BUHAR KAZANLARI DERS NOTLARI

Do. Dr. Hsamettin BULUT

Ocak, 2011, anlurfa

BUHAR KAZANLARI DERS NOTLARI

Do. Dr. Hsamettin BULUT
Buhar nedir?
Buhar: Suyun gaz durumuna denir. Su ve dolaysyla buhar saf bir maddedir.
Termodinamik zellikleri, tablolardan veya diyagramlardan (Mollier diyagram) bulunur. ki
zellik bilinirse dier zellikler de hesaplanabilir veya diyagram ve tablolardan tespit
edilebilir..

Buhara Verilen Isnn Hesab=

1-2 aras suyu doymu hale getirme ( 2 noktas doymu sv noktas)

2-3 aras doymu sudan doymu buhar haline getirme ( 3 noktas doymu buhar
noktas)
Ayn zamanda 2-3 aras doymu sv-doymu buhar karm (slak buhar) dr. Bu blgede
buhar miktarn tespit edebilmek iin kuruluk deeri, x tanmlanr.
X=

buhar/

toplam (x=kuruluk derecesi 0<X<1)

3- 4 aras doymu buhardan kzgn buhar haline getirme ( 4 noktas kzgn buhar
noktas)

Suyun Kzgn buhar hale getirmek iin gerekli toplam s miktar;

QT=Q1+Q2+Q3
Burada m, ktlesel debi, Cp sabit basnta zgl s ve h entalpiyi gstermektedir.
Buhar Nasl Oluur?

Buhar, sv ya da kat halden buharlama ya da sublimasyon yolu ile oluur. Suyun

buharlamas esnasnda eit miktarda sv ya da kat paracklarn gaz haline getii ve ayn
zamanda gaz halinden geri dnd bir dinamik denge kurulur.
Temel kavramlar:
Doyma scakl: Verilen basnta suyun kaynamaya balad scakla doyma scakl
denir.
Doyma basnc :Verilen scaklkta suyun kaynamaya balad basnca doyma basnc denir.
Sktrlm sv: Verilen bir basnta suyun scakl doyma scaklnn altnda ise
sktrlm sv olarak tanmlanr.
Doymu sv: Verilen bir basnta o basnca karlk gelen doyma scaklnda olup, iinde
buhar zerresi olmayan suya doymu sv denir. Su buharlamann balangcndadr.
Doymu buhar:Verilen bir basnta o basnca karlk gelen doyma scaklnda olup, suyun
tamamnn buhar faznda olduu durumdur.Buhar youma snrndadr.
Kzgn buhar: Verilen bir basnta buharn scakl o basntaki doyma scaklndan daha
yksek ise buhar kzgn buhardr.
Buharn Kullanlma Nedenleri
deal bir s tayc olmas
Kk apl borularla daha fazla s tayabilmesi
evre dostu olmas(yani temiz olmas)
Geri kazanm ile enerji tasarufu salanabilir
Akkann tanmas kendi bsncyla gerekleir.Pompaya gerek yoktur.dolaysyla
maliyeti dktr.
Scaklk kontroln ok hassas bir biimde gerekletirmek mmkndr.
Buhar tesisattaki korozyon riskini azaltr.
Is kayplar azdr yani ideal bir s taycsdr. Kk apl borular ile iletilmesi
nedeniyle s kayplar dier sistemlere gre daha azdr. Termodinamik zellikleri
iyidir.
Yatrm gideri azdr, kk apl boru kullanlr, yaltm az yaplr, ucuz montaj.
Buhar emniyetlidir yani alevlenme zellii yoktur. Steril bir akkandr.
Buhar evre dostudur. Saf maddedir.
Dezavantaj ise; yksek enerji ve basn olduundan korunmas yaplmaldr.

BuharnKullanmAlanlar

Petrokimyada
Termik santrallerinde elektrik retiminde(Buhartrbinleri)
Sterilizasyon amac ile ila ve gda endstrisinde
naaat malzemelerin endstrisinde
Buharl stma sistemleri (kalorifer tesisatlar)
Rafinerilerde
Kimyasal prosesler
Gda endstrisinde
Sterilizasyon (ambalaj ve gda)

Gbre endstrisinde
Kauuk rnlerinde ve imalatnda
naat malzemeleri endstrisinde
Kat endstrisinde
Ahap iletmesi ve ekillendirilmesi
Daha bir ok yerde kullanlmaktadr.
Basnla ilgili dnmler

Basn
1 bar
1 kg/cm
1 torr
1 atm
1 lb/sq*ft
Lb/sq*ln

Bar=10^5
N/m
1
0.980565

Kg/cm=at

1.01972
1
1.3595*10^(1.33322*10
5)
1.01325
1.03323
4.88242*10^(
4.78802*10
-4)
6.894474*10^( 7.03058*10^(
-5)
-7)

Torr=mmH
g
750.062
735.55956
1
760
0.359131
51.71485

Atm=760
torr
0.988924
0.967842
1.31579*1
0^(-5)
1
4.72541*1
0^(-4)
6.80459*1
0

2116.22

Lb/sq*ln
(p.s.i.)
14.5038
14.22337
1.93358*10

14.69597

1/144

144

Lb/sq*ft
2.088*55
2.048*17
2.78450

ISI ENERJS NAKLNDE KULLANILAN AKIKANLAR

Is enerjisi naklinde, scak su, kzgn su, alak ve yksek basnl buhar, kzgn ya olmak
zere drt cins akkan kullanlr.
1. SICAK SULU ISITMA SSTEMLER
TS 2796 veya DIN 4751 normlarna gre, k suyu scakl 110 oC deerine kadar olan
stma sistemleri bu grup iine girer.
Maliyeti en ucuz, buna karlk sy en iyi tayan akkan sudur. Suyun zgl ss
yaklak 1kcal / kg oC = 4,19 kj/kg.K deerindedir.
Binalarn stlmas iin genel olarak, scak sulu stma sistemleri tesis edilir. Yllardan beri
allm olan sistem gidi scakl 90 oC, dn scakl 70 oC olan stma sistemidir.
Hastanelerde daha salkl olarak gidi scakl 80 oC, dn scakl 60 oC olarak tercih
edilmitir. Gerek Avrupada gerekse lkemizde bugn geerli s tasarrufu ynetmenlikleri
veya kanunlarna uygun olarak binalar izole edildiinden radyatr yzeyleri daha kk
kmakta, iletme scaklklar, 80C / 60, oC , 70 oC / 50 oC, veya 65 oC / 45 oC deerlerinde
tutularak daha salkl stma yapabilmektedir. Bylece ebeke kayplar da
azaltlabilmektedir.
Demeden stma yaplmas durumunda gidi scakl 55C, dn scakl 45oC
alnabilmektedir.
k scakl 90C deerine kadar olan sistemler, suyun kaynama scaklnn altnda
olduundan buharlama olmas sz konusu deildir ve sistem atmosfere ak olarak dizayn ve
tesis edilebilir. k suyu scakl 110C deerine kadar olan sistemlerde buharlama
basnc, genleme deposu zerine taklan bir gvenlik sifonu ile temin edilebilir.
DIN 4751 drt blmden meydana gelmitir
Blm 1 ( Kasm 1962 ) : k scakl 110 oC deerine kadar olan atmosfere ak veya
DIN 4750ye uygun bir gvenlik sistemi veya emniyet ventili ile kapal, statik basn en alt

noktada 50 mSS deerini gemeyen, scak sulu stma sistemlerinin gvenlik donanmn
ierir.
Blm 2 ( Eyll 1968 ) : 300 000 kcal/h kapasite snrna kadar atmosfere ak veya kapal,
scakln 110 oC deerinin zerine kmas, termostatik olarak nlenmi ve alt noktada statik
basn 15 mSS deerini gemeyen stma sistemlerinin gvenlik donanmn ierir ( Trk
standard TS 2797 ).
Blm 3 ( Mart 1976 ) : Kapasite snr 150 kW (130 000 kcal/h) deerine kadar, termostatik
gvenlikli, su hacmi 10 litre deerine kadar olan ani geili (kombi tipi) s reteli ak ve
kapal, en alt noktadan statik basncn 15 mSS deerini gemedii stma sistemlerinin
gvenlik sistemini ierir.
Blm 4 (Eyll 1980 ) : k suyu scakl 120 oC deerine kadar, kapasitede snr 350 kW
deerinin zerinde en alt noktadaki statik basn 15 mSS deerinin zerinde olan, scaklk
snr termostatik olarak gvence altna alnm olan scak sulu stma sistemlerinin
planlanmas ve gerekletirilmesini ierir.
2. KIZGIN SULU ISITMA SSTEMLER
Genel Bilgiler:
a) k suyu scakln yksek ve dn scakln dk tutarak daha byk (t)
scaklk fark elde edilmekte ve ayn su debisi ile daha ok s nakledilmektedir.
Bylece boru ve armatr aplar ile sirklasyon pompalar klr. Boru, armatr ve
pompa malzemeleri ayn cins kalmak art ile sistemin ilk tesis maliyeti der. Su
debileri kld iin pompalarn elektrik sarfiyat da der.
b) Frn stmas, snai banyo stma gibi endstriyel tesislerde, stc serpantin
kapasiteleri artar.
c) Gerekli takdirde 180 oCye kadar yksek scaklklara karma imkn vardr.
TS 2736 veya DIN 4752 normlarna gre, k scakl 110 oC deerinden daha yksek
olan stma sistemleri bu grup iine girer.
Kzgn sulu sistemler iki guruba ayrlr.
Grup 1: Msaade edilen maksimum k scakl 130 oC olan stma sistemleri
Grup 1a:k suyu scakl, basn snrlandrlmasyla gvenceye alnan sistemlerdir.
Emniyet ventili ayar basnc 1.5 bar, statik basn ise max. 50 mSS deerindedir.
Grup 1b : : k suyu scakl, scaklk snrlandrlmasyla gvenceye alnan sistemlerdir.
Emniyet ventili ayar basnc 1,5 ile 6,5 bar, statik basn ise max. 50 mSS deerindedir.
Grup 2: Msaade edilen k suyu scakl 130 oC deerinin zerinde olan veya 130 oC
deerinin altnda olmamakla beraber grup 1a ve grup 1bye girmeyen sistemlerdir.
Hangi artlarda scak su hangi artlarda kzgn su?
Konfor stmasnda, kat snmasndan blok stmasna ve hatta blge stmasna kadar, scak
sulu stma sistemleri kullanlmaktadr. Site veya blge stmasnda belli bir kapasiteye kadar
110 oC veya 120 oC k suyu scaklkl scak sulu stma sistemleri kullanlr. Byk
kapasiteli blge stmalarnda 120 oC ile 180 oC arasnda k suyu scaklklarnda kzgn sulu
stma sistemleri kullanlr.
Kzgn sulu stma sistemleri ayrca, proses ile ilgili yksek scaklk ihtiyac olan sanayi
tesislerinde de kullanlr. Kat veya sv yakacak kullanlmas halinde, eer yakacakta kkrt
miktar yksek ise kazana dn scakln ve buna baml olarak kazandan k scakln
korozyonu nlemek maksad ile yksek tutmak gerekir.
3: BUHAR LE ISITMA SSTEMLER
A) Alak Basnl Buharla Istma Sistemleri: Buhar basnc TRD 701e (Technische
Regeln fr Dampf Kessel Buhar kazanlar iin teknik kurallar ) gre maksimum 1
bar olan sistemlerdir.
B) Yksek Basnl Buhar le Istma: Buhar basnc 1 bar stnde olan sistemlerdir.

Gnmzde konfor stmas iin buharla stma sistemleri artk kullanlmamaktadr.

Seyrek veya periyodik kullanlan ve abuk stmas gereken fuar ve sergi salonlar gibi
zel durumlarda kullanlabilir. Buharla stma yerine; scak sulu veya kzgn sulu stma
sistemi daima tercih edilmelidir.
Buharn yksek scaklk ve yksek s tama zellikleri nedeni ile buhara ihtiya
varsa, rnein endstriyel mutfaklar, amarhaneler, frnlar, otoklavlar vs. iin buharl
stma sistemi tercih edilir. Bazen scak veya kzgn sulu sistemin yannda ihtiyaca cevap
verecek kapasitede ayrca bir buharl sistem tesis edilir.
Yksek basnl buharla, genellikle 10 bar iletme basncna kadar ve buna bal olarak
180 oC iletme scaklklara kadar, buharl stma kullanlr.
Buhara nispeten az miktarda ve yerel ihtiya olan yerlerde buhar jeneratrleri de
kullanlabilir.
4: KIZGIN YA LE ISITMA SSTEMLER
Kaynama scaklklar 260 oC ile 390 oC arasnda deien s transfer yalar kullanlan
stma sistemleridir.
Tekstil, aa, otomotiv ve kimya sanayi gibi tesislerde endstriyel stma, kurutma ve
piirme gibi yksek alma scaklklarna ihtiya olan proseslerde, eskiden yksek basnl
buhar veya kzgn su kullanlrd. imdi ise ayn maksat iin 300 oC scaklklara kadar, kzgn
yal stma sistemleri tercih edilmektedir.
Proses ihtiyac yksek scaklk uygulamalarnda kzgn ya tercih edilmesinin en nemli
nedeni; yksek scaklk karl olan buhar basncnn yksek olmasdr. Bu nedenle yksek
buhar basncnda alma riskini ortadan kaldrmak iin kzgn ya kazanlar kullanlmaktadr.
Sistemde en st noktadaki basn maksimum 1 bar, sistem yksek basnl olmadndan
daha gvencelidir, korozyon etkisi yoktur. Sistemin toplam maliyeti, genel olarak buharl
veya kzgn sulu sistemden daha azdr. Tesis lokal olarak ve sadece yksek scaklk isteyen
proses iin kurulur.
Bu tip akkanlarn, su ve buhara gre balca stnlkleri unlardr:
1. Atmosferik basnta yksek kaynama scaklna sahip olular dolaysyla 350 oC
scakla kadar basnsz tesisler kurmak mmkndr.
2. Korozyon ve talama eilimi olmadndan s taycnn n-hazrlama tesisine
ihtiyac yoktur.
3. Katlama esnasnda hacmi artmadndan donmann verecei zararlar sz konusu
deildir.
Kzgn Yadan stenen zellikler:
1. Atmosferik basntaki kaynama scakl yksek olmaldr.
2. Katlama ( donma ) scakl dk olmaldr.
3. yi bir sl kararlla sahip olmaldr.
4. Tm scaklklarda (hata ilk altrma annda bile ) dk vikoziteye sahip olmaldr.
5. Is transfer zellikleri iyi olmaldr.
6. Buhar olarak kullanldnda, buharlama gizli ss yksek olmaldr.
7. Kullanld cihazlarn malzemeleri iin korozyon eilimi dk olmaldr.
8. Kokusuz ve zehirsiz olmaldr.
9. Yabanc maddelere kar hassasiyeti dk olmaldr.(rnein oksijene kar)
10. Sistemin szdrmas durumunda evreye verecei zarar riski minimum olmaldr.
11. Yangn riski minimum olmaldr.
12. mha imknlar kolay olmaldr.
13. Fiyat ucuz olmaldr.

Buhar Kazanlar
Tanm: Herhangi bir yaktn (Kat, Sv, Gaz) yaklmas sonucu veya elektrik veya nkleer
enerji kayna kullanlarak sudan istenilen scaklk, basn ve miktarda buhar elde etmeye
yarayan basnl kapal bir kaptr.

1.

2.

3.
4.

5.

Buhar Kazanlarnn Snflandrlmas

Kullanl yerlerine gre:
Sabit kazanlar
Portatif kazanlar
Lokomotif kazanlar
Gemi buhar kazanlar
Buhar kazanlar kazan basnlarna gre:
Alak basnl kazanlar
Yksek basnl kazanlar
Sper kritik basnl kazanlar
Ocak cinsine gre:
Dtan ocakl kazanlar
ten ocakl kazanlar
Kullanlan yakt cinsine gre:
Kmr yakan kazanlar
Sv yakt kullanlan kazanlar
Gaz yakt kullanlan kazanlar
Konsrksyonuna gre:
Duman borulu kazanlar
1. Alev borulu
2. Alev-duman borulu
3. Su borulu kazanlar

Kazanlar deiik kriterlere gre snflandrmak mmkndr.

1. Is alan akkann zelliklerine gre:
Scak su kazanlar ( kalorifer kazanlar )
Kaynar su kazanlar
Kzgn ya kazanlar
Buhar kazanlar
1. Alak basn (0,5 bar )
2. Yksek basn ( 0,5 bardan yukar )
2. Kazann ihtiva ettii su hacmine gre:
a) Byk su hacimli kazanlar
b) Kk su hacimli kazanlar
c) ok kk su hacimli kazanlar ( buhar jeneratrleri )
3. Alev duman gazlarnn dolam durumuna gre:
a) Alev borulu, duman borulu, alev duman borulu kazanlar
1 geili ( tek geili )
2 geili
3 geili
b) Su borulu kazanlar
c) Alev borulu- su borulu kazanlar
4. Suyun dolam ekline gre:
a) Tabii (doal) dolaml kazanlar
b) Cebri dolaml kazanlar
5. Yakt yakta gre:
a) Kat yakt yakan kazanlar
b) Sv yakt yakan kazanlar
c) Gaz yakt yakan kazanlar
d) ok yakt yakan kazanlar
e) Yanabilir endstri art ve p yakan kazanlar
f) Atk s (rk gaz ) kazanlar
g) Elektrikle s veya buhar reten kazanlar
6. Yanma hcresinin ( ocann ) konumuna gre:
a) ten ocakl kazanlar
b) Dtan ocakl kazanlar
c) n ocakl kazanlar
d) Arka ocakl kazanlar
a)
b)
c)
d)

Alev duman borulu kazanalar: kk sanayide ve kk gemilerde kullanlr. Yanma ocak

ad verilen kapal bir alanda gerekleir. Yanma sonucu ortaya kan gazlar duman borularn
iinden geirilir. Duman borularn dnda buharlamakta olan su bulunur. Scak gazlardan
suya s geii, gazlar alev ve duman borulardan akarken salanr.
Su kazanlarnn avantajlar;
Konstrksiyonlar basittir
malat ve iletmeleri kolaydr
Kazan iindeki su miktar fazla olduundan scak su depolarlar. Dolaysyla
buhar yknn zamanla deitii iletmeler iin uygundur.
Buharn sudan ayrlma yzeyi byk olduundan buharn kuruluk derecesi
yksektir.
Kazann su tarafndaki yzeylerinde biriken kazan talarnn temizlenmesi
kolaydr.
Dezavantajlar:
Gvdeleri byk olduu iin yksek basnlar iin imalat zordur. Genellikle
20 bar basnca gre yaplrlar.
Isl verimleri %85 civarndadr.
Ar ve hacimce byktr.
Su hacimleri byk olduundan kazann rejime gemesi iin zamana ihtiya
vardr.

2 geili alev duman borulu kazan. Piyasada sko tipte denir.3 ve 4 geilileri de
vardr.

Kar basnl (alev geri dnl) 3 geili kazan

Su borulu kazanlar
Yksek scaklk ve basnta buhar retimi iin kullanlrlar. Bu tip kazanlarda
buharlaan su kk apl borular iinde, scak duman gazlar ise borular
dndadr. Kazana ta (kirelenme) temizlenmesi zordur. Dolaysyla besleme
suyunun iyi artlmas gerekir.
Avantajlar;
Ocak iinde en scak yerde bulunan su kk miktarlara blndnden
emniyet byk lde artar.
Borunun patlamas halinde su buhar haline gelip tahliye edilebilir.
Ani ve byk yk deimelerine elverilidir.
abuk rejime girerler.
BYK SU HACML KAZANLAR
Genel olarak bu tip kazanlar, kk sanayide kk gemilerde kullanlr. Kazan iindeki
borularn dnda buharlaan su , borularn iinde ise scak duman gazlar bulunur.
Bu tip kazanlar alev borulu, duman borulu ve alev-duman borulu olmak zere tipte
incelenebilir.
ALEV BORULU KAZANLAR
Alev borulu kazanlar, ortalarnda boydan boya geen bir veya daha fazla sayda alev
borusu olan silindirik kazanlardr. Yakt genellikle alev borular iinde yaklmakla beraber
dk kalorili kmrler kazan dndaki ocaklarda yaklr. Yanma gazlarna kazan iinde
uzunca bir yol izlettirilerek slar mmkn olduu kadar alndktan sonra bacaya gnderilir.
Gazlarn kazan tesisatndaki her blmden geiine eki denir. Birinci eki gazlarn alev
borusu iindeki geii, ikinci eki kazann arka tarafna yerletirilen kzdrc borular
arasnda geiidir.
Baz kazanlarda nc eki, alev borusunu terk eden yanma gazlarnn kazann alt
yarsnn bir tarafndan ne, dier yarsndan tekrar geriye geirilmesi ya da besleme suyu
stcsna (ekonomizer) gnderilmesi eklinde meydana gelir

Bu kazanlarn tek alev borulularn16 atye kadar buhar retebilmekte ve stma yzeyleri
20- 60 m2 kadar yaplabilmektedir. Birden fazla alev borusu halinde 18-20 at basnca, 160600 m2 stma yzeyine karlabilmektedir.
a) Yatayalevborulukazanlar
b) Dikeyalevborulukazanlar

DUMANBORULUKAZANLAR

Silindirik bir gvdenin iine yerletirilmi boru demetlerinden teekkl eder. Ocak ad
verilen bir hacimde yaklan yakttan elde edilen scak duman gazlar, duman borularnn
iinden geirilerek suyun buharlamas salanr.
a) Dik Duman Borulu kazan: Buhar ihtiyacnn az olduu atlyeerde , kk sanayide,
boyahanelerde ve dner vinlerde kullanlan bir kazan eididir. Verimleri 0.65, stma
yzeylerienfazla20m2vebuharkapasitelerienfazla500kg/hdeerlerindedir.Bukazanlarda
malzeme korozyonu vardr. Buharla temasta olan duman borularnn ska tahrip olmasna
nedenolur.

b) Dn Duman Borulu Kazan: Bu kazan konstrksiyonu ok basit ve d ocakldr, her trl

yaktyakabilir.

c) Lokomotif Kazan: Buhar makinasnn veriminin kk olmas halinde, bunlarla birlikte

kullanlr.

ALEVDUMANBORULUKAZANLAR

Hem alev borusundan hemde duman borularndan meydana gelen kazan eitleridir. Genel
olarak yakacak alev borusunun iindeki ocak ksmnda yaklr. Scak duman gazlar alev
borusuun ocak olmayan dier ksmn getikten sonra duman borularna girer. Asl stma
yzeylerinin byk ksm duman borularndan oluur. Alev-duman borulu kazanlarn alev
borululara gre daha kk hacim kaplamas bir stnlktr. Duman borularnn
temizlenmesinde karlalan glkler bu tip kazanlarn sakncalardr.

a) Lokomobilkazan

Buhar makinas da hemen yannda olan tipleri yaplmtr. BU ekilde g retimi de

salanmaktadr. Ocan kk olmas nedeniyle yanma iyi olmayabilir. Bir n ocak ilavesi ile
bu kazanda dk sl deerli yakacaklarda yaklabilir. Kzdrc, arka duman kutusuna
yerletilebildii gibi lokomotif kazanlarna benzer olarak byk duman borularnn da iine
konabilir.

b) skoTipiBuharKazan

Kk ve orta byklkteki iletmelerin 20 bardan kk doymu veye az kzm buhar

ihtiyac iin ok kullanlan bir kazan eididir. Duman gazlarnn kazan iindeki gei says
iki veya olabilir. Genellikle gemilerde kullanlan tipleri iki geilidir, karada kullanlan
tipleri ise geilidir.

c) KaloriferKazan

Bu kazan eidi alak basnl buhar retimi iin ok kullanlmaktadr. En byk stnlkleri,
imalatlarnn basit, kat yakacak yaklmas halinde zgara yerletirilmesinin ve kl almasnn
kolay olmasdr. Sakncalar ise ocan alt ksm su ile temasta olmadndan sl kayb
fazladr, 6 bar basntan yksek iletme artlarnda kullanlmas nerilmez.

d) AlevGeriDnlKazanlar

Bu kazanda alev borusunun arkas kapal olduundan alevin ve duman gazlarnnne ve

arkaya olan iki geii alev borusunun iindedir. ncgei ise alev borusunun dndaki
duman borularndan oluur.Borular iindeki duman gaz hz dier alev- duman borulu
kazanlardan biraz daha fazla olarak 20-30 m/s deerlerindedir.Kazann buhar yk 40-80 kg
(buhar)/m2h, buhar kapasitesi ise 13 t/h deerine kadar kabilmektedir. Bu kazanda duman
gaz hznn yksek olmas yk kaybn artrdndan doal baca ekii yeterli olmayabilir. Bu
nedenle sistemde ilave bir vantilatr veya aspiratrnsalad zorlanm ekmeye gerek
vardr.

Alev-Duman Borulu Kazanlarn stnlkleri

Yaplarbasittir
letmeleri,suyunartlandrlmaisteidahabasittir.
Byksuhacmindendolayykdeiimlerinedahaiyiuyumsalar.
malmaliyetleridahaazdr.
Boyutlarufaktr(dahaazykseklieihtiyagsterir)
Tanmasvemontajkolaydr.

Alev-Duman Borulu Kazanlarn Sakncalar

Belirli iletme basncna (20 bar) ve belirli buhar retim (15 t/h) miktarna imal
edilebilirler.
Buharretimibyksuhacmindendolaydahauzunzamanalr.
Byk su hacminden dolay , bilhassa bir klhan kmesi veya d zarf yrtlmasnda,
okmiktardabuharnortayakmassonucutahribatasbepolabilir.
Susirklasyonuzayftr.

SUBORULUKAZANLAR

Yksek scaklk ve basnta buhar retimi su borulu kazanlar ile salanr. Kaynamakta
olan kk apl borularn iinde scak duman gazlar ise borularn dndadr. Borularn
iinde oluabilecek kazan tann temizlenmesi zor olduu iin besi suyu ok iyi artlmaldr.
Boru boylar genellikle 50-100 mm deerindedir.
Su borulu kazanlar dz ve kvrlm borulu olarak iki gruba ayrmak mmkndr.

a) DzSuBoruluKazanlar
Borular ocak iine, su ve buhar deposu olarak kullanlan gvde ise, st ksma yerletirilmitir. Su
arkakollektrdengeereksuborularnagelirvenkollektrdensirklasyonunutamamlar.
Kzdrc, genellekle buhar deposunun alt tarafna yerletirilir ve depodan alnan buhar bu
borulardakzdrlr.

b) KvrlmBorulu,SuBoruluKazanlar
Isgeiiynndendzborularuygunolmad,
Kvrlmborularnuzamaveksalmalaradahaiyiuyabildii,
Depoyaradyalolarakgiripdahafazlaboruyerletirilmesineolanaksaladklar,
Boruyerleimindebykbirfleksibiliteyaratklar

in kvrlm borulu kazanlar kullanlmaya balamtr.

c) Cebri (zoraki) Dolaml ( sirklasyonlu) Kazanlar

Yksek basnlarda kazandaki su dolanm ktlemektedir. Su borulu kazanlar yksek
basnlarda buhar retmek zere yapldklarndan genellikle 160 atnn stndeki kazanlarda
su dolanmn cebri olarak salama yoluna bavurulur. Ama ekonomizerden itibaren kazanda
bir sirklasyon salamak suretiyle borularn iindeki suyun tamamen buharlamasn nlemek
ve bylece yabanc maddelerin ve tuzun eperlerde katlamayp solsyon halinde kalmasn
salamaktr.
Su iinde zamanla artan birikintiler ise blfle dar atlrlar.
ki eit cebri dolanm ayrt edilmektedir:
1-Harcanan buhar miktarnn 3 ila 20 katna varan su dolanm
2- Harcanan buhar miktarna eit su dolanm
1- Harcanan Buhar Miktarndan Daha Fazla Su Dolanm Salayan Kazanlar
Bu tipin en tannm La Mont kazandr. Bu kazanda toplaycda toplanan su, bir pompa
yardmyla paralel gruplar halindeki buharlatrc borulara baslr. Istma yzeyi yk
yksektir ve gemi v.s gibi hareket halindeki vastalarda kullanlmaya da elverilidir.
Lffler kazan da bu gruptan bir kazan olup bunda su yerine kzgn buhar sirklasyonu
salanr. Pompa, buharlatrma deposundan doymu buhar alr ve kzdrcya basar. Kzgn
buharn 1/3 kullanma yerine gnderilir, kalan ise buharlatrma deposuna sevk edilerek
sahip olduu sdan depodaki suyun buharlatrlmas salanr.

2- Harcanan Buhar Miktarna Eit Su Dolanm Salanan Kazanlar

Bu grubun tannm ismi Benson kazandr. Bu kazanda kvrlm borular iine besleme
suyu 224.65 at kritik basn dolaylarnda sevkedilir. Su scakl da kritik scaklk (374 oC)
dolaylarndadr ve su, bu basn ve scaklkta herhangi bir hacim deiikliine uramakszn
buhar durumuna geer. BU sebeple zel buharlama deposuna ihtiya kalmamaktadr. Kritik
basntaki buhar, kullanma basncna ( rnein 160 at) drlerek kullanlr.
Bu grubun dier bir tipi de Benson kazanna benzeyen Sulzer kazandr. Bensonun paralel
gruplar halindeki kk apl buharlatrclarnakart Sulzerde uzun ve daha byk apl
borular bulunmaktadr.Buhar retimini arttrmak iin bu borular paralelolarak birletirilir.
Ekonomizer son ekite; buharlatrc ve kzdrc ilk ekite yani radyasyon alannda
bulunur. Bileiminde tuz bulunan sular iin buharlatrc sonona bir tuz ayrma kab
konmutur ve buhar burada tuzlu sudan ayrlarak kzdrcya gnderilir.

Bu gruptaki bir dier tip de Velox kazandr. Son zamanlarda bunlarn fuel-oil ve gaz
yakt yakanlarnda 200-300 m/s gaz hzlarna ulalarak s geirme katsays byk lde
arttrlmaktadr. Dolaysyla stma yzeyleri de ok tutulabilmektedir.

Sulzer Kazan

Velox Kazan
Su Borulu Kazanlarn stnlkleri
Herhangi bir boru yarlmasnda kazandaki suyun ok az bir ksm sratle buhara
dntndenbykbirtehlikeyaratmaz.
Istma yzeyi fazlve su hacmi az olduundan birim stma yzeyinden daha fazla buhar elde
edilir.Ayrcadahaksazamandabuharretilir.
Yksekbasnlardavebykkapasitelerdeimaledilmeimkanvardr.
Dahaiyibirsusirklasyonuvardr.

Su Borulu Kazanlarn Sakncalar

 Dahahassasbirsuartlandrlmasister.
lkimalmaliyetidahafazladr.
Dahadikkatlibiriletmeister.
Kapladhacimveboyutlardahafazladr.

BUHARJENERATRLER

Buhar depo etmeden retip sisteme gnderen, ok dk su hacimleri ile alan

nitelerdir. Su borulu tipler bir su serpantinine baslan suyun serpantin evresince stlp
buhar fazna geirilmesi esasna dayal alr. Buhar jeneratrleri, spiral su borulu, dik su
borulu, yatk su borulu veya bunlarn karm eklinde konstrksiyonlarda olabilir.
Buhar Jeneratrlerinin Kullanm Alanlar
Buharjeneratrleribuharkalitesindeveaniykdeiimlerindeproblemyaanmayacakve
dkkalitelibuharihtiyacnnduyulduuheryerde,
Kapalevrimlisistemlerdeveokyksekiletmebasnlarnakadar(rn.60bar)
50ile2000kg/harasndabuharretimiiin;
Otel,Motel,amarrhane,Kurutemizleme,Betonkrlemetesisleri,Ziraat,Merubat,la,
Deri,Tekstil,Konfeksiyon,Mandra,KonserveveKimyasanayindeveendstride,buhar
ihtiyacolanheryerderahatlklabuharretimindekullanlr.

BRLRLER
Brlrn grevi yaktlarda mevcut olan enerjiden s olarak yararalanmasn
salamaktr.Byk su hacimli kazanlarda genellikle gaz veya sv yakt kullanlr.Brlrlerede
yanma havas scakl genellikle 5 C ile 40 C arasnda olmaldr. Nedeni ise zararl madde
emisyonu dk bir yanma gerekletirmek ve brlr mrnn uzun olmasn
salamak.Ayrca bu yanma havasnda klor ve halojen bileimli korozif bileenler
bulunmamaldr.
SIVI YAKITLAR
Sv yaktlar aadaki kategorilere ayrlr:
Motorin: Kkrt oran % 0,2nin altnda,
Hu=10256 kcal/kg MJ/kg
Fuel-oil No.4 ve No:6
Hu=9875kcal/kg veya 9562 kcal/kg
Fuel-oil No.4 veya No.6 iin iletme artlar kazan reticisine sorulmaldr.Sv yaktn cinsine
bal olarak eitli brlr tipleri mevcutttur. Buna gre brlrler basn pskrtmeli,buhar
basnc pskrtmeli ve dnel yakcl brllrler olmak zere e ayrlrlar.
Bas Pskrtmeli Brlrler
Burada sv yakt pompa basnc ile bir meme zerinden sv yakt duman haline
pskrtlr.Bu brlr genelde motorin pskrtmekte kullanlr.

Buhar Basnl Pskrtmeli Brlrler

Sv yakt yanma balna buhardan yararlanarak pskrtlr.Bu yntem genelde byk
kapasite aralklarnda kullanlr.
Dnel Yakcl Brlrler
Burada sv yakt ok hzl bir ekilde dnen kaplara verilir.Dnme etkisi ve kabn i yapsnn
konik ekli sayesinde sv yakt yanma odas ynne doru akarak ,santrifj kuvveti ile
yksek hzda darya kan psktme havas yardmyla plverize edilir.Dnel yakcl
brlrler tercihen fuel-oil No.4 veya No:6 yaklmasnda kullanlr.Bu brlrler motorin, sv
yakt artklar,hayvani ve kzarma yalar ile kolza ya iinde kullanlr.

Sv Yakt Brlrlerin nemli Paralar

Dsenstok: Yakt pompasndan basnl olarak borular vastas ile enjektre gelen yaktn
pskrme memesinden sisi halinde fkrmasn salayan pskrtme grubudur.
Trblatr: Enjektr memesinden pskren yakt zerreciklerini fandan gelen hava ile
kartrp ynlendirerek gl bir yanma temin eder.

Brlr memesi: Enjektrn ucuna talklan ve belli bir ada (45 /60 ) ve miktarda yaktn
kmasn salayan cihaz. Meme kapasitesi GPH (saatte memeden kan galon yakt miktar)
olarak verilir.
Elektrot: Yanma balangcnda , transformatrden alm olduu yksek gerilimle devreye
girerek kvlcm oluturup ilk yanmay salar.
Alevlik: Aleve yn ve biim veren kazann iine giren brlrn nndeki ksm.Brlrn
monte edildii kazan tipine gre alevliin boyu deiir.Kar basnl kazanlarda genelde
uzun alevlikli brlr kullanlr.
Yakt Pompas: Yaktn pulvarizasyonu iin gerekli basnc temin eden, hareketini bir
kaplinle motordan alan dili pompadr.Motorin ve ayn yalar iin farkl tipleri mevcutttur.
Magnet Ventil: Ald ikaz alarlar ile yakt yolunu aan veya kapayan elektromanyatik
vanalardr.
Istc: Basnl kaptr.Pot depodan gelen kaln yaktn iindeki rezistanlar yardm ile starak
viskozitenin drlmesini salar ve bylece yakt enjektrden psktmeye msait hale
getirir.
Termostat: Istc iindeki yaktn ssnn sabit tutulmas iin rezistanlara giden akm
devresini aar veya kapar.
Transformatr: Normal ebeke akmn kullanarakelektrotlar ucunda kvlcm oluturabilecek
yksek gerilimi temin eder.
Elektrik Motoru: Yaktn yanmas iin gerekli olan havay temin eden fan ve yakt
pompasn direkt olarak altrr.
Hava Fan: Yaktn yanmas ve kar basncnn yenilenmesi iin gerekli olan havay sevk
eder.Genelde 500 kg/h kapasiteden daha byk brlrlerde fan brlr gvdesinden ayr olarak
ihtiyaca karlk verecek ekilde gvdesinden ar olarak imal edilir.
Servomotor: Hava klapelerinin almasna kumanda ederek klapelerin hangi pozisyonda
duracan kademeli/kademesiz olarak tespit eder.
Brlr Otomatii/ Beyin: Brlrn emniyet koullar iinde yanmasn temin eden ve arza
durumlarnda ventillerin, motorun durmasn temin eden elektronik kumanda cihaz.
Fotosel: Alevi grr, yanma teekkl etmedii zaman brlr otomatine sinyal vererek
brlrn durmasn ve magnet ventillerinin kaanmasn salar,kazana yaktn akmasn nler.

GAZ YAKITLAR
Doalgaz byk oranda metandan(CH4) olumaktadr.Bileimi bulunduu yere gre
deimektedir.Doalgazda normal olarak soy gazlar (yanmayan paralar) ile ar
hidrokarbonlar da mevcuttur.
Doalgaz: Hu=8250 kcal/m
Doalgaza bio-gaz ve artma gazlar ilave etmek mmmkndr, fakat bu iki gaz doalgaz ile
kartrmadan da kullanlabilir.Burada gazlarn birbirlerine kartrlmas durumunda at sl
deerlerinin deiecei dikkate alnmaldr.Bu durumda brlrn yeniden ayarlanmas veya
zel bir brlr kullanlmas gerekmektedir.Sistem uygulanmasnda ,kullanlan gazlardaki
kkrt oranlar da gz nnde bulundurulmaldr.Bu durumda gaz ile temas eden armatrlerde
paslanmaz elik gibi yksek kalitede malzemeler kullanlmas gerekebilir.

FT YAKITLI BRLRLER
Bunlar genelde sv veya gaz yaktla alan brlrlerdir.Yakt tr, gaz beslenmesinin
kesildii zamanlarda manuel veya otomatik olarak sv yakta deitirilir.Bu tip brlrler
genelde kesintisiz bir beslenme salayabilmek iin byk sistemlerde kullanlr.Sanayide
ounlukla doalgaz+LPG veya biogaz uygulamalar grlmektedir.
ift yaktl brlrlerde ,yaktn dolat gzegah tamamyla ayrdr.Sv yakt,pompadan ve
sv yakt selenoidlerinden geer.Yaktn cinsine gre memede plverize olur.Dolaysyla sv
yaktn brlr kirletmesi veya performans drmesi sz konusu deildir.Endstride
yayagn olarak kulanlmaktadr.Her iki yakt iinde panoda seici bir anahtar vardr.Brlrn
her iki yaktada uyumlu tek bir brlr beyni ve alev sensr vardr.Byk brlrlerde her iki
yakt iin ayr kam dzenei mevcuttur.

OK YAKITLI BRLRLER
Byk kapasiteli olan bu tiplerde, gaz ,sv yakt ve kmr tozu kullanlr. zellikle imento
ve kire sektrnde kullanlmaktadr.

AKIKAN YATAKLI KAZANLAR

Akkan yatakl reaktrlerin, kimya sanayisinde birok proseste kullanm daha eskilere
dayanyor olsa da, kmr yakan kazanlar olarak kullanlmasna 1970li yllardan sonra
balanmtr.Sonrasnda da akkan yatakta yakma teknik olarak endstriyel boyutlu buhar
retimi ve elektrik enerjisi retiminde nemli bir yer edinmitir.
Akkan yatakta yakma teknolojisinin, kat yaktlarn yaklmasyla buhar retilmesinde
belirgin avantajlar bulunmaktadr. Bu sistemlerin anahtar noktas, yakt esneklii ve dk
emisyonlardr.Akkan yatakl kazanlarn alma prensibini anlatabilmek iin akkanlama
prensipleri ve endstride birok uygulama alan olan akkan yatan ne olduunu aklamak
gerekmektedir.
Akkan Yatak Prosesi
Bir koln iinde yl durumda bulunan taneciklerin tekil ettii yatak blgesine alttan dk
bir hzla hava verilmeye balandnda, hava paracklar zerinde fazla kuvvet uygulayamaz ve
paracklar arasndan kendine boluklar bularak yukar hareket eder.Bu durum paracklarn
hareket etmedii sabit yatak konumudur.
Ak hz artrldka, hava aracklara daha fazla kuvvet uygulayarak, paracklarn
arasndaki yerekiminden kaynaklana kuvvetleri azaltr.Hz dahada artrldnda.
Paracklarn zerindeki kaldrma kuvveti yer ekimini dengeleyerek, yukar doru akan
havann iinde aracklarn asl kalmasn salar.Artk yata oluturan paracklar akkan
zelliklerini sergilemeye balamtr ve bu durum minimum akkanlama koulu, bunu
salayan gaz hz da minimum akkanlama hzdr.
Yatak blgesinin kaplad hacmi fazala deitirmeyen bu konumda hz daha da artrlrsa,
yatak iinde hava kabarcklar olutuu ve kabarcklarn yata , suyun kaynamasna benzer
bir ekilde terk ettikleri grlr.Kabarckl akkan yatak olarak adlandrlan bu sistemlerde ,
gaz-kat karmnn kaplad hacim sabit yatak konumuna gre belirgin ekilde artmasna
ramen , yatak blgesi ile zerinde bulunan serbest blge arasnda halen kolaylkla ayr
yaplabilmekte ve gzle grlr bir yatak yzeyi blunmaktadr.
Hava akn daha da hzlandrlmas durumunda , kabarcklar daha da byyecek ve
birleerek yatakta daha byk bolular oluturacaktr.Trblansl akkan yatak olarak
adlandrlan bu durumda, katlar yksek kat deriimine sahip ,birbirine bal gruplar halinde
bulunurlar.Eer gaz ak ile hareket eden katlar, havadan ayrtrlarak yataa geri
dndrlrse , paraclar bir dngde dolamaya balayacaklardr.Dolaml akkan yatak
olarak tanmlanan bu tr sistemlerde . altta bulunan youn yataktan daha yukarda bulunan
seyreltik blgeye doru kat gittike dse de, kabarckl sistemlerin aksine , iki blge
arasnda belirgin bir gei bulunmamaktadr.Geri dndrlen katlarn arl siistemden
akan havann arlnn yzlerce kat olabilirken, bu durum, yataktaki katlarn arlnn
yaratt basn farknn artmasna sebep olur.
Yanma odasndaki basn fark hava ak ile deimekte olup, minimum akkanlama hzna
ulaana dek hzn artmasyla artar.Bu noktada katlar havada asl kald iin karlalan
diren , sadece yataktaki katlarn arlna baldr.Dolaysyla katlarn sistem dna
tanmasna sebep olacak hza eriilene kadar basn fark sabit kalacaktr ve bu noktadan
sonra sistemden katlarn kamasyla toplam arlk dt iin basn fark azalacaktr.
imdiye kadar anlatlan aknlama koullarndan sadece kabarckl ve dolaml akkan
yataklar buhar retimi iin kullanlmaktadr.

Alkan Yatak Teknolojisinin Geliimi

1930lu yllar ve 1940larn banda geni apl aratrma ve gelitirme almalar sonucunda
akkan yataklarn kat-gaz temas gerektiren uygulamalardaki avantajlarn saptanmas, ilk
olarak benzin ve dier petrol bazl rnlerin retimi iin akkan yatakl katalitik ayrcnn
gelitirilmesi salanmtr.Bugn akkan yataklar dnya apnda birok endstride eitli
prosesler iin kullanlmaktadr.
1960larn balarnda, termik santrallerden kaynaklanan kkrt dioksit (SO2) ve azot
oksit(NOx) emisyonlarnn azaltlmasnn gerektii ve akkan yatakta yakma prosesinin bu
emisyonlar azaltaca dncesi , kmr yakan akkan yatakl kazann gelitirilme
almalarn balamtr.Bu almalar sonucunda ,1970li yllarda kabarckl akkan yatakl
kazan teknolojisi gelitirildikten sonra 1980lerde uygulamalar dolaml akkan yatakl
kazanlara ynelmi ve o tarihlerden bu gne saylar hzla artan baarl santral uygulamalar
gerekletirilmitir.Akkan yatakl yakma teknolojileri , sanayide scak su, buhar. Kurutma
amal scak gaz ( rnek olarak ; imento sektrnde hammadde kurutma) eldesinde
kullanld gibi termik santrallerde de enerji eldesinde kullanlmaktadr.
Akkan Yatakta Yakma ve Dier Teknolojiller
Btn yakma teknolojileri . bir ekilde yakt ve havann karmasn salayarak , yaktn
yapsndaki kimyasal enerjinin kullanlabilir enerjiye evrilmesini salamaktadr.Akkan
yatakl kazanlar , kat yakt,zelliklede kmr yakma ileminde kullanld iin kmr
yakma teknolojileri ile karlatrlmas uygun olacaktr.
Plverize kmr teknolojisi , mikron boyutunda kmrn yksek scaklkta yaklmasn
gerektirir.Kmr paracklarnn yanma odasna geni lde yayld bu sistemlerde
,brlrn bulunduu blgede scaklk 1600-1900 Cye kadar ular.Paracklarn boyutu ok
kk olduundan , kazan iinde kald sreleri yanma gazlarnkine ok yakndr.

Izgaral kazanlarda ise parack boyutu plverize kazanlara gre epeyce yksektir.( 2530mm).Kmr paracklar hareketli zgarann stnde havann ve yanma gazlarnn iinden
akt sabit bir yatak oluturur.Scaklklarn 1600Cyi at bu sistemlerde yaktn ocak
iinde kald sre zgarann hzna baldr.
Akkan yatakta yakma teknolojisinde parack boyutu bu iki sistemdeki parack boyutunun
ortasna dmektedir. Genel olarak 12 mmden kk boyuta krlan kmr, yatak malzemesi
iindeki oranlar yaklak %2 olacak ekilde beslenerek,yukar doru akan hava sayesinde
akkanlaan yatak malzemesi iinde tutuarak yanmaya balar. Yatak malzemesi , yaktn
kl , SO2 gaznn tutulmas iin yatak blgesine beslenen kireta, kalsiyum slfat ve bazen
de kumdan olumaktadr. Yataktaki katlarn scakl 750-900C aralnda olurken, hava ve
kmr besleme hz ayarlanarak gereken miktarda enerjini elde edilmesinde sreklilik
salanr.
Kmrn sistemde kalma sresinin uzun olmas ve yksek ktle transferi sayesinde akkan
yatakl yakclarda kmr yada dier kat yaktlar ,konvansiyonel yakma proseslerinden ok
daha dk scaklklarda verimli olarak yaklabilir.
Yakt aracklar yandka boyutlar klr ve havann kaldrma kuvveti arlklarn
yenecek boyuta ulatklarnda, hava tarafndan tanarak yanma odasnn dna
karlar.Uucu kl diye adlandrlan bu paracklar kta tutularak yataa geri gnderilebilir
ve bu durumda yanmasn tamamlam paracklar iin yanma sresi salanm olur.Bu
sebeplerden dolay, akkan yatakta kmrn karbon yanma verimi %98in stnde
olmaktadr.
Akkan Yatak Teknolojisinin Avantajlar
Akkan yatakta yakma teknolojisinin ilk gelitirilme sebebi olan kkrt dioksit ve azot oksit
emisyonlarnn drlmesi, yatak ierisine kire ta ilavesi ile kkrt dioksitin tutulmas ve
dk yanma scaklklarnda azot oksit oluumunun azalmasyla ilave gaz artma tesisi
gerektirmeden salanabilmitir.Daha sonralar yaplan almalar , bu teknolojinin pratikte
dier teknolojilerle deerlendirilmesi
mmkn olmayan dk kaliteli yaktlar
yaklabileceini gstermitir.Ayrca akkan yatakl kazanlar, kaynaa gre byk farkllklar
gsteren kmr bileimindeki deiikliklere kar da daha esnektir.zelikle dk yanma
scakl ve yatak iinde gerekleen mkemmel kat-gaz karm , akkan yatakl kazanlara
birok avantaj salamaktadr.
Yksek Yanma Verimi ve Yksek Is Transfer Katsays
Akkan yatakl kazanlarda mkemmel kat-gaz karmnn salanmas ve paracklarn
yatakta kal sresinin uzunluu nedeniyle yksek yanma verimi elde edilmektedir.Yanma
verimi kazan terj eden paracklarn tutularak sisteme geri gnderilmesi ile daha da
artrlr.Bunlara ilaveten yatak ierisinde s transfer katsays ok yksek olduu iin s
transfer yzey alanlar ve dolaysyla kazan boyutlar konvansiyonel kazanlara gre daha
kktr ve daha az yatrm maliyeti gerektirir.
Yakt Hazrlama Kolayl
ri tana boyutu nedeniyle pulverize kmr tesislerine nazaran daha dk yatrm maliyetine
sahip yakt hazrlama tesisleri kurulmaktadr.zelllikle yksek kll kmrlerde, pulverize
yakt hazrlama sistemleri sklkla bakm gerektirmektedir.Dolaysyla, akkan yatakl
kazanlar iin 12mmnin altnda krlan yaktn hazrlamak daha kolay ve daha ucuzdur.
Yksek Emre Amadelik
zellikle erime ve yapma ihtimali olan kl erime noktas dk yaktlarn akkan yatakl
kazanlarda yaklmas durumunda, erime noktasnn altnda scaklklarda alld iin , s
transfer yzeylerine kl yapmas sonucu oluacak bir ok kazan iletme problemine
rastlanmaz.Dolaysyla, akkan yatakl kazanlarda %90-95 dzeyinde emre amadelik sz
konusudur.
Yakt Bileimine Esneklik

Yatak malzemesinin yksek sl kapasitesi sayesinde ,yaktn yataa girdiinde annda

snmas ve paracklara yanma iin uzun sre salanmas, akkan yatakl kazanlarda , dk
sl deerli yaktlarn bile rahatlkla yaklabilmesini salamaktadr.Ayn sebeplerden akkan
yatakl kazanlar, kl ve kkrte zengin yaktlarn deerlendirilmesine ve dk kaliteli ikinci
yaktlarla beraber yakma ilemine uygundur.Ayrca akkan yatakl kazanlar, ok daha geni
bir yelpazedeki yakt bileimini yakabilecek ekilde tasarlanabilir.Yakt bileimine esneeklik
konusunda dolaml akkan yatakl kazanlar, kabarckl sistemlerden daha baarldr.Ancak
bu sistemlerde tasarm deerlerini zorlayan bir yaktn kullanlmasnn nnde snrlar olduu
unutulmamaldr.
Dk NOx ve SO2 Emisyonlar
Kkrt dioksit, zellikle asit yamurlarna yol amas , dolaysyla havda ve suda asit birikimi
oluturmas sebebiyle nemle zerinde durulan emisyonlerdan biridir.Yanma, srasnda
yaktn bnyesinde bulunan kktdn oksitlenmesiyle kkrt dioksit oluurken , akkan
yatakl kazanlarda yatak blgesine kireta beslenerek bu kkrt dioksit tutulur.Kireta
yataa beslendii anda scakln etkisiyle endotermik kalsinasyon reaksiyonu gerekleir.
CaCO3(k)CaO(k)+CO2
Kalsiyum oksit olutuunda ise kkt dioksit ve oksijen gazlar ile reksiyona girerek kat
fazda kalsiyum slfat oluturur.
CaO(k)+SO2(g)+1/2 O2(g) CaSO4(k)
Oluan kkt dioksitin kat faza gemesiyle ,yatak malzemesi ya da uucu kl ile berabar
sistem dna tanarak ortadan kaldrlacak katk haline gelir.Kalsiyum oksitten, kalsiyum
slfat oluumunun gerekletii yukaridaki reaksiyonla ilgili olarak ; kalsiyum slfatn,
akkan yatakl kazanlara zg dk alma scaklklarnda (750- 900 C) kimyasal olarak
kararl olduu iin , kat fazda ve bozunmadan kazandan dar alnabildii unutulmamaldr.
Yanma veriminin artrlmasna ilaveten , yukaridaki reaksiyon zincirinden en yksek kkrt
tutma verimini, alabilmek iin , kazan terk edip siklonda tutulan kat paracklarn ,
kabarckl sistemlerde kk bir ksm , dolamlarda ise ok byk ksm , reaksiyonlarn
devam iin kazana geri gnderilir.Geri gnderme ilemiyle , katlarn gazla temas iin daha
ok sre , reasksiyon iin ise dah ok yzey alan oluturulduu dnlrse , dolaml
akkan yatakl kazanlar, yanma veriminde olduu gibi kkt tutma veriminde de kabarckl
akkan yatakl kazanlara gre daha stndr.
Azot oksitler , evreyle etkileimleri asndan kkrt oksitlerden ok daha geni kapsamda
etkileri olan gazalardr.Tm eitlerinin tanmlanmas iin NOx forml ile ifade edilen azot
oksitlerin asit yamuru, yer seviyesinde ozon oluumu ,atmosferin st seviyelerinde ozon
tabakasnn incelmesi , sera gaz etkisi ve fotokimyasal sis oluumunda yer almasyla evre
zerinde belirgin etkileri vardr.Bu gazalarn yanma sonucunda olumas iin iki kaynak
vardr; yakttaki azot ve yanma iin beslenen havadaki atmosferik azot.Atmosferik azotun
zellikle 1200C ve zerindeki scalklarda oksijenle reaksiyona girmesi sonucunda oluan
sl-azot oksit, ok daha dk iletme scaklna sahip akkan yatakl kazanlarda kayda
deer miktarda olumamaktadr.Yakt kaynakl azot oksitlerin oluumu ise deiik
mekanizmalarn beraber ilerledii reaksiyonlarla gerekleir.Akkan yatakl yakclarda azot
oksit emisyonlarnn azaltlmas iin kademeli hava beslenmesi yaplarak sisteme verilen
havann bir ksm alttan, geriye kalan ksm yatak stnde eitli noktalardan beslenir.Bu
uygulama ile indirgeyen atmosfer oluturulmas azotun oksitlenerek azot oksite dnmesini
engeller.
Sonu olarak ,dk yanma scaklkl (750- 900C) sayesinde dk miktarda s NOx ve
kademeli hava beslemesi sayesinde dk yakt kaynakl NOx ve yakcnn iinde kireta ile
SO2nin tutulmas sayesinde ,ilave baca gaz artma tesisleri olmakszn .akkan yatakl
kazanlardan ynetmenliklerle belirlenmi olan snrlarn altnda NOx ve SO2 emisyonlar elde
edilir.

