmakta fayda olduunu dnyoruz. Bunun iin Heineyi tanmakta, Heinenin hayat hikyesi hakknda
biraz bilgi vermekte fayda olaca kanaatindeyiz.
Heinrich Heinenin iirlerinde Kan zlei

Heinrich Heine Gen Alman/ya (Das Junge Deutschland-1830-1850) akmnn

nemli bir airidir. 1797 ylnda Yahudi bir tccarn olu olarak Almanyada, Dsseldorfta
doan Heine dnem iinde, belki dnemin de ruhu olmas nedeniyle kltrleraras akla, farkl kltrlere sempati ve hogry savunmaya dikkat etmitir. Das Junge Deutschland akmnn bir felsefesi ya da dnya gr de, komularla iyi ilikiyi asl almak ve
Fransa sempatisidir. Grsel Aytan da Yeni Alman Edebiyat adl kitabnda deindii
gibi Heine, Fransz dostudur ve dnya vatandal (Weltbrgertum) zihniyeti iinde
yetimitir. (Ayta, 1983: s.325)

252 / Ahmet SARI

Cemile AKYILDIZ ERCAN

Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler

Enstits Dergisi 2012 16 (1): 245-257

Bir hukuk eitimi alan ve Bonnda edebiyat ve felsefe dersleri ile de ilgilenen Heine,
Schlegel ve A. W. Arndtn derslerine devam etmitir. Yahudi kimlii, yaad dnemde
kendisine birok sorun karm, niversite hayatnda ve meslek ediniminde Yahudi dinine mensup oluunun dezavantajlarn yaamtr. Bu sorunlar ortadan kaldrmak iin
daha sonra Hristiyanlk dinine mensup olmutur (s.325).

Bu toplumsal baskdan ancak 1831 ylnda Fransaya yerleerek huzur bulan Heine,
kendi anavatanna nefretsevgi ile bal kalm, memleketinin toplumsal, ahlaki, itimai,
ekonomik ynden gelimesi sz konusu olduunda, entelektel eletirilerini Fransadan
yapmaya devam etmitir. Yaad yllarda gelien ve ekillenen Almanya imgesindense,
Klasik Alman zihnini ve imgesini savunan bir airidir. Kadim gelenek iinde toplumsal
basky n plana karan ve insanlar dininden, dilinden, rkndan dolay hor ve hakir
gren zihniyeti savunmayp, ideal Alman zihniyeti olan ve hogry, kltr, edebiyat,
felsefeyi ne karp, belki de tm insanla rnek olabilecek bir Almanyay savunur.
Ayta, Heinenin karakterini anlatrken, onun hakknda unlar syler:

Heine, zamannda ve lmnden sonra hem gklere karlm, hem de iddetle saldrya uram bir yazardr. O, bir yandan her eyi, btn deerleri, poplarize eden,
basite indirgeyen bir airdir, te yandan da her eyi ift optie vuran, iki anlaml hale
getiren, pheci oyuncu bir ustadr. Ykcdr, nihilisttir, ama ayn zamanda da duygulu ve
tehlikeli, uyank bir airdir. adalar arasnda halkn bugn bile arklarnda yaatt
airler Mrike ve Heinedir.(s.326)

19. yzyl Alman iirinde etkisi byk olan ve bu dnemlerde ad Goetheyle ve

Schillerle anlan bir airidir. iirlerinde naif iir dili kendini yer yer hznl bir syleyie
brakr. Bu dil zgn, zgn olabildiince en bir dil de olabilmektedir. Duygusal ve melankolik iir dili, insanlar etkilediinden dolaydr ki Schumann, Brahms gibi bestekrlar
bu iirlerde gfte zellii grmler ve onlar bestelemilerdir. Behet Necatigil, arklar Kitabnn (Buch der Lieder) nsznde Heinenin iirleri hakknda bilgi verirken,
onun poetikasn yle amlar:

Heinenin bir ksmn yirmi, hatta on alt yalarndayken yazd iirleri kapsayan bu
kitap (arklar Kitab), Alman edebiyatnn en baarl, zamana en dayankl kitaplarndan
biri olmak mutluluuna eriti. airin genlik heyecan ve tutkular, mit ve mitsizlikleri,
kafa ve gnl bunalmlar, artistik abalar bu iirlerde dile geliyor. phesiz, kitabn iki
yz elliye yakn iirinin ayn derecede gzel olduu iddia edilemez. Ama en azndan te
ikisi gzel olan bu iirlerin, eviri darlk ve yetersizliklerine ramen, romantik bir gen
ruhunu tam anlamyla yanstt, rahatlkla sylenebilir. Bunlar gnle seslenen iirlerdir;
okuyucuda yaant birlikleri yaratr; yalnz bir millete zg karakter ve kltr deil,
evrensel bir ruh yapsn vurgular. Kalbin komalar, atlardr; esnek, yumuak, saydam
arklardr. alar sresince k gnllerin, yanan yreklerin hicranlarn, korkularn;
sonra da romantik an inanlarn, yalnzlk, terk edilmilik ve ruh gerilimlerini veren
iirlerdir (Heine, 2006: s.11).
Heinrich Heine denince, akla ironi de gelir. Genelde toplumsal basknn ve insanlarn
kendilerini ifade edemedikleri zamanda edebi eserlerde ska grlen ironik, alayc sy-

