KANT VE BENJAMNDE

DDETN TARH VE HATIRLAMA

Hakan REKOLU**
ZET
Bu alma, Kant ve Walter Benjaminin tarih ve tarih yazm ile
hatrlamann politik ilevi arasnda kurduklar ilikiyi iddet ve bar temas
zerinden ele almaktadr. Buna gre, Kant varsaymsal bir tarihsel ilerleme
anlayndan, Benjamin ise ilerleme eletirisinden hareketle bir tarih ve
tarih yazm anlay gelitirir. Kant ve Benjamin, tarih yazm ile hatrlama
yetisinin politik ilevi arasnda karlkl bir iliki olduu konusunda
uzlasalar da hatrlamann metodolojik aralar konusunda farkl grlere
sahiptirler. Ancak her iki filozof da, insan, tarihsel konumundan doan etik
ve politik ykmllklere sahip bir varlk olarak tasarlarlar.
Anahtar Kelimeler: Tarih, tarih yazm, hatrlama, iddet, sava,
bar.

(The History of Violence and Remembrance in Kant and

Benjamin)
ABSTRACT
This study focuses on the connection between history, historiography
and the political aspect of remembrance, as established by Kant and Walter
Benjamin. Kantian history is hypothetical-progressive, whereas Benjamins
departure point is critique of progress. Even though both philosophers
agree on the connection between historiography and the political aspect of
the faculty of remembrance, they differ in the methodological instruments of
remembrance. Yet, both philosophers envisage human as a being in his own
historical situatedness with ethical and political responsibilities.
Keywords: History, historiography, violence, remembrance, war,
peace.

Bu almann ana temas, 2007 ylnda Kocaeli niversitesinin dzenledii iddet

konulu sempozyumda sunulmu olan Benjamin ve Kantta Tarih ve iddet balkl
szl bildiriye dayanmaktadr.
**
Adnan Menderes niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Felsefe Blm retim yesi

FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 2012 Bahar, say: 13, s. 1-9
ISSN 1306-9535, www.flsfdergisi.com

Kant ve Benjaminde iddetin Tarihi ve Hatrlama

5 Nisan 1795de, Baselde, devrimci Fransa Cumhuriyeti ile monarik

Prusya Devleti arasnda bir bar antlamas imzalanr. Ayn yl, Kant bu
szlemenin ona verdii umutla nl eseri Ebedi Bar yaynlar. 23 Austos
1939da ise, Moskovada, bu kez Nazi Almanyas ile Sovyetler Birlii arasnda
bir Saldrmazlk Pakt imzalanr. Yaklak bir yl sonra, Walter Benjamin bu
birliin onda yaratt hayal krklnn da etkisiyle Tarih Kavram zerineyi
kaleme alr. Sz konusu iki eserde, Kantn olumlu Benjaminin ise olumsuz bir
rnekten hareketle ortaya koyduu dnceler aslnda ayn amata birleir:
iddete son verecek bir barn imknn gstermek.
Yukardaki saptamadan hareketle bu almada, Kant ve Benjaminin
dnya bar ve insanln kurtuluu hakkndaki grleri karlatrmal olarak
ele alnacaktr. Dolaysyla, bu almann birbirine kenetli iki temel amac
bulunmaktadr: Birincisi, Kant ve Benjaminin fikirleri balamnda dnce
tarihine ikin olan etkileimlerden birine dikkat ekmek; ikincisi ise, eski
filozoflarn grlerini hatrlayarak, gnmzdeki iddet fenomenini anlamak ve
deerlendirmek iin felsefe tarihinden bir katalizr olarak yararlanmaktr. Bu
dorultuda aada, ncelikle, Kantn ve Benjaminin iddet ve bar
konusundaki dncelerine yn veren tarihsel olaylar, bu olaylarla ilgili
deneyimleri balamnda ele alnacak ve daha sonra her iki filozofun tarih
tasarm ve hatrlama yetisine ykledii politik ilev karlatrmal olarak
incelenecektir.
*
Kant dnya dzeyinde bir bar durumunun koullar hakknda
dnmeye sevk eden Basel Bar Antlamasdr. Bu antlama imzaland
dnem asndan, sadece iki devlet arasnda yaplan konjonktrel bir szlemeyi
ifade etmez, ayn zamanda dnya kamuoyuna bir rnek tekil eder. Bu
szlemeyle birlikte dnya, eski byk monarilerden birinin devrimci bir
cumhuriyeti tandna, daha da nemlisi onun zgrlk ve eitlik gibi ilkelerini
hukuksal dzlemde kabul ettiine tanklk eder. Kant da sz konusu kamuoyunun
bir yesidir ve onun gznde Basel Antlamas, evrensel barn tarihsel
koullarnn gereklik kazanmaya baladnn gstergesidir. Nitekim dnya
barnn koullarn sralayan Ebedi Bar, ite bu temel dnceden hareketle,
Devrimin zgrlk, eitlik ve bamszlk gibi ilkelerini uluslararas ilikilerin
de zeminine yerletirmeye, bu ilkelerde somutlaan insan haklarn gelecekteki
her politika tarafndan kabul edilen temeller haline getirmeye alr 1.