Kullanlabilir Kl
Akkan yatakl kazanlarda yakma ilemi sonucunda elde edilen kuru ve depolanabilir kln
deiik kullanm alanlar bulunmakta, yeni kullanm sahalar iin de aratrma almalar
yaplmaktadr.Tarma elverili toprak eldesi , atk/amur stabilizasyonu, yol yapmnda taban
malzemesi , atk alanlar kapatlmas gibi ilemlerde akkan yatakl kazanlarn kllri
kullanlabilmektedir.Kzanlara yakt salayan ak maden ocaklarnn geri kazanmnda dolgu
malzemesi olarak kullanlan bu kln , scak su retimi iin akkan yatakl kazan bulunan
imento tesislerinde , retime hammadde olarak aktarlmasyla maliyetlerden tasarruf
gerekleir.
Akkan Yatakl Kazanlarn Snflandrlmas
Akkan yatakl kazanlar , atmosferik ve basnl olmak zere iki grupta
snflandrlabilir.Atmosferik basn civarnda alanlar atmosferik akkan yatakl
kazan(AAYK), 5-20atm arasnda alanlar basnl akkan yatakl kazan(BAYK) olarak
adlandrlrlar.Bunun ardndan ,akkan yatakl kazanlar akkanlatrma koullrna bal
olarak da kabarckl (KAYK) ve dolaml (DAYK) akkan yatakl kazanlar olmak zere
ikiye ayrlr.
Kabarckl Akkan Yatakl Kazanlar
Akkan yatakl kazanlarda , yakcya beslenen , krclardan geirilmi yakt ve kireta
paracklar,alttaki datc plakadan geerek yanma odasna giren ve yukar doru akmakta
olan hava akmnda asl kalrlar.Minimum akkanlama koulunu salayan gaz debisinin
stne kldka kabarcklar ortaya kmaya balar.Kbarcklarn , taneciklerin yatak ierisnde
dolamn salamas ile kat taneciklerin kazan ierisinde mkkemmele yakn bir ekilde
karmas mmkn olur.Bu kazanlarda kat-gaz karmnn gerekletii yatak blgesi ile
yukarda bulunan serbast blge arasnda kalan yatak yzeyi olduka belirgindir.Yanma
sonucu oluan uucu kl , gazala beraber srklenir ve nispeten daha iri paralar siklonda ,
ince taneler de daha ileride bir elektrostatik ya da torba filtrede tutulur.Siklonda tutulan uucu
kln , gerekli grldnde yatak blgesine tekrar beslenmesiyle , yanma ve kkrt
verimlerinin artmas salanr.
Kabarckl akkan yatakl kazanlarda , kazan borularnn bir blm yanmann gerekletii
yatak blgesinin iine yerletirilerek 800-900C civarnda sabit scaklk salanr.Kazann
dier blmlerinde uygun yerlere de baca gazlarnn ssndan maximum seviyede istifade
edilecek ekilde kazan borular yerletirilir.Kabarckl akkan yatakl kazanlar zellikle
yksek kapasitelerde uygulanmazken ,dolaml sistemler tercih edilmektedir.
Dolaimli Akkan Yatakl Kazanlar
Temsili bir akm emas verilen dolaml akkan yatakl kazanlarda ,kk tanecik boyutu ve
yksek gaz hzlar sebebiyle yatak ve serbest blge ayrm belirgin bir ekilde yaplamaz.Bir
baka deyile , gaz hzlar kabarckl sistemlerdekinin (~2m/s) 2-3 kat daha fazla olduu iin ,
paracklar rahatlkla srkleyerek , tanecik youn ve seyrek blgeleri ayran belirli bir
yzeyin olumasn engellenir.Bu sistemlerde . yanma havasn kademeli olarak beslenmesiyle
yanmann tm kazan bboyunca srmesi salanr.En altta giren hava miktar toplam havann
%60-%75ini oluturuken , geri kalan hava daha yukar seviyelerden ikincil hava olarak
sisteme verilir.Yanma 840-900C de gerekleirken, ince tanecikler (<450 mikron) 4- 6 m/s
yanma gaz hzyla yakcnn dna tanrlar.Bu paracklar genelde yanma odas kna
yerletirilen siklon tarafndan tutularak yanma odasna geri gnderilir.Bylece dolam
gereklemi olur.Parack dolam ,paracklarn ssndan maximum yararlanlarak yakc
duvarlarna verimli s transferini ve kazan terk eden paracklarn geri dnmesi ile kmre
yanma , kire tana da kkrt tutmas iin yakc iinde daha uzun sre kalmasn
salar.Ayrca, geri dndrlen parack debisisnin yanma gaz debisinden ok daha yksek
olmas , yanma odas scaklnn stabil kalmasn salar.Yatan iine yerletirilmi kazan

borular bulunmayan bu sistemlerde borular yanma odasnn duvarlarna ve gaz yolu zerine
yerletirilir.Kzan duvarlarndaki borular gereken sy sistemden alrken , scakln da
belirtilen dzeyde kalmas salanr.
Dolaml akkan yatakl kazanlarda kullanlan kireta boyutu daha kk olduu iin ,
birim arlk bana kireta yzey alannn artmas, kkrt dioksit- kireta reaksiyonun da
hzn artrr.Bu durum, kmrn yapsnda bulunan birim kkrt karlnda sisteme
beslenmesi gereken kireta miktarn drmektedir.Bir baka deyile ,Ca/S molar aran,
teorik limit olan 1e yakndr ki, bu deere en ok yaklaan akkan yatak tipi, dolaml
sistemlerdir.
Akkan yatakl kazanlarn teknolojisi gerei, hem kabarckl hem de dolaml sistemlerde
yakt bnyesindekikkrtn ok byk bir blm yatakta kireta ile reaksiyona girerek
tutulmu olduundan, baca gazlarnn kkrt ierii dktr.Yatakta dolaan gazlarn
kkttten arndrlm olmas , dk scaklkta korozyon tehlikesini ortadan kaldrarak, kazan
knda baca gaz scaklnn dier tip kazanlara gre daha dk seilebilmesini , bu da baca
gaz ssndan en yksek oranda yararlanlabilmesini salar.Bu durum akkan yatakl
kazanlarn verimini artrr.
Dolaml sistemlerin bir baka avantaj da kademeli hava beslemesi sayesinde yakt kaynakl
azot oksit oluumunun kabarckl sistemlere gre daha az oluudur. Yanma iin gerekli
havann tamamnn alttan beslenmeyii, yatak blgesinde indirgeyen atmosfer olumasn ve
yakt bazlu azotun atmosferik azaota indirgenmesini salamaktr.Dolaysyla, yksek sdan
kaynaklanan azot oksit oluumunun da ok dk olduu dolaml akkan yatakl
kazanlarda, konvansiypnel sistemlerde bulunan herhangi bir ek tesis olmakszn
200mg/Nmden daha az azot oksit emisyonlar elde edilebilmektedir.
Basnl Akkan Yatakl Kazanlar
Basnl akkanl kazanlarda kmr, 5 atm ile 20 atm aralnda bir basn altnda yand iin
buhar retiminin yan sra , gaz trbinlerine beslenebilecek basnca sahip yanma gaz elde
edilir.Proses buhar ve buhar trbinlerinden elektrik eldesine ek olarak, gaz trbinlerinden de
elektrik elde ediliyor olmas basnl sistemleri atmosferik alan akkan yataklara gre daha
verimli klar.Ancak basnl sistemlerde scak gazn temizlenmesi ok nemli bir noktadr ki,
eer kazan terk eden scak gaz , siklonlar ve filtreler araclyla paracklardan iyice
arndrlmazsa ve korozyona yol aan gaz bulunduruyorsa, gaz trbinin kanatlarnn zarar
grmesi kanlmazdr.Bu sebeple scak gazlarn temizlenmesi zerine yaplan aratrmalar,
verimi yksek bu tesisleri sorunsuzca uygulanabilir klmak adna byk nem tekil
etmektedir.Basn altnda reaksiyonlarn gerekleiyor olmas yanmaya olumlu etki ederken
kkrt tutma verimini de artrr.Hem kabarckl hem de dolaml sistemler basnl olarak
tasarlanabilse de daha yayagn olan kabarckl akkan yataklarn 100MWe kapasiteli basl
uygulamalar mevcuttur.Bsnl dolaml akkan yataklar ise gelitirme amacyla kurulmu
130 MWe gcn bulan niteler zerinde yaplan almalarla uygulamaya geirilmeye
allmaktadr.
Trkiyede Akkan Yatakl Kazan Teknolojisi
Bu teknolojinin birok lkede baar ile uyguland dikkate alndnda, lkemiz linyitlerinin
deerlendirilmesi ve doal gaza yksek oranda baml kalmamak adna akkan yatakl kazan
teknolojisisnin lkemiz linyitlerine ivedilikle adaptasyonunun gerektii ortaya kmaktadr.
Bu gereksinimden hareketle, 1975 ylnda akkan yatakl kazanlarn modellenmesi ile
balayan ve 1984 ylndan bu yana pilot lekte deney ve tasarm gelitirme almalaryla
devam eden aratrmalar,Orta Dou Teknik niversitesi tarafndan, Kanada Uluslararas
Teknoloji Gelitirme Ajansnn (CIDA) mail destei ile yrtlm ve 0.3 MWt akkan
yatakl yakc test nitesinin kurulmasyla Trk linyitleri iin know-how gelitirmeye
ynelik nemli bir adma dnmtr.

1984 ylndan gnmze Prof.Dr.Nevin Seluk bakanlnda ODTde yrtlen almalar,

Trk linyitleri iin akkan yatakta yakma teknolojisinin ticari boyuta geirilmesi
salanmtr.Modler ve esnek yapsndan dolay 0.3MW lk test nitesi, gerek buhar kazan
ve gerekse de scak gaz retici tasarmlarnn yaplmasna olanak vermektedir.
rnek olarak, bu test nitesindeki almalarla destekelenerek Trk linyitlerine gre
tasarlanm olan akkan yatakl kazan teknoojisine dayal Alkim Kojenerasyon Santral,
Alkim Alkali Kimya A. tarafndan kendi finansman kaynaklaryla tesis edilerek 2000 ylnda
iletmeye alnm olup, halen baarl bir ekilde allmaktadr.
Ayrca, Dilovas blgesinde olakolu A. ye ait 2x80MWe gcnnde Dolaml Akkan
Yatakl tesis almakta olup,2003 yl iinde iletme kablnn yaplmas planlanm olan
2x160 MWe gcndeki an Termik Santralinin devreye alma almalar devam
etmektedir.Elektrik retecek bu santral ,16 MWe kapasiteli iki adet dolaml akkan yatakl
kazandan olumaktadr.Yine ayn blgede, demir elik sektrnn nde gelen firmalardan
DA A.nin Biga yaknlarndaki tesislerinde ,otoprodktr statsnde faaliyet gsterecek
dolaml akkan yatakl kazana dayal elektrik santralinin inaatna devam edilmektedir.
Trkiyede Kmre Dayal Santrallar
Akkan yatakl kazanlarn belirtilen btn avantajlarna ramen , an termik santral dnda
Trkiyedeki btn linyit santrallar plverize kmr teknolojisine dayanr.Ancak, lkemizde
bu sistemlerin altrlmas, tasarm scaklnn(1200-1500C) linyit kl erime scaklnn
zerinde olmasndan dolay , iletme scaklnn tasarm deerinin altna drlmesiyle
mmkn olmaktadr ki, bu nlem verimin dmesi anlamna gelmektedir.Mikron boyutunda
ki kl tanecikleri birbirinden farkl bileime ve dolaysyla da farkl erime scaklna sahip
olduklar iin , bu nlem bile kln eriyerek zaman iinde stc paketleri zerinde birikip
kazan sl veriminde byk dlere sebep olmasn engelleyememektedir.Gn getike gaz
emisyon limitlerinin bir sonucu olarak plverize kmr tesisleri artk baca gaz
deslfrizasyon (BGD) niteleri ile birlikte ina edilmekte , eski tesislere de bu niteler
sonradan ilave edilmektedir.Ek mali yk getiren bu tesislerin en byk sorunu ise , fazla
miktarda sulu kat atktr.
KAZAN VERM
kazan =100- Toplam kayplar(%)
kazan =mbuharx(hk-hgiri)/(BxHu)
(B= yakt miktar, Hu= alt sl deer)
B=Qkaz/ kazan xHu
Yaktlara gre Kazan Verimleri;
Kat
%60<kazan<%75
Sv
%70<kazan<%85
Gaz
%85<kazan<%95
Kazan Verimini Nasl Artrlabiliriz
1. Optimumyanmasalamalyz
2. Brlrnyakmahavasnstabiliriz
3. Kazanlarda kireta oluur.Bu s ttansferini engeller.Bu nedenle kite ta oluumunu
engellemeliyiz.
4. zalasyonuiyiyapmalyz

5. Kazannbeeslemesuyuscaklnartrmalyz.
6. Blfsaysnartrmalyz.

KAZAN ELEMANLARI
OCAK: Yakacaklarn uygun bir ekilde yaklarak s enerjisinin elde edildii hacimlere ocak
denir.ocaklar ekil, kapasite ve yakma sistemleri bakmndan ok eitlidir. Bunlar:
Duvarlarn konstrksiyonuna gre;
1.) Dolu refrakter duvarl
2.) Hava soutmal refrakter duvarl
3.) Su cidarl
Ocak iindeki basnca gre;
1.) Dengeli ekme
2.) Basnl
3.) Ar doldurmal
Yakacak cinsine gre;
1.) Kmr
2.) Sv
3.) Gaz
4.) Artk yakacak yakanlar olmak zere ve eitli yakma sistemlerine gre
snflandrlrlar.
Izgaral Ocaklar:Toz kmr yakan ve akkan yatakl ocaklarn dnda ,btn kat
yakacaklar yakan ocaklarda zgara vardr.Izgarann en nemli iki grevi yakaca tamak
ve yanma iin gerekli havann gemesini salamak.Bu iki zt grevi nedeniyle zgarada
optimum bir aralk bulunmaldr. Izgara kn dibe gemesine , ayrca yakma ilemi iin
gerekli havann gemesine olanak salamaldr.
Izgaral ocaklar elle ve mekanik yklemeli olmak zere iki grupta incelenir.
1. Elle doldurulan ocaklar
Elle doldurulan ocaklarn nemi gittike azalmasna ramen yine de kk iletmelerde ve
zellikle kmr ile alan kalorifer kazanlarnda bu ocaklar kullanlmaktadr.Bu ocan
en byk stnl yatrm masraflarnn aza olamsdr.Bu tip ocak alaev, alaev-duman
borulu ve kk su borulu kazanlara uygulanmaktadr.Bu ocaklarn belli bal elemanlar
ocak kaps,zgara ubuklar,ate kprs(kemer) ve kllktr.
2. Atma ile doldurulan ocaklar
Elle dolduran ocaklara gre daha gelimi ocak eklidir.Bunlarda yakacak bir atma ark
veya krek ad verilen elamanlar yardm ile zgara zerine atlr.Izgara zerindeki
yakacak daha dzgn daldndan ve ocak kaps ykleme iin almadndan yanma elle
doldurulan ocaklarda daha iyidir.Ayrca bu sistemde krek veya ark hz deitirilerek
otomatik kontrol imkan vardr.
Bu sistemlerde zellikle eri zgaralar kullanlr.Bu oc klarda yanma iyi olmasna ramen
,yanmama yakacak kayplar fazladr.

3. Vidal stoker
Bu sistemde yakacak bir vida ile ocaa verilir.Vida hareketini salayan motor ayn
zamanda ocaa yakma havasn veren vantilatr de altrr.Yanan kmr zgarann
ortasndan kenarlara yaylr. Kller kenarlardan ve alttan alnabilir.Sistemin otomotik
kontrolu motorun hz deitirilerek yaplr.Bu tip ocakta saatte 14 ton yakabilen
kapasitelerde sistemler yaplabilir.
4. Sonsuz zincirli zgara
Bu sistemde zgara bisiklet zincirine benzer ekilde yaplmtr.Izgarann yars ocak
iinden geerken , dier yars ocak dnda soumaktadr.Taze yakacak zgarann n
tarafnda bir silodan dklr, yanma atklar ise alt taraftaki kl odalarna der.Izgara hz
ve yakacak yksekliini ayarlayan srg ile sistemde otomatik olarak kontrol
yaplabilir.Izgara altndan verilen hava ile hava fazlalk katsays blgesl olarak kontrol
edilir.
5. Alttan beslemeli basamakl zgralar
Bu ocaklar uucu maddesi fazla olan yakacaklar iin baar ile kullanlmaktadr.zellikle
A.B.D de bu tip beslemeli zgaralar, zincirli zgaralara tercih edilmektdir.Bu sistemde
yakacak bir piton hareketi ile eimli zgarann altndan ocaa baslr.Izgara yatayla yaklak
olarak 20lik eimdedir.Alttan zgral ocaklarn faydalarnn banda deiken s yklerine
hemen cevap verebilmesi, ocakta bir tutuma kemerine ihtiya duymamasdr. Bu
zgarann zayf taraf ise , uucu maddesi az olan yakacaklar kolay bir ekilde
yakamamas ve yksek scakla maruz kalmas nedeniyle zgara buklarnn ksa
zamanda anmasdr.

6. Sabit basamakl zgralar

Bu zgarada btn zgara yzeyi meyiilidir.Izgra elamanlarnn birbiri zerinde merdiven
gibi sralanmalar nedeniyle basamakl zgara adn almtr.Bsamakl zgaralarn
sakncalar, cruflama scakl kk yakac aklarn sksk kartrmaya gerek duyulmas
ve zgaraya kolayca yanalamamas nedeniyle bu tip zgaralarda yaklamamasdr
Bu zgaralar dnda kayan basamakl zgaralar ,yryl zgara ve titreimli zgaralar (
yakt eimli zgara zerinde titretirerek yakar) kullanlmaktadr.
KIZDIRICILAR: Asl stma yzeylerinden kan slak buhara sabit basnta s verilerek ,
buhar evriminin veriminin arttrlmasnn saland elemandr.
Kzdrma scakl ne kadar artarsa verim o kadar ykselir. Kzma scakln snrlayan etken
kzdrc malzemesinin mukavemetidir. Kzdrc tipleri aadaki gibi sralanabilir:
1.) Konveksiyonlu kzdrclar
2.) Radyasyonlu kzdrclar
3.) Kombine kzdrclar
4.) Ayr atelenen kzdrclar

Pratikte genellikle byk su hacimli kazanlar ile az eimli su borulu kazanlarda yatay ve
dey konveksiyonlu kzdrclar, dik su borulu kazanlarda asl tipten dey konveksiyonlu
kzdrclar, radyasyonlu kazanlarda ise radyasyonlu kzdrclar veya kombine kzdrclar
kullanlr.
Buhar kazanlarnn asl stma yzeylerinden kan slak buharn kuruluk derecesi 0,950,99
arasndadr. Bu slak buhara kzdrc ad verilen elemanlar iinde sabit basnta s vererek
kzdrmak mmkndr. Kzdrma ilemi buhar evriminin verimini arttrmas ve erozyonun
azalmas bakmndan faydaldr.
Kzdrma scakln snrlayan etken kzdrc malzemesinin mukavemetidir.
Genellikle bir kzdrcnn aadaki grevleri yerine getirmesi beklenir.
1)Isl genlemeleri karlayabilecek bir konstrksiyona sahip olmaldr.
2)Yksek scaklk, yksek basntaki ani deimelere dayanacak malzemeden yaplmaldr.
3)Balama yerlerinde conta kullanlyor ise bunlar zamanla scak gazlardan bozulmamaldr.
4)D ve i tarafnda biriken kl, kurum ve tortu kolaylkla temizlenebilmelidir.
5)stenilen bir kzma scaklnn ayar ve otomatik kontrol kolay olmaldr.
6)Herhangi bir nedenle kzdrc iine su srklenmesi halinde bu su kolayca
boaltlabilmelidir.
7)Mmkn olduu kadar kk hacim kaplamaldr.
8)lk yatrm ve iletme masraflar az olmaldr.
9)Hem duman hem de buhar tarafnda basn kayb kk olmaldr.
Kzdrc tipleri
Kzdrclarn buhar kazan iine yerletirili yerine gre, konveksiyonlu, radyasyonlu
veya her iki durumun karm olan kombine kzdrc tipleri vardr.
Konveksiyonlu kzdrclar: dorudan doruya duman gazlarnn yolu zerine bazen de
lokomotif kazanlarnda olduu gibi U eklinde kvrlarak byk apl duman borularn iine
yerletirilir. Bunlar 450 C kzma scaklna kadar kullanlabilir.
Radyasyonlu kzdrclar: yksek basn, yksek kzdrma scakl ve byk buhar
kapasitesi istenen durumlarda kullanlr.genellikle 30 bar dan byk buhar basnlar iin
idealdir.bu kzdrclarn belli bal stnlkleri;
1)Ocak scakl dt iin kller ergime scaklna ulaamadndan, kllerin yzeylere
yaparak s transferine kt etkisi biraz daha azalmtr.
2)Buhar ykne gre kzgn buhar scakl sabit kalr.
Ayrca bu kzdrclarn yakacak cinsine bal olmamas stnlk olarak sylenebilir.
Kombine kzdrclar: konveksiyonlu ve radyasyonlu kazanlarn stnlkleri birletirilerek
kombine kzdrclar gelitirilmitir. letme artlar ve buhar gc deitike kzgn buhar
scaklnn sabit bir deerde kalmas stn bir zelliktir.
Ayr atelenen kzdrclar: baz iletmelerin zellii dolaysyla buharn kzma ilemi
kazandan baka bir yerde ayr atelenen bir sistem iersinde yaplr. Bu tip kzdrclara ayr
atelenen kzdrclar denir. Bu kzdrclar bir veya daha fazla kazandan beslenebilir. Kzgn
buhar scakl ok hassas olarak ayarlanabilir. ok dk basnlarda yksek kzma
scaklna kmak mmkndr. Genellikle sv veya gaz yakacak kullanlr. Dk buhar
kapasitesinden dolay kimya endstrisi ve petrol rafinerilerinde kullanlabilir.
Ara kzdrc: prensip olara ara kzdrclar ayn radyasyonlu ve konveksiyonlu kzdrclara
benzer yksek scakla kadar kzma yaptklarndan duman gazlarnn nispetten scak olduu
yerlere yerletirilir. Kurum ve kl birikmesinin daha az olmas nedeniyle sl deeri kk,
kl miktar fazla yakacaklarda radyasyonlu ara kzdrclar daha ekonomiktir.
Sistemdeki toplam buhar debisindeki azalma nedeniyle tekrar kzdrma ileminin
stnlkleri;

1)Buhar kazan boyutlar %1518 azalr.

2)Kazan besleme pompas gc %1518 azalr pompa boyutlar klr.
3)Youturucu boyutlar %78 azalr.
4)Yakma kapasitesi %5 azalr.
5)Besleme suyu stclar boyutlar azalr.
stnlklere karlk sakncalar;
1)Sistemin ilk yatrm maliyeti artar.
2)Buhar trbini fiyat artar.
3)Sistemin kontrol ve iletmesi biraz daha gtr.
4)Trbin oturma alan biraz daha fazladr.
5)Boru donanm biraz daha karktr.

Buhar kazanlarnda elde edilen buhar kurutmak (kzgn buhar elde etmek) ve scakl
ykseltmek amac ile kullanlr. Kzdrc sayesinde buhar scakln ykseltmek iin basnc
ykseltmeye gerek kalmaz. Ana buhar kndan alnan buhar, istenilen scakla ve alma
basncna bal olarak, ikince veya nc duman geiine yerletirilir

EKONOMZRLER:
Kazan besleme suyu, kazann asl stma yzeylerine girmeden nce ekonomizr ad verilen
elemanlar iinde duman gazlar ile stlabilir. Bu ekilde kazana gnderilen su ile
buharlamakta olan su arasndaki scaklk fark kldnden kazandaki sl gerilmeler
azalr, su iindeki gazlarn k kolaylar ve kazann sl verimi artar.
zellikle yakt olarak doal gaz kullanldnda veya buhar basncna bal olarak baca gaz
scaklklar yksekse tavsiye edilir. Ekonomizr performansn etkileyen faktrlerden biri
duman iinde kkrt oksit oran, dolaysyla korozyondur. Yakt ne kadar temizse ekonomizr
knda baca gaz scakl o kadar kk tutulabilir.
Bir kazandan bacaya verilmek zere kan duman gazlar genellikle kazan alma
rejimi scaklndan 40C ila 80C daha yksek olmaktadr. Kazan alma scakl ve buna
bal olarak kazan duman gaz k scakl ykseldike, duman gazlar vastasyla evreye
atlan enerji miktar da artmaktadr. Bacadan atlan bu atk snn bir ksmnn geri
kazanlmas, kazan veya sistem verimini ykselterek yakt tasarrufu salayacaktr.
Ekonomizerler, s, buhar veya g retim tesislerinde kazanlardan karak bacaya verilen
duman gazlar zerinde bulunan snn bir blmn,bnyelerinde sirkle eden suya aktarmak
suretiyle, geri kazanmak amacyla kullanlrlar. Geri kazanlan bu s, kazan besleme suyuna
verilebilecei gibi, tesiste stma, banyo, ykama, vb. amalar iin kullanlacak suya da
verilebilir. Geri kazanlacak snn hava veya bir gaza aktarlmas sz konusu olduunda ise
hava stclar kullanlr. Kazan duman gaz k scakl, kazann alma rejimine, kazann
bnyesel verimine, kazan-brlr uyumuna ve yakt cinsine bal olarak belli bir byklkte
olur. Ekonomizer gaz k scakln ise, kullanlan yaktn cinsi ve snn aktarlaca
akkann alma koullar belirler. Bir ekonomizerde geri kazanlabilecek snn bykl,
kazan duman gaz k scaklna bal olduu gibi duman gaznn ekonomizerden k
scaklna da baldr. Ekonomizere giren ve kan duman gazlar scaklklar fark ne denli
byk olursa geri kazanlan s, dolaysyla verim art da o denli byk olur. Ancak
korozyona sebep olabilecek asit gazlarnn younlamasn nlemek iin atk gazlarn
scaklklarnn belli bir derecenin altna indirilemiyecei gznne alnmaldr. Bir
ekonomizerde, doal gaz ve benzeri gaz yaktl kazanlarda 140C, motorin, fuel oil ve kmr
yaktl kazanlarda 220C ve daha byk duman gaz scaklklarndan ekonomik olarak
yararlanmak olanakldr. Bir duman gaz s geri kazanm sisteminde ulalabilecek baca gaz
scaklnn minimum seviyesi, kullanlan yaktn cinsine baldr. Ekonomizer gaz k
scakl, fuel oil yaktl kazanlarda 180C, motorin yaktl kazanlarda 150C, doal gaz ve
LPG yaktl kazanlarda 110C ye kadar drlebilir.
Is, buhar veya g retim tesislerinde ekonomizer kullanlmasyla salanacak yararlar
unlardr :
Kazan duman gaz k scakl ve yakt cinsine bal olarak kazan veya tesis
veriminde %3 ile %7 arasnda verim art salanr.
Salanan verim artna bal olarak, ayn kapasite iin daha az yakt harcanmas veya
ayn miktarda yakt harcam iin daha fazla s retimi gerekleir.
Kazanlan snn kazan besleme suyuna verilmesi halinde, kazann max. yklerde dahi
zorlanmadan almas, deiik yklere daha iyi bir ekilde uyum salamas ve kazan
veriminin deiik yklerde nispeten yksek ve sabit kalmas salanr.
Optimal kapasitesinin zerinde alan veya yaps itibaryla dk verimli olan
kazanlara ekonomizer ilavesi ile kazan kapasitesi ve verimi optimum dzeylere
karlabilir.

Ekonomizer uygulama alanlar, olduka eitlidir. nemli olan, sistemden geri kazanlan
snn, sistemin alma sresi boyunca kullanlmasdr.
Ekonamizer eitleri
ntegral Tip Ekonomizerler
Ayrk Tip Ekonomizerler
Buharlatrc Ekonomizerler

HAVA ISITICILARI
Hava stclarnda yakma havas duman gazlar ile stlarak, yakt tasarrufu ve ocakta daha
iyi yanma salanr. Havann her 50C fazladan stlmas, yaktta %2.5 tasarruf salar.
Hava Istclar, s, buhar veya g retim tesislerinde kazanlardan karak bacaya
verilen duman gazlar zerinde bulunan snn bir blmn geri kazanmak amacyla
kullanlrlar. Geri kazanlan bu s, kazanda yakma havas olarak kullanlan taze havaya
verilebilecei gibi, tesiste stma, piirme, kurutma , vb. amalar iin kullanlacak havaya da
verilebilir. Bir hava stcsnda, kazanda yaklan yakt cinsine bal olmakla birlikte 200C ve
daha byk duman gaz scaklklarndan ekonomik olarak yararlanmak olanakldr.
Is, buhar veya g retim tesislerinde hava stcs kullanlmasyla salanacak
yararlar unlardr :

Kazan duman gaz k scakl ve yakt cinsine bal olarak kazan veya tesis
veriminde %3 ile %7 arasnda verim art salanr.
Salanan verim artna bal olarak, ayn kapasite iin daha az yakt harcanmas veya
ayn miktarda yakt harcam iin daha fazla s retimi gerekleir.
zellikle orta ve byk kapasiteli kat yaktl kazanlarda yakma havas olarak n
stlm scak havann kullanlmas ocak scakln, buna bal olarak yanma verimini
ve duman gazlarnn radyasyon verimi ykseltir. Ayrca konstrksiyonlarnn basit,
temizliklerinin kolay yaplabilmesi ve yatrm maliyetlerinin dk olmas nedeniyle
orta ve byk kapasiteli kat yaktl n ocakl kazanlarda hava stcs kullanlmas
zellikle tavsiye edilir.

Hava Istcs Uygulama Alanlar( Geri Kazanlan Isnn Kullanm Alanlar )

Buhar, Kaynar Su ve Kzgn Ya Kazanlarnda

Kazan yakma havasnn n stlmasnda,

Kazan dairesine yakn bir mahallin stlmasnda,
Tesiste stma, piirme, kurutma , vb. amalar iin kullanlacak scak havann n
stlmasnda veya stlmasnda.

Bir hava stcsnda geri kazanlabilecek snn bykl, kazan duman gaz k
scaklna bal olduu gibi duman gaznn hava stcsndan k scaklna da baldr.
Hava stcsna giren ve kan duman gazlar scaklklar fark ne denli byk olursa geri
kazanlan s, dolaysyla verim art da o denli byk olur. Kazan duman gaz k scakl,
kazann alma rejimine, kazann bnyesel verimine, kazan-brlr uyumuna ve yakt cinsine
bal olarak belli bir byklkte olur. Hava stcs gaz k scakln ise, kullanlan yaktn
cinsi ve snn aktarlaca akkann alma koullar belirler.
Hava stclar eitleri
1) Rekparatif hava stclar
a) Borulu hava stclar
b) Levhal hava stclar
c) Buharl hava stclar
2) Rejeneratif hava stclar
a) Ljungsrom tipi hava stcs
b) Rothemuhle tipi hava stcs

Ekonomizrlerde olduu gibi hava stclarnda da duman gazlar bir miktar daha soutularak
hem daha fazla yakt ekonomisi hem de yakma havasnn stlmasyla ocakta daha iyi bir
yanma salar.
Hava stclarnn stnlkleri unlardr;
1)Hava stcna giren hava scakl ekonomizere giren su scaklndan daha dk
olduundan duman gazlar hava stcsnda daha dk bir scakla kadar kolaylkla
soutulabilir
2)Hava stcndaki basnlar su stcna gre ok daha azdr.
3)Daha dk hava scaklk kat says ile tam yanmaya yaklaldndan yanma verimi artar.
4)Kk yklerde dahi yaktn tutumas kolaydr.
5)Tutumann hzlanmas daha geni yk aralnda almay salar.
6)Yanmann iyilemesi ve ocak scaklnn artmas kompakt kazanlarn imalatna imkn
verir.
7)Scak hava ile toz kmr kurutulduundan tanmas, beslenmesi ve yaklmas kolaylar.
8)ok nemli testere tala, odun zeytinya ve pancar atklar scak hava ile kurutularak
kolayca yaklabilir.
9)Ayn eitli blgelerin stlmasnda ve baz maddelerin kurutulmasnda scak havadan
yararlanlabilir.
Bu stnlklere karlk sakncalar;
1)Havann snmas stoker ve ocak duvarlarnn refrakterlerinde abuk bozulmalara neden
olduundan ilave bir bakm masraf dourur.
2)Scak hava iine karabilen yanc tozlar tutuarak nemli tahribat yapabilir.
3)Hava stcsnn mmkn olduu kadar kk projelendirilmesi vantilatr ve kanallarn
uygun dizayn iin dikkatli bir n alma gerekir.
4)Hava kaaklarn karlamak iin vantilatr kapasitesi arttrlr.
5)Hava ve duman tarafndaki kaaklarn tespiti kolay deildir.
KURUM FLEYCLER: Yanma sonunda ortaya kan kl, kurum gibi elemanlarn duman
gazlar ile srklenerek s transferi yzeylerine yapmas, bu yzeylerden geen s
transferini olumsuz ynde etkiler. Bu nedenle byle istenmeyen tozlarn toplanaca
yzeyleri temizlemek iin, buhar veya basnl hava ile alan kurum fleyici ad verilen
cihazlar kullanlr.
TOZ TUTUCULAR: Kat yakacak yakan buhar kazanlarnn duman gazlarnda srekli
olarak nemli miktarlarda kl ve kurum gibi tozlar bulunur. zellikle kzdrc, ekonomizr,
hava stcs ve asl stma yzeylerini temizlemek iin kurum fleyiciler altrldnda
duman gazndaki tozlar daha artar. Bu tozlar tutarak , duman gaznn nispeten zararsz bir

ekilde bacadan atmosfere verilmesi gerekmektedir. Bunun iin toz tutucular

kullanlmaktadr. Buhar kazanlarnda toz tutucusu olarak siklon, slak tutucu ve elektrostatik
filtre gibi cihazlar kullanlr.
DEGAZRLER: Su ierisinde erimi halde bulunan oksijen malzeme zerinde ukurlar
halinde, karbondioksit ise btn yzeyde korozyon meydana getirir. Besi suyu kazana
baslmadan nce karbondioksitten tamamen, oksijenden ise mmkn mertebede temizlenmi
olmas gerekir. Gaz alma ilemi iin pratikte sl yntem kullanlr. Gaz alnacak su ile buhar
ters ynde birbiri ile karlatrlr. Buhar youarak aada toplanrken, youmayan gazlar
havalktan dar atlr.
FLA TANKI: Yksek basntaki kazan suyu veya kondensten alak basnl fla buhar elde
etmek iin fla tank kullanlr. Fla tanklar blften geri s kazanmada ve ak devreli buhar
sistemlerinde yksek basnl kondensten s geri kazanmada kullanlr.
BLF TANKI: Kazan boaltma suyu kazanda su seviyesini drrken atlan su dip blf
suyu yksek basnl su olup, dorudan rgara verilmez. Bunun iin bir blf soutma tank
kullanlr.
BES SUYU POMPALARI: Buhar kazanlarnn emniyetli ve dzenli alabilmesi iin en
nemli yardmc elemanlardan biri besi suyu pompasdr. Besi suyu pompalar kk
kapasiteli kazanlarda su seviyesine gre zaman zaman almasna karlk, byk kapasiteli
kazanlarda debisi ayarlanarak srekli alr.
DEGAZRLER
(KAZAN BESLEME SUYU GAZ ALMA CHAZLARI
Buhar ve kaynar su sistemlerinin iki dman vardr: Sudaki kire gibi sertlik ve ta yapc
malzemeler ve Oksijen (O2) ve Karbondioksit (CO2) gibi korozif gazlar. Oksijen (O2),
havada ve taze kazan besleme suyu iinde znm halde bulunur. Su, hava ile temasnda
ok kolay bir ekilde oksijen alr. Karbondioksit (CO2), ham suyun geici sertliini oluturan
veya yumuatma ileminden sonra nitelik deitiren sertlik yapc malzemelerin
(karbonatlarn) scaklk ve basn altnda paralanarak ayrmas sonucu oluur. Buhar
kazanlar besleme suyu ve kaynarsu kazanlar tamamlama suyu iinde znm olarak
bulunan serbest oksijen (O2) ile kazanlar iinde karbonatlarn paralanmasyla oluan
karbondioksit (CO2) gazlar, kazanlarda, buhar kullanan cihazlarda ve zellikle tesisatlarda
gzenekler ve paslanarak erimeler eklinde korozyona neden olurlar. Bu gazlarn etkileri taze
besleme suyu oran ve sistem iletme basnc arttka daha da artar. Kazan besleme sular bu
gazlardan arndrlamazsa tm sistem mr ksalr, ok ksa srelerde dahi kazanda ve sistemi
oluturan cihaz ve tesisatlarda korozyon ve delinmeler oluabilir. Bunun yannda CO2,
zellikle buhar kullanan cihazlarda ve serpantinlerinde ve kondens borularnda ar
korozyona neden olur. Kazan besleme sularnn O2 ve CO2 gazlarndan arndrlmalar iin
degazr cihazndan geirilerek degaze edilmeleri arttr.
degazr cihazlar
Scaklk + basn esasna gre alan degazrler
Scaklk + pulverizasyon esasna gre alan degazrler
olmak zere iki tiptir.
1. tipteki scaklk + basn esasna gre alan degazrler, zellikle taze besleme suyu
orannn yksek olduu yksek basnl kazanl sistemlerde kullanlrlar. Bu cihazlar, ksmen
kondens tanknda paralanan karbonatlarn kendi bnyelerinde de paralanmalarn ve
gazlarn aa karmalarn da salarlar. Bu cihazlarn iletme scakl 102 - 105 C, iletme
basnc 0,2 - 0,5 at mertebesinde olup, gaz alma verimleri %96 - %100 aralndadr.
Scaklk yksek olduundan kazan besleme pompalarnn kavitasyona neden olmadan salkl

almalarn salamak amacyla pompalardan asgari 4 -4, 5 metre ykseklikte tesis edilmeleri
zorunludur. Bu tipteki degazr sisteminde stc buharn dier bir ksm, zel bir karm
donanm ile dorudan degazr tank iindeki suya verilerek, suyun kaynayarak gazn
brakmas salanr ve yeniden gaz almas engellenir.
2. tipteki scaklk + pulverizasyon esasna gre alan degazrler, zellikle taze
besleme suyu orannn dk olduu orta basnl kazanl sistemlerde kullanlrlar. Bu
cihazlarn iletme scakl 90 - 95 C, iletme basnc atmosferik, gaz alma verimleri %90 %95 aralndadr. Karbonatlarn paralanmas kendi bnyelerinde veya kondens tanknda
gerekleir. Scaklk yksek ve kavitasyon tehlikesi olmadndan kazan dairesi zemininde
veya kondens tank zerinde tesis edilebilirler.
Her iki degazr sistemininde besleme suyu pulverize edilmek ve degazr tavalarndan
geirilmek suretiyle buharla kartrlarak scakl arttrlr ve bylece O2 ve CO2 gazlar besi
suyundan ayrtrlr. Serbest kalan O2 ve CO2 gazlar degazr zerindeki otomatik gaz atma
vanasndan dar atlr

BESLEME POMPALARI
Buhar kazanlarnn emniyetli ve dzenli alabilmesi asndan en nemli yardmc
elemanlardan biri besleme pompalardr. Besleme pompalar kk kapasitelerde kazandaki
su seviyesine gre zaman zaman almasna karlk, byk kapasitelerde debisi ayarlanarak
srekli alr. zellikle byk iletmelerde ve termik santrallerde kullanlan kazanlarn
besleme pompalarnn seimi ve dizynnda gz nne alnmas gereken hususlar eitli
standartlarda verilmektedir. Genel olarak kara tipi buhar kazanlarnda:
1. Besleme pompas tahrikinde kullanlan ( buhar veya elektrik) enerjisinin devreden
kmas halinde, kazan yakma sistemi de devreden kyorsa ve kazanda depo edilmi
s enerjisi kazan iin bir tehlike oluturmuyor ise,
2. Buhar kazannda otomatik kontrollu bir yakma sistemi var ise,
3. Buhar basnc ve su beslemesi otomatik kontrollu ise,
4. Dk su seviyesini belirten bir emniyet tertibat var ise,
Tek bir besleme pompas yeterlidir. Aksi taktirde sistemde en az iki besleme pompas
konulmaldr.

Besleme pompalarnn debisi, iletmenin msaade edilen maksimum buhar tketiminin

1.25 kat olmaldr. Zorlanm akl buhar kazanlarnda besi pompas debisi iletmenin
maksimum buhar tketimini karlayacak kadar olmaldr. Sistemdeki srekli blf miktar %5
deerinden fazla ise, blf miktar kadar besleme pompas debisi artrlmaldr.
Besleme pompalar msaade edilen iletme basncnn 1.1 kat basnta istenilen miktar
suyu basabilecek kadar olmaldr.
Sistemde en az iki besleme pompasnn bulunmas durumunda:
Debisi byk besleme pompasnn devreden kmas durumunda, geri kalan
pompalar yukarda verilen artlar gerekletirmelidir.
Birbirinden bamsz iki enerji kayna ( elektrik ve buharf ) bulunmas tercih
edilmelidir.
Besleme pompalarnn hepsi elektrik veye bir ksm elektrik, bir ksm buhar ile tahrik
ediliyor ise bu enerji kaynaklarndan birinin devreden kmas durumunda, dier kaynakla
beslenen pompa, buhar debisinin en az 1.25 katn karlamaldr. Enerji kaynann devreden
kmas durumunda yakma sistemi de devreden kyor ise ve kazanda biriken s, su miktarn
ar derecede buharlatrmyor ise, besleme pompalarnn tek bir elektrikli enerji kaynandan
tahrikine msaade edilebilir.
DUMAN EK: Duman gazlarnn kazan iindeki hareketini salayan eki ilemi
ekilde yaplabilir:
1.) Sadece baca yardmyla salanan doal eki
2.) Emme ve basma fanlar ile ortak olarak salanan dengeli ekme
3.) Sadece basma fannn salad ve btn kazan duman yollarnda atmosfer st
basncn olduu eki.
Her ekme durumunda da, baca fanlarn salad basnlarn toplam, duman gaznn yk
kayplar toplamn yenmelidir.
YAKIT FLTRES: Yakt filtresi yanmann iyi olmas ve verimin dmemesi iin yakt
ierisindeki yabanc maddelerin tutulmas iin kullanlr.
BUHAR KAZANLARININ EMNYET VE KONTROL ELEMANLARI
BASIN VE KONTROL ELEMANLARI:
Emniyet Valfleri (Vanalar, ventilleri): Herhangi bir nedenle kazan iindeki basncn
istenen deeri amas durumunda kendiliinden alarak kazan basncn istenen dzeye
dren elemanlardr. ki trl emniyet valfi vardr.

Yayl emniyet valfleri

Arlkl emniyet valfleri

Kazan zerinde iki adet kullanlmaldr. Malzeme elik veya zel dkm olabilir. Emniyet
vanalar atklarnda kazandaki basn ykselmeyecek ekilde boyutlandrlmaldrlar.
Emniyet valfleri, maksimum alma basncnn % 6 zerine klmadan, kazan tam
kapasitede iken buhar dar atabilecek lde olmaldr. Emniyet valfleri alma basncnn
yaklak % 10 daha zerinde bir deere ayarlanmaldr. rnein 8 at iletme basnc olan bir
kazanda emniyet valfleri ~ 8,8 at deerine ayarlanmaldr.
Presostatlar: Kazan iindeki basnc belirli bir noktada tutmamz salayan ve basn
sinyalini elektrik sinyaline eviren elemanlardr. Ayarladmz noktada kontak vererek
brlrn devreden kmasn ve ayarladmz fark basnc kadar sonra tekrar devreye
girmesini salarlar.
Scaklk ve basn deerlerini hissedip ilgili cihazn kontroln salayan elemanlardr.

Presostatlar kazan zerinde iki adet olmaldr. Bunlardan birincisi limit presostat olup
ayarlanan deerde brlr durdur. Dieri ise basn ayar presostad olup, brlr cinsine gre
oransal veya on off kontroll olabilir. Presostat seiminde dikkat edilecek ok nemli bir
nokta presostat ayar basncnn, presostat alma aralnn ortasnda bir yerde olmasdr.
SU SEVYE KONTROL ELEMANLARI:
Manyetik seviye gstergeleri: Younluu farkl birok svda kullanlabilen basnca
dayanml ve kolay izlenebilen cihazlardr. Birleik kaplar ve svnn kaldrma kuvveti
prensibiyle alan cihazn monte edildii tankn iindeki sv, amandrada krmz-beyaz
diskleri hareket ettirerek seviyenin rahatlkla takibini salar. Vibrasyondan etkilenmeden
almas, korozyona dayankll ve ok deiik svlarda kullanlabilmesi cihazn
zelliklerindendir. stenildiinde balanan sensrlerle seviye kontrol de yaplabilir.

Kazan Besi Pompalar : Kazan besi pompalar, buharlamadan dolay eksilen kazan su
seviyesini normal seviyesine getirmek iin kazana su basan pompalardr. Kazan iindeki
basnc yenebilmek iin kademelidirler. Kazan besi pompalar rulmanlar periyodik olarak
gres ya baslarak yalanmaldr.
Salmastralarndan fazla miktarda su kamas durumunda salmastra basks sklmaldr. Eer
sonuna
kadar sklm ise yeni salmastra taklmaldr. (Dakikada 30 damla normaldir.)
Tadiye Cihazlar: Tadiye cihazlar kazan su dzeyini denetlerler. Su seviyesi belirli bir
seviyeye dtnde kontak vererek kazan besi pompasnn almasn salarlar. Yine belirli
bir dzeye ktnda pompalarn devreden kmasn salarlar. Tadiye cihazlar bir emniyet
arac olarak da grev grrler. yle ki: Kazan seviyesi ayarlanan deerinde altna
dtnde ikinci cam tpteki ular kontak vererek brlrn devreden kmasn salarlar.
Bylece olabilecek muhtemel bir kazan patlamasnn nne geilmi olunur.
ISI KONTROL ELEMANLARI:
Termostatlar: Kazandaki kzgn suyun scakln sabit tutar. Sv yaktl kazanlarda
scaklk artnca brlr durdurur, scaklk dnce brlr altrr. Kmr yaktl kazanlarda
ise scaklk artmas veya azalmas halinde srasyla yanma havas vantilatrn durdurur veya
altrr.

Isl genlemeye dayanan scaklk lme aletleri

1. deal gaz termometreleri
2. Sv genilemeli termometreler
3. Metal genilemeli termometreler
Radyasyon zelliine dayanan termometreler
1. Optik pirometreler
2. Radyasyon pirometreleri
Elektriksel zelliklerin deiimine dayanan scaklk lme cihazlar
1. Elektrik diren termometreleri
2. Termistrler
3. Termoelemanlar
GSTERGELER:
Manometreler: Kazan iindeki basnc gsteren elemanlardr. Kazann alma basnc
manometre zerinde iaretlenmelidir. Her iki manometre de ayn deeri gstermelidir. Eer
manometreler farkl deer gsteriyorsa birisi mutlaka arzal demektir. Brlr zerinde
bulunan manometreler ise titreimden etkilenmemesi iin gliserinli manometre olmaldr.

Termometreler: Scaklk, len elemanlardr. Kazan suyunun scakln gsterir; kazann

ya da gidi kolektrnn zerinde bulunur.

Su seviye gstergeleri: Su seviye gstergeleri kazan iindeki su seviyesini gsterirler.

Bunlar genelde iki eittir. Dz cam olanlar ve cam gsterge iinde metal farkl renkli disk
eklindedirler. Seviye gstergeleri gnde 1 defa blf edilmelidir. Bylece tortu oluup
grevlerini yapamaz duruma gelmeleri engellenmi olur.

letkenlik Duyargalar

alma Prensibi: Duyarga, temasta olduu ortamn elektrik iletkenliine gre suyun
seviyesini belirler.

Kapasitans Duyargalar
alma Prensibi: Duyarga, temasta olduu svnn miktar ile orantl olarak bir elektrik
sinyali verir.

Hidrometre: Binadaki su seviyesini gsterir. Kazann veya gidi ve dn kolektrnn

zerinde bulunur. Ak sistemde alan (genleme deposu d havaya alan) kazanlarda
bulunur.

lme ve kontrol elemanlarnn buhar kazan zerinde ematik gsterimi:

PRESOSTATLAR: Basn kontrol elemanlardrlar.kazan zerinde iki adet olmaldrlar.

Bunlardan birisi limit presostat olup, ayarlanan deerde brlr durdurur. Bir dieri basn
ayar presostat olup, brlr cinsine gre oransal veya on-off kontrol yapabilir.
MANOMETRELER: Kazan buhar basncnn okunmasna yararlar. Kazan zerinde tedbir
amal iki adet bulunur. Manometrede alma basnc, cihaz lm aralnn yaklak
nde olmaldr.
SU SEVYE GSTERGES: Su seviye gstergeleri iletme esnasnda buhar kazanlarndaki
su seviyesinin tam ve doru bir ekilde bilinmesi iin konulan emniyet cihazlardr.
EMNYET VENTLLER: Bu cihazlar buhar kazanlarnda ayarlandklar basnta
kendiliinden alarak kazandaki fazla buhar dar atar. Arlkl veya yayl cinsli olabilir.
Kazan zerinde iki adet kullanlmaldr.
PATLAMA KAPAI: Patlama kapa kazan reticisi sorumluluunda olup gaz
patlamalarna kar alnm bir nlemdir. Gazlarn basncnn artmasyla meydana gelen
patlamann etkisiyle kapak geri itilir ve basnc alnr.
ALARM SSTEM: Otomatik su besi cihazndan kumanda alan bir sesli bir kl alarm
konulur.
KAZAN OTOMATK BES CHAZI: otomatik su besi cihaz, kazanda ayarlanan su
seviyesi azaldka, besi pompalarna kumanda ederek kazana otomatik olarak su baslmasn
ve seviyesinin sabit tutulmasn temin eder. Kazan zerindeki en nemli emniyet ve kontrol
elemandr.
BLF KONTROL VANASI: Kazan ierisindeki tuz konsantrasyonunu ayarlamak iin st
blf yaplr. Yksek oranda tuz ieren kazandaki su dar atlarak yerine ok daha az tuz
ieren taze su alnr. Bylece kazandaki tuz konsantrasyonu drlr. st blf yaplmazsa,
su yzeyinde kpkleme olur ve buharla birlikte yksek oranda tuz ieren su srklenir.
Tuzlu su kontrol cihazlarnn arzalanmasna, eanjr yzeylerinde birikim olmasna, buhar
kapanlarnn tkanmasna, boruda ve cihazlarda korozyona sebep olur.

YAKITLAR
Yakldklar zaman ortama s veren maddelere yakt denir. Yaktlar cinsine gre 3e ayrlr:
1.) Kat
2.) Sv
3.) Gaz
Kat Yaktlar
Antrasitler :Youn ve serttir, parlak siyah renklidir, tabakalar tamaz ve homojendirler.
Ta kmrleri
Linyitler
Turbalar
Odunlar
Kat artklar gibi doal olanlar ile doal yaktlarn karbonlatrlmas ile
Kok ve semikok
Ta kmr ve linyit briketleri
KMR
Buhar kazanlarnda birinci enerji kayna olarak kullanlan fosil yaktlar arasnda kmr yer
almaktadr. Kmr meydana getiren bileenler pratikte iki farkl analizyntemine gre ifade
edilir.
1-Elementer analiz: karbon(%72) hidrojen(%5) oksijen(%6,7) kkrt(%2,3) kl(%7) su(2,5)
azot (%4,5)
2-Endstriyel analiz: karbon(%52,9) uucu madde(%37,6) kl(%7) su(%2,5)
Kmrn Fiziksel zellikleri
1-Isl deer: 1 kg kmrn yaklmasndan elde edilen sdr.
2-Kl yumuama scakl: Kl stldnda nce yumuar, sonra yapkan duruma gelir.
Sonunda da ergir. Bu deerler standart byklkte, klden yaplan konilerin veya piramitlerin
stlan bir ortamda gzlenmesi saptanr.
3-Kmrn tepkime iddeti: Kmrn tutuma scakl zerinde oksijenle birleme hzdr.
4-Serbest genleme indisi: kapal bir kapta belirli koullarda stlan kmrn hacminde
oluan bymeyi anlatr.
5-tebilme: Kmrn tozlatrma kolaylnn standart bir lsdr.
Kmrn Depolanmas
D ortamdan en az etkilenecek ekilde muhafaza edilir. Saklanacak kmr kuru olmal,
iersinde kuru tahta, yanc maddeler olmamaldr. eit kmrler kendi aralarnda
depolanmal, yma; trapez veya gen eklinde olmaldr. Yma ykseklii 1,5-2 m
olmaldr.

Sv Yaktlar
Buhar retimi iin en yaygn kullanlan sv yakt, yakt ya (fuel-oil)dir.
Sv yaktlar genelde ham petroln damtlmasyla elde edilen rnlerdir. Ham petrol bitki ve
hayvan fosillerinin milyonlarca yl toprak altnda kalmas ve bu arada bir takm bakteriyolojik
etkilerle deiime uramas sonucu olumu siyah renkli yanc bir svdr.
Sv yaktlara teknikte yakt yalar da denir.
Yakl yalar-fuel oil
Bitkisel yalar-Biyodizel, alkol
Fuel-oil; Ticari olarak 6 dereceye snflandrlmtr.
1-2-3 dereceli yalar; n stmaya gerek duyulmayan yaktlar
4-5-6 dereceli yalar; Viskozitesi yksek olduundan n stmaya gerek duyulur.
4 nolu yaktlar kalorifer yakt olarak evlerde kullanlabilir.
6 nolu yaktlar en ar ve en ucuz olan yaktlardr. evreye ok fazla zarar verdiklerinden
kullanm uygun deildir.
Bileimi; Karbon(%83-87),hidrojen(%11-16),oksijen+azot(%0-7),kkrt(%4)
Kkrt; stenmeyen bir maddedir. evreye zarar verir. Atmosferde su buharyla tepkimeye
girerek asit yamuruna sebep olur.
Alev alma scakl: sv yaktlar, zeri ak bir kapta stlrken bili bir scaklkta alev
yaklatrlrsa bir an iin alev alrlar. Alev ekilirse snerler. Baz kaynaklar, svlarn
yanmalar ile ilgili bu en kk scakl, parlama scakl olarak adlandrrlar.
Yanma scakl: sv yakt bir miktar daha stlrsa bir alev yaklatrldnda yine alev alr.
Yaklatrlan alev ekilse bile kendi kendine en az 5 sn daha yanmasn srdrr. Bu duruma
yanma scakl veya yanma noktas denir.
Kendi kendine tutuma scakl: zeri ak kapta bulunan svnn stlmas srdrlrse
yle bir scakla eriir ki hibir alev yaklatrlmasa bile kendiliinden yanmaya balar. Bu
scakla yaktn kendi kendine tutuma scakl denir.
Gaz Yaktlar
Gaz yaktlar, kontrol kolayl, hemen hi kat atk brakmay ve ok az hava
fazlalna gerek duyulmas sebebiyle ideal yaktlardr. Bu yaktlarn en nemli bilinmesi
gereken zellikleri, bileimleri, sl deerleri ve younluklardr. Eer kullanm yerinde var

ise; denetim kolaylklar, hi kat atk brakmaylar, ok az hava fazlalk katsaysna gerek
duymalar, kullanm yerlerinde kkrt iermeyileri gibi nedenlerden dolay en uygun yakttr.
Hava gaz, su gaz gibi yapay olanlar ile ham petroln damtlmasndan retilen
svlatrlm petrol gaz(LPG) ve doal gaz eitleri vardr.
Doalgaz: esas ierii metan ve etan gazdr. Kkrt miktar olmayan tek yakacaktr. evreci
bir yakttr. Renksiz ve kokusuzdur. Doal gaz; metan, etan, propan gibi hafif molekler
arlkl karbonlardan oluan renksiz, kokusuz ve havadan hafif bir gazdr. Petrol ve gaz
yataklarnn st ksmndan toplanr.
En nemli zellii temiz bir yakt olmas ve evreyi kirletmemesidir. Gaz halinde olmas
nedeniyle hava ile daha iyi bir karm oluturarak kolay yanar, tam yandnda mavi bir alev
oluturur.
Pratikte yakacak olarak kullanlan doal gazn bileimi: metan CH4 (%70-96), etan C2H6 (%114), propan C3H8 (%0-4), btan C4H10(%0-2), pentan C5H12 (%0-0,5), hekzan C4H14 (%0-2),
karbon dioksit CO2 (%0-2), oksijen O2 (%0-1,2) ve azot N2 (%0,4-17) gazlarndan oluur.

Doalgazn zellikleri
%80-95 metan, %5-19 etan ve propan ile azottan oluur.
Renksiz ve kokusuzdur. Emniyet asndan doal gazn koku ile anlalabilmesi iin
bunlara koku verici elemanlar ilave edilir.
%5 ile %15 orannda havaya kartnda patlayc zellii vardr. Bu yzden yapay
olarak kokulandrlmtr.
Mavi bir alev ile yanar.
Hidrojen miktar kat ve sv yaktlara gre daha yksektir. Karbon miktar ise daha
azdr.
Kl ve nem iermez.
Havadan daha hafiftir.

LPG: svlatrlm petrol gazdr. ersinde btan ve propan bulunur. atm basncnda
gaz halinde olup yksek olmayan basn altnda sv hale geerler. Havadan daha ar
bir gazdr.
YANMA
Yakt iinde yer alan yanabilir bileenlerinin havann oksijeni ile kimyasal olarak hzla
birlemesi eklinde tanmlanr. Bu yanabilir maddeler;
Kat yaktlarda: C, H, S
Sv yaktlarda: C, H ve az miktarda S
Gaz yaktlarda: C ve H elementleridir.
Yanmann olabilmesi iin yanc ve yakc madde arasndaki tepkime hzl ve s enerjisi aa
kmaldr. Yanma hzl fakat s enerjisi aa kmazsa patlama olur. Yanma sonucu
karbondioksit(CO2) ve su buhar (H2O) oluur.
Tam yanma: yanma sonucu meydana gelen gazlarda hibir yanc madde bulunmuyorsa buna
tam yanma denir. Tam yanma sonucu hava(oksijen) fazla olduundan bir ksm tepkimeye
girmeden kar.
Eksik yanma: yanma sonucu C,H gibi maddeler bulunuyorsa bu yanmaya eksik yanma denir.
Yanma gazlarnda CO vardr. Alev rengi sv ve katlarda koyudur. s ve kurum birikmesine
neden olur.
Eksik yanmay douran nedenler;

Yetersiz hava ve yakacak ile havann iyi karmamas

Aleve yetersiz hava salanmas

Alev iinde reaksiyon zamannn yetersiz olmas

Alevin souk yzeyler ile temas etmesi

ok dk alev scakl
Eksik yanmada yanma verimi ve kazan verimi der, evre kirlilii oluur ve yakacak
miktar artar.
C + O2
CO2
2H + O2
H2O
Stokiyemetrik yanma: yanma sonucu yanc ve yakc maddelerin hepsi tepkimeye girerek
karbondioksit ve su buhar oluturmalar olaydr.
Tam yanma sonucu su buhar ve karbondioksit gaz meydana gelir. Yanmada
yakacan yanmas iin daha fazla hava olmas gerekir. deal miktardan daha fazla verdiimiz
havaya hava fazlal, verilen hava miktarnn ideal hava miktar oranna da hava fazlalk
katsays denir.
= n = Lgerek (hava fazlalk katsays)
Lideal
n<1 ise eksik yanma
n=1 ise stokiyemetrik (ideal) yanma
n>1 ise tam yanma
n deeri
Toz kmr
1,151,2
Para kmr
1,11,15
Tane kmr
1,151,6
Fuel-oil
1,051,1
Doal gaz
1,07-1,12
Isl Deer
1 kg veya 1 m yaktn tam yanmas sonucu aa kan s enerjisine denir. Birimi
kj/kg, kcal/kg, kj/Nm
Alt sl deer: yanma rnlerinin evre scaklnn stnde bir deerde atlmas sonucu elde
edilen sl deerdir.
st sl deer: baca gazlar evre scaklna getirilip atmosfere atlrsa elde edilen sl
deerdir.
Pratikte, hesaplamalarda alt sl deer kullanlr.
st sl deer = Alt sl deer + Suyun buharlama gizli ss
Hst = Halt + msu * hfg
sl = Qsu =
Qsu
.
Qverilen myakt*(Halt+hfg*mbuhar)
sl = Qsu + msu*hfg
Halt
Hst
Yakt
Ham petrol
Motorin
Fuel-oil
Benzin
Ta kmr
Linyit kmr
Doal gaz
EMSYON:

Alt sl deer(kcal/kg)
930010400
10120
95009700
10300
60007000
45005000
11740

st sl deer(kcal/kg)
980010700
10800
10000
11200
70008000
5000
13025

Havaya salnan her trl baca gazna emisyon gazlar denir. Emisyon gazlar hava ve
evre kirliliine yol aar. Balangta blgesel olarak grlen birok hava kirlilii problemi,
ozon tabakas, asit yamurlar, sera etkisi gibi olaylarn ortaya kmas ile uluslar aras sorun
haline gelmitir.
Hava kirliliinin oluumu ve zm ok sayda mhendislik daln yakndan
ilgilendirmektedir. Hava kirliliinin daha balangta oluumu ve giderilmesi zellikle makine
ve tesisat mhendislii asndan nem kazanmaktadr. Pratik adan bakldnda hava
kirlilii konusunda alan makine mhendisleri esas olarak;
- Endstriyel bir ilem iin hava kirlilii ynetmelik ve kanunlarn n grd
koullar gerekletirmek;
- Tozlarn evrede bulunan canllar, cihazlar, tesisatlar ve yaplar zerine yapt
olumsuz etkileri azaltmak,
- eitli ilemler iin gerekli olan temiz gaz veya havann hazrlanmasn
salamak,
- Yararl madde, s veya enerji geri kazanmak,
- Yangn, patlama veya dier tehlikeleri azaltmak,
Fonksiyonlarndan bir veya birka iin endstriyel gaz temizleme tesisatlar ile ilgilenirler.
lkemizde hava kirlilii ile ilgili uygulama 2 Kasm 1986 tarihinde Resmi Gazetede
yaynlanan ynetmelik ile salanmaktadr ( Hava Kalitesini Koruma Ynetmelii, 1986) bu
ynetmelikle endstri tesisleri iin;
- Kirletici vasf yksek tesisler,
- zne tabi tesisler,
- zne tabi olmayan tesisler,
Olmak zere 3 kaynak grubu tanmlanmtr. izne tabi olan ve olmayan tesisler iin emisyon
ksaltmas bakmndan bir fark yoktur.
Emisyon snr deerleri yakt ve emisyon cinsine bal olarak farkl referans
deerlerinde hacimsel olarak verilir. Bir kazandaki yanma sonucu aa kan gazlarn analizi
kazann bacasndan yaplr. Farkl gaz analiz sonularnda elde edilen emisyon deerlerinin
karlatrlmas iin emisyonlarn ayn oksijen konsantrasyonu bazna getirilmesi
gerekmektedir. Referans olarak seilen oksijen konsantrasyonu deeri yakt ve emisyon
cinsine gre deimektedir.
KMR YAKMA SSTEMLERNN SINIFLANDIRILMASI:
1- Izgaral ( sabit yatakl) Sistemler:
- Elle beslemeli zgaral ocaklar
- Mekanik beslemeli zgaral ocaklar ( stokerler )
- Kk stokerler
- Byk stokerler
2- Toz kmr ocaklar
3- Siklon ocaklar
4- Akkan yatakl ocaklar
5- Fakir yakacak ocaklar
1- Izgaral ( sabit yatakl) Sistemler:
Bu zgara trlerinin kart zgara dilimleri arsnda alttan verilen birincil havann
gemesini salayan gei kanallar vardr. Genelde kr dkm ara sra da elikten yaplan bu
zgaralar;
- Elle beslenen zgaral ocaklar
- Mekanik zgaralar olmak zere ikiye ayrlr.
Elle beslemeli zgaral ocaklar:

Izgara krlm kmrle 15 cm kalnlkta bir katman olacak ekilde kaplanr. Daha
sonra kmr stten tututurulur. Kmrn zgara zerinde elle beslenerek yaklmasnda 2
yntem vardr yanma ve yastklama yntemi.
Yayma ynteminde srekli olarak fakat besleme az miktarda yaplr. Kmr yatan
yalnzca bir blmnde nden arkaya doru frlatlarak yaplr.
Yastklama ynteminde ise kmr n tarafta yaklr. Kor durumuna geldikten sonra
arka tarafa itilir ve scak bir yatak oluturulduktan sonra taze kmr ayn yere alnr. Scak
kmrn zeri rtlmez.
Elle beslemede iyi bir ateiyle kt bir atei arasnda ayn koullarda % 20 deiik
sonu salanabilir.
- Elle beslemede yalnzca ocaktaki duman nleyecek kadar hava gnderilmeli
daha fazla hava gnderilmemelidir.
- Yatan zerindeki alevin rengi izlenmeli ok fazla alev varsa veya siyah duman
kyorsa yatak st ikincil hava artrlmaldr.
- Curuf topraklarnn olumamas iin kl souk alnmal, ilenerek kln scak
yakt blgelerine kartrlmamasna zen gsterilmelidir.
- Baz durumlarda yal kmrler hafife stlmaldr. Yatak koullarn iyiletirir.
- Ate fazla snglenmemelidir. Yanmam kmrlerin zgara altna dmesi yakt
savurganldr.
Mekanik beslemeli zgaral ocaklar ( stokerler):
Stokerle beslemeye mekanik besleme diyebiliriz. Besleme ekilleri stten alttan ve
apraz olabilir. stten beslemede kmr ve havann ak ters ynldr, alttan beslemede
kmr ve hava yukar doru paralel hareket ederler.
Bu grup zgaralarn, istenilen lde ve dnemde besleme yapabilmesi birincil hava
ayarnn ok iyi yaplabilmesi sonucunda dolaysyla kazan verimini ykseltme stnl
olmas nedeniyle orta ve byk kapasiteli kazanlarda yaygn olarak kullanlma durumlar
vardr. Kk ve byk mekanik stokerler olmak zere 2 gruba ayrlrlar.
Toz kmr ocaklar:
Kmr tcleri toz kmr ocaklarna gerekli fiziksel zellikteki yakt salarlar
ve 3 eidi vardr:
- Dk dnme ile dnen tambur iinde manganl elik bilyelerle kmrn toz
haline getirildii eit.
- Orta dnme ile dey eksen etrafnda dnen st ve sabit alt tabla arasnda dnen
aplar eit bilyelerle veya silindirler aracl ile toz kmr salayan eit.
- Yksek dnme ile alan nce ekile daha sonra sabit ve dner tablalar
arasnda kmr paralayp toz durumuna getiren eit.
ok ince taneli toz durumuna getirilmi kmrn yakld yakc eididir. ri taneli
kmre gre yanma sresi daha ksadr yani birim zamanda yaklabilen yakt miktar artmakta
ve fazla miktardaki yaktn yanmas ile salanan yksek s ile fazla kapasitelere ulalma
olana vardr. Yksek gler iin ( 125 ton/h buhar) daha fazla kullanlan yakma sistemidir.
Ayrca;
Siklon ocaklar, akkan yatakl ocaklar ve fakir yakacak ocaklar da kat yakt
yakmak iin kullanlan ocak tipleridir.
SIVI YAKIT YAKICILARI:
Sv bir yaktn yaklabilmesi iin buhar durumuna gemesi ve bu buharnda hava ile
karmas zorunludur. Genellikle sv yakt olarak kullanlan fuel-oil az uucu bir yakt
olduundan ok kk paracklara ayrlmas dolaysyla hava ile karan yzeylerin artmas
hem buharlamay hzlandrr, hem de kolaylatrr. te bu saydmz buharlamay ve hava

ile karmay salayan ve yakt yanmaya hazr duruma getirip ateleyen kazanlarn can
damarlar brlrlerdir.
Brlr trleri:
1- Yksek ya basnl brlrler
2- Hava veya buhar atamizasyonlu brlrler
3- Dnel brlrler
Brlrn alma Biimi:
Elektrik komuta pano veya tablosundaki ana alter ve brlr alteriyle evrime akm
verilmeye balannca stc ya ( yakt) stmaya balar. Ya scakl termostattaki deere
ulanca brlr motoru almaya balar. Bu anda ateleme trafosuna gelen akmla elektrotlar
arasnda kvlcm akar. Motor tarafndan dndrlen hava fan emdii havay yanma
balndan geirerek yanma odasna fler. Yn ve hareket verilen hava ile yakt yanma
kafasnda iyice kartrlr ve yanmaya hazr hale getirilir. Gerilim trafosundan gelen yksek
akmn etkisiyle elektrotlar arasnda kan kvlcm bu karm tututurur. Dolaysyla yanma
balar.
ISIL KAYIPLAR VE ISIL VERM
Verim kavram fizikte ve mhendislikte genel olarak bir sistemden elde edilen
faydann sisteme denen bedele oran eklinde tanmlanabilir. Isl kayplar ise; kmrden
cruf olarak yanmam madde kayplar(VB), uan koktan ve kurumdan doan kayplar(VR),
klden doan duyulur ve gizli s kayb(VS), yanmayan gazlardan doan kayplar(VC),
radyasyon kayb(VST)
Kazann yksek scaklktan dolay evreye olan s kayplar; baca kayplar(VSCH),
blf kayplar(VA), aralkl alma kayb(VF)
Kazan sl verimi; = Elde edilen s = mbuhar*(h2-h1)
Verilen s
myakt*Hu
Scak su kazan ise; = msu*csu*(Tk-Tgiri)
myakt*Hu
(verim) deerleri
%5065
%6080
%8095

Kat yaktl kazanlarda

Sv yaktl kazanlarda
Gaz yaktl kazanlarda
Verimi ykseltmenin faktrleri;
ncelikle kayplar azaltmak
yi bir yanma salamak
Kazan ocak scakln yksek tutmayarak N2 ve S oluumunu nlemek
Kazan izolasyonunu en iyi bir ekilde salamak
Yatmzn brlr tarafndan iyi bir ekilde yaklmasn salamak
Baca ekiinin iyi olmasn salamak
Akkan Yatakl Kazanlar
Son yllarda fuel-oil fiyatlarndaki anormal art tekrar kmr yakan sistemleri gncel
hale getirmitir. Bu sistemlerden biriside akkan yatak iersinde kmr taneciklerinin
yaklmasdr. Akkan yatakta kk kmr taneciklerinin deerlendirilmesi yannda s
transferinde iyileme ve hava kirliliine neden olan SO2 ve NOX gazlarnn klasik yakma
sistemlerine gre daha az retilmesi yznden bu teknik son yllarda nemli gelimeler
kaydetmitir.
Akkanlama olay tanecikli bir ortam iinden gaz veya sv geirildiinde grlr.
ekilde de grld gibi kk delikleri olan datc bir levha zerine konmu tanecikli

malzemelerden olumu bir yatak iinden akkan geirilsin. Dk akkan hzlarnda

akkan tanecikler arasndaki boluklardan geecektir. Sabit yatak ad verilen bu duruma
malzeme kat bir ortam karakterini gsterir. Akkan hz arttrlrsa tanecikler titremeye
balayacak ve dar bir alanda hareket edecektir. Bu duruma genlemi yatak ad verilir. Hz
biraz daha arttrlrsa tanecikler akkann iersinde asl bir halde kalr. Taneciklerin arl
ile akkann srtnme kuvveti denge halindedir. Bu duruma da minimum akkanlama hz
yatak ad verilir. Hzn biraz daha arttrlmas halinde dzgn akkanlam yatak elde edilir.
Bundan sonra hzn daha fazla arttrlmas akkann hava olmas halinde paracklar arasnda
habbeli olarak gaz k hz daha da arttrlrsa pnmatik transport durumu grlr.

a)Sabit yatak
b)Minimum akkanlama
c)Dzgn akkanlama
d)Gaz akkanlarda habbeli akkanlama
e)Dar ve derin yataklarda habbeli akkanlama
f)Pnmatik transport
Akkan yatakl ocaklarda yanmann stnlkleri aadaki ekilde zetlenebilir.
1)Bu teknikle her eit yakacak yannda sl deeri dk kat yakacaklarda yaklabilir.
2)Yatak iinde s tan katsays yksek olmas nedeniyle daha kk yzeyli buhar
kazanlar yaplabilir.
3)Yatak iine kire ta gibi baz absorban taneciklerin ilavesi ile yanma sonunda meydana
gelen SO2 gaznn tutulmas salanr. Ayrca yataktaki yanma olay 800900 C scaklnda
olduundan NOX gazlarnn olumas nlenir.
4)Siklonlar yardmyla yanmam tanecikler tutularak sisteme yeniden gnderilir ve yanma
verimi ykseltilebilinir.
5)Geni bir ap aralnda taneli yakacaklar yaklabildiinden yaktn hazrlanmas iin
gerekli iletme masraflar dktr.
6)Yaktn iinde dzgn bir scaklk dalm olduundan sl gerilmeler yoktur.
7)Sistemin otomatik kontrol kolaylkla yaplabilir.
Sistemin sakncalar ise;
1)Akkanlamay salamak iin byk bir vantilatr gcne ihtiya vardr.
2)Tanecikler s transferi yzeyinde anmaya neden alabilir.
3)Sistemin devreye girii iin sv veya gaz brlre ihtiya vardr.
BRLRLER
Brlrn grevi yaktlarda mevcut olan enerjiden s olarak yararlanmasn salamaktr.Byk
su hacimli kazanlarda genellikle gaz veya sv yakt kullanlr.Brlrlerde yanma havas
scakl genellikle 5 C ile 40 C arasnda olmaldr. Nedeni ise zararl madde emisyonu

dk bir yanma gerekletirmek ve brlr mrnn uzun olmasn salamak. Ayrca bu

yanma havasnda klor ve halojen bileimli korozif bileenler bulunmamaldr.
SIVI YAKITLAR
Sv yaktlar aadaki kategorilere ayrlr:
Motorin: Kkrt oran % 0,2nin altnda,
Hu=10256 kcal/kg MJ/kg
Fuel-oil No.4 ve No:6
Hu=9875kcal/kg veya 9562 kcal/kg
Fuel-oil No.4 veya No.6 iin iletme artlar kazan reticisine sorulmaldr.Sv yaktn cinsine
bal olarak eitli brlr tipleri mevcutttur. Buna gre brlrler basn pskrtmeli,buhar
basnc pskrtmeli ve dnel yakcl brllrler olmak zere e ayrlrlar.
Bas Pskrtmeli Brlrler
Burada sv yakt pompa basnc ile bir meme zerinden sv yakt duman haline
pskrtlr.Bu brlr genelde motorin pskrtmekte kullanlr.
Buhar Basnl Pskrtmeli Brlrler
Sv yakt yanma balna buhardan yararlanarak pskrtlr.Bu yntem genelde byk
kapasite aralklarnda kullanlr.
Dnel Yakcl Brlrler
Burada sv yakt ok hzl bir ekilde dnen kaplara verilir.Dnme etkisi ve kabn i yapsnn
konik ekli sayesinde sv yakt yanma odas ynne doru akarak ,santrifj kuvveti ile
yksek hzda darya kan psktme havas yardmyla plverize edilir.Dnel yakcl
brlrler tercihen fuel-oil No.4 veya No:6 yaklmasnda kullanlr.Bu brlrler motorin, sv
yakt artklar,hayvani ve kzarma yalar ile kolza ya iinde kullanlr.
Sv Yakt Brlrlerin nemli Paralar
Dsenstok: Yakt pompasndan basnl olarak borular vastas ile enjektre gelen yaktn
pskrme memesinden sisi halinde fkrmasn salayan pskrtme grubudur.
Trblatr: Enjektr memesinden pskren yakt zerreciklerini fandan gelen hava ile
kartrp ynlendirerek gl bir yanma temin eder.
Brlr memesi: Enjektrn ucuna talklan ve belli bir ada (45 /60 ) ve miktarda yaktn
kmasn salayan cihaz. Meme kapasitesi GPH (saatte memeden kan galon yakt miktar)
olarak verilir.
Elektrot: Yanma balangcnda , transformatrden alm olduu yksek gerilimle devreye
girerek kvlcm oluturup ilk yanmay salar.
Alevlik: Aleve yn ve biim veren kazann iine giren brlrn nndeki ksm.Brlrn
monte edildii kazan tipine gre alevliin boyu deiir.Kar basnl kazanlarda genelde
uzun alevlikli brlr kullanlr.
Yakt Pompas: Yaktn pulvarizasyonu iin gerekli basnc temin eden, hareketini bir
kaplinle motordan alan dili pompadr.Motorin ve ayn yalar iin farkl tipleri mevcutttur.
Magnet Ventil: Ald ikaz alarlar ile yakt yolunu aan veya kapayan elektromanyatik
vanalardr.
Istc: Basnl kaptr.Pot depodan gelen kaln yaktn iindeki rezistanlar yardm ile starak
viskozitenin drlmesini salar ve bylece yakt enjektrden psktmeye msait hale
getirir.
Termostat: Istc iindeki yaktn ssnn sabit tutulmas iin rezistanlara giden akm
devresini aar veya kapar.
Transformatr: Normal ebeke akmn kullanarakelektrotlar ucunda kvlcm oluturabilecek
yksek gerilimi temin eder.
Elektrik Motoru: Yaktn yanmas iin gerekli olan havay temin eden fan ve yakt
pompasn direkt olarak altrr.

Hava Fan: Yaktn yanmas ve kar basncnn yenilenmesi iin gerekli olan havay sevk
eder.Genelde 500 kg/h kapasiteden daha byk brlrlerde fan brlr gvdesinden ayr olarak
ihtiyaca karlk verecek ekilde gvdesinden ar olarak imal edilir.
Servomotor: Hava klapelerinin almasna kumanda ederek klapelerin hangi pozisyonda
duracan kademeli/kademesiz olarak tespit eder.
Brlr Otomatii/ Beyin: Brlrn emniyet koullar iinde yanmasn temin eden ve arza
durumlarnda ventillerin, motorun durmasn temin eden elektronik kumanda cihaz.
Fotosel: Alevi grr, yanma teekkl etmedii zaman brlr otomatine sinyal vererek
brlrn durmasn ve magnet ventillerinin kaanmasn salar,kazana yaktn akmasn nler.

GAZ YAKITLAR
Doalgaz byk oranda metandan(CH4) olumaktadr.Bileimi bulunduu yere gre
deimektedir.Doalgazda normal olarak soy gazlar (yanmayan paralar) ile ar
hidrokarbonlar da mevcuttur.
Doalgaz: Hu=8250 kcal/m
Doalgaza bio-gaz ve artma gazlar ilave etmek mmmkndr, fakat bu iki gaz doalgaz ile
kartrmadan da kullanlabilir.Burada gazlarn birbirlerine kartrlmas durumunda at sl
deerlerinin deiecei dikkate alnmaldr.Bu durumda brlrn yeniden ayarlanmas veya
zel bir brlr kullanlmas gerekmektedir.Sistem uygulanmasnda ,kullanlan gazlardaki
kkrt oranlar da gz nnde bulundurulmaldr.Bu durumda gaz ile temas eden armatrlerde
paslanmaz elik gibi yksek kalitede malzemeler kullanlmas gerekebilir.
FT YAKITLI BRLRLER
Bunlar genelde sv veya gaz yaktla alan brlrlerdir.Yakt tr, gaz beslenmesinin
kesildii zamanlarda manuel veya otomatik olarak sv yakta deitirilir.Bu tip brlrler
genelde kesintisiz bir beslenme salayabilmek iin byk sistemlerde kullanlr.Sanayide
ounlukla doalgaz+LPG veya biogaz uygulamalar grlmektedir.
ift yaktl brlrlerde ,yaktn dolat gzegah tamamyla ayrdr.Sv yakt,pompadan ve
sv yakt selenoidlerinden geer.Yaktn cinsine gre memede plverize olur.Dolaysyla sv
yaktn brlr kirletmesi veya performans drmesi sz konusu deildir.Endstride
yayagn olarak kulanlmaktadr.Her iki yakt iinde panoda seici bir anahtar vardr.Brlrn
her iki yaktada uyumlu tek bir brlr beyni ve alev sensr vardr.Byk brlrlerde her iki
yakt iin ayr kam dzenei mevcuttur.
OK YAKITLI BRLRLER
Byk kapasiteli olan bu tiplerde, ga ,sv yakt ve kmr tozu kullanlr.zellikle imento ve
kire sektrnde kullanlmaktadr.
AKIKAN YATAKLI KAZANLAR
Akkan yatakl reaktrlerin, kimya sanayiinde birok prosesete kullanm daha eskilere
dayanyor olsa da, kmr yakan kazanlar olarak kyllanlmasna 1970li yllardan sonra
balanmtr.Sonrasnda da akkan yatakta yakma teknik olarak endstriyel boyutlu buhar
retimi ve elektrik enerjisi retiminde nemli bir yer edinmitir.
Akkan yatakta yakma teknolojisinin, kat yaktlarn yaklmasyla buhar retilmesinde
belirgin avantajlar bulunmaktadr.Bu sistemlerin anahtar noktas, yakt esneklii ve dk
emisyonlardr.Akkan yatakl kazanlarn alma prensibini anlatabilmek iin akkanlama
prensipleri ve endstride birok uygulama alan olan akkan yatan ne olduunu aklamak
gerekmektedir.
Akkan Yatak Prosesi

Bir koln iinde yl durumda bulunan taneciklerin tekil ettii yatak blgesine alttan dk
bir hzla hava verilmeye balandnda, hava paracklar zerinde fazla kuvvet uygulayamaz ve
paracklar arasndan kendine boluklar bularak yukar hareket eder.Bu durum paracklarn
hareket etmedii sabit yatak konumudur.
Ak hz artrldka, hava aracklara daha fazla kuvvet uygulayarak, paracklarn
arasndaki yerekiminden kaynaklana kuvvetleri azaltr.Hz dahada artrldnda.
Paracklarn zerindeki kaldrma kuvveti yer ekimini dengeleyerek, yukar doru akan
havann iinde aracklarn asl kalmasn salar.Artk yata oluturan paracklar akkan
zelliklerini sergilemeye balamtr ve bu durum minimum akkanlama koulu, bunu
salayan gaz hz da minimum akkanlama hzdr.
Yatak blgesinin kaplad hacmi fazala deitirmeyen bu konumda hz daha da artrlrsa,
yatak iinde hava kabarcklar olutuu ve kabarcklarn yata , suyun kaynamasna benzer
bir ekilde terk ettikleri grlr.Kabarckl akkan yatak olarak adlandrlan bu sistemlerde ,
gaz-kat karmnn kaplad hacim sabit yatak konumuna gre belirgin ekilde artmasna
ramen , yatak blgesi ile zerinde bulunan serbest blge arasnda halen kolaylkla ayr
yaplabilmekte ve gzle grlr bir yatak yzeyi blunmaktadr.
Hava akn daha da hzlandrlmas durumunda , kabarcklar daha da byyecek ve
birleerek yatakta daha byk bolular oluturacaktr.Trblansl akkan yatak olarak
adlandrlan bu durumda, katlar yksek kat deriimine sahip ,birbirine bal gruplar halinde
bulunurlar.Eer gaz ak ile hareket eden katlar, havadan ayrtrlarak yataa geri
dndrlrse , paraclar bir dngde dolamaya balayacaklardr.Dolaml akkan yatak
olarak tanmlanan bu tr sistemlerde . altta bulunan youn yataktan daha yukarda bulunan
seyreltik blgeye doru kat gittike dse de, kabarckl sistemlerin aksine , iki blge
arasnda belirgin bir gei bulunmamaktadr.Geri dndrlen katlarn arl siistemden
akan havann arlnn yzlerce kat olabilirken, bu durum, yataktaki katlarn arlnn
yaratt basn farknn artmasna sebep olur.
Yanma odasndaki basn fark hava ak ile deimekte olup, minimum akkanlama hzna
ulaana dek hzn artmasyla artar.Bu noktada katlar havada asl kald iin karlalan
diren , sadece yataktaki katlarn arlna baldr.Dolaysyla katlarn sistem dna
tanmasna sebep olacak hza eriilene kadar basn fark sabit kalacaktr ve bu noktadan
sonra sistemden katlarn kamasyla toplam arlk dt iin basn fark azalacaktr.
imdiye kadar anlatlan aknlama koullarndan sadece kabarckl ve dolaml akkan
yataklar buhar retimi iin kullanlmaktadr.

Alkan Yatak Teknolojisinin Geliimi

1930lu yllar ve 1940larn banda geni apl aratrma ve gelitirme almalar sonucunda
akkan yataklarn kat-gaz temas gerektiren uygulamalardaki avantajlarn saptanmas, ilk
olarak benzin ve dier petrol bazl rnlerin retimi iin akkan yatakl katalitik ayrcnn
gelitirilmesi salanmtr.Bugn akkan yataklar dnya apnda birok endstride eitli
prosesler iin kullanlmaktadr.
1960larn baalarnda, termik santrallerden kaynaklanan kkrt dioksit (SO2) ve azot
oksit(NOx) emisyonlarnn azaltlmasnn gerektii ve akkan yatakta yakma prosesinin bu
emisyonlar azaltaca dncesi , kmr yakan akkan yatakl kazann gelitirilme
almalarn balamtr.Bu almalar sonucunda ,1970li yllarda kabarckl akkan yatakl
kazan teknolojisi gelitirildikten sonra 1980lerde uygulamalar dolaml akkan yatakl
kazanlara ynelmi ve o tarihlerden bu gne saylar hzla artan baarl santral uygulamalar
gerekletirilmitir.Akkan yatakl yakma teknolojileri , sanayide scak su, buhar. Kurutma

amal scak gaz ( rnek olarak ; imento sektrnde hammadde kurutma) eldesinde
kullanld gibi termik santrallerde de enerji eldesinde kullanlmaktadr.
Akkan Yatakta Yakma ve Dier Teknolojiller
Btn yakma teknolojileri . bir ekilde yakt ve havann karmasn salayarak , yaktn
yapsndaki kimyasal enerjinin kullanlabilir enerjiye evrilmesini salamaktadr.Akkan
yatakl kazanlar , kat yakt,zelliklede kmr yakma ileminde kullanld iin kmr
yakma teknolojileri ile karlatrlmas uygun olacaktr.
Plverize kmr teknolojisi , mikron boyutunda kmrn yksek scaklkta yaklmasn
gerektirir.Kmr paracklarnn yanma odasna geni lde yayld bu sistemlerde
,brlrn bulunduu blgede scaklk 1600-1900 Cye kadar ular.Paracklarn boyutu ok
kk olduundan , kazan iinde kald sreleri yanma gazlarnkine ok yakndr.
Izgaral kazanlarda ise parack boyutu plverize kazanlara gre epeyce yksektir.( 2530mm).Kmr paracklar hareketli zgarann stnde havann ve yanma gazlarnn iinden
akt sabit bir yatak oluturur.Scaklklarn 1600CI at bu sistemlerde yaktn ocak iinde
kald sre zgarann hzna baldr.
Akkan yatakta yakma teknolojisinde parack boyutu bu iki sistemdeki parack boyutunun
otasna dmektedir. Genel olarak 12 mmden kk boyuta krlan kmr, yatak malzemesi
iindeki oranlar yaklak %2 olacak ekilde beslenerek,yukar doru akan hava sayesinde
akkanlaan yatak malzemesi iinde tutuarak yanmaya balar. Yatak malzemesi , yaktn
kl , SO2 gaznn tutulmas iin yatak blgesine beslenen kireta, kalsiyum slfat ve bazen
de kumdan olumaktadr. Yataktaki katlarn scakl 750-900C aralnda olurken, hava ve
kmr besleme hz ayarlanarak gereken miktarda enerjini elde edilmesinde sreklilik
salanr.
Kmrn sistemde kalma sresinin uzun olmas ve yksek ktle transferi sayesinde akkan
yatakl yakclarda kmr yada dier kat yaktlar ,konvansiyonel yakma proseslerinden ok
daha dk scaklklarda verimli olarak yaklabilir.
Yakt aracklar yandka boyutlar klr ve havann kaldrma kuvveti arlklarn
yenecek boyuta ulatklarnda, hava tarafndan tanarak yanma odasnn dna
karlar.Uucu kl diye adlandrlan bu paracklar kta tutularak yataa geri gnderilebilir
ve bu durumda yanmasn tamamlam paracklar iin yanma sresi salanm olur.Bu
sebeplerden dolay, akkan yatakta kmrn karbon yanma verimi %98in stnde
olmaktadr.
Akkan Yatak Teknolojisinin Avantajlar
Akkan yatakta yakma teknolojisinin ilk gelitirilme sebebi olan kkrt dioksit ve azot oksit
emisyonlarnn drlmesi, yatak ierisine kire ta ilavesi ile kkrt dioksitin tutulmas ve
dk yanma scalklarnda azot oksit oluumunun azalmasyla ilave gaz artma tesisi
gerektirmeden salanabilmitir.Daha sonralar yaplan almalar , bu teknolojinin pratikte
dier teknolojilerle deerlendirilmesi
mmkn olmayan dk kaliteli yaktlar
yaklabileceini gstermitir.Ayrca akkan yatakl kazanlar, kaynaa gre byk farkllklar
gsteren kmr bileimindeki deiikliklere kar da daha esnektir.zelikle dk yanma
scakl ve yatak iinde gerekleen mkemmel kat-gaz karm , akkan yatakl kazanlara
birok avantaj salamaktadr.
Yksek Yanma Verimi ve Yksek Is Transfer Katsays
Akkan yatakl kazanlarda mkemmmel kat-gaz karmnn salanmas ve paracklarn
yatakta kal sresinin uzunluu nedeniyle yksek yanma verimi elde edilmektedir.Yanma
verimi kazan terj eden paracklarn tutularak sisteme geri gnderilmesi ile daha da
artrlr.Bunlara ilaveten yatak ierisinde s transfer katsays ok yksek olduu iin s
transfer yzey alanlar ve dolaysyla kazan boyutlar konvansiyonel kazanlara gre daha
kktr ve daha az yatrm maliyeti gerektirir.

Yakt Hazrlama Kolayl

ri tana boyutu nedeniyle pulverize kmr tesislerine nazaran daha dk yatrm maliyetine
sahip yakt hazrlama tesisleri kurulmaktadr.zelllikle yksek kll kmrlerde, pulverize
yakt hazrlama sistemleri sklkla bakm gerektirmektedir.Dolaysyla, akkan yatakl
kazanlar iin 12mmnin altnda krlan yaktn hazrlamak daha kolay ve daha ucuzdur.
Yksek Emre Amadelik
zellikle erime ve yapma ihtimali olan kl erime noktas dk yaktlarn akkan yatakl
kazanlarda yaklmas durumunda, erime noktasnn altnda scaklklarda alld iin , s
transfer yzeylerine kl yapmas sonucu oluacak bir ok kazan iletme problemine
rastlanmaz.Dolaysyla, akkan yatakl kazanlarda %90-95 dzeyinde emre amadelik sz
konusudur.
Yakt Bileimine Esneklik
Yatak malzemesinin yksek sl kapasitesi sayesinde ,yaktn yataa girdiinde annda
snmas ve paracklara yanma iin uzun sre salanmas, akkan yatakl kazanlarda , dk
sl deerli yaktlarn bile rahatlkla yaklabilmesini salamaktadr.Ayn sebeplerden akkan
yatakl kazanlar, kl ve kkrte zengin yaktlarn deerlendirilmesine ve dk kaliteli ikinci
yaktlarla beraber yakma ilemine uygundur.Ayrca akkan yatakl kazanlar, ok daha geni
bir yelpazedeki yakt bileimini yakabilecek ekilde tasarlanabilir.Yakt bileimine esneeklik
konusunda dolaml akkan yatakl kazanlar, kabarckl sistemlerden daha baarldr.Ancak
bu sistemlerde tasarm deerlerini zorlayan bir yaktn kullanlmasnn nnde snrlar olduu
unutulmamaldr.
Dk NOx ve SO2 Emisyonlar
Kkrt dioksit, zellikle asit yamurlarna yol amas , dolaysyla havda ve suda asit birikimi
oluturmas sebebiyle nemle zerinde durulan emisyonlerdan biridir.Yanma, srasnda
yaktn bnyesinde bulunan kktdn oksitlenmesiyle kkrt dioksit oluurken , akkan
yatakl kazanlarda yatak blgesine kireta beslenerek bu kkrt dioksit tutulur.Kireta
yataa beslendii anda scakln etkisiyle endotermik kalsinasyon reaksiyonu gerekleir.
CaCO3(k)CaO(k)+CO2
Kalsiyum oksit olutuunda ise kkt dioksit ve oksijen gazlar ile reksiyona girerek kat
fazda kalsiyum slfat oluturur.
CaO(k)+SO2(g)+1/2 O2(g) CaSO4(k)
Oluan kkt dioksitin kat faza gemesiyle ,yatak malzemesi ya da uucu kl ile berabar
sistem dna tanarak ortadan kaldrlacak katk haline gelir.Kalsiyum oksitten, kalsiyum
slfat oluumunun gerekletii yukaridaki reaksiyonla ilgili olarak ; kalsiyum slfatn,
akkan yatakl kazanlara zg dk alma scaklklarnda (750- 900 C) kimyasal olarak
kararl olduu iin , kat fazda ve bozunmadan kazandan dar alnabildii unutulmamaldr.
Yanma veriminin artrlmasna ilaveten , yukaridaki reaksiyon zincirinden en yksek kkrt
tutma verimini, alabilmek iin , kazan terk edip siklonda tutulan kat paracklarn ,
kabarckl sistemlerde kk bir ksm , dolamlarda ise ok byk ksm , reaksiyonlarn
devam iin kazana geri gnderilir.Geri gnderme ilemiyle , katlarn gazla temas iin daha
ok sre , reasksiyon iin ise dah ok yzey alan oluturulduu dnlrse , dolaml
akkan yatakl kazanlar, yanma veriminde olduu gibi kkt tutma veriminde de kabarckl
akkan yatakl kazanlara gre daha stndr.
Azot oksitler , evreyle etkileimleri asndan kkrt oksitlerden ok daha geni kapsamda
etkileri olan gazalardr.Tm eitlerinin tanmlanmas iin NOx forml ile ifade edilen azot
oksitlerin asit yamuru, yer seviyesinde ozon oluumu ,atmosferin st seviyelerinde ozon
tabakasnn incelmesi , sera gaz etkisi ve fotokimyasal sis oluumunda yer almasyla evre
zerinde belirgin etkileri vardr.Bu gazalarn yanma sonucunda olumas iin iki kaynak
vardr; yakttaki azot ve yanma iin beslenen havadaki atmosferik azot.Atmosferik azotun
zellikle 1200C ve zerindeki scalklarda oksijenle reaksiyona girmesi sonucunda oluan

sl-azot oksit, ok daha dk iletme scaklna sahip akkan yatakl kazanlarda kayda
deer miktarda olumamaktadr.Yakt kaynakl azot oksitlerin oluumu ise deiik
mekanizmalarn beraber ilerledii reaksiyonlarla gerekleir.Akkan yatakl yakclarda azot
oksit emisyonlarnn azaltlamas iin kademeli hava beslenmesi yaplarak sisteme verilen
havann bir ksm alttan, geriye kalan ksm yatak stnde eitli noktalardan beslenir.Bu
uygulama ile indirgeyen atmosfer oluturulmas azotun oksitlenerek azot oksite dnmesini
engeller.
Sonu olarak ,dk yanma scaklkl(750- 900 C) sayesinde dk miktarda s NOx ve
kademeli hava beslemesi sayesinde dk yakt kaynakl NOx ve yakcnn iinde kireta ile
SO2nin tutulmas sayesinde ,ilave baca gaz artma tesisleri olmakszn .akkan yatakl
kazanlardan ynetmenliklerle belirlenmi olan snrlarn altnda NOx ve SO2 emisyonlar elde
edilir.
Kullanlabilir Kl
Akkan yatakl kazanlarda yakma ilemi sonucunda elde edilen kuru ve depolanabilir kln
deiik kullanm alanlar bulunmakta, yeni kullanm sahalar iin de aratrma almalar
yaplmaktadr.Tarma elverili toprak eldesi , atk/amur stabilizasyonu, yol yapmnda taban
malzemesi , atk alanlar kapatlmas gibi ilemlerde akkan yatakl kazanlarn kllri
kullanlabilmektedir.Kzanlara yakt salayan ak maden ocaklarnn geri kazanmnda dolgu
malzemesi olarak kullanlan bu kln , scak su retimi iin akkan yatakl kazan bulunan
imento tesislerinde , retime hammadde olarak aktarlmasyla maliyetlerden tasarruf
gerekleir.
Akkan Yatakl Kazanlarn Snflandrlmas
Akkan yatakl kazanlar , atmosferik ve basnl olmak zere iki grupta
snflandrlabilir.Atmosferik basn civarnda alanlar atmosferik akkan yatakl
kazan(AAYK), 5-20atm arasnda alanlar basnl akkan yatakl kazan(BAYK) olarak
adlandrlrlar.Bunun ardndan ,akkan yatakl kazanlar akkanlatrma koullrna bal
olarak da kabarckl (KAYK) ve dolaml (DAYK) akkan yatakl kazanlar olmak zere
ikiye ayrlr.
Kabarckl Akkan Yatakl Kazanlar
Akkan yatakl kazanlarda , yakcya beslenen , krclardan geirilmi yakt ve kireta
paracklar,alttaki datc plakadan geerek yanma odasna giren ve yukar doru akmakta
olan hava akmnda asl kalrlar.Minimum akkanlama koulunu salayan gaz debisinin
stne kldka kabarcklar ortaya kmaya balar.Kbarcklarn , taneciklerin yatak ierisnde
dolamn salamas ile kat taneciklerin kazan ierisinde mkkemmele yakn bir ekilde
karmas mmkn olur.Bu kazanlarda kat-gaz karmnn gerekletii yatak blgesi ile
yukarda bulunan serbast blge arasnda kalan yatak yzeyi olduka belirgindir.Yanma
sonucu oluan uucu kl , gazala beraber srklenir ve nispeten daha iri paralar siklonda ,
ince taneler de daha ileride bir elektrostatik ya da torba filtrede tutulur.Siklonda tutulan uucu
kln , gerekli grldnde yatak blgesine tekrar beslenmesiyle , yanma ve kkrt
verimlerinin artmas salanr.
Kabarckl akkan yatakl kazanlarda , kazan borularnn bir blm yanmann gerekletii
yatak blgesinin iine yerletirilerek 800-900C civarnda sabit scaklk salanr.Kazann
dier blmlerinde uygun yerlere de baca gazlarnn ssndan maximum seviyede istifade
edilecek ekilde kazan borular yerletirilir.Kabarckl akkan yatakl kazanlar zellikle
yksek kapasitelerde uygulanmazken ,dolaml sistemler tercih edilmektedir.
Dolaimli Akkan Yatakl Kazanlar
Temsili bir akm emas verilen dolaml akkan yatakl kazanlarda ,kk tanecik boyutu ve
yksek gaz hzlar sebebiyle yatak ve serbest blge ayrm belirgin bir ekilde yaplamaz.Bir
baka deyile , gaz hzlar kabarckl sistemlerdekinin (~2m/s) 2-3 kat daha fazla olduu iin ,

paracklar rahatlkla srkleyerek , tanecik youn ve seyrek blgeleri ayran belirli bir
yzeyin olumasn engellenir.Bu sistemlerde . yanma havasn kademeli olarak beslenmesiyle
yanmann tm kazan bboyunca srmesi salanr.En altta giren hava miktar toplam havann
%60-%75ini oluturuken , geri kalan hava daha yukar seviyelerden ikincil hava olarak
sisteme verilir.Yanma 840-900C de gerekleirken, ince tanecikler (<450 mikron) 4- 6 m/s
yanma gaz hzyla yakcnn dna tanrlar.Bu paracklar genelde yanma odas kna
yerletirilen siklon tarafndan tutularak yanma odasna geri gnderilir.Bylece dolam
gereklemi olur.Parack dolam ,paracklarn ssndan maximum yararlanlarak yakc
duvarlarna verimli s transferini ve kazan terk eden paracklarn geri dnmesi ile kmre
yanma , kire tana da kkrt tutmas iin yakc iinde daha uzun sre kalmasn
salar.Ayrca, geri dndrlen parack debisisnin yanma gaz debisinden ok daha yksek
olmas , yanma odas scaklnn stabil kalmasn salar.Yatan iine yerletirilmi kazan
borular bulunmayan bu sistemlerde borular yanma odasnn duvarlarna ve gaz yolu zerine
yerletirilir.Kzan duvarlarndaki borular gereken sy sistemden alrken , scakln da
belirtilen dzeyde kalmas salanr.
Dolaml akkan yatakl kazanlarda kullanlan kireta boyutu daha kk olduu iin ,
birim arlk bana kireta yzey alannn artmas, kkrt dioksit- kireta reaksiyonun da
hzn artrr.Bu durum, kmrn yapsnda bulunan birim kkrt karlnda sisteme
beslenmesi gereken kireta miktarn drmektedir.Bir baka deyile ,Ca/S molar aran,
teorik limit olan 1e yakndr ki, bu deere en ok yaklaan akkan yatak tipi, dolaml
sistemlerdir.
Akkan yatakl kazanlarn teknolojisi gerei, hem kabarckl hem de dolaml sistemlerde
yakt bnyesindekikkrtn ok byk bir blm yatakta kireta ile reaksiyona girerek
tutulmu olduundan, baca gazlarnn kkrt ierii dktr.Yatakta dolaan gazlarn
kkttten arndrlm olmas , dk scaklkta korozyon tehlikesini ortadan kaldrarak, kazan
knda baca gaz scaklnn dier tip kazanlara gre daha dk seilebilmesini , bu da baca
gaz ssndan en yksek oranda yararlanlabilmesini salar.Bu durum akkan yatakl
kazanlarn verimini artrr.
Dolaml sistemlerin bir baka avantaj da kademeli hava beslemesi sayesinde yakt kaynakl
azot oksit oluumunun kabarckl sistemlere gre daha az oluudur. Yanma iin gerekli
havann tamamnn alttan beslenmeyii, yatak blgesinde indirgeyen atmosfer olumasn ve
yakt bazlu azotun atmosferik azaota indirgenmesini salamaktr.Dolaysyla, yksek sdan
kaynaklanan azot oksit oluumunun da ok dk olduu dolaml akkan yatakl
kazanlarda, konvansiypnel sistemlerde bulunan herhangi bir ek tesis olmakszn
200mg/Nmden daha az azot oksit emisyonlar elde edilebilmektedir.
Basl Akkan Yatakl Kazanlar
Basnl akkanl kazanlarda kmr, 5 atm ile 20 atm aralnda bir basn altnda yand iin
buhar retiminin yan sra , gaz trbinlerine beslenebilecek basnca sahip yanma gaz elde
edilir.Proses buhar ve buhar trbinlerinden elektrik eldesine ek olarak, gaz trbinlerinden de
elektrik elde ediliyor olmas basnl sistemleri atmosferik alan akkan yataklara gre daha
verimli klar.Ancak basnl sistemlerde scak gazn temizlenmesi ok nemli bir noktadr ki,
eer kazan terk eden scak gaz , siklonlar ve filtreler araclyla paracklardan iyice
arndrlmazsa ve korozyona yol aan gaz bulunduruyorsa, gaz trbinin kanatlarnn zarar
grmesi kanlmazdr.Bu sebeple scak gazlarn temizlenmesi zerine yaplan aratrmalar,
verimi yksek bu tesisleri sorunsuzca uygulanabilir klmak adna byk nem tekil
etmektedir.Basn altnda reaksiyonlarn gerekleiyor olmas yanmaya olumlu etki ederken
kkrt tutma verimini de artrr.Hem kabarckl hem de dolaml sistemler basnl olarak
tasarlanabilse de daha yayagn olan kabarckl akkan yataklarn 100MWe kapasiteli basl
uygulamalar mevcuttur.Bsnl dolaml akkan yataklar ise gelitirme amacyla kurulmu

130 MWe gcn bulan niteler zerinde yaplan almalarla uygulamaya geirilmeye
allmaktadr.
Trkiyede Akkan Yatakl Kazan Teknolojisi
Bu teknolojinin birok lkede baar ile uyguland dikkate alndnda, lkemiz linyitlerinin
deerlendirilmesi ve doal gaza yksek oranda baml kalmamak adna akkan yatakl kazan
teknolojisisnin lkemiz linyitlerine ivedilikle adaptasyonunun gerektii ortaya kmaktadr.
Bu gereksinimden hareketle, 1975 ylnda akkan yatakl kazanlarn modellenmesi ile
balayan ve 1984 ylndan bu yana pilot lekte deney ve tasarm gelitirme almalaryla
devam eden aratrmalar,Orta Dou Teknik niversitesi tarafndan, Kanada Uluslararas
Teknoloji Gelitirme Ajansnn (CIDA) mail destei ile yrtlm ve 0.3 MWt akkan
yatakl yakc test nitesinin kurulmasyla Trk linyitleri iin know-how gelitirmeye
ynelik nemli bir adma dnmtr.
1984 ylndan gnmze Prof.Dr.Nevin Seluk bakanlnda ODTde yrtlen almalar,
Trk linyitleri iin akkan yatakta yakma teknolojisinin ticari boyuta geirilmesi
salanmtr.Modler ve esnek yapsndan dolay 0.3MW lk test nitesi, gerek buhar kazan
ve gerekse de scak gaz retici tasarmlarnn yaplmasna olanak vermektedir.
rnek olarak, bu test nitesindeki almalarla destekelenerek Trk linyitlerine gre
tasarlanm olan akkan yatakl kazan teknoojisine dayal Alkim Kojenerasyon Santral,
Alkim Alkali Kimya A. tarafndan kendi finansman kaynaklaryla tesis edilerek 2000 ylnda
iletmeye alnm olup, halen baarl bir ekilde allmaktadr.
Ayrca, Dilovas blgesinde olakolu A. ye ait 2x80MWe gcnnde Dolaml Akkan
Yatakl tesis almakta olup,2003 yl iinde iletme kablnn yaplmas planlanm olan
2x160 MWe gcndeki an Termik Santralinin devreye alma almalar devam
etmektedir.Elektrik retecek bu santral ,16 MWe kapasiteli iki adet dolaml akkan yatakl
kazandan olumaktadr.Yine ayn blgede, demir elik sektrnn nde gelen firmalardan
DA A.nin Biga yaknlarndaki tesislerinde ,otoprodktr statsnde faaliyet gsterecek
dolaml akkan yatakl kazana dayal elektrik santralinin inaatna devam edilmektedir.
Trkiyede Kmre Dayal Santrallar
Akkan yatakl kazanlarn belirtilen btn avantajlarna ramen , an termik santral dnda
Trkiyedeki btn linyit santrallar plverize kmr teknolojisine dayanr.Ancak, lkemizde
bu sistemlerin altrlmas, tasarm scaklnn(1200-1500C) linyit kl erime scaklnn
zerinde olmasndan dolay , iletme scaklnn tasarm deerinin altna drlmesiyle
mmkn olmaktadr ki, bu nlem verimin dmesi anlamna gelmektedir.Mikron boyutunda
ki kl tanecikleri birbirinden farkl bileime ve dolaysyla da farkl erime scaklna sahip
olduklar iin , bu nlem bile kln eriyerek zaman iinde stc paketleri zerinde birikip
kazan sl veriminde byk dlere sebep olmasn engelleyememektedir.Gn getike gaz
emisyon limitlerinin bir sonucu olarak plverize kmr tesisleri artk baca gaz
deslfrizasyon (BGD) niteleri ile birlikte ina edilmekte , eski tesislere de bu niteler
sonradan ilave edilmektedir.Ek mali yk getiren bu tesislerin en byk sorunu ise , fazla
miktarda sulu kat atktr.
Buhar deposu ve buhar alma az
Buhar depolar gerekte su borulu kazanlarn temel bir eleman olmasna ramen
kazandaki kuru buhar retimi ve su sirklsyonu ile ilgili olmas nedeniyle yardmc
elemanlar arasnda da yer alabilir.
Kurum fleyicileri
Yanma sonunda ortaya kan kl, kurum gibi elemanlarn duman gazlar ile
srklenerek s transferi yzeylerine yapmas bu yzeylerden geen s transferini olumsuz
ynde etkiler. Bu nedenle byle istenmeyen tozlarn toplanabilecei yzeyler zaman zaman

temizlenmelidir. Byk kapasiteli su borulu kazanlarda temizleme ilemi iin buhar veya
basnl hava ile alan kurum fleyici ad verilen cihazlar kullanlr.
Toz tutucular
Kat yakacak yakan buhar kazanlarnn duman gazlarnda srekli olarak nemli
miktarda kl ve kurum gibi tozlar bulunur. zellikle kzdrc, ekonomizr, hava stcs ve
asl stma yzeylerini temizlemek iin kurum fleyicileri altrldnda duman gazlarndaki
tozlar daha da artar. Toz tutucular bu tozlar tutarak duman gazlarnn nispeten zararsz bir
ekilde bacadan atmosfere verilmesi, evre kirlilii asndan ok nemlidir.
Kazan besleme suyu
inde gaz ve tuzlarn kolayca eriyebilmesi nedeniyle ham su ad verilen doadaki su
saf halde deildir. Buhar kazanlarnda zellikle su borulu kazanlarda ham su belirli
ilemlerden geirildikten sonra kazan besleme suyu haline getirilip kazana verilir. Kazan
besleme suyu iinde ya, organik madde, gaz ve sertlik yapabilen elemanlar bulunmamaldr.
Aksi taktirde bu elemanlar kazann su tarafnda birikerek s transferini gletiren tabakalar
oluturur, malzemenin korozyona uramasna veya kpk ve kabarmalar yaparak kzdrclara
su srklenmesine neden olur.
ekme sistemi
Duman gazlarnn kazan iindeki hareketini salayan ekme ilemi ekilde
yaplabilir.
a) Sadece baca yardmyla yaplan doal ekme
b) Emme ve basma fanlar ile ortak olarak salanan dengeli ekme
c) Sadece basma fannn salad ve btn kazan duman yollarnda atmosfer
st basncn olduu ekme.
Gaz analiz cihazlar: Buhar kazanndaki yanma rnlerinin analiz edilmesiyle yanmann iyi
veya kt olduu hakknda fikir veren cihazlardr. Gaz analiz cihazlar fiziksel ve kimyasal
prensiplere dayanan yntemler olmak zere iki ana grupta toplanabilir.
Besleme Suyunun Hazrlan
inde gaz ve tuzlarn kolayca eriyebilmesi nedeniyle ham su ad verilen doadaki su
saf halde deildir. Kazan besleme suyu iinde zellikle su borulu kazanlarda ya, organik
madde, gaz ve sertlik yapabilen elemanlar bulunmamaldr. Aksi takdirde bu elemanlar,
kazann su tarafnda birikerek s transferini gletiren tabakalar oluturur, malzemenin
korozyona uramasna veya kpk ve kabarmalar yaparak kzdrclara su srklenmesine
neden olabilir.
SULARIN SERTL

Genel olarak, herhangi bir suyun sertlii denildiinde o suyun sabunu ktrme zellii
anlalr. Sabun balca Ca++ ve Mg++ iyonlar tarafndan keltilir. Ancak iyonlara oranlara
su kaynaklar ierisinde daha az miktarda bulunan dier metal iyonlar da sabunun
ktrlmesinde etkilidirler. Fakat bu iyonlara oranla Ca++ ve Mg++ iyonlar sularda daha
fazla bulunduklarndan, sularn sertlii, su ierisinde znm olarak bulunan toplam
Ca++ ve Mg++ miktarnn CaCO3 edeeri olarak tanmlanr. Sularda sertlie yol aan
iyonlarn genellikle mg/l olarak CaCO3 edeeri olarak gsterilmesinin nedeni, CaCO3n
standart olarak kolaylkla bulunabilmesi ve hesaplamalardaki kolaylk ynnden mol
arlnn 100 olmasdr. Suyun sertlii ierisinde znm Ca++ ve Mg++ nadiren Sr++ ve
Ba++un bikarbonatlar geici sertlik veya karbonat sertliini, yine bu elementlerin
karbonattan ayr tuzlar kalc sertlii verir. Geici sertlik denilmesinin nedeni, belirli artlarda

her iki anyonun da serbest CO2 gaz aa karabilmesidir. Bir suyun sertlii, o suyun temas
etmi olduu topraklardaki minerallerin suda znmesiyle yakndan ilgilidir. Yer alt sular
daha fazla oranda mineral madde ile temas ettiklerinden yzey sularndan daha serttir. ime
kullanma sularnn sertliklerine gre snflandrlmas birok lkede ayr ayr kabul edilen
temel esaslara gre yaplmaktadr.
LKELERE GRE SU SRETLNN SINIFLANDIRILMASI
SU SERTL
ALMAN
FRANSIZ
0-4
0- 7.2
ok Yumuak
5-8
7.3- 14.2
Yumuak
9-12
14.3- 21.5
Orta Sert
13-18
21.6- 32.5
Olduka Sert
19-30
32.6-54
Sert
30dan
fazla
54dan
ok Sert

NGLZ
0-5
6-10
11-15
16- 22.5
22.5- 37.5
37.5 ten fazla

Not: lkemizde en ok Fransz sertlii kullanlr.

SUYUN KMYASAL ZELLKLER
1. pH
pH, bir zeltideki H+ iyonu konsantrasyonunun () logaritmasdr. pH = - log [H+], pH=7
ise
ntr, pH < 7 ise asidik, pH > 7 ise bazik sulardr.
2.LETKENLK
Suda znen tuzlarnn toplam konsantrasyonunun lsdr. Tuzlar suda zndnde
elektrii ileten ykl iyonlar verir. Sudaki iyon says ne kadar fazlaysa elektriksel
kondktivitesi o kadar yksektir, rnek kirli sular. Elektriksel kondktivite(iletkenlik) denen
bu parametre, zeltideki atk madde miktarn ve tuzlulukla ilikisini yaklak olarak gsterir.
letkenlik 1 cm2lik alanda 1 cm aralkla duran iki platin elektrot arasndaki direncin lm
olarak ifade edilir. Son yllarda kondktivite birimi olarak S/cm kabul edilmitir. Genellikle
doal sularda iletkenlik yaklak olarak znm kat maddelerin toplamdr. Darya
aknts olan gllerde total znm madde miktar 100-200 ppm arasndadr. Aknts
olmayan kapal gllerde buharlama znm kat madde miktarn artrr, baz hallerde
100.000 ppme kadar kabilir.
3.ALKALTE SAYISI
200Cdeki 1 L deniz suyunu ntralize edebilen H+ iyonunun mili edeer saysna o suyun
alkalitesi denir. Alkalite su kaynann sulama ve endstriyel kullanma uygunluunu
belirlemede, suyun ham halinin zelliklerini tanmlamada ve atk su izlemede kullanlr. Su
kaynanda asit kelmesi veya kaza ile suya asit ilavesi ile oluabilecek pH deiikliklerinin
indikatr olarak da nemlidir.
Alkalite, sularn asit balama gc; ntralizasyon kapasitesinin lsdr. Yzey sularnn
alkalitesi balca karbonat, bikarbonat ve hidroksit ieriinden dolaydr, bunlarn
konsantrasyonlarna baklarak yorumlanr. Alkalite ayn zamanda boratlar, fosfatlar, silikatlar
ve var ise dier bazlar katkda bulunabilir. Fenolfitaleyn ve total alkalite olmak zere lm
yaplr.
Fenolfitaleyn alkalitesi: Sadece serbest karbon dioksit yoksa llr, yani pHn 8.3 getii
durumlarda vardr. Bu alkalite toplam alkalitenin hibir zaman yardan fazlasn
gememelidir, yoksa kostik zelligi olan alkalite oluur. me suyunun pHnn > 10.6, 250C

, olmamas tavsiye edilir, karbonat alkalitesi ise > 120 ppm olmamaldr.
Total alkalite: Bikarbonat iyonlar ilave slfrik asit eklenmesiyle karbonik asite
dneceinden, fenolfitaleyn alkalitesi toplam hidroksit iyonlarn ler, ancak karbonatn
katksnn sadece yarsn tayin edebilir. Btn karbonat iyonlarn dntrebilmek iin
numunenin pH 4.5 olana kadar slfrik asit eklenir. Buna da total alkalite denir. OH-,
CO32- ve HCO3- nin hepsini ntralize etmek ve pH 4.5 yapmak iin gerekli toplam asit
miktarna (mol) total alkalite denir. Alkalite test sonucu mg/L CaCO3 olarak verilir.

4. TUZLULUK
1 kg deniz suyunda tm karbonatlar okside, bromr ve iyodr klorre dntkten,
organik maddeler ykseltgendikten sonra ve kalan 4800Cde sabit tartma getirildikten sonra
elde edilen ktlenin gram olarak agrlgna tuzluluk denir. sularda tuzluluk drt katyon
grubu(Ca++, Mg++, Na+, K+) ve drt anyon grubu (HCO3-, CO3, SO4, CI) den oluur

a)filtrasyon:

Ham su iindeki asl halde bulunan organik kum gibi veya sertlik gidermede
oluabilecek kat paracklar filtrasyon ilemiyle tutulur.
b)sl yntem:
Bu yntemde ham su, nce buharlatrlr sonra younlatrlr. Bu ekilde ok iyi bir
saf su elde edilmi olur.
c)kimyasal yntemler
Suyun sertliini gidermek iin birok kimyasal yntem gelitirilmitir Bunlar esas
olarak iki grupta toplanr.
1. kerme yntemi: Ham suya kire soda aleminyum slfat gibi maddeler ilave
edilerek yaplan yntemdir
2. iyon deitirme yntemi: Gnmzde pratikte daha ok kullanlan yntem
iyon deitirmedir. Doal veya sentetik zeolit ile baz reineler, ham su iinde
sertlik yapan kalsiyum ve magnezyum tuzlar tutar.
d)gaz alclar:
Su iinde erimi halde bulunan oksijen ve karbondioksit kazan ve boru
donanmlarnda nemli korozyona neden olur. Besleme suyu kazana baslmadan nce
karbondioksitten tamamen oksijenden ise mmkn mertebe temizlenmi olmas gerekir.
SU YUMUATMA YNTEMLER VE CHAZLARI
Su yumuatma yntemleri
Su yumuatma sistemi, sulardaki sertlii gidermek iin kullanlr. Halk arasnda sudaki
kire ya da kireli su olarak tanmlanan sertlik esas itibariyle sudaki kalsiyum ve magnezyum
iyonlarndan ileri gelmektedir. Demir, mangan, inko, kurun gibi iki deerlikli metal iyonlar
da suya sertlik verir. Ancak bunlar suda nemli miktarda bulunmazlar. Sertlik, geici sertlik
ve kalc sertlik olmak zere ikiye ayrlr. Geici sertlik suyun stlmas ile giderilebilir.
Suyun sertliinin eitli mahsurlar vardr;

Sert sularda sabun sarfiyat fazladr, sabun ge kprr. Suyun iinde bulunan
kalsiyum ve magnezyum sabun iinde bulunan sodyum ve potasyum ile yer
deitirdikten ve tamamen sarf edildikten sonra sabun kprr.
Sert sular stma teknii bakmndan da uygun deildir. Bilhassa scak su tesisat,
buhar kazanlar gibi tertibata ait borularda ksa srede kireta balamasyla kesitlerin
daralmasna neden olur.
Sert sularn kullanld dokuma sanayiinde boyalarn dokular ierisine tam olarak
nfuz etmesi gleir.
Sert sular mutfak ileri iinde elverili deildir.
Sertlik giderme metodlar iinde en ok kullanlan yntem iyon deitirme
yntemidir.

Su Nasl Yumuatlr?
Reineli Su Yumuatma niteleri
Su eer 10 Fr zerinde sertlikte ise mutlaka yumuatlmas gereklidir.

Suyu yumuatmann en pratik yolu iyon deitirici reine kullanmaktr. yon deitirici
reineli sistemler genelde sodyum iyonlar ile sertlik iyonlarn yer deitirterek alrlar.
Proses esnasnda su reine tanecikleri arasndan szlerek geer. Reine tanecikleri
zerindeki elektrik yk sodyum iyonlarn reine tanecii zerinde tutar. Ancak, reine
taneciklerinin ayn zamanda sertlik minerallerini tutma kabiliyeti de vardr. Reine
taneciklerinin sertlik minerallerini tutma kabiliyeti sodyum iyonlarn tutma kabiliyetine gre
daha fazladr. Bu ekilde iyon deiimi gerekleir.

Belli miktarda sert su reine yatandan getikten sonra,

reine tanecikleri tamamyla, sertlik mineralleriyle kaplanr.
Bu durumda sertlik minerallerinin tutulmas son bulur.
Sertlik iyonlarnn tekrar sudan tutulabilmesi iin reine taneciklerinin sertlik minerallerinden
kurtarlarak tekrar sodyum taneciklerinin balanmas gereklidir. Bu ileme rejenerasyon' ad
verilir. Rejenerasyon esnasnda tuzlu su reine tankna verilir ve reine sodyuma doyurulur.
Reine tanknda biriken yksek konsantrasyondaki sodyum iyonlar sertlik iyonlarn reine
taneciklerinden ayrr. Reine daha sonra temiz su ile durulanarak, fazla tuz ve sertlik
mineralleri tanktan atlr. Reine tank tekrar sertlik iyonlarn tutmaya hazr durumdadr.
Aktif Karbon Yntemi
Aktif karbonun yaygn uygulama alan, suyun iinde mevcut organik madde, renk, koku,
tat ve klor giderimidir. Ancak burada, sz konusu olan sadece fiziksel bir szme ilemi
deildir. Aktif karbon sistemler, fiziko-kimyasal artma yapan sistemlerdir ve suyun artlmas
esnasnda adsorpsiyon mekanizmas ilemektedir. Aktif karbon kmrms ancak ok geni
yzey alanna (1000-1500 m2/gr) sahip bir malzemedir. Organik kirliliin olduu sularda ve
klor giderme amacyla yaygn olarak kullanlmaktadr.
Aktif karbon ile ilgili dikkat edilmesi gereken bir konu, bakteri remesi iin uygun ortam
oluturabilmesidir. nk, aktif karbon organik maddeyi tutar ve eer suda bakteri varsa,
bakteri bu organik maddeyi besin olarak kullanarak reyebilir. Bu gibi durumlarda bakteri
kaa oluumu mmkndr. Bu sebeple aktif karbonun ncesinde ve sonrasnda suyun
dezenfekte edilmesi nemlidir.
Aktif karbon sistemlerin dizaynnda, nite tank iindeki yatak hznn klor giderimi iin
25 mt/saat'i organik madde giderimi iinse, 6 mt/saat'i amamas gerekir. Bu hz aan
durumlarda nite verimli almayacaktr.
Ters Ozmoz Yntemi
Ters ozmoz, suyun iindeki istenmeyen tm mineralleri sudan ayran ve saf su ve ime
suyu teminine ynelik olarak kullanlan membran filtrasyon prosesinin addr. Bu sistemler
apraz akl olarak alrlar. Bilinen anlamda filtrasyon prosesi deildir. nk membran
zerinde suyun geiine izin veren gzenekler son derece ufaktr. (Yaklak 1 mm'nin
2.000.000'da biri delik ap). Byle ufak bir gzenekten sadece su moleklleri ve baz ok

ufak inorganik molekller geebilmektedir. Dier molekller ise konsantre su faznda

sistemden dar atlr.
Yumuatma nitelerinde Rejenerasyon Kontrol
Genelde iki tip kontrol mekanizmas vardr.
Miktar (Debi) Kontroll: Kontrol grubu bir su sayacna baldr. Reinenin yumuatabilecei
kadar su miktar kontrol grubuna tanmlanr. Tank iinden belirlenen miktarda su getiinde
cihaz rejenerasyona gemek zere sinyal alr. Genelde iki depo aras sistemlerde kullanlr
Zaman kontroll: Kontrol grubu zerindeki zaman saati vastas ile rejenerasyon kontrol
yaplr. Tank iinde iki rejenerasyon aras zaman aralnda yumuatlacak su miktarna
yeterli olacak kadar reine bulunmaldr.
Su Yumuatma Cihazlar
Filtrasyon sistemleri
Suyu tortu ve klordan arndran, renk, tat ve koku giderimi yapan n filtrasyon sistemleridir.
Bu sistemler ayn zamanda kendilerinden sonra gelen su artma sistemlerini de koruyucu
zellie sahiptir.
Su iinde sertlie neden olan kalsiyum ve magnezyum iyonlar bulunur. Su yumuatma
sistemleri, su ierisinde sertlie neden olan iyonlar tutarak yumuak su elde edilmesini
salayan, en yaygn su artma yntemlerinden biridir.