Asaf Halet elebi ve Heinrich Heinenin iirlerinde Kan zlei

253

lem, das Junge Deutschland, Biedermeier dneminde tam oluum koullarn bulmu
gzkmektedir. Devletin ve rejimin insanlarn zel yaamlarna, dinine, diline, rkna,
kimliine mdahale ettii ve yazdklarn sansrledii bir zamanda entelekteller rtk
bir dil, kapal bir dil, ironik bir dil gelitirmilerdir.

Behet Necatigil, Heinrich Heinenin arklar Kitabn (Buch der Lieder) Trkeye
evirmi ve bu kitabn nsznde Heinenin yaam hakknda dikkate deer tespitlerde
bulunmutur. Heinenin mrnn son eyrek ylna doru seyyahla olan dknl,
birok devlette bulunma ve seyahat halini Necatigil yle anlatr:

Heine, 1827 Nisannda Londraya gider, gz aylarnda Mnihe dner, bir gazetede
alr. 1828 Haziran ve Temmuzunu talyada geirir. Hamburg, Berlin, Potsdam gene
Hamburg ve Helgoland Buralarda dolar. 1831 Nisannda Parise gidecek, oraya yerleecektir. Almanyadaki bir gazetenin muhabirliini almtr zerine. Franszlarla Almanlar fikir anlamnda birbirine balamak, karlkl bilgisizlik ve gvensizlikleri aradan kaldrmak azmindedir. O vakte kadar, De lAllemange (Almanya zerine, 1810) kitabyla,
Goethe ve Schiller etkisinde, sadece Madame de Stael, ksmen uramtr bu ile; onun
balattn asl, Heine gereklemitir. Fransz edebiyat evreleri bu kltrl, zarif adama alr. Belli bal Fransz air ve yazarlaryla (Hugo, Dumas, Brne, Branger, George
Sand ve Balzac) tanr Heine. Parisi, bu monden, byk ehir atmosferini sevmitir. en
akrak iirler yazar Paris stne. 1841de Pariste evlenir (Heine, 2006: s.10).
Grsel Ayta da Heinrich Heinenin arklar Kitab hakknda u grlere sahiptir:

Romantik ironinin srdrld bu iir kitabnda Junge Leiden, Lyrisches Intermezzo, Die Heimkehr, Aus der Harzreise, Die Nordsee blmleri vardr. lk blm, airin
Amalie Heineye olan mutsuz akn iler. Bunlar Heinenin en popler ak iirleri ve
balatlardr: Die beiden Grenadiere, Belsazar, Dob Ramiro, Sie sassen und tranken am
Teetisch, Lehn deine Wang Auf Flgeln des Gesanges gibi iirler mevcuttur (Ayta, 1983:
s.328).
Heinrich Heinenin kiilii ve iiri hakknda bu kadar bilgi yeterli kanaatindeyiz. Biraz da arklar Kitabnda izleimiz olan kan izleinin izini srmekte fayda gryoruz.

Heinrich Heinenin arklar Kitab* adl kitabnda kanla ilgili ilk izlek, kitabn
Genlik Aclar (1817-1821) blmnde grlmektedir. Rya Grntleri adl uzun
iirde lirik benin sevgilisi baka biriyle evlendiinden lirik benin lgn kan azmtr
(s.30), kan kaynamakta, kabarmakta, kprmektedir (s.30):
lgn kanm azdran,
Barm tututuran ne benim?
Bir ate dalyor kalbimi,
Kaynyor, kabaryor, kpryor kanm.
*) Makalede Heinrich Heinenin arklar Kitab iin yaplacak sayfa atflar iin bkz: Heinrich Heine
(2006). arklar Kitab. stanbul: Yap Kredi Yaynlar. s. 286.