Vlker Gerhardt, Eine kritische Theorie der Politik: ber Kants Entwurf Zum Ewigen
Frieden, Kritische Jahrbuch der Philosophie, C 1 ed. Klaus-M. Kodalle, Knigshausen
und Neumann, Wrzburg, 1996, 54-20, s.7.

Hakan REKOLU

Kant, Ebedi Barta, insan haklarna dayal uluslararas bir bar

durumunun imkn zerine dnmekle, ayn zamanda geleneksel politika
felsefesinin hedefini bir adm teye tar. Bilindii zere, Antik adan itibaren
politik dnme geleneinde, politikann temel ilevinin, iddete kar sz tesis
etmek olduu kabul edilmi; barn koullar zerinde dnmek filozofun temel
grevi ve sorumluluu olarak grlmt. Antikler kadar modern filozoflarn da
paylat bu temel ynlendirici dnce uyarnca, sava ancak d tehdide kar
i bar tesis etmek ve korumak adna meru olabilirdi. Ama ilk kez Kant ile
birlikte, sadece i barn imkn zerine deil, ayn zamanda devletler arasnda,
yani uluslararas dzlemde, bar tesis etmenin imkn zerine dnceler teorik
bir dayanak bulur. Bylece, Kant, insan haklarn devletlerin insan haklarna 2
dntrerek uluslararas ilikilerde de bar durumunun koullarn
temellendirmeye alr.
Benjaminin de Tarih Kavram zerinede temel amac, dnya apnda
yaanan iddete son verecek koullar ortaya koymaktr. Eserin yazlmasna
vesile olan en nemli faktr, yukarda deinmi olduumuz gibi, Naziler ile
Sovyetler Birlii arasnda imzalanan Saldrmazlk Pakt ve onun yaratt
sonulardr. Tarih, bu kez sistematik iddet uygulayan faist Nazi Almanyas ile
kendini tm insanln son amac olarak takdim eden komnist Sovyetler Birlii
arasndaki ibirliine sahne olur. Bu ibirlii, Avrupada, zellikle sol kesimde,
byk bir aknlk yaratr; Marksist evrelerce komnist ideale yaplan byk
bir ihanet olarak deerlendirilir. Bylece Benjamin, tamamen olumsuz bir
rnekten hareketle, Tarih Kavram zerinede tarihinin (Benjaminin
terminolojisiyle tarihsel materyalistin) grevini yeniden formle eder. Bu
formlasyon dolaymyla filozof, iddete, bu defa tm dnyay tehdit eden faist
iddete kar kmann koullar zerinde bir kez daha dnr.
O halde, aktr ki, Kant ile Benjamin dncelerini tarihsel rneklerden
hareketle gelitirmeleri ve bu yolla iddete son verecek koullar zerine
dnmeleri bakmndan ayn izgide buluurlar. Ancak iki filozof arasndaki
benzerlik sadece bundan ibaret deildir. Onlar, yaadklar deneyimlerini belli bir
balam iine yerletirebilmek ve deneyimledikleri tarihsel olgular etik ve politik
bir takm ilkelerle ilikilendirebilmek iin belli bir tarih ve tarih yazm anlay
gelitirmeleri bakmndan da ayn noktada yer alrlar.
*

Otfried Hffe, (1997) Kant als Theoretiker der internationalen Rechtsgemeinschaft,

Kant in der Diskussion der Moderne, Ed. G. Schnrich Y. Kato, Suhrkamp, Frankfurt
am Main, 2. Bask, 1997, 489-505, s. 492.