Reverse Osmosis (Ters Ozmoz) su artma sisteminde su; delikleri ancak elektron mikroskobu
ile grlebilen reverse osmosis membranndan yksek basnla geirilerek artlr. Reverse
osmosis, organik bileiklerin ounu ve tm iyonlar yzde 99'a varan oranlarda sudan
uzaklatrr.
Reverse Osmosis Su Artma Cihaz

Reverse osmosis su artma cihaz, sudaki tm iyonlar, bakteri ve virsleri

%99'a varan oranlarda artr, ime suyunu evinizden ulalabilir hale getirir.

BUHAR KAZANLARINDA ENERJ VERMLL

1. Kazanveriminartrlmasgerekir.Bunabalolarak:
Havafazlal
Bacagazscakl
Brlrveyaktcinsi
Yaktnnemierii
Yanmaverimi
Blfmiktar
Besisuyuveyakmahavas

Gibi faktrlerin kontrol edilmesi gerekiyor.

2. Kazanbakmnniyiyaplmasgerekiyor.
Kaaktespitiyaplmal.(buharkaaklar)
Boruvekazanyaltmlariyiyaplmal.
Yakmahavaskontroledilmeli.
Ocaktemizlenmeli.
Kazantarafndabirikenkazantalartemizlenmeli.
Yaktvizkozitesikontroledilmelivebunabalolrakbrlrbakmyaplmal.
3. Kazanlardasgerikazanmsalanmal
Ekonomizerile:Bacagazlarndakistanyaralanarakbesisuyustr.Bylecebaca
gazlarndakisdanyaralanlmolunur.
Havastcsile:Kazanaverilenyakmahavasnnscaklkazanscaklndandk
olduuiinkayplaranedenolur.Dolaysylayakmahavasnnbirnstmayatabi
tutulmaskazanveriminiartrr.
Blften geri s kazanm:Kazanda besi suyu ile gelen ve kazanda biriken yabanc
maddeleri atmak iin kullanlan sisteme blf sistemi denir.Bu ilem yaplrken
enerjininbirksmdadaratlmaktadr. Bu enerjininbirksmblfbirflanltanktan
geirilerekveflanltanktanatlanscaksuyubesisuyunustmadakullanaraksgeri
kazanlabilir.Burada hem dk basnl buhar elde edilmekte hem de besi suyu n
stmayaplmaktadr.Busistemlerinkulanlabilmesiiinotomatikblfgereklidir.
Sistembasncdrlmeli:Sistemdebuharbasncdrlebiliyorsa,biryandan
ekonomizrszkazandadumanndahafazlasoumasnedeniylebacagazscakl
decekveverimartacak,diertaraftandadkbasntandolayflabuharmiktar
azalaaktr.
Kondenstoplar:Kondenstoplardakibuharnenerjisindenyaralanlarakgeris
kazanlabilir.

KAZANLARDA ENERJ VERMLL

Kazanlarda enerji verimlilii, yanmann mkemmelliine ve yanma sonucu aa kan
s enerjisinin kazan iindeki akkana transfer oranna, baca gaz emisyonlar ise yine
yanmann kalitesine, ocak ve brlr tasarmna, ayrca kullanlan yakt ierisindeki
kirleticilere bal olmaktadr. Bu nedenle, iletme dneminde, kazanlarda termik verimin
srekli olarak yksek tutulabilmesi ve emisyonlarn kontrol edilebilmesi iin "baca gaz
analizrleri" yardmyla, baca gaz bileenlerinin srekli veya periyodik olarak izlenmesi ve

yanmaya etki eden parametrelere zamannda mdahele edilmesi, ayrca brlrlerin duru
duru zamanlarnda kazanlarn neden olduu i souma kayplarnn minimize edilmesi
nemli olmaktadr.
Aada kazanlarn verimli iletilebilmesini teminen, baca gaz analizlerinin irdelenerek
brlrlerde alnmas gereken nlemler, kazanlarda i soumaya neden olan faktrler ile yakt
ve yakclardan kaynaklanan emisyonlar konusunda somut baca gaz analiz rneklerinden de
yararlanlarak anlatlmtr.
1.GR
Yakt tamamen yandnda, ierisindeki karbon (C) karbondioksite (CO2), hidrojen(H2)
su buharna (H2O), kkrt (S) kkrt- dioksite (SO2) dnmektedir

ekil1. deal hava gaz karm, tam yanma, atkgaz temiz ve verim yksektir.
Tam Yanma
C + O2 CO2 + 8113 kcal/kg-C (1)
2H2 + O2 2H2O + 34650 kcal/kg-H (2)
S + O2 SO2 + 2250 kcal/kg-S (3)

ekil 2. Hava yani oksijen yetersiz, isli atkgaz , dk verim ve kazanda ypranma sz
konusudur.

Eksik Yanma
2C + O2 2CO + 2467 kcal/kg-C (4)

ekil3. Hava yani oksijen ar fazla olduundan havay stan bir sistem.
Buradan da grlebilecei gibi, yetersiz oksijen sonucu karbonun karbondioksite
dnemeden karbonmonoksit halinde kalmasyla kaybedilen enerji miktar %70
mertebesinde olmaktadr. Bu kaygyla, mkemmel yanmann salanmas iin, genel bir kural
olarak yakta verilen hava belirli oranda arttrlmaktadr. Buna "hava fazlalk katsays"
denilmektedir. Yakt cinsine bal olarak deien bu katsaynn gereinden az olmas halinde
karbonmonoksit olumakta, retilen enerji azalmakta, islilik balamakta, yanma verimi
dmekte, sz konusu hava fazlalk katsaysnn gereinden fazla olmas halinde ise
karbonmonoksit azalrken, yanmaya itirak etmeyen hava ocakta stlarak bacadan atlmakta,
yanma bozulmakta, yanma verimi dmektedir. Bu nedenle, iletme srasnda yanmann
optimizasyonu iin baca gaz analizrleri yardmyla, baca gaz bileenleri kolayca elde edilip
deerlendirilebilmekte, brlr ve kazanlara annda mdahale edilebilmektedir. Aada baca
gaz analizlerinin belli bal parametreleri deerlendirilmektedir.
2. BACA GAZI BLEENLER, EMSYONLAR
a) Oksijen (O2)
Yakt cinsine ve hava fazlalk katsaysna bal olarak, karbonmonoksit oluumuna neden
olmayacak ekilde, baca gazlar ierisinde oksijen orannn mmkn olduunca dk olmas
istenmektedir. Doalgazda %2-3, sv yaktta %3-4, katyaktta %5-6 oksijen oran baca gaz
analizleri iin ideal deerler olarak kabul edilmektedir.
b) Karbondioksit (CO2)
Yakt cinsine bal olarak karbondioksitin baca gazlar ierisinde yksek oranda bulunmas
tercih nedeni olmaktadr. Doalgazda %11, sv yaktta %14, kat yaktta %14 karbondioksit
deerleri, baca gaz analizleri iin uygun mertebeler olarak sylenebilmektedir. Konumuzla
direkt ilgili olmamakla birlikte, iyi bir yanmann doal sonucu olarak baca gazlarnda yksek
oranda arzu edilen karbondioksit atmosferde neden olduu sera etkisiyle son yllarda emisyon

kabul edilmektedir. Burada zm, dk karbon oranl, yksek hidrojen ihtiva eden
yaktlarn yaygnlamas ve fosil yakt kullanmnn zaman ierisinde snrlandrlmasyla
mmkn grlmektedir.
c) Karbonmonoksit (CO)
Neden olduu enerji kayb ve islilik sonucu kirlenme nedeniyle karbonmonoksit, baca
gazlar ierisindearzu edilmemekte ve emisyon kabul edilmektedir. Yakta verilen oksijen
artrlarak, eksik yanmatamamlanmak suretiyle karbonmonoksit mutlaka karbondioksite
dntrlmelidir. Baca gazanalizlerinde karbonmonoksit miktar 100 ppm deerine kadar
normal kabul edilebilmektedir.
d) Kkrtdioksit (SO2)
Yakt ierisindeki kkrtn yanmasyla ortaya kan kkrtdioksit, evre iin tehlikeli
emisyonlarn banda kabul edilmektedir. Brlr ve kazanda alnacak nlemlerle ilgisi
olmayan bu gaz, ancak dk kkrtl yaktlarla baca gazlarnda azaltlabilmektedir.
Doalgaz kullanmnda, baca gaznda "0" olan kkrtdioksit deeri, %0,5 kkrt ihtivaeden
ithal kmr kullanldnda, baca gazlarnda 150-200 ppm deerlerinde olabilmektedir.
Kkrtdioksitin,baca gazlarnda, dk scaklklarda, su buhar ile birleerek slfirik asite
dnt ve kazanlarda tahribatlara neden olduu bilinmektedir.
e) Azotoksitler (NOx)
Yakt cinsine bal olarak, ocaa verilen havann fazlalk katsays ile ocak dizaynndan
kaynaklanan nedenlerle oluan azotoksitler, evre asndan emisyon kabul edilmektedir.
Yakt hava ayarnn elverdii oran dnda azotoksitlere mdahale imkan bulunmamakta,
kazan alm srasnda dikkate alnmas gereken bir parametre olarak deerlendirilmektedir.
Gnmzde yeni yeni tartlmakta olan, Dk Ocak Yk (Maksimum 1.3 MW/m) ,
Baca Gazlar Resirklasyon Sistemi ve Dk NOx Brlrleri azotoksitlerle mcadelede
etkin yntemler olarak kabul edilmektedir.
f) Baca Gaz Scakl (T)
Kazan terk eden baca gazlarnn, yakt cinsine ve ierisindeki kkrt oranna bal olarak,
mmkn mertebe dk scaklkta olmas istenmektedir. Gereinden fazla yakt debisi,
yetersiz kazan stma yzeyi ile duman borularndaki kirlilik, yksek baca gaz scaklna
neden olmaktadr. Burada dikkat edilmesi gereken nemli husus, baca gaz analizlerinin kazan
anma gcne uygun yakt debisinde yaplmasdr. Zira, dk kazan kapasitelerinde baca gaz
scaklnn da dk kmas beklenen bir durum olmaktadr. Yksek baca gaz scakl
verim kayb demektir. Baca gaz scaklklarnda dlebilecek minimum deerler, baca
gazlarnn youma (ilenme) scakl, ayrca yakttaki kkrt (S) dolaysyla baca
gazndaki kkrt dioksit (SO2) ile ilgilidir. Baca gazlar ierisindeki kkrt dioksit
(SO2),subuhar (H2O) ile dk scaklklarda reaksiyona girerek slfirik asit (H2SO4)
oluturmakta, bunun sonucu olarak da kazanlarda korozyonla istenmeyen tahribatlar meydana
gelmektedir. Bu nedenle, ierisinde youmaya izin verilmeyen normal elik kazanlarda,
doalgaz kullanmnda 130-150 C, kat ve sv yakt kullanmnda 130-175 C baca gaz
scaklklar uygun deerler olarak kabul edilebilmektedir. Yksek baca gaz scaklklarnda
brlr ve kazana mutlaka mdahale edilmeli, ksmen kapasite drlerek veya kazan
borularna trblatrler ilave edilerek, baca gaz scakl drlmelidir. Her 20 C baca gaz
scaklk dm, verimde %1 arta neden olmaktadr.

g) Su Buhar (H2O), Kondenzasyon

Hidrojen kkenli yaktlarda yanma sonucu oluan baca gaz bileenlerinden birinin de su
buhar (H2O) olduu ifade edilmiti.
Doalgaz gibi hidrojen (H2) kkenli yaktlarn kullanlmasnda iki husus nem
kazanmaktadr. Bunlardan birincisi, baca gazlar iinde atlan su buharnn bacada youmas
sonucu yapt knt ve tahribatlarn neden olduu kazalar ( rnek olarak 20 000 Kcal/h
kapasiteli bir kombi tam kapasitede 4.0 kg/h su buhar retmektedir ), ikincisi ise alt ve st sl
deerler arasndaki kullanlmayan farkn normal elik kazanlarda yaratt enerji kayb
olmaktadr. Alt sl deer baz alndnda, yakt olarak, metan (CH4) kkenli doalgazda bu
fark %11, hidrojende %18.5 mertebelerinde olmaktadr.
Yeni teknoloji rn kondenzasyonlu (youmal) doalgaz kazanlarnda ise kazan iinde
veya kazana entegre youturucuda, baca gazlarnda bulunan su buharnn youmasna izin
verilmekte ve bu maksatla sistem dn suyu youturucudan geirilerek, doalgaz iin baca
gaz ilenme scakl olan 55 C ye kadar baca gaz scaklklar drlmekte, souyan
baca gaznn ssna ek olarak, youan suyun gizli ss da kazan iindeki akkana transfer
edilmekte, youan su miktarna bal olarak normal kazanlara oranla %10-15 verim art
salanabilmektedir. Alt sl deer esas alndnda youmal kazan verimleri gnmzde
%100den byk ifadelerle anlmaktadr. Ancak st
sl deere gre sz konusu verim her zaman %100den kktr.
3. YANMA VERM, KAZAN VERM
Baca gaz analizr tarafndan, baca gazlarnda llen, oksijen, karbondioksit, karbon
monoksit, baca gaz scakl ve ortam scakl gibi parametreler deerlendirilerek, yanma
verimi (y) otomatik olarak hesaplanabilmektedir. letmeci tarafndan yanma verimi
zerinde yorum yaplrken, sonuca etki eden faktrler kolayca grlebilmektedir. Yanma
veriminden yola karak, kazan veriminden (k) sz ederken, kazan radyasyon kayplar,
klde yanmam karbon kayplar gibi llmeyen deerler iin yakt cinsine ve kazan
kapasitesine bal olarak, yanma veriminden belirli bir oranda azaltma yapmak
gerekmektedir. TS.4041 de kazan radyasyon kayplar, kapasite ve yakt cinsine bal olarak
%0.7-3.0 arasnda verilmektedir. Baca gaznda is ve kurum ile kldeki yanmam karbon (C)
dikkate alndnda, yaklak kazan verimini belirlerken yanma veriminden radyasyon ve kl
kayplar olarak dlmesi gereken miktar, yaklak olarak, doalgazda %1, fuel-oilde %2-3,
kmrde ise %4-5 olarak kabul edilmektedir. Ancak, belirtilen yntemle, baca gaz analizr
kullanlarak kazan verimlerinin tespiti, iletmede yanmann optimizasyonu ile verimin yksek
tutularak enerji ekonomisi salanmasna ynelik olmal, sz konusu yntem kazan verim ve
kapasite deerlerinin tescilinde kullanlmamaldr.
4. KAZAN KAPASTES
letmede baca gaz analizr yardmyla kazan veriminin (kyaklak olarak tespitini takiben
yine yaklak olarak kazan kapasitesinin belirlenmesi de mmkn olabilmektedir. Bunun iin
rejim haline getirilmi kazanda, birim zamanda kullanlan yakt miktarnn doru olarak
tespiti gerekmektedir.
Kazan kapasite formln hatrlarsak;
Qk=BxHuxk [3]

Qk = Kazan Kapasitesi ( Kcal/h )

B = Yakt Debisi ( Kg/h, Nm/h )
Hu = Yakt Alt Isl Deeri ( Kcal/kg, Kcal/Nm)
k = Kazan Verimi ( % )
Rejim haline getirilmi kazanda doalgaz yakt debisinin tespiti kolay olup, doalgaz
sayacndan okunan deeri, sayatan geen gazn basncna gre Nm/h olarak dzeltmek
gerekir. Sv yaktta ise yakt debisinin tayini saya kullanlmyorsa gtr. Ancak istenildii
takdirde, hacimsel debi takip edilerek ktlesel debi hesaplanabilir. Kat yaktl
sistemlerde ise rejim haline getirilmi kazana kat yaktn tartlarak beslenmesi gerekir.
Mmkn mertebe salkl bir kapasite ve verim tespiti yaplmak isteniyorsa, kan kl ve baca
filtresinde (mevcutsa) biriken kurum miktarnn tartlarak belirlenmesi, ayrca kat yakt ve
kl+kurum karmnn alt sl deerlerinin uzman bir laboratuvarda tespiti gereklidir.
Youmal kazanlarda ise duyulur sdan kaynaklanan verim ve kapasitenin analizr
yardmyla tespitinden sonra, test srasnda birim zamanda youturucuda biriken su miktar
tartlp kazana transfer edilen gizli s miktar bulunarak (gizli s, 550 Kcal/kg-su zerinden
hesaplanabilir) duyulur s miktarna eklenmek suretiyle toplam s kapasitesi bulunabilir.
Toplam s kapasitesinin yaklan yakt miktar ve alt sl deerinin arpmna blnmesiyle
youmal kazann toplam verimi belirlenebilir. Alt sl deere gre hesaplanan bu verim
deeri %100 den byk olabilir.
5. YAKMA YNETM SSTEMLER
Yakt tketimin byk deerlere ulat byk kapasiteli kazanlarda, verimin kontrol daha
byk nem arz etmekte ve bu i iin tam otomatik mikro modlasyonlu yakma ynetim ve
oksijen trim kontrol sistemleri gelitirilmi bulunmaktadr. Sz konusu sistem ile baca
analizleri srekli ve otomatik olarak yaplmakta, (O2), (CO2), (CO) ve baca gaz scakl gibi
baca gaz parametreleri ile yanma verimi srekli izlenmekte, yakt karakterinde ve atmosferik
artlarda olabilecek deiikliklerin nceden ayarlanm parametrelere etkisi sistemin
yakt/hava ayarna otomatik mdahalesi ile nlenebilmekte, gerektiinde frekans konvertrl
brlr fanlar ile egdml alarak fan enerji tketiminden tasarruf salanmakta, hassas ve
oransal kontrol ile tam yanma sonucu sistem verimi ykseltilmekte ve yakt tasarrufu
salanmakta, ayrca, sistem otomatik kalibrasyon ve hata tespitine imkan vermekte ve bina
otomasyon sistemlerine de entegre edilebilmektedir.
6. SOUMA KAYIPLARI
Gnmzde kazan verimleri yllk verim ifadesiyle anlmaktadr. Bu deer, kazanlarn bir
iletme sezonu ierisinde, alma ve bekleme zamanlarnn toplamnda, ortalama olarak
gerekletirdii bir verim ifadesi olmaktadr. Brlrlerin alma srecinde ortaya koyduu
verim, bekleme zamanlarnda kazan i souma kayplarnn etkisiyle, yllk ortalamada daha
kk bir deer olarak karmza kmaktadr. Yllk verimi, brlrlerin iletmede kalma
sresinin bykl olumlu, kazan ve brlr niteliinden kaynaklanan hava kaaklar ise
olumsuz etkilemektedir.

ekil 4. Kazanlarda Soumaya Neden Olan Hava Sirklasyonu

ekil-4 den de grlecei gibi, durua geen scak bir kazanda, baca ekii etkisiyle,
yanma odasna ve duman borularna giren kontrolsz hava kazan soutmakta ve snm
olarak bacadan dar atlmaktadr. souma kayplarnn azaltlmasnda brlr ve kazan
dizaynnda alnmas gereken tedbirler nem kazanmaktadr.
Tek kademeli brlrlerde, genellikle emi hava damperi bulunmamakta ve duru
zamanlarnda direkt olarak ak kalmaktadr. ki kademeli ve oransal kontroll brlrlerde
mevcut olan hava damperi duru zamanlarnda kapanmaktadr. Ancak, bir ksm ift kademeli
ve oransal brlrde ana alterden direkt kapatma halinde damper ak kalabilmektedir. Bu
nedenle brlr kapatlacaksa termostatn sistemi durdurmasn beklemekte yarar
grlmektedir. Ayrca, brlr hava damperlerinin tam olarak kapanp kapanmadn zaman
zaman kontrol etmek gerekmektedir.
Kazanlarda hava kaaklarnn nlenebilmesi iin n duman kapaklar contal ve tam
szdrmaz olmal, kapandnda tm kapak profili kazana dzgn bir ekilde basmaldr.
Brlr balant flan contal ve muntazam olmal, gzetleme delii kullanm dnda mutlaka
kapanabilir olmaldr. Patlama kapaklar kasntl olmamal, contal ve tam olarak
kapanabilmelidir.
Scak kazanlarda baca eki etkisinin yaratt hava sirklasyonunun neden olduu s
kayplar aada teorik olarak incelenmektedir.
Bacada scak hava ile tanan s miktar, hava debisi, kazan ve d hava scakl
arasndaki fark ile doru orantl olarak artmaktadr.
Kazanlarda i souma kayplarnn yllk verime etkisinin tespitinde, brlrlerin devrede
kalma sresi, yllk toplam iletme sresi, kazan scakl, d hava scaklnn deiimi ve
kazan szdrmazl gibi parametrelerde bir takm kabuller yapmak gerekmektedir. Bu
nedenle, kazan ve yakt cinsine bal olarak i souma kayplar konusunda, bu aamada
birtakm deerler vermek yerine, yukardabelirtilen teorik ifadelerden yola klarak,
deimeyen genel sonular aada ifade edilmektedir.

Buna gre;
1- Kazan, brlr kapasiteleri, baca kesitleri gereinden byk olmamaldr.
2- ift kademeli veya modlasyonlu brlrler kullanlmak suretiyle, brlrlerin yllk sezonda
devrede kalma sresi artrlmaldr.

3- Kartrc vanalarla yaplan otomatik kontrolde, 80-90C gibi sabit bir kazan suyu scakl
yerine, karm suyundan +5C gibi bir deer fazlasyla, deiken kazan suyu scakl tercih
edilmelidir.
4- Brlr giri hava damperi, brlr balant flan, n duman kapaklar, patlama kapa,
gzetleme cam contal ve tam szdrmaz olmaldr.
5- Hava giri damperi olmayan, tek kademeli brlrler ile szdrmazl salanamayan
kazanlarda,otomatik baca kapatma klapesi tesisi dnlmelidir.
6- Belirli kazan kapasitesinde, baca yksekliine bal olarak baca kesiti daraldndan,
bacadaki scak hava debisi sabit kalmakta, dolaysyla baca yksekliinin i souma
kayplarna etkisiolmamaktadr.
7. SONU
Kazanlarda verimin yksek tutulabilmesi iin byk tesislerde srekli, kk tesislerde
periyodik olarak baca gaz analizr kullanma alkanl kazanlmal, yllk ortalama verimde
kayba uramamak iin, duru zamanlarnn neden olduu i souma kayplarnn nlenmesi
maksadyla, kazan ve brlr kapasitesinin, baca kesitinin tayininde dikkatli olunmal,
mmkn olduunca iki kademeli veya modlasyonlu brlrler tercih edilmeli, kazan suyu
scakl gereinden yksek tutulmamal, mutlaka tam szdrmaz kazanlar kullanlmal,
szdrmazln garanti edilmedii kazanlarda otomatik baca kapama dzenei kullanm
dnlmeli, 1.500.000 2.000.000 Kcal/h ve daha byk kapasiteli kazanlarda yanmann
srekli kontrol edilip, brlr ayarlarna srekli mdahalenin yaplarak verimin
srekli maksimumda tutulabildii tam otomatik mikro modlasyonlu, yakt/hava oran
kontrollu yakma ynetim ve oksijen trim kontrol sistemleri tesis edilmeli, mmkn mertebe,
doalgaz gibi hidrojen kkenli yaktlarda, yanma sonucu baca gazlarnda oluan su buharnn
sistem dn suyu yardmyla soutularak youturulmasyla, duyulur sya ilaveten gizli
snn da kazan iindeki akkana transfer edilebildii, daha yksek verimli, st sl deer
kondenzasyon kazanlar veya paslanmaz elik youturuculu normal elik kazanlar tercih
edilmelidir.