254 / Ahmet SARI

Cemile AKYILDIZ ERCAN

Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler

Enstits Dergisi 2012 16 (1): 245-257

Kabaryor, kpryor, kanm lgn,

nk bir d grdm kt;
Karanlk olu geldi gecenin,
Soluyarak beni alp gtrd (s.30).
Rya Grntleri adl iirin devamnda lirik ben sakin bir gecede sevgilisi ile buluur. Sevgili, lirik benin odasna gelir ve bu cokuyla lirik ben mutluluunu gizleyemez.
Ona u ekilde hitap eder:
Tatl canmla kanm
Vereyim seve seve sana,
Melekler gibi gzel, fakat
O en yce mutlulua dokunma!(s.32)
Lirik benin sevgilisi kendisinden kalbindeki ilahi mutluluu (s.33) talep etmektedir. Ak bu derinlikte devam ederken lirik ben sevgilisine u ekilde hitap eder:
Kendini alevli akma brak
Dondu kanm, birden buz kesildi;
Ses titredi, derinlerde
Bir uurum belirdi (s.33).
iirin sonunda sevgili siyah bir sr (s.34) tarafndan alnp gtrlr. lahi mutluluk ve beeri mutluluk arasnda kalan lirik benin acsn grrz bu iirde. Rya Grntleri adl uzun iirin 9. iirinde lirik ben bir ryayla uyanr. Mermer gibi solgun, ekici,
esrarl, gzlerinde inciler, salar tuhaf dalgal sevgili (s.46) ile mutlu bir beraberlik yaamaktadr. Romantik bir beraberliktir bu. Ama sevgilinin soukluu, mermer soukluu
rpertir lirik beni:
Dolamaz yreimde kan, amaz
Pembeler dudamda, yanamda;
Fakat dostunum senin,
rkilme, korkma! (s.46)
arklar adl uzun iirde de lirik ben hrn denizciye, limana kendisiyle gitmek
istediini dillendirmektedir:
Dur bekle, hrn denizci,
Geliyorum peinden limana;
Vedalatm iki gen kadn
Biri o, bir Europa.

Asaf Halet elebi ve Heinrich Heinenin iirlerinde Kan zlei

255

Kan emesi, ak gzlerimden,

Fkr gvdemden, kan pnar!
Ki scak kanla
Yazaym aclarm.

Ah, sevgilim, neden bugn

rpertiyor kanm grmek seni?
Yllardr benzim uuk, kalbim kanar
Beni hi karnda grmedin mi? (s.54)
Romanslar, Dertli ren adl 3. iirinde ise bir sava ortam betimlenmektedir. Bu
sava ortamnda ayn zamanda iki z kardein kl klca arpmas dikkat ekmektedir. Bu sava Kontes Laurann gzleri yznden gereklemitir. ki karde de Kontes
Lauray sevdiinden, bir anlamda lmne savam iine girmilerdir. Anlatc, iirde iki
kardein bu trajik durumunu yle dillendirir:
Vah size, kanl kardeler!
Vah yazk, kanl vadiye!
Biri tekinin klcyla
Yere dt ikisi de (s.60).
ki karde de ak yznden lmtr ve aradan yzyllar gemesine ramen esrarl bir
ey gerekleir ve saat on ikiye geldiinde iki kardein kl sesleri hala duyulmaktadr
(s.60).
Aklar adl iirde de aklar sz meydanna atmaya gelirler. Hayal edip, sanatlarn icra ederler. Lirik ben, bu atmay kazanacak olan yle dillendirir:
Ve orda, kalbinin derinlerinden
En iyi, en kanl iirler szan
Kazanr yarmay, ve alr
En stn dln en gzel azdan (s.78).
Eski Bir Romans Okuyan Bir arkc Kadn in adl iirde de kan izleine rastlanr.
Lirik ben annesinin odasnda masallar okumaktadr. Bu srada masallarn canlanmaya
baladn grr. valyeler hendeklerden karlar, Bay Roland atyla kagelir. Ganelon, Bay Ronsardla kl klca savar ve Roland fena hrpalar:
Roland fena hrpalad,
Kan iinde, zor soludu Roland;
Boru sinyalleri uzaktan uzaa
Varnca byk Karln kulana,
Sararm, solmutu Roland- (s.85).

256 / Ahmet SARI

Cemile AKYILDIZ ERCAN

Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler

Enstits Dergisi 2012 16 (1): 245-257

Christian Sye Fresk Soneler balkl sonelerin beincisinde, iire yle balar Heine:
Sessiz zgn yumuak akam sularnda
oktan unutulmu arklarn yanks,
Yanaklardan gzyalarn ak

Ve eski kalp yarasndan kan szmada (s.99).

Sekizinci iirde ise saygnl lekelenen lirik ben, muhatabna ilenmektedir. ektii
ileleri, hznlerini, gururunun incinmemesi iin sarf ettii abalar yle dillendirir:
Grdn beni ukalalar nasl harcad,

ngrakl deliler gibi evremde yaygara;

Zehirli ylandlar, reklenmi barmda,

Grdn yaralarmdan kan nasl akt (s.102).

Dokuzuncu iirde de yine lirik benin kan, krlm kalbinden akar:
Akyor krlm kalbimden duyuyorum
Scak kanm, ok bitkinim, ok halsiz,

oalan kararmalar, gzlerimin nnde (s.103).

Lirik Intermezzo adl blmn 64.nc iirinde de iki sevgili arasndaki konumalar
verilir. Erkek cesurdur, kahramandr, sevgilisi iin her eyi feda eder. Banda bir yara
vardr. Sevgili ise onun yarasnn iyilemesi ve kannn durmas iin her yolu dener. Aralarndaki konumalar u ekilde srp gider:
Elimi, kalbinin, Heinrich,
zerine koyarm yavaa;

Kanamaz artk, geer

Btn acs da (s.143).

Dn (1823-1824) blmndeki uzun iirlerde, yine kan izleine rastlanr. Lirik
ben 82.nci blmde sevgilisi ile ba baa kalmak istemektedir, fakat kzn annesi onlar
bir trl birlikte brakmaz. Lirik ben de buna eseflenir:
Daha ilk bakmada sesinden, gzlerinden
Kann kaynad bana, anladm;

Annen olmasayd, zalim annen,

Hemen prdk sanrm (s.198).

Asaf Halet elebi ve Heinrich Heinenin iirlerinde Kan zlei

257

Sonu

Her eyden nce bir kan izlei sorgulamasn temel edinip, bu izlein Asaf Haletin
ve Heinrich Heinenin iirlerindeki yansmalarna dikkat ekmektedir. Asaf Haletin iirlerini bilenler, onun iirlerinde ok ilgin konular ele aldn bileceklerdir. Bu adan
bakldnda onun iirlerinde kan izlei aratrmas, pek garip kaacak bir izlek aratrmas saylmaz. Trk iiri geleneinde iirlerinde antropolog edasyla primitif insanlara,
kromonyom adamlarna, yamyamlara, ilkel insanlarn gizemini anlatacak her eye bol bol
gndermeler yapan Asaf Halette bu izlek pek de srtmayacaktr. Doumundan bu yana
yaklak yz yl gemi airimiz iir iklimiyle, kendine zgn tarzyla, gelecekte poetik
tartmalarda daha ok anlacaa benzemektedir. Asaf Halet elebi iin sylenenler Heinrich Heine iin de geerlidir. Bu makalede Romantik dnemin sonlarna doru yetien
ve lirizmde Goethe ve Schillerle ad anlan Heinenin naif ve romantik iirlerinde kan
izleinin ne sklkta ve ne ekilde getiini aratrmaya altk. O duru dile, romantik dile
belki de ters decek aslnda iddetin gstergesi olan kan izleini btn arklar Kitab
iinde aratrdk. Bu izlek aratrmas Heinenin o duru dili, sevgi dili, en akrak dili,
hayattan zevk alan ve snrsz ak, kavumay mjdeleyen iirleri dnldnde, farkl
bir izlek aratrs gibi grnmektedir. Makalemiz bu iki sessiz ve duru dile sahip airlerin,
iirleriyle besteler bile yaplacak duru ve sadelie sahip airlerin iirlerinde, bir anlamda
iddetin, kinin, fkenin gstergesi olan kan izleinin de ele alndn gstermektedir.
Makalemizde Heineye nazaran, Asaf Halet elebide ok sk kan izleinin gemediini
grdk. Asaf Halette metafiziki izlee evrilen, peygamberler tarihi ve mistik alana tanan ve kendisine o dnyalardan bir imge arayan kan izlei; Heinrich Heinede biraz daha
sevgiliye eseflenmenin, beeri bir ac sonucu kanayan kalbin iareti olarak gn yzne kar. Kan izlei, Asaf Halet elebi iirlerinde genel anlamda grlen metafiziki derinlikten
payna deni alrken, Heine iin sevgili yolunda beeri bir strabn simgesidir.
Kaynaka
elebi, A.H. (1998). Btn iirleri. stanbul: Yap Kredi Yaynlar.
Heine, Heinrich (2006). arklar Kitab. stanbul: Yap Kredi Yaynlar.
Yavuz, Hilmi (1999). iir Henz. stanbul: Est Et Non.
Barthes, Roland (1998). Roland Barthes. stanbul: Yap Kredi Yaynlar.
Gasset, Ortega Y. (2005). Avclk stne. (ev. Derin Trkmer). stanbul: Yap Kredi
Yaynlar.
Ayta, Grsel (1983). Yeni Alman Edebiyat Tarihi (16. Yzyldan 20. Yzyla Kadar).
Ankara: Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar: 537.
Erhat, Azra (1997). Mitoloji Szl, stanbul: Remzi Kitabevi.
Braun, Christina Von and Wulf, Christoph (Hg) (2007). Mythen des Blutes. Frankfurt/
Main: Campus Verlag.