Kant ve Benjaminde iddetin Tarihi ve Hatrlama

Kant, Ebedi Barn satr aralarna gizledii, ama Faklteler

atmasnn II. Blmnde aka ifade ettii bir tarih anlay gelitirir ve bu
anlay, Langthaler ve Honnethin gsterdii gibi, Benjaminin Tarih Kavram
zerinede formle ettii tarih tasarm ile ciddi benzerlikler tar 3. Faklteler
atmasna Kant, ncellikle kehaneti tarih anlayn eletirmekle balar. Ona
gre, gemiteki kt olaylara bakarak, gelecekte daha iddetli bir ahlaki
kntnn, kltrel ve politik yozlamann insanl bekledii ynndeki btn
iddialar kehaneti bir yaklamn rndr 4. Kant, bu tr kehanetlerin kendini
gerekletiren kehanetler olabileceini dnr ve onlarn aslnda mevcut
durumu korumak adna, ideolojik birer bastrma mekanizmas olarak i
grdklerini ima eder.
Bu tr tarih anlayn ve ona elik eden tarih yazcln eletirirken
Kant, Benjaminin daha sonra Tarih Kavram zerinede iddia ettii gibi, tarihte
meydana gelen her eyin yorumcunun dehete kaplmadan zerinde
dnemeyecei tek bir kayna5 olduunu ileri srer. Bu tarih ezilenlerin
tarihidir ve onu ekillendiren kaynak, Benjaminin kelimesiyle sylersek,
galip in uygulad iddet ve ona ikin olan zulmdr. Elbette ki Kant, galip
kelimesini kullanmaz, bunun yerine efendiler kelimesini tercih eder.
Dolaysyla, Kant, kendi imdisine kadar devam eden tarihsel sreci, efendinin
(galibin) amalarnn gereklemesi ve onun tarafndan uygulanan iddetin tarihi
olarak grr. Tarihin enkaz zerine enkaz biriktiren tek bir katastrofiden ibaret
olduunu syleyen Benjaminden nce 6 Kant, insan soyuna kar ilenen
sularn da kadar biriktiini syler ve imdi\artk duyarl insanlarn bu
tarihsel veriye bakarak insanln tarih boyunca ayn acy yaadn grp bu
byk yangndan sonra yenilenmi bir dnya yaratabileceklerini iddia eder 7.
Bylece, tpk Benjamin gibi, Kant da, bu tarihsel durumu\veriyi saptamakla
yetinmez; empirik bir tarih anlay yerine eletirel bir tarih anlaynn 8
gerekliliine vurgu yaparak, bir tarihinin ya da gemiin byk bir yangn
felaketinden ibaret bir gemi olduunun bilincine varan birisinin, bu hakszl
gidermeye alacan, gemiin bedeli denmeyen hakszlklar zerinde
3

Rudolf Langthaler, Benjamin und Kant oder: ber den Versuch, Geschichte
philosophisch zu Denken, Deutsche Zeitschrift fr Philosophie, 50, 2002, 203-225, s.
205-6; Axel Honneth, Geschichte als Fortschrichtt?: Kants Geschichtsphilosophie und
die Gegenwart, Kant Lebt, ed. Birgit Recki ve S. Meyer, I. Ahl, Mentis, Paderborn,
2006, 126-145., s. 126-127.
4
Immanuel Kant , der Streit der Fakultten, Werkausgabe, (12 Cilt Halinde), Ed. W.
Weischedel, Suhrkamp, Frankfurt am Main, 1977iinde,. s. 351-52; kr. Honneth, 126.
5
Benjamin Walter, ber den Begriff der Geschichte, Gesammelte Schriften, C. I.2, ed.
Rolf Tiedemann ve Hermann Schweppenhuser, Suhrkamp, Frankfurt am Main, 1991, s.
696.
6
A.g.e, s. 697-98.
7
I. Kant, der Streit der Fakultten, s. 353.
8
Langthaler, 204.

Hakan REKOLU

dnmeye balayacan iddia eder. Kant, bu hakszl telafi etme arzumuzun

daha iyiye doru ilerleme gcmz harekete geireceini dnerek, zulm ve
acnn ylmas olan tarihi, barn tarihine dndrmeyi, baka bir deyile
gemii imdide, dolaysyla gelecekte tersine evirmeyi hedefler 9. Benjamin ise,
bunu tarihin havn tersine taramak olarak formle eder 10. Bu tersine evirme
teebbsnn hedefi, tarihi efendinin\galibin elinden kurtarmak, onun tarih
boyunca uygulad bask ve iddeti telafi etmek, yani iddetin tarihinden ibaret
olan gemiin bedelini demektir.
Buraya kadar zetlemeye altmz ekliyle Kantn Faklteler
atmasnda formle ettii tarih anlay ile Benjaminin Tarih Kavram
zerinedeki tarih anlay, sadece tarihe ilikin yaklamlar bakmndan deil,
ayn zamanda tarih yazmndan bekledikleri ey bakmndan da ayn noktada
birleir: iddetin tarihini, barn tarihine evirmek. Fakat onlar, Honnethin de
belirttii gibi, bu amaca erimek iin nerdikleri yol bakmndan farkl noktada
yer alrlar11. Baka deyile, ayn amac paylamalar bakmndan ortak
olmalarna ramen, bu amaca gtrecek metodolojik aralar konusunda farkl
dnrler. Benjamin, katastrofik bir tarih anlayndan hareketle bysel bir
hafzay temel metodolojik ara olarak grrken, Kant, varsaymsal bir ilerleme
anlayndan hareketle genetik olan ve renme srecine dayanan bir hatrlamay
ne karr.
*
Benjamin, Tarih Kavram zerinede tarihe rasyonel bir ama atfeden
tarih anlaylarna kar kar. Ona gre, bu tip tarih anlay, btn trleri ve
biimleri dahilinde, gelecei kendisine temel referans noktas olarak alr. Oysa
Benjamin iin tarihinin esas grevi, ncelikle gemie ynelmek, gemii
kurtarmaktr. O, gelecein, ancak, gemiteki hakszlklar telafi edildii takdirde
daha iyi bir gelecek olabileceini dnr. Dolaysyla, Benjamin iin tarih
rasyonel bir hedef tamad gibi homojen de deildir, tam tersine gemi
paraldr ve bu paralanmann nedeni btn bir tarihe ikin olan ayn
katastrofidir. O halde, yaplmas gereken ey, gemiin paralar arasnda
balant kurmaktr. Tarihsel materyalistin (dolaysyla devrimci bir tarihinin)
grevi, bu balantlar kurarak kurtuluun imknn gstermektir. Bu ise,
hatrlama yetisiyle mmkn olur. Hatrlama, eletirel bir pozisyona yerlememizi
mmkn klarak gemiin zneleriyle iletiime gememizi salar. Bunun
temelinde yatan ey de, benzerlikler ve tekabliyetler vastasyla bysel olarak
harekete geen bir hafzadr.
9

. kr. ayn zamanda Honneth 126-127., Langthaler, s. 212-213

W. Benjamin, ber den Begriff der Geschichte, s. 697
11
Bkz. Honneth, s. 127-128.
10

Kant ve Benjaminde iddetin Tarihi ve Hatrlama

Benjamin, bu tr iletiimin, tehlike annda aniden parlayan bir hatra 12

olarak aa kacan dnr. Bylece byk iddet olaylarnda, benzer
yaantlar ani bir hatrlama olarak aa kabilir ve bu benzerlikleri kavrayan
bir bilin gemile kurtarc bir ilikiye girebilir. Bu aslnda bir farkndalk
andr ve gemiteki benzer yaantlar bu yolla imdiki ana balanm olur.
Tam da bu anda gemi, imdi ve gelecek bir araya gelir ve gemile imdide
kurulan iliki, geleceke doru kurtarc bir ilev kazanr. Bu benzerlikler
tasarmna dayal bysel hatrlama anlayyla Benjamin, tarihin havn tersine
dndrmenin mmkn olabileceini, gemi ile imdi arasndaki benzerliklerin
bilincine varm bir tarihinin de zulm grenin bak asndan tarih
yazabileceini dnr.
Aslnda Kant da, tpk Benjamin gibi, tarihin kaotik ve paral olduunu
kabul eder, ama buna ramen, tarihi sanki rasyonel bir amaca doru hareket eden
bir ilerlemeymi gibi yaplandrmay tercih eder13. Bu tip bir ilerlemeci tarih
anlayyla o, ayn zamanda terrist tasarm14 olarak adlandrd kehaneti
tarih tasarmna kar kar. Yukarda da deindiimiz gibi, terrist tasarm, en
genel anlamda, insanda ahlaki ve politik adan bir ilerleme olmadn iddia
eden tarih felsefeleridir.
Kant, kendi ada ve Alman Yahudi Aydnlanmasnn en nemli
temsilcilerinden biri olan Moses Mendelssohnu terrist-kehaneti tarih
anlaynn takipisi olarak grr. Nitekim Kant, Yaygn Bir Sz stnede,
tarihte hibir ilerleme olmadn, insanln srekli olarak gerilediini iddia
eden Mendolssohna kar u eletiride bulunur: Mendelssohn kendi mensubu
olduu Yahudi halknn aydnlanmas ve mutluluu adna abalarken,
aslnda, tarihte bir ilerleme olduu fikrine bel balar15. Bu noktada Kant,
Honnethin de belirttii gibi, Aydnlanma srecine katkda bulunmak isteyen
birinin, ilerlemeci bir tarih anlayn kabul etmesi gerektiini vurgular 16. Buna
gre Aydnlanmaya katkda bulunmak isteyen bir znenin nndeki tek alternatif
udur: nceki tarihsel sreci bir iyinin adm adm gereklemesi olarak
yorumlamak ve gelecein daha iyiye doru bir ilerleme olduunu varsaymak.
imdi, bu varsaymsal tarih tasarm balamnda, Kantn temel referans
noktas kolektif zne, yani kamudur. Kanta gre, tarihi bir ilerleme olarak
yorumlayabilmemizin meru dayana ya da tarihsel ilerlemenin kant, tarihsel
deiim srelerine onay verenlerdir. O, ilerlemenin iaretinin bu onayda aa
ktn dnr. Sz konusu tarihsel deiim srelerinin rnekleri, Basel Bar

12

W. Benjamin, ber den Begriff der Geschichte, s. 695.

Bu konuda ayrntl bir analiz iin bkz. Langthaler, s. 205-210.
14
I. Kant, der Streit der Fakultten, s. 353
15
I. Kant, ber den Gemeinspruch, Werkausgabe, XIiinde, s. 168.
16
Bkz.. Honneth, s. 134; kr. ayn zamanda Pauline Kleingeld, Fortschritt und Vernunft:
Zur Geschichtsphilosophie Kants, Knighausen & Neumann, Wrzburg, 1995, s. 52-57.
13

Hakan REKOLU

Antlamas (bu antlamaya ynelik bizzat Kantn kamusal bir zne olarak kendi
onay), II. Frederick dneminde yaanan demokratik gelimeler ve nihayet
Faklteler atmasnda incelendii gibi Fransz Devrimidir. Kant, bu devrime
onay veren kamunun, tarihi, artk, anlamsz ve kaotik bir sre olarak, yani
zulmn sonsuz tekrar, benzerliklerin srekli yinelenmesi olarak deil, tam
tersine ahlaki ve politik bir ilerleme olarak grdn iddia eder17.
Kant, Faklteler atmasnda kamunun tarihsel olaylara verdii bu tr
tepkiler zerinde younlaarak, insann tarihsel renme srecini tarihsel
ilerlemenin arac olarak sunar18. Nitekim Pragmatik Adan Antropoloji adl
eserinde Kant, doal koullarn insanda genetik bir renme mekanizmas
oluturduunu syler ve tarihi, bir renme sreci 19 olarak betimler. Buna
gre, her ocuk, ona depolanm bilgileri veren bir sosyalizasyon koullar
altnda dnyaya gelir. Yani bu bilgi deposunu o, aile yaants, eitim ve kltr
yoluyla kazanr. Kant, gayet hakl olarak sz konusu deponun nesilden nesile
aktarlrken, her neslin kendi deneyimleriyle zenginletiini iddia eder20.
Dolaysyla, tarihsel deneyimlerin kltr ve kltrel kurumlar zerinde yarat
btn etkiler, nesilden nesile gelierek aktarlr ve bu aktarm ortak bir hafzann
yaratlmasna hizmet eder.
Elbette ki, Kant, tarihsel ilerlemeyi sadece byle bir renme, aktarma ve
zenginletirme srecine dayanarak aklayamazd; nk o, belli glerin ve
iktidar yaplarnn bu srecin nnde bir engel tekil ettiinin farkndayd.
Bunlar, genel olarak kategorize edersek, alkanlk haline gelmi arzular ve de
efendiler tarafndan uygulanan rtk iddettir diyebiliriz. Bu noktada Kant
despotik-paternalist ynetimlere gnderme yapar. Bu tr ynetimler insanlarn
arzularn ve tutkularn karlayp, onlar maniple ederek, sz konusu renme
srecine ket vururlar21. Bu sreci daha ileri dereceden engellemek iin
efendilerin kulland teki aralar ise, korkutma, bask, tehdit ve sansr gibi
insanlarn kavray glerini arptan iktidar aralardr.
imdi, bu engellerden kurtulmann bir yolu da, toplumsal hafzada yer
brakm olaylar hatrlamaktr. Hatrann, genetik olarak ortak olan bir renme
sreciyle ve bu srece katkda bulunan duyarl tarihilerin eserleriyle nesilden
nesile aktarlmas mmkndr. Bylece zneler, gemite zgrlk ve eitlik
17

I. Kant, der Streit der Fakultten, s. 357-58.

Burada Kantn tarihsel ilerlemeyi, kamusal ve politik znenin zbilincine
dayandrmas, zellikle Dnya Vatandal Niyetine Sahip Genel Bir Tarih desinde
gelitirdii ve Teori ve Pratikde yine bir varsaym olarak sunduu doann niyeti veya
Kayra teorisinden, baka bir deyile, gizli el teorisinden tamamen farkldr. (bkz.
Werkausgabe, XI iinde Idee zur einer allgemeinen Geschichte s. 35 vd.; ber den
Gemeinspruch, s. 169 vd., 172.
19
Kleingeld, s. 171.
20
I, Kant, Anthropologie in pragmatischer Hinsicht, Werkausgabe, XIIiinde 680-5)
21
I. Kant, Was ist Aufklrung, Werkausgabe, XIiinde s. 53-54 kr. ayn zamanda
Honneth, s. 141-142.
18

Kant ve Benjaminde iddetin Tarihi ve Hatrlama

gibi ideallerin somutluk kazand tarihsel olaylar hatrlayarak, Kantn

Faklteler atmasndaki kelimeleriyle sylersek uygun koullar
olutuundan () bu tarz yeni bir deneyime yeniden girimenin yollarn tekrar
tekrar bulacaklardr22.
Sonu olarak, Kant ve Benjamin iddete veya bara taraf olmak ile tarih
tasarmlarmz arasndaki ilikiyi ortaya koymular; iddete kar durmann belli
bir tarih ve tarih yazm anlayna bal olduunu gstermilerdir. Tarih, tarih
yazm ve hatrlama yetisi arasndaki iliki balamnda da - her ne kadar
hatrlamay harekete geiren metodolojik aralarn nitelii bakmndan ayrsalar
da - hatrlamaya barl ve adil bir gelecein kurulmasnda politik bir ilev
yklemilerdir. Buna gre, hem Kant hem de Benjamin, insan, kendi tarihsel
konumuna ilikin z-bilin gelitirme gcne sahip tarihsel bir varlk olarak
grm; modern ada yaayan bu varln bizzat bu ada yayor olmaktan
doan etik ve politik sorumluluklarn kavrayabilme yeteneinde olduunu
dnmlerdir.
Sz konusu sorumluluklar, gnmzde de kendisini acil bir gereklilik
olarak sunan dnya barna iaret etmektedir.

22

der Streit der Fakultten s. 361.

Hakan REKOLU

KAYNAKA
BENJAMN, Walter, ber den Begriff der Geschichte, Gesammelte Schriften,
C. I.2, ed. Rolf Tiedemann ve Hermann Schweppenhuser, Suhrkamp,
Frankfurt am Main, 1991.
GERHARDT, Vlker, Eine kritische Theorie der Politik: ber Kants Entwurf
Zum Ewigen Frieden, Kritische Jahrbuch der Philosophie, C 1 ed.
Klaus-M. Kodalle, Knigshausen und Neumann, Wrzburg, 1996, ss. 520
HONNETH, Axel, Geschichte als Fortschrichtt?: Kants Geschichtsphilosