KKTC KIRMA KUM AKIL

TAOCAKLARI RAPORU
1.1 GR
Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinin nemli evresel problemlerinden olan ta ocaklar
eitli evrelerce tartlmakta ve sorunun zlmesi iin aba ortaya konmaktadr.
Yerel basnda da sklkla yer alan taocaklar, kamuoyunun yakn bir ekilde takip
ettii ve ounlukla olumsuz tepkiler gelitirdii bir konudur.
Agrega ihtiyac alt ve st yaplarn vazgeilmez unsurlarndan olup, lkemizde de
karayolu, glet, baraj ve bina inaatlar srdke agregaya olan talep de srecektir. Bu
durumda yaplmas gereken ise, gerek ekonomiyi, gerekse evresel faktrleri gzeten
srdrlebilir uygulamalarn, optimum artlarda yrtlmesini salamaktr.
Temelinde bir madencilik faaliyeti olan ta ocakl sektrnn bilimsel gereklerle
uyumlu olarak ynlendirilmesi, ancak bu konuda eitim alm kiilerce yaplmas
halinde zme kavuturulabilir. Aksi durumda sektrn deerlendirilmesi yanl,
eksik veya hatal bir ekilde ele alnarak ekonomiye ve evreye ciddi zararlar verebilir.
Bu rapor, bu dncelerle kaleme alnm ve odak noktas olan ekonomik geliim ile
evresel deerlerin korunmasna eit lde nem atfetmitir. Bu bakmdan ncelikle
sektrn tarihesini ele alnmasnda ve gelinen aamaya nasl ulaldnn ortaya
konmasnda yarar vardr.

1.2 TARHE
KKTC krma akl-kum reten ta ocakl tarihesi temel aamadan
olumaktadr: 1975-1990 aras dnem, 1990-2004 aras dnem ve 2004-2014 aras
dnem. Aada bu aama kapsaml olarak irdelenmektedir:
1.2.1 1975-1990 Aras Dnem:
KKTCde krma kum-akl iletmecilii 1975 ylnda balamtr. Ancak Gngr
blgesinde bulunan taocaklarnn 1974 yl ncesinde de faaliyette olduu ve retimin
1940l yllara kadar uzand bilinmektedir.
Girne Beparmak Sra Dalarnn gney yamalarndaki krma kum-akl
iletmeciliinin ivme kazanmas 1990 ylnn sonrasna rastlamaktadr. O yla kadar
lkenin ihtiya duyduu malzemenin tamamna yakn Gaziveran - Kumky ky
eridinden denizel malzeme olarak elde edilmekteydi. Ancak sz konusu blgenin yer
alt sular asndan sakncal olduu ve deniz suyu giriimine katk salad gerekesi
ile dnemin Bakanlar Kurulu, bu ocaklarn kapatlmas ynnde karar alm ve inaat
sektrnn ihtiya duyduu malzemeyi elde etmek iin tek alternatif olarak
Beparmak Dalar gsterilmitir.
Bahse konu sradalarn kuzey yamalar turizm ynnden deerlendirilmi ve
taocakl yaplmamas benimsenmitir. Bu balamda kk apl mozaik ocaklar
dahi kapatlmtr.
1.2.2 1990-2004 Aras Dnem:
1990 sonras dnemde Kbrsl Trkler iin dadan retim yapmak yeni saylabilecek
bir durumdu. Bu dnemde Girne Limannn yapm esnasnda ta alnan yerde retim,
galeri patlatma yntemi ile gerekletirilmi ve bu retim teknii ocak iletmecilerinin
beenisini kazanmt. Olduka ciddi sakncalar ieren bu teknik hzla yaylm ve 5060 metreden 90-100 metreye varan aynalar olumasna yol amtr.
Gerek emniyet asndan gerekse evresel etkiler asndan deerlendirildiinde son
derece sakncal bir uygulama olan galeri patlatma yntemi, 1 Nisan 2004 tarihinde

hkmetin alm olduu bir kararla yasaklanm ve bu durum hem ta ocakl

sektr hem de evre iin nemli bir dnm noktas olmutur.

1.2.3 2004-2014 Aras Dnem:

1 Nisan 2004 tarihinde KKTC Bakanlar Kurulu karar ile galeri patlatma yntemi
tamamen yasaklanm, ocaklara toz indirgeme sistemi kurulmas zorunlu klnm ve
bu tarihten itibaren yeni krma kum-akl oca izni verilmeyecei karar altna
alnmtr. Ayrca sz konusu ocaklarn aalandrma almalarna hz vermesi
ngrlmtr.
Galeri patlatma ynteminin yasaklanarak, basamak retimi yntemine geilmesi
evresel adan ortaya kan yer sarsnts, toz, hava oku v.b. kt etkileri, galeri
sistemine gre greceli olarak azaltmtr. Ayn ekilde, toz indirgeme sisteminin
zorunlu klnmas da bu etkiyi nemli oranda azaltmtr. Galeri patlatmadan basamak
retimi yntemine geilmesi ile birlikte ocak snrlarnn geniletilmesi ve ocaklarn
daha geni bir alana yaylmas sz konusu olmutur. Dier taraftan, uzun yllar
boyunca gerekletirilen galeri patlamann yaratt grnt kirliliinin henz ortadan
kaldrlamad da ortadadr.
Ocaklarda 1 Ocak 2008 itibariyle gelitirilen puanlama sistemi ile bir takm kriterlere
(bu kriterlerin deerlendirilmesi ileri blmlerde yaplacaktr) ulalmas ve iletme
izinlerinin bu kriterler dorultusunda verilmesi ngrlmtr.

2. KKTC TA OCAKLARI LE LGL YASAL MEVZUAT

lkemizde madencilik ve taocakl faaliyetleri, Fasl 270 (Maden ve Ta Ocaklar

Kanunu) ve bu kanun altnda karlan nizamnamelere uygun olarak yrtlmektedir.
Aada, anlan fasl ierisinde yer alan ilgili maddeler irdelenmektedir.
2.1 Ksm V. Ta Oca letmecilii
Madde 36. Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetindeki tm ta ocaklarnn denetimi
Bakanlar Kuruluna verilir.
Madde 38 (1) Taoca iletme izni Kaymakam tarafndan 1 yllk bir sre iin verilir
ve 1 yllk srelerle mteaddit defalar yenilenir. Ancak kaymakamn verdii izin
gsterilecek makul nedenlerle Kaymakam veya Maden Dairesi Mdr tarafndan
herhangi bir zaman iptal edilebilir.
Madde 39. (1). Taoca iletme ruhsatlar Bakanlar Kurulu tarafndan verilir.
(2) Ta oca iletme ruhsatlar 25 yll amayan sreler iin verilebilir
ve her defasnda 25 yll amamak zere bir veya mteaddit defalar yenilenebilir.
Ancak byk sermaye yatrmlarnda bulunulmas ve iletme tesisleri kurulmas
gerekli durumlarda bu sre 50 yll olabilir ve byle bir ruhsat 50 yl amayacak bir
sre iin yenilenebilir.
Madde 40. Ta ocaklarn tefti veya kapatma yetkisi
(1) Jeoloji ve Maden Dairesi Mdr veya Jeoloji ve Maden Dairesi
Mdrnn o amala yetkili klaca herhangi bir kii
(a) Herhangi bir ta ocana veya bir ta oca iletme ruhsatnn
kapsad blge iinde bulunan herhangi bir araziye girebilir ve bu gibi
bir ta ocan, ta oca iletme faa1iyetlerini veya ta oca ile ilgili
ileri tefti edebilir;
(b) Ta oca iletme ruhsat sahibinden ruhsatn ibraz etmesini isteyebilir
ve ruhsat sahibi de bu istei yerine getirir.

Madde 41. Bakanlar Kurulunun ta oca iletme ruhsatn sona erdirme yetkisi
Bir ta oca iletme ruhsat sahibince, ruhsatnda var olan herhangi
taahht veya koulun devaml olarak ihll edilmesi ve sz konusu ihllin
dzeltilmesi iin Bakanlar Kurulunca yaplan yazl ihbara ramen, ihbarn
alnd tarihten balayarak, Bakanlar Kurulunun, otuz gn amamak zere,
ngrecei sre iinde dzeltilmemesi halinde, byle bir ruhsat sahibinin ta oca
iletme ruhsat, bu arada ruhsat sahibinden herhangi bir istemde bulunma
konusunda gereklemi herhangi bir hakka halel gelmeksizin,

Bakanlar

Kurulunca sona erdirilebilir.

2.2 Ksm II Genel Kurallar
Fasl 270 II. Ksm Genel Kurallar blm ile ruhsat sahiplerine aada belirtilen
ykmllkler getirilmektedir:
stenildiinde sunulmak zere, retilen tala ilgili doru muntazam hesaplar,
planlar alan kaytlar, i kaza kaytlarn dzenli ve anlalr ekilde tutmay,
Her ayn 20inci gnnden nce, sahasnda yaplan ile ilgili tasdikli aylk
rapor ve her yln 20 Ocak gn veya nce yllk imalat raporlarn Jeoloji ve
Maden Dairesine sunma,
emniyeti iin nizamnamede belirtilen artlar eksiksiz yerine getirme,
zelikle patlayc madde kullanmnda ehliyetsiz kiilerin altrlmamas ve
patlayc nizamnamesine uyulmas ykmll,
2.3 Fasl 270in Yrtlmesinde Dikkate Alnacak Dier Yasalar
Fasl 270in uygulanmas esnasnda, dier baz yasalarn da gznne alnmas
gerekmektedir. Bu yasalar ile gznne alnma nedenleri aada sunulmaktadr:

evre Yasas ve ed Tz (Taoca iletmeleri-ed ynnden)

Mlkiyet Yasalar (Faaliyet alanlarnn mlkiyeti ynnden)

Fasl 60 Orman Yasalar (Aalar ve bitki rtsne yaplacak tahribat

ynnden)

Yol Gvenlii Yasalar (Taoca rnlerinin tanmas esnasnda yol gvenlii

asndan uygulanacak kurallar ynnden)

60/1989 Sayl Jeoloji ve Maden Dairesi Yasas (Kurulu, Grev Ve alma

Esaslar) (zin ve denetim makam olmas ynnden)

KTMMOB Yasas (128/2011 sayl Maden, Metalurji, Jeoloji, Jeofizik ve

Petrol Mhendisleri Odas Mesleki Hizmet ve Denetim Tz) (letme
projelerinin vizelenmesi ve denetimi ynnden)

Standartlar (retilen agregann kullanm alanlarna uygun kabul grm

standartlara uygunluu ve tketici haklar ynnden)

alma Yasalar (alma koullar ve kayt altna alma ynnden)

Patlayc Madde Yasas (Patlayc madde depolama, kullanm, bildirim, kayt

ynnden)

Emniyeti Yasalar (alma ortamnda lm ve yaralanmalara yol

aabilecek ortamlarn giderilmesi ynnden)

Sit Alanlar le lgili Yasalar (Ta oca almalarnn sit alanlarndan uzakta
yaplmas ynnden)

Fasl 351 Su Yasas (Ta oca almalarnn, yer alt su kaynaklarna etkisi
ynnden)

2.4 Yasa ve Mevzuata ilikin Deerlendirme

Ta ocaklarna ilikin mevcut yasa ve mevzuat ile ilgili deerlendirme aadadr:

 Ta ocakl ile ilgili tm yasa ve tzkler zellikle teknik adan gnn

koullarna uygun hale getirilmelidir. Grnt kirlilii, iletme problemleri,
doaya yeniden kazandrma (rehabilitasyon) almalar, toz, grlt ve
titreim problemlerinin giderilmesine ynelik Avrupa Birlii standartlarna
uygun tzk ve ynetmeliklerin karlmas gerekmektedir.
Bugnk yasada doaya yeniden kazandrma (rehabilitasyon) iin herhangi
bir art bulunmamaktadr. Rehabilitasyon art yasa ile zorunlu hale
getirilmelidir. letme ruhsat alan ocan doaya yeniden kazandrma
(rehabilitasyon) projesini sunarak iletmeye balamas salanmaldr.
Yasa ve Tzklerin kendi ilerindeki ve birbirleri ile olan elikiler
giderilmelidir.
Yasa ve Tzkler gncel Trke ile yeniden tercme edilmelidir.

Madde 40 Jeoloji ve Maden Dairesi Mdrne ta ocaklarn tefti amal

herhangi bir kiiyi grevlendirme yetkisi veriyor. Ta oca teftii
madencilik eitimi alm kiiler tarafndan bilimsel kurallara uygun olarak
yaplmaldr.

3. KKTCDE KIRMA
OCAKLARININ KONUMU

AKIL-KUM

RETEN

TA

3.1 lkenin htiya Duyduu Agrega Kaynaklar

Agrega doal, yapay veya her iki cins youn mineral malzemenin genellikle 100
mmye kadar eitli byklklerdeki knlmam ve/veya krlm tanelerinin bir
yndr. Doal agrega, kum ocaklarndan, dere yataklarndan ya da deniz kysndan
elde edilir. Yapay agrega ise talarn, bu i iin retilmi aralar (konkasr) ile
krlmasyla mekanik olarak retilir. lkemizde agrega kayna olarak dere yataklar
ve

deniz

kysndaki

alvyonlar

ile

beparmak

dalarndaki

kire

talar

kullanlabilmektedir.
Dere ve deniz malzemesi daha nce denenmi ancak alanlarnda yaratlan
olumsuzluklar nedeni ile vazgeilmitir.
Kireta agregas gerek st, gerek alt yaplarda kalite salamas ynyle
kullanlabilecek ideal malzemedir. Bu balamda, lkemizdeki agrega retimine
ynelik ta ocaklar beparmak dalarnda konulanmtr.

3.2 Ta Oca Ruhsat Bilgileri

Jeoloji ve Maden Dairesi ile evre Koruma Dairesinden alnan verilere gre ta
ocaklarnn izin tarihleri, ruhsat alanlar ile kapasitelerini gsteren tablo 1 aada
verilmektedir.

Tablo 1. Taocaklar Ruhsat Bilgileri

Firma Ad

Ruhsat
Verili
Tarihi

Ruhsat
Biti
Tarihi

2004/2005

2004/2005
EDde Taaht
Edilen Tesis
Kapasitesi
(Ton/gn)

Mevcut
Kapasite

(m )

(Gn=10 Saat)

(ton/gn)

letme
Raporu
Ruhsat Alan
2

2014

2004/2005
EDde Taaht
Edilen Ocak
mr

Aral

Mozaidex

1996

2015

54.700

1000

2000-3000

Aan

1997

2014

9.000

1000

1000-1500

Erfua

1996

2014

41.400

250

2000-3000

40

Arpalkl

1987

2014

65.000

1500

2000-3000

70

Krolu

2010

2014

1000-1500

Ne-Ke

1994

2014

78.000

300

500-1000

30

Bozkaya

1977

2017

234.000

2000

2500-3500

21

Grda

1998

2014

208.000

1000

2000-3500

46

Ahmet
Topal

1991

2015

104.000

1500

2000-3000

36

Levent
(Gngr)

1995

2015

R.B.M

1991

2014

53.037

1000

2000-3000

22

Metin Ulu

1994

2014

40.300

Cypromer

1976

2017

321.924

2000

2500-5600

31

sta 1

1997

2016

42.162

1000

2000-3000

30

sta 2

46.663

1000

20

Karayollar
Dairesi

2000

2000

Beparmak

1994

2014

56.200

1500

2000-3000

19

Levent

1987

2016

50.600

200

2000-3000

12

ahin
Nakliyat

1979

2013

26.000

2000

1000-1500

Kaynak: JMD, KD.

3.3 Mevcut Konum ve Ruhsat Alanlarnn Mahsurlu Yanlar
Faal olan krma ta ocaklar; Akiek Blgesinde sras ile Mozaidex Ltd, Aan
Nakliyat, Erfua Ltd; Boazda Soyer Arpalkl; Dikmende, Salih Krolu Ltd,
Gngrky - Deirmenlik arasnda ise Ne-Ke Ltd, Bozkaya Ltd, Grda akl l. Ltd,
Ahmet Topal, Levent (Gngr) Ltd, R.B.M.Co.Ltd, Metin Ulu, Cypromer Ltd, sta
Ltd, Beparmak l Ltd, Karayollar Dairesi Oca, Levent naat Ltd; Mersinlikte
ahin Nakliyatdr.
Mevcut ocaklarn nemli bir ksm Beparmak dalarnn gney yamalarndadr. Bu
blge adann nemli ksm tarafndan grlmektedir. Bir ta ocanda faaliyeti devam
ettii srece, grsel kirlilik yaratmas kanlmazdr. Maalesef bu durum, youn bir
nfus tarafndan her gn izlenmektedir.
Ocak snrlarnn birbiri ile ortak olmas baka bir dezavantajdr. yle ki, snrlarda
yaplan patlatmalar sonrasnda kan malzeme, komu alana dmekte ve malzemenin
kime ait olduuna dair ihtilaflar yaanabilmektedir. Bu durum ocak snrlarnda
dzgn basamaklarn oluturulmasn engellemektedir. Doal olarak ocak sahipleri
snrlardan bir miktar uzak durmakta ve neticede iki ocak arasnda dar-uzun ve
basamaklandrlmam knt halinde grnt olumaktadr. (Bk. Resim 1ve Resim 2)
Dier yandan, ocaklarn ilerlemeleri e zamanl olmadndan aynalarda e-be
dizilimler izlenmektedir. Snrlarn ortak olmas zellikle ortada kalan ocaklarn
ulam-servis yollar oluturulmasna engel tekil etmektedir. Bu durum ise nemli bir
dezavantaj olarak gzlenmektedir. lerideki blmlerde de irdelenecei zere,

balantsz lokasyonlarda faaliyet gsteren ocaklarn nemli bir blm gerek retim,
gerekse evre faktrleri asndan daha olumlu pozisyondadrlar.

Resim 1. 19/02/2014 tarihli Mozaidex ve Aanlar Ltde ait ta ocaklarnn grnts

Resim 2. 11/03/2014 tarihli Cypromer ve sta Ltde ait ta ocaklarnn grnts