E drejta kushtetuese -II-

E DREJTA KUSHTETUESE (pjesa II)

SISTEMI I ZGJEDHJEVE
Sistemi i zgjedhjeve sht nj ndr pjest m t rndsishme t s drejts kushtetuese.
Nprmjet zgjedhjeve shtetasit realizojn nj ndr drejtat politike t veta me t cilin rast
vjen n shprehje qenia e tyre politike. Sistemi i zgjedhjeve trajtohet n kuptimin e gjer
dhe at t ngusht.
N kuptimin e gjer kuptojm trsin e parimeve, t drejtave, garancive, aktiviteteve dhe
punve teknike t sanksionuara me kushtetut, ligje dhe akte tjera juridike, n baz t
cilave prcaktohet pjesmarrja e shtetasve n organin prfaqsues t shtetit.
N kuptimin e ngusht kuptojme sistemin e ndarjes s mandateve e cila sht qshtje
shum e rndsishme, sepse ajo shpall fituesit ose humbsit e zgjedhjeve t nj subjekti
politik.
Komponent shum e rndsishme e zgjedhjeve sht e drejta e zgjedhjeve e cila ka dy
kuptime:
- Kuptimi Objketiv
- Kuptimi Subjektiv
N kuptimin objketiv nnkuptojm at pjes t s drejts positive t shtetit apo sistemin e
normave juridike me t cilin rregullohet zgjedhja e organeve t larta t shtetit. Ktu
prcaktohet baza e elektoratit dhe rrethi i pjesmarrsve n zgjedhje, t drejtat dhe detyrimet
e partive politike, detyrat e organeve shtetrore pr rregullshmrin e zgjedhjeve etj.
N kuptimin subjektiv kuptojm nj nga t drejtat themelore t shtetasve n veprimtarin e
tyre politike, t drejtn pr t zgjedh dhe t drejtn pr tu zgjedhur.
RNDSIA E ZGJEDHJEVE DHE E SISTEMIT T ZGJEDHJEVE
Rndsia e zgjedhjeve qndron aty se n kushtet e demokracis parlamentare
mundsohet pjesmarrja formale e shtetasit n ushtrimin e pushtetit. Rndsia e sistemit t
zgjedhjeve pr her t par ka ardhur parasysh n veprat e ideologve borxhez t
shek.XVII dhe XVII.
Shkndijat e para t sistemit t zgjedhjeve i hasim n poliset greke, ndrsa ai sht i lidhur
me shtetet bashkkohore dhe demokracin prfaqsuese. Pas ngadhnjimit t revolucioneve
demokratike, ky system dhe e drejta e zgjedhjeve rregullohen me dokumente dhe akte
juridike si: prmes deklaratave, kushtetutave dhe ligjeve t vecanta mbi zgjedhjet.
Rndsia e sistemit t zgjedhjeve qndron n pozitn dhe rolin politik t njeriut si shtetas
n ushtrimin e pushtetit n prgjithsi. Sistemi i zgjedhjeve ka rndsi edhe nga aspekti i
organizimit t pushtetit dhe funksionimit t organeve dhe institucioneve politike.
Sistemi i zgjedhjeve ka edhe rndsi t posacshme teorike pr shkencn politike e
kushtetuese. Shkenca politike dhe kushtetuese, pozitn e njeriut e trajton si kualitetin dhe
nivelin e demokracis t regjimit politik t atij vendi.

Copyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

E drejta kushtetuese -II-

TEORIA POLITIKE E KUSHTETUESE JURIDIKE DHE SISTEMI I ZGJEDHJEVE

Teoria politike demokratike tradicionale ka qen e prqndruar n dy qshtje: kush ka t
drejt t marr pjes n zgjedhjen e prfaqsuesve n organin prfaqsues dhe si mund t
realizohet kjo e drejt.
Ktu teoria politike ka ngritur dy parime:
- Parimin e zgjedhjeve t drejtprdrejta dhe t trthorta
- Parimin e votimit public dhe t fsheht
Teoria politike duke u nisur nga teoria e sovranitetit popullor ka ngritur edhe parimin e
mandatin e prfaqsuesve si mandate imperative, prfaqsues dhe t lidhur me revokimin.
Rndsi t vecant pr sistemin e zgjedhjeve ka edhe cshtja e sigurimit t bazs reale
apo adekuate zgjedhore n sistemin e prfaqsimit. Lidhur me kt jan sajuar dy parime:
- Parimi i prfaqsimit mazhoritar ( i shumics)
- Parimi i proporcional
Burimi kryesor juridiko-teknik i sistemit kushtetues lidhur me zgjedhjet jan ligjet mbi
zgjedhjet dhe aktet juridike t pushtetit ekzekutiv.
E DREJTA E ZGJEDHJEVE T PRGJITHSHME
sht e lidhur me paraqitjen e institucioneve moderne prfaqsuese dhe sht ndr t
drejtat m t vjetra politike.
E drejta e zgjedhjeve nnkupton disa t drejta si: t drejts e shtetasve t zgjedhin
prfaqsuesit e vet q njihet si e drejt active, t drejtn e shtetasit q t zgjedhen pr
prfaqsues q njihet si e drejt passive, t drejtn e shtetasit q t kandidohet pr
prfaqsues dhe t drejtn e shtetasit pr referendum pr qshtje madhore.
Sot e drejta e zgjedhjeve t prgjithshme e emruar si e drejt e vots s prgjithshme
paraqet nj ndr parimet themelore t sistemit t zgjedhjeve. Me sistemin e zgjedhjeve t
prgjithshme kuptojm t drejtn e prgjithshme pr t marr pjes n zgjedhje nse e
kan mbushur moshn madhore, pa dallim race, besimi, seksi, prkatsie kombtare,
shkall arsimimi, culture, gjendje ekonomike etj. Pr t zgjedhur dhe pr tu zgjedhur.
E DREJTA E ZGJEDHJEVE T BARABARTA
Kjo mund t emrtohet si e drejt e vots s barabart por edhe si barazia e shtetasve n
zgjedhje. Me kt t drejt kuptojm fuqin e vots s shtetasit. E drejta e zgjedhjes jot
barabart dallon shtetasit pr nga vlera e vots s tyre. Kjo e drejt sht br n dy
mnyra: t hapt dhe trthort.
Mnyra e hapt e pabarazis s vots sht br prmes votumit plural-shumzimit t
votive.
E DREJTA E ZGJEDHJEVE T DREJTPRDREJTA DHE T TRTHORTA
Me t drejtn e zgjedhjeve t drejtprdrejta nnkuptojm t drejtn e shtetasit q si
zgjedhs, prmes votimit t zgjedh vet prfaqsuesit e vet pa ndrmjets. T drejtn e
zgjedhjeve t trthorta e kemi ather kur zgjedhsit zgjedhin ndrmjetsit e tyre, n vend t
vet, pr prfaqsues n organet prfaqsuese. Zgjedhjet e tilla mund t jen dy ose m
shum shkallshe.

Copyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

E drejta kushtetuese -II-

VOTIMI I FSHEHT DHE I HAPT (public)

Votimi i hapt bhet prmes aklamacionit (brohoritjes) apo me ngritjen e dors. Kjo form
e votimit sht jodemokratike, ngase mundson kontrollin dhe presionin mbi zgjedhsit,
dhe nuk i lejon ata t shprehin vullnetin e vet n zgjedhje.
Votimi i fsheht bhet me hudhjen e kokrrave t goms, figurave, shenjave etj, n kutin e
votimit pr t zgjedhur nj kandidat.
Sot n bot ky votim bhet prmes fletvotimeve n t cilat shnohet emir dhe mbiemri i
kandidatit apo partis politike.
SISTEMI I NDARJES S MANDATEVE ME RASTIN E ZGJEDHJEVE
.
Nga forma e ndarjes s mandateve, mvaret dhe vlera e vrtet e vots s zgjedhsit. N
teorin politike jan t njohura dy sisteme t ndarjes s mandateve:
- Sistemi i shumics (mazhoritar)
- Sistemi proporcional i prfaqsimit
Sistemi mazhoritar sipas ktij sistemi mandatin e fiton kandidati, prkatsisht lista e
kandidatve e cila fiton shumicn e votive n nj njsi zgjedhore.
Sistemi i shumics bazohet n shumicn absolute dhe at relative, mund t zbatohet n
njsi t mdha ashtu edhe t vogla.
Shumica absolute zbatohet ather kur n list jan nj ose dy kandidat.
Shumica relative zbatohet nse n lista jan m shum se dy kandidat.
Sistemi i prfaqsimit proporcional n kt system secila parti ose grup politik q merr
pjes n zgjedhje, fiton numrin e mandateve n prpjestim me numrin e votive q ka fituar
n zgjedhje. Qllimi i zbatimit t tij ka qen, q edhe pakics ti mundsohet numr i
caktuar i mandateve, por n baza proporcionale.
Ndr sistemet q kanpretenduar t sigurojn mandate pr pakicn kan qen: sistemi i
grumbullumit t votive, sistemi i minimumit zgjedhor dhe sistemi i votimit t kufizuar.
Sistemet e zbatuara n ndarjen e mandateve jan:
- Sistemi i hersit
- Sistemi i DOnt-it (matematicient belg)
Sipas sistemit t hersit numri i trsishm i votive s pari pjestohet me numrin e
prfaqsuesve q zgjedhen n njsin zgjedhore. Numri i fituar paraqet hersin zgjedhor.
Secils list t kandidatve i ndahen aq mandate sa her t pjestohet numri i votive q ka
fituar lista me hersin zgjedhor. Zbatimi i ktij qllimi ka pr qllim ekzistimin e partive t
vogla.
Sistemi DOnit ndarja e mandateve bhet prmes operacionit matematikor i cili nnkupton
shfrytzimin e ndarsit t prbashkt.
LLOJET E SISTEMIT T ZGJEDHJEVE
Kriter kryesor pr dallimin e sistemeve zgjedhore sht vet prmbajtja e tyre. Duke u nisur
nga kjo, n teorin politike dhe shkencn kushtetuese-juridike jan br disa klasifikime t
sistemeve zgjedhore n baz t kritereve prmbajtsore.
- Ato q marrin pr baz parimet q prshkojn sistemin e zgjedhjeve, kto sisteme i
ndajn n demokratike dhe jodemokratike ose prparimtare dhe reaksionare.
- Ato q marrin pr baz nivelin e prputhshmris si pjes positive t nj vendi,
sistemet dhe zgjedhjeve i ndajn n reale, formale dhe fictive.

Copyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

E drejta kushtetuese -II-

Sistemet e zgjedhjeve demokratike jan: zgjedhjet pluraliste, e drejta e zgjedhjeve t

prgjithshme, barabarta, drejtprdrejta, votimi i fsheht etj.
Ato sisteme q jan kundr ktyre parimeve dhe bjn vjedhjen e votive jan
jodemokratike.
Sistemet e zgjedhjeve reale jan ato sisteme kur praktika e zbatimit prputhet me normat
si ato kushtetuese, ligjore etj prmes t cilave rregullohen zgjedhjet.
Sistemin e zgjedhjeve formale e kemi ather kur sistemi i zgjedhjeve prmban parime q
nuk prkojn me mardhniet politike reale dhe me raportin e forcave politike n at vend.
Sisteme t zgjedhjeve fictive kemi ather kur realiteti n zbatimin praktik t zgjedhjeve
sht n kundrshtim t plot me normat kushtetuese.
Teoria mbi mandatin imperative Kjo teori sht prpunuar nga Sieyes n Franc nga
fund ii shek.XVIII. Sipas ksaj teorie mandate i dhn prfaqsuesve t zgjedhur nuk
trajtohet si kuptim juridik, por politik.
Teoria politike socialiste e ka cmuar mandatin imperative m tepr pr nga sanksioni i
tij prfundimtar-revokimi. Sot ky mandate sht braktisur n trsi, madje n Franc
sht edhe i ndaluar.
Koncepti i mandatit prfaqsues ky concept niset nga qndrimi se prfaqsuesit e
zgjedhur prfaqsojn popullin n trsi, e jo zgjedhsit q i kan zgjedhur. Gjat kohs sa i
zgjat mandate prfaqsuesi i zgjedhur nuk sht n raport juridik me zgjedhsit, nuk
prgjigjet pr punn e vet dhe ato nuk kan t drejt ta revokojn parase ti skadoj
mandate.
Teoria mbi mandatin e lidhur kjo teori sht m tepr politike e m pak formalojuridike. Sipas saj prfaqsuesit nuk mvaren nga zgjedhsit. Ato jan t mvarur nga kuptimi
politik pr programin dhe pikpamjet politike q i kan prezentuar gjat fushats
parazgjedhore dhe n baz t cilit kan arritur besimin e popullit.
REVOKIMI
Me revokim kuptojm marrjen e mandatit para skadimit t tij nga ana e zgjedhsve.
Revokimi sht e drejt politike dhe instrument juridik n duart e zgjedhsve. Kt
institucion e hasim q nga shek.XVII q sht zbatuar n disa njsi federale n SHBA pr
deputett e parlamentit shtetror.
ROLI I PARTIVE POLITIKE N SISTEMIN E ZGJEDHJEVE
Partit politike jan paraqitur shum hert, me paraqitjen e vet shtetit dhe lufts pr
pushtet. N teorin politike paraqitja dhe funksionimi i partive politike lidhet me
demokracin dhe t cilat jan shum ngusht t lidhura mes veti. Demokracia moderne si
element t saj ka paraqitur iden e sovranitetit popullor. Zbatimi i zgjedhjeve paraqet
detyr t rnd, e kt detyr e zbutin sado pak vet partit politike dhe ato i bjn nj
shrbim t madh demokracis. Prandaj, si demokracia prfaqsuese ashtu edhe sistemi i
zgjedhjeve nuk mund t paramendohen pa ekzistimin dhe funksionimin e partive politike.

Copyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

E drejta kushtetuese -II-

KUSHTETUTA DHE SISTEMI POLITIK

Me termin Sistem politik kuptojm ushtrimin e pushtetit politik. Sistemin politik e kan
sanksionuar vetm institucionet shtetrore qendrore. Shumica e vendeve socialiste
sistemin politik e kan emruar si Sistem shoqror-politik.
SHTETI
Shteti sht forma themelore e organizimit t shoqris. Termi shtet buron nga fjala
status.
Ekzistojn edhe teori se shtetitn e ka krijuar vet zoti.
Teorit idealiste-objektive prmes shtetit shohin rndsin e ides absolute t shpirtit
popullor dhe t vlers m t lart morale.
Teorit biologjike organistike shtetin e kuptojn si organizm t nj rendi m t lart,
organet e t cilit funksionojn si ato t njeriut.
Teorit e dhuns, lindje dhe natyrn e shtetin e mbshtesin n aktet e dhuns s
organizuar q ngadhnjen kundr m t dobtit.
Teorit funksionaliste shtetin e trajtojn si organizat pr ushtrimin e funksioneve t
caktuara Brenda sistemit social.
Sipas teoris marksiste shteti zhvillohet si product i kundrthnieve klasore antagoniste t
cilat nuk mund t kaprcehen pa shtet.
N kuptimin e ngusht shteti nnkupton aparatin shtetror, dhe su subject i mardhnieve
ndrkombtare.
N kuptimin e gjer me shtet kuptojm gjith shoqrin t prfshir me nj organizm
shtetror.
TIPET DHE FORMAT E SHTETIT
Tippet e shtetit dallohen mes veti si pr nga organizimi institucional, ashtu edhe pr nga
natyra dhe vllimi i funksioneve q ushtrojn. Sipas mardhnieve n prodhim dhe
prmbajtja klasore kemi kto shtete: shtetin skllavopronar, shtetin feudal, shtetin capitalist,
shtetin proletar-socialist.
PUSHTETI SHTETROR
Elementet e nocionit t shtetit jan: populli, territory dhe pushteti Sovran. Populli dhe
territory konsiderohen si elemente personale e materiale t shtetit, ndrsa pushteti shtetror
konsiderohet element ideal apo juridik i shtetit. Te shteti, element specific sht pushteti i
tij, si raport urdhrues ku njri urdhron e t tjert i nnshtrohen atyre urdhrave. N kufijt
e shtetit, pushteti shtetror sht m i lart dhe sovran.
ATRIBUTET E PUSHTETIT SHTETROR
Atributet e pushtetit shtetror jan: pavarsia, kontinuiteti dhe pandashmria.
Pavarsia e pushtetit shtetror nnkupton se ai nuk i nnshtrohet asnj pushteti tjetr. Kjo
shprehet si n aspektin e brendshm ashtu edhe n at t jashtm.
Pavarsia sht rezultat i origjinalitetit t vet shtetit dhe vetm pushteti i tij sht burimor.
Origjinaliteti i shtetit nnkupton se shteti sht entitet i aft pr vetarsyetim.
Kontinuiteti i pushtetit shtetror dmth se ai ushtrohet pandrprer, pavarsisht se a
ndryshohen bartsit e tij.

Copyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

E drejta kushtetuese -II-

Pandashmria e pushtetit shtetror nnkupton se ai sht nj pushtet, pavarsisht nga

fakti se mund t ushtrohet prmes m shum organeve.
LEGJITIMITETI I PUSHTETIT SHTETROR
sht nocion politik e sociologjik. Me kt nnkuptojm njohjen nga ana e pjestarve t
nj bashksie politike shtetit, institucioneve ekzistuese t pushtetit pasi q ato jan n
pajtim me disa parime m t larta.
Legjitim sht ai shtet q n veprimtarin e tij sht zbatuar sovraniteti popullor n form
sa m t drejtprdrejt. Kjo dallon nga ligjshmria juridike gjegjsisht nga legaliteti.
Legjim sht ai pushtet q sht vendosur me vendim t shumics s popullit.
FUNKSIONET E PUSHTETIT SHTETROR
Kriter m i prshtatshm pr dallimin e funksionit t shtetit jan teorit dualiste dhe
trijaliste.
Teorit dualiste nisen nga esenca e pushtetit shtetror, respektivisht nga funksioni i tij i
urdhrdhnies dhe zbatimit.
Sipas disa mendimtarve pushteti i cili prcakton rregullat e prgjithshme t sjelljes sht
ai legjislativ, ndrsa pushteti i cili zbaton ato rregulla sht ekzekutiv i cili prfshin at
administrative dhe at gjyqsor.
Prfaqsues t ksaj teorie ishin: Loku, Russo, Hans, Kelzen etj.
Ndarja materiale e pushtetit bhet n baz t veprimtarive t shtetit ku prmes t cilave ai
realizon qllimet e veta. Sipas ktij parimi pushteti ndahet n legjislativ, ekzekutiv dhe
gjyqsor.
Funksionin legjislativ e ushtron shteti prmes sajimit t normave me t cilat krijohet rendi
juridik i shtetit, dhe prmes ligjeve.
Ligji prbhet nga rregulla juridike t reja, t prgjithsme dhe abstrakte
Norma apo rregulla ligjore sht abstrakte sepse zbatohet n raste t shumta, ajo sht
posa e krijuar, sepse me t zbatohet nj funksion konstitutiv n rendin juridik t shtetit.
Brenda funksionit legjislativ dallojm:
- Funksionin kushtetutvns
- Funksionin e rregullt legjislativ
- Funksionin normative
Funksioni ekzekutiv duhet t ndrlidhet me at legjislativ. Pushteti ligjvns krijon ligjet
ndrsa ai ekzekutiv i zbaton ato.
Funksioni gjyqsor paraqet veprimtarin e shtetit prmes t cils ruhet dhe realizohet rendi
juridik.
Elementet kryesore t ktij funksioni jan:
- Normat juridike
- Sjelljet njerzore
- Kontesti
Normat juridike jan konkrete dhe shrben si kriter pr ushtrimin e funksionit gjyqsor.
Sjellja e njerzve sht jo q vlersohet nga aspekti i norms juridike. Funksioni gjyqsor
sht i lidhur me ligjin.
Kontesti sht element qensor i funksionit gjyqsor. Prmes tij dallohet gjyqsia nga
administrate.

Copyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

E drejta kushtetuese -II-

SOVRANITETI
Termi sovranitet ka prejardhjen nga latinishtjae re supremus-i pavarur dhe supremitaseprsi, si dhe nga fjala e vjetr fringe sovrain q dmth i pavarur. Ky term prdoret pr t
shnuar pozitn m t lart t ndonj subjekti n fushveprimin e tij.
Termi sovranitet prdoret pr t shnuar t drejtn e popujve pr vetvendosje (sovraniteti
kombtar).
Teoria bashkkohore bn dallimin mes nocioneve sovraniteti i shtetit dhe sovraniteti n
shtet.
Sovraniteti i shtetit paraqet atribut qensor n shtetin nprmjet t cilit shprehet pavarsia
e tij n raport me faktort e jashtm, si dhe eprsia e tij n raport me faktort e
brendshm.
Sovraniteti n shtet ka t bj me bartsit e pushtetit shtetror si pushtet sovran. Me
sovranitetin e shtetit kuptojm:
a) pavarsin e pushtetit shtetror
b) eprsin (supermacionin) e pushtetit shtetror
c) pakufizueshmrin juridike t pushtetit shtetror
Sovraniteti i shtetit prfshin tre elemente: t jashtme, t brendshme dhe t sintetizuara.
Me elementin e jashtm nnkuptojm pavarsin e pushtetit shtetror n raport me shtetet
e jashtme pr t marr vendime pa mos iu nnshtruar urdhrave t jashtme.
Me elementin e brendshm nnkuptohet eprsia e pushtetit shtetror, ku Brenda territorit t
vet sht pushtet m i lart n krahasim me t tjert.
Elementi i sintetizuar konsiston n pakufizueshmrin juridike t pushtetit shtetror. E drejta
bashkkohore ndrkombtare njeh sovranitetin e shtetit dhe sipas Karts s Kombeve t
Bashkuara, mardhniet midis antarve t Bashksis Ndrkombtare duhet t bazohen
n parimin e barazis sovrane.
Sovraniteti i popullit sht i lidhur me bartsit e sovranitetit Brenda shtetit. Lidhur me at
se kush sht barts i sovranitetit t shtetit ekzistojn disa teori: teoria teokratike,
legjitimiste, e sovranitetit t kombit, sovranitetit t popullit apo shtetasve, marksiste.
FORMAT E DREJTPRDREJTA
T REALIZIMIT T SOVRANITETIT
Sovraniteti realizohet n dy mnyra:
- Nprmjet formave t t vendosurit t drejtprdrejt t shtetasve dhe
- Nprmjet prfaqsimit politik t trupit zgjedhor n organet e caktuara shtetrore
N formn e par vjen n shprehje demokracia e drejtprdrejt, ndrsa n formn e dyt
vjen n shprehje demokracia prfaqsuese.
Demokraci e drejtprdrejt sht ajo kur populli si bashksi politike, tubohet n nj vend
dhe merr vendime lidhur me punt publike. Form t par t ksaj demokracie hasim n
Greqin Antike. N shtetin bashkkohor kjo form as q mund t paramendohet.
Kjo demokraci zbatohet vetm n bashksi territoriale t vogla.
N demokracin prfaqsuese shtetasi nuk vendos drejtprdrejt, por drejtprdrejt i zgjedhin
prfaqsuesit e tyre q vendosin n emr t tyre. Kjo prjashton popullin nga vendim marrja
dhe nuk prkon me idet e sovranitetit t popullit, mirpo n demokracin prfaqsuese
jan gjetur disa forma t pjesmarrjes s drejtprdrejt t shtetasve n ushtrimin e pushtetit
si referendumi, plebishiti, iniciativa etj.

Copyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

E drejta kushtetuese -II-

Referendumi sht institucion m i prhapur dhe m i rndsishm i demokracis si

rezultat i sovranitetit t popullit. Fjala referendum vjen nga latinishtja q dmth at pr t
cilin duhet informuar.
N referendum zgjedhsit prcaktohet pr njrn nga alternativat PR ose KUNDR.
Klasifikimi i formave t referendumit bhet n baz t faktorve t ndryshm siq jan:
- Baza juridike pr mbajtjen e referendumit
- Obligueshmria e vendimit nga referendumi
- Efekti i vendimit nga referendumi
- Cshtja per t ciln vendoset me referendum
- Koha e zbatimit t referendumit
Pr nga baza juridike dallojm dy lloje t referendumit:
- I detyrueshm dhe
- Fakultativ

Referendum i detyrueshm sht ai referendum i cili zbatohet medoemos, meq sht

parashikuar me kushtetut dhe ligj.
Referendumi fakultativ quhet ajo form e t vendosurit t drejtprdrejt, mundsia pr
mbajtjen e t cilit sht parashikuar dhe lidhur me shpalljen e tij t merr vendim organi
competent.
Pr nga obligueshmria e vendimit t referendumit dallojm:
- Referendum detyrues
- Referendum konsultativ
Me referendum detyrues nnkuptojm qndrimin e organeve shtetrore ndaj rezultateve
t referendumit.
Referendumi kshilldhns ose konsultativ sht ajo form e t vendosurit t
drejtprdrejt t zgjedhsve, n t cilin akti q sht object i referendumit nuk miratohet por
prmes referendumit vetm shpreh mendimin rreth tij.
Pr nga efekti i vendimit q del nga rezultatet e referendumit dallojm:
- Referendumin konstitutiv dhe
- Referendumin abrogativ
Prmes referendumit konstitutiv vrtetohet efekti i nj akti t miratuar nga organi
shtetror prkats.
Prmes referendumit abrogativ abrogohet akti n fuqi duke mos e zvendsuar me
tjetr.
Pr nga koha e mbajtjes dallojm:
- Referendumin paraprak ante legume mbahet para miratimit prfundimtar t aktit,
apo para marrjes s vendimit nga parlamenti.
- Referendumi pauses paraqet at plotsues, ngase zgjedhsit vendosin pr aktin
pas miratimit t tij nga ana e parlamentit.
Sipas objektit pr t cilin vendoset dallojm:
- Referendumin kushtetutvns sht form e miratimit prfundimtar t kushtetuts
ose t ndryshimit t saj
- Referendumi ligjvns sht form e miratimit t drejtprdrejt t ligjit nga ana e
shtetasve dhe sht forma e referendumit m e prhapur n bot.

Copyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

E drejta kushtetuese -II-

PLEBISHITI sht nj ndr format e realizimit t drejtprdrejt t sovranitetit t popullit.

Termi plebishit buron nga fjala latine plebiscitum q dmth vendim i popullit i miratuar me
votim. Disa mendimtar thon se plebishiti nuk dallon nga referendumi dhe se ai paraqet
form t referendumit ligjvns.

INICIATIVA (nisma e popullit) sht form e t vendosurit t drejtprdrejt t popullit.

N t drejtn kushtetuese, kjo form njihet si peticion i zgjedhsve. Iniciativa e popullit
mund t jet e prgjithshme dhe e kufizuar.
Iniciativa e popullit paraqitet n form t paformuluar, si krkes me t cilin shprehet
qllimi dhe esenca e aktit q krkon t nxjerret. Organi prfaqsues sht i detyruar ta
shqyrtoj dhe ta harotj propozimin e aktit.
VETOJA E POPULLIT sht form specifike e t vendosurit t drejtprdrejt. Termi veto
ka prejardhjen nga gjuha latine veto, veteor q dmth ndaloj, hedh posht.
Prmes vetos zgjedhsit shfuqizojn ligjet n fuqi. N rast t hedhjes n referendum, ligji
,umd t hedhet posht vetm nse kundr tij kan votuar shumica e zgjedhsve t
regjistruar.
SISTEMI PRFAQSUES SI FORM E REALIZIMIT
T SOVRANITETIT
Ky system mbshtetet n teorin e sovranitetit t kombit sipas t cils kombi si trup
kolektiv ushtron sovranitetin prmes prfaqsuesve t vet t zgjedhur. Ky system sht si
form e imponuar e shtetit modern.
Sistemi prfaqsues s pari sht paraqitur n Angli n shek.XIV me konstituimin e
parlamentit anglez si organ prfaqsues i prbr prej dy dhomave.
TEORIA MBI NDARJEN E PUSHTETIT
Ne praktikn kushtetuese hasim tre sisteme t ndarjes s pushtetit:
- Sistemin presidencial
- Sistemin parlamentar
- Sistemin e przier
SISTEMI PRESIDENCIAL
Ky system sht form e rregullimit kushtetues, form e organizimit dhe ushtrimit t
pushtetit. S pari sht zbatuar n SHBA me kushtetutn e vitit 1787.
Ky system mbshtetet n iden e ndarjes konsekuente t pushteteve dhe bartsve t tyre.
Secili pushtet duhet ti punoj ato pun q i takojn, dhe duhet t jet sa m i pavarur nga
dy pushtetet tjera. Ky system siguron pavarsin e organeve t administrats dhe atyre
gjyqsore nga organi legjislativ i cili sht n pozit m t volitshme nga rrafshi material.
N sistemin presidencial pushtetin legjislativ e ushtron organi prfaqsues, pushtetin
ekzekutiv dhe administrative e ushtron kryetari, t cilin e zgjedh populli, ndrsa pushtetin
gjyqsor e ushtrojn gjykatat, gjyqtart e t cilave i zgjedh populli.
Presidenti si barts i pushtetit ekzekutiv dhe administrative si shef i shtetit ai sht
komandant supreme i forcave t armatosura. Ai emron funksionart e administrats.
Presidenti sht prfaqsues i shtetit dhe sovranitetit t tij, prfaqson vendom n
mardhniet ndrkombtare, lidh marveshje ndrkombtare, akrediton prfaqsuesit
diplomatic etj.
Kryetari pr punn e tij nuk i prgjigjet organit prfaqsuesit, ai nuk mund t ndikoj te organi
legjislativ n miratimin e ligjeve.
Copyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

E drejta kushtetuese -II-

10

SISTEMI PARLAMENTAR
Ky system sht karakteristik pr nga raporti mes parlamentit dhe qeveris.
Parlamentarizmi pr her t par u paraqit n Angli, n luft pr t ngushtuar pushtetin e
monarkut.
Karakteristikat q e lartsojn sistemin parlamentar jan:
- Eprsia parimore e pushtetit legjislativ mbi dy pushtetet tjera, i cili kontrollon punn
e qeveris dhe ka mundsi ta prmbys ate
- Ekzistimi i shefit t shtetit pa ndonj prgjegjsi politike q konsiderohet si element
stabil i pushtetit ekzekutiv
- Zbatimi i institucionit t qeveris, prkatsisht i kshillit t ministrave si organ i
posacshm administrative. Mbreti sundon por nuk qeveris.
Shefi i shtetit mund t refuzoj propozimin e ministrit, gjithashtu edhe ministry mund t
kundrfirmoj aktin e tij.
Ministrant i prgjigjen parlamentit i cili mund ti shkarkoj duke ua votuar mosbesimin.
Ministrant prbjn qeverin parlamentare, kurse qeveria i prgjigjet parlamentit si organ
kolegjial, dhe nprmjet votbesimit parlamenti ushtron ndikim vendimtar mbi qeverin.
Edhe qeveria mund t ndikoj mbi parlamentin, dhe kto ajo i krkon shefit t shtetit ta
shprbj parlamentin dhe prmes saj arrihet baraspesha mes qeveris dhe parlamentit.
SISTEMI I PRZIER
Paraqet nj system hybrid t organizimit dhe ndarjes s pushtetit shtetror. Ky
systemshquhet pr nga kombinimi i parimeve dhe rregullave t sistemit parlamentar dhe
atij presidencial. Ky system njihet si parlamentaro-presidencial ose anasjelltas.
Zbatimi i saj sht si rezultat pr krijimin e nj qeverie stabile dhe eleminimin e
kualicioneve t gjra e cila ka shkaktuar kriza politike t shpeshta. Ky system m shum
zhvillohet si form e presidencializmit t crregullt se sa parlamentarizmit racional.
N raport me dy sistemet e mparshme sht m i hershm, ky sht i ri. Pr her t par
sht paraqit n Finland me kushtetutn e vitit 1919, pastaj n Austri 1934, Franc 1958
etj.
N kt system shefi I shtetit ka pozit shum t fot gjithashtu vjen n shprehje edhe
pavarsia m e madhe e qeveris.
TEORIA MBI UNITETIN E PUSHTETIT
Uniteti i pushtetit sht form e rregullimit t raporteve midis pushtetit legjislativ, ekzekutivadministrativ dhe gjyqsor sipas t cilit:
- Q t tre pushtetet i ushtron nj organ i vetm
- Secilin nga tre pushtetet e ushtrojn organet e vecanta, por organi prfaqsues e ka
eprsin mbi dy t tjert
Forma e par e pushtetit i takon t kaluars ndrsa forma e dyt na paraqitet n form t
konventit dhe sistemit t kuvendit.

Copyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

E drejta kushtetuese -II-

11

SISTEMI I KONVENTIT
Ky sht system i organizimit horizontal t pushtetit ku pushtetit ku pushteti legjislativ dhe
ekzekutiv sht prqndruar n at legjislativ, ndrsa ai gjyqsor sht ndar.
Ky system pr her t par sht paraqitur gjat Revolucionit Francez gjat kohs s
Jakobinve.
Konventi ka zgjedhur Kshillin e Shptimit Publik, i cili ka udhhequr pushtetin ekzekutiv.
Sipas Kushtetuts s Montanjarit e cila nuk hyri n fuqi, Franca nuk ka pasur as shef
shteti, as qeveri, as shef t pushtetit administrative. Kto tre organe i ka prfaqsuar
Konventi si organ m i lart i pushtetit.
Antart e Kshillit i prgjigjen Kuvendit. Secili antar si ministr drejton nj nga
dikasteret e administrats. N kt system sht karakteristike edhe institucioni i
referendumit.
SISTEMI I KUVENDIT
Idet e ktij sistemi kan ardhur n shprehje n Komunn e Parisit (1871) dhe n
shumicn e ish shteteve socialiste. Teoria politike socialiste e RSFJ kt system e
konsideron si besnik t sistemit t konventit, system q mbshtetet n iden e unitetit t
pushtetit. Ktu pushteti gjyqsor arrin nj pavarsi formale dhe faktike.
SISTEMI AUTOKRATIK
Filozofi grek Aristoteli termin autokraci e ka prdorur pr t shnuar nj form t sistemit
politik, ku pushteti gjendet n duart e nj individi t cilin e ushtron sipas dshirs s vet
dhe pr vete. Form m e shprehur e autokracis sht diktatura personale. Format e
qeverisjes autokratike jan:
-Aristokracia, Oligarkia, Plutokracia, Tirania, Despotia dhe Diktatura.

KLASIFIKIMI I ORGANEVE SHTETRORE

Organet shtetrore nxjerrin norma juridike, sigurojn zbatimin e tyre dhe ushtrojn pun
dhe detyra tjera. Secili shtet ka organizatn e vet shtetrore. Organet shtetrore ndahen n:
t armatosura dhe civile, urdhrdhnse dhe ekzekutive, t zgjedhura dhe jo t zgjedhura,
individuale dhe kolegjiale etj.
PARLAMENTI
sht organ m i lart pfaqsues n shtetin bashkkohor, i cili ushtron pushtetin legjislativ
dhe n disa raste edhe at ekzekutiv.
N vende t ndryshme ky organ prfaqsues emrohet ndryshe si: kuvend, konvent, sovjet,
kongres, sejm, megjlis, sabor.
Parlamenti paraqitet me paraqitjen e kushtetutave pr arsye se kushtetuta shnon kalimin
gradual t pushtetit nga aristokratt dhe aristokracia n borxhezi nacionale. Fjala
parlament vjen nga fjala latine parlare q dmth me fol.
Ky organ sht product i demokracis borxheze, megjithse qysh n shtetet skllavopronare
sht paraqitur n form t kuvendit.
Parlamenti s pari u paraqit n Angli, gj q vrehet edhe sot n ekzistimin e Dhoms s
Eprme (t Lordve) si mbeturin e aristokracis. Gjat kohs borxheze ka ardhur n
shprehje Dhoma e Poshtme (komunave).
Parlamenti zgjedhet n katr vite, prmes votave t fshehta dhe sht organ gjithpopullor.
Copyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

E drejta kushtetuese -II-

12

Paritit politike luajn rol kyc n punn e parlamentit t cilat caktojn kandidatt e tyre dhe
pas zgjedhjes ato udhheqin punn e parlamentit qoft si pozit apo si opozit.
Kompetencat e parlamentit jan:
- Parlamenti sht barts formal i sovranitetit (miraton dhe ndryshon kushtetutn,
ligjet)
- Parlamenti ndikon n pushtetin administrative (n sistemet e unitetit t pushtetit, n
vecanti)
- Parlamenti ndikon n mardhniet ndrkombtare.
Pr t siguruar mvetsimin e parlamentit modern, sht zbatuar imuniteti parlamentar.
Imuniteti parlamentar mbron antart e parlamentit pr t shprehur mendimin e tyre dhe
lirisht t votojn pr vendimet q merren.
Si form e mekanizmit t brendshm t puns, parlamenti formon trupa punues t
prhershm dhe t prkohshm, n form t kshillave, komiteteve dhe komisioneve.
SHEFI I SHTETIT
Me termin shef t shtetit n t drejtn kushtetuese, nnkuptojm individin ose organin i cili
ushtron organin e prfaqsimit t shtetit dhe sovranitetit t tij n mardhniet e brendshme
dhe ato ndrkombtare.
N sistemin presidencial shefi i shtetit sht barts i tr pushtetit ekzekutiv dhe atij
administrative.
N monarkin absolute shefi i shtetit sht barts absolut i tr pushtetit. T gjith
kushtetutat sanksionojn kompetencat e shefit t shtetit.
Kemi disa forma t shefit t shtetit:
- Shefi individual i shtetit dhe
- Shefi kolegjial ose kolektiv i shtetit
Shefi individual i shtetit sht paraqitur n form t monarkut, kryetarit t republiks dhe
kryetarit t shtetit.
Monarku sht forma m e vjetr e shefit individual t shtetit. Ai e ka trashguar fornin dhe
ka pasur pushtet t pakufizuar.
Sistemi feudal karakterizon tipin e monarkis dinastike gj q n shek.XX e kan prdorur
ushtarakt pr marrjen e pushtetit prmes grushtshtetit. Forma m e fort e shefit
individual t shtetit ka qen monarkia absolute.
Pastaj kemi edhe tri forma t tjera si:
1. Monarkun n monarkin kushtetuese, i cili prfaqson shtetin, ushtron funksionin e
mbrojtjes s unitetit dhe sovranitetit t shtetit
2. Shefi i shtetit me disa prerogativa m t gjera se ai i pari
3. Shefi i shtetit n monarkit kushtetuese si shef formal ose faktik i cili emron nj
pjes t parlamentit dhe prmes dekreteve t caktuara ndryshon kushtetutn.
Shefi individual i shtetit n shtetet jomonarkiste
Kto shtete bazohen n qeverisjen republikane, dhe pr kt arsye shefi i shtetit emrohet
si Kryetar i Republiks rasti i Zvicrrs dhe Kryetar i Shtetit rasti i SHBA-ve.
Kryetari i republiks sht shef i shtetit si kategori kushtetuese. Kryetari i shtetit sht shef
faktik i pushtetit ekzekutiv si dhe shef i shtetit.
Shefi individual i shtetit sht zbatuar n nj sr shtetesh socialiste si Poloni,
Cekosllovaki, RFPJ, Kin etj.
Shefi i shtetit sipas Kushtetuts s Austris, Brazilit, SHBA-ve duhet t ket mbushur 35
vjet pr tu kandiduar, kurse Gjermania dhe Turqia nga 40 vjet.
Copyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

E drejta kushtetuese -II-

13

Shefi i shtetit n kto vende zgjedhet n kto mnyra:

- N zgjedhje t drejtprdrejta nga ana e popullit (Qipro, Kosov, Franc, Island etj)
- N zgjedhje t vecanta t trthorta
- Nga ana e organit m t lart prfaqsues
Mandati i shefit t shtetit zgjat 4,5,6,7 vjet dhe sht i prjetshm n Gan.

SHEFI KOLEKTIV I SHTETIT

Format e para t shtetit kolektiv i hasim n Grecin Antike, ku sht tentuar q pushteti
ekzekutiv ti besohet organeve kolektive. M von kt e hasim n Franc, pas revolucionit
demokratik.
Formn e par t shefit kolektiv t pushtetit ekzekutiv e ka zbatuar Zvicrra (1848).
Nj form t ngjashme e kemi edhe te Kushtetuta e Uruguajit e vitit 1952, ku funksionin
ekzekutivo-politik e ushtron Kshilli Kombtar i Qeveris q zgjedhet nga populli me
mandat 4 vjecar. Prmes ksaj forme sht tentuar ti shmanget si parlamentarizmit klasik
ashtu edhe sistemit presidencial klasik amerikan.
Me kushtetutn e RSFSR t vitit 1918, formohet Komiteti Qendror Ekzekutiv i Sovjetve si
form kushtetuese e organit kolektiv ekzekutiv, t cilin e ka zgjedhur Kongresi Gjithrues i
Sovjetve.
Gjithashtu n kushtetutn e BRSS t Brezhnjevit t vitit 1977 dhe at t Stalinit (1936)
zbatohet forma e shefit t shtetit si Presideum i Sovjetit Suprem.
PRGJEGJSIA E SHEFIT T SHTETIT
Pr kushtetutshmrin dhe demokracin kjo ka nj rndsi t madhe. Pr sa i prket
monarkut, ai jnuk i prgjigjej askujt, ngjashm sht edhe n shtetet me diktatur
personale. N shtetet me system presidencial ekziston prgjegjsia e kryetarit, kshtu psh
sipas Kushtetuts s SHBA-ve kryetari i shtetit dnohet n rast t tradhtis, mito dhe
krimeve t tjera t rnda.
E drejta e fillimit t procedurs i takon Kongresit, n baz t institucionit t impicimentit. N
sistemet parlamentare shefi i shtetit, kryetari paraqitet para popullit, zotit dhe historis.
N shtetet socialiste pr rast tradhtie t tij, ai sht likuiduar fizikisht.
QEVERIA n kuptimin e gjr politik, me termin qeveri kuptojm pushtetin. Ai prdoret
edhe pr ti shnuar t gjitha organet m t larta legjislative dhe ekzekutive t shtetit.
Prfundimisht ky term prdoret pr ta emruar organin m t lart t pushtetit ekzekutiv.
Nga t gjitha organet dhe institucionet e shtetit, qeveria ka m shum prioritet, sepse
pushteti nuk mund t paramendohet n qoft se nuk zbatohet. Pushteti ekzekutiv paraqet
nj ndr mekanizmat kryesor t pushtetit dhe formn themelore, nga e cila pasqyrohet
karakteri i pushtetit dhe brendia e rregullimit politik n cdo shtet.
QEVERIA N SISTEMIN PARLAMENTAR
sht organi m i lart ekzekutivo-politik n nj vend. Qqeveria parlamentare s pari
paraqitet n Angli, q n praktikn e monarkut q ti ftoj n konsulltime ca antar t
Kshillit Mbretror.
Nj ndr karakteristikat e qeveris parlamentare sht se ajo formohet n parlament dhe
mvaret nga ai. Ajo formohet nga funksionar politik q kan shumicn n parlament dhe
mvaret nga ai. Ajo formohet nga funksionar politik q kan shumicn n parlament.
Copyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

E drejta kushtetuese -II-

14

Qeveria n trsi e ushtron pushtetin ekzekutiv dhe administrative, njherit ajo sht
kolegj ministrash t cilt mbajn prgjegjsi individuale si ministra n krye t dikastereve
prkatse.
Qeveria duhet ta gzoj besimin e parlamentit.
N Angli, qeverin e formon ajo parti q ka ngadhnjyer n zgjidhjet parlamentare dhe
sht homogjene sepse formohet nga nj parti politike. N krye t qeveris gjendet
kryeministri, i cili sht lider i partis n pushtet.
Qeveria ka t drejt t krkoj zgjedhje t parakohshme. Qeveria angleze formohet n
form t kabinetit, politikn faktike e udhheq kryeministri dhe Kanbineti. Ajo prbhet prej
30 antar.
Kabinetin e prbjn emrat m t shquar t partis n pushtet t cilt udhheqin me
ministrin e jashtme, brendshme, mbrojtjen, financat e buxhetit, me ekonomin, drejtsin
etj.
N Franc parlamenti paraqet pushtetin themelor. Pushteti ekzekutiv sipas kushtetuts s
Francs t vitit 1875 i takon Kryetarit t Republiks, t cilin funksion e ushtron drejtprdrejt
dhe q formohet sipas vullnetit t parlamentit.
M von pushteti faktik sht ushtruar nga Kshilli i Ministrave ku qeverin e formon
mandatari q e cakton presidenti dhe e miraton parlamenti, dhe ka mundsi ta rzoj
qeverin.
ORGANI EKZEKUTIV N SISTEMIN PRESIDENCIAL
Funksionet legjislative dhe ekzekutive jan t ndara. Pushteti ekzekutiv gjendet n duart e
kryetarit t republiks, q mund t prgjigjet vetm para popullit.
Kryetari sht shef i shtetit, kryekomandant supreme i forcave t armatosura, krytar i
pushtetit administrative dhe qeveris.
Ai emron udhheqsit e departamenteve t administrats udhheq punt e jashtme q
ndryshe njihet si sekretar shtetror.
Edhe pse ktu prdoren termet qeveri dhe kabinet n t vrtt nuk kemi as qeveri e as
kabinet. Vendimet i merr kryetari.
ORGANI EKZEKUTIV N SISTEMET MONOPOLISTE
Forma e par e ktij sistemi u paraqit n sistemet politike autokrate dhe absolute. Sistemi
monopolist nuk paraqet qeverisje personale ose diktatur personale. Kjo sht qeverisje
plutokratike, oligarkike, militariste.
N sistemet bashkkohore monopoliste, funksiononin vendimtar t pushtetit e ushtron
qeveria e cila i nnshtrohet nj personi. N kt system ekzisotn edhe organi prfaqsues.
ORGANIZIMI I PUSHTETIT EKZEKUTIV N SISTEMIN E KONVENTIT
Sipas Kushtetuts s Zvicrrs ky nocion paraqet nj nga format e shprehjes s sovranitetit
popullor. Prfaqsues i sovranitetit t popullit sht Kuvendi, i cili n cdo 4 vjet zgjedh
Kshillin Federativ prej 7 antarsh dhe ushtron pushtetin m t lart ekzekutiv dhe
administrative.
Kshilli Federativ nuk ka cilsin e kolegjit t ministrave, kabinetit dhe as t qeveris.
N kushtetutn e Uruguajit pushteti ekzekutiv i besohet Kshillit Kombtar, i cili prbhet
prej 9 antarve, q zgjedhen drejtprdrejt n cdo 4 vjet. Ky kshill sht edhe shef i
shtetit, ai zbaton ligjet, kujdeset pr ruajtjen e rendit juridik, udhheq politikn e jashtme,
emron funksionart ushtarak dhe gjyqtart etj.

Copyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

E drejta kushtetuese -II-

15

SISTEMI I ORGANEVE T DREJTSIS

Me kt system kuptojm sistemin e vecant t institucioneve shtetrore q organizohen
dhe funksionojn jasht organeve prfaqsuese dhe atyre ekzekutive, t cilat e ushtrojn
pushtetin gjyqsor. N sistemin e organeve t drejtsis hyjn gjykatat.
N disa vende n kt organ prfshihet prokuroria dhe avokatia publike. Organet e
drejtsis merren me zbatimin e rreguollave t prgjithshme juridike, dhe bn mbrojtjen e
rendit shoqror, ekonomik e politik.
GJYKATA SI KATEGORI E S DREJTS KUSHTETUESE
Gjykatat mbrojn vlerat dhe interesat themelore t shoqris. Ato jan pjes historike t
njerzimit. Deri sa n fillim paraqiten si kshilla t shtetasve t formuar AD HOC sot ato
paraqesin institucione prkatse t pushtetit politik, dhe organe t pazvendsueshme t
shtetit.N fillim gjykatat kan qen t mvarura nga pushteti ekzekutiv, dhe kan qen t
varura drejtprdrejt nga ai.
N periudhn e ndarjes s pushteteve, gjykatat u shpalln si organe t posacshme, t cilat
ushtrojn pushtetetin gjyqsor n mnyr t pavarur.
Gjykatat kan ndikuar shum n mbrojtjen e t drejtave dhe lirive t njeirut, e sidomos
gjat Revolucionit Borxhez. Gjykatat varen nga niveli i demokracis n nj shtet.
SHBA-t gjykatat i konsiderojn si institucion m t rndsishm t ruajtjes s lirive dhe t
drejtave, t kushtetutshmris dhe demokracis.
Gjykatat paraqesin institucione dualiste, dhe ktu vlen t prmendet mendimi se gjykata
sht institucion shoqror-politik, organ i prkrahjes s pushtetit politik, organ i prbashkt
i shtetasve dhe i dhuns s jashtme, sht organ q mbron t drejtat dhe lirit e njeriut
dhe s fundi sht organ i tjetrsimit t tij.
FUNKSIONI GJYQSOR
Nj mori juristsh dhe mendimtarsh, duke filluar nga Ciceroni, Loku, Monteskje kan
pohuar se funksioni gjyqsor sht plotsisht i pavarur dhe shrben si mjet mbrojts pr
keqprdorjen e funksioneve tjera.
Sociologt dhe politikologt realist pohojn se gjyqsia sht institucion thjesht politik.
Funksioni gjyqsor paraqet elementin qensor t sistemit politik n nj vend. Ai prbn
bazn e drejtsis.
Funksioni gjyqsor sht e garantuar me kushtetut pr mbrojtjen e paanshme t lirive dhe
t drejtave t njeriut, t prons dhe interesave shtetrore e shoqrore dhe form e
shqiptimit t sanksioneve penale n baz t prgjegjsis.
Ajo sht form themelore e ruajtjes s rendit juridik, dhe form e mbrojtjes s
kushtetutshmris.
KOMPTETENCAT E GJYKATAVE
Gjykatave iu sht besuar gjykimi i veprave penale, pastaj zgjidhja e konflikteve dhe e
kontesteve mes personave fizik dhe juridik, me karakter pasuror, juridik, familjar etj.
N disa vende ato ushtrojn kontrollin e ligjshmris s akteve t organeve t
administrats, kur vendoset mbi t drejtat e shtetasve.
Konfliktin administrative mund ta filloj prokurori, kur konstaton se me ligj sht cenuar
individi apo personi juridik.
Lidhur me konfliktin e administrats ekzisotjn dy sisteme:
- Sistemi i klauzuls s prgjithshme
- Sistemi i numrimit
Copyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

E drejta kushtetuese -II-

16

PROCEDURA GJYQSORE
Ekzistojn disa lloj t procedurs gjyqsore:
- Penale
- Kontestimore
- Jashtkontestimore
- Prmbarimit
Procedurat rregullohen prmes ligjeve t vecanta. Pr t siguruar objektivitetin e gjykats
jan zbatuar rregulla t caktuara t procedurs gjyqsore.
Parimet kryesore t ktyre rregullave jan:
- obligimi i gjykats t marr n pyetje secilin para se ti shqiptohet denimi
- sigurimi i mundsis, secils pal, q para gjykats drejtprdrejt ti kundrvihet
pals tjetr, dhe ti kundrshtoj pohimet e saj
- e drejta e palve q para gjykats ti shqyrtojn cshtjet me goj
- puna publike e gjykats
- e drejta e pals t kundrshtoj vendimin e gjykats s shkalls s par
gjykatat marrin vendime sipas ligjit, mirpo n disa vende ato duhet t zbatojn aktet e
organeve ekzekutive-politike dhe ato t administrats. Gjykatat anglo-saksone, vendimet i
mbshtetin, n vendimet e plotfuqishme t gjykatave t marrura m hert PRECEDENTI.
Sistemi i gjykatave n vendet unitare sht i thjesht, ndrsa n ato federative m i
ndrlikuar.
Gjykatat ndahen n:
- Gjykata t shkalls s par (themelore)
- Gjykata t shkalls s dyt (apelit)

PROKURORIA
Prokuroria ekziston n t gjitha vendet. Ky institucion emrohet si:
- Prokurori publike
- Prokurori shtetrore
Funksioni i prokuroris qndron n ndjekjen e kryesve t veprs penale, dhe prfshin
fillimin e procedurs penale dhe paraqitjen e mjeteve t rregullta juridike.
N shtetet socialiste, prokuroria ka pasur pr mission t kontrolloj zbatimin e prpikt t
ligjit.
N SHBA n krye t Prokuroris Federative gjendet prokurori (atorny) i prgjithshm, t
cilin e emron presidenti me plqimin e Senatit, dhe i cili njkohsisht sht edhe ministr i
drejtsis.
***

***

Created by V.R.H***
23th May 2005***

***

Copyright Valon R.Hasani Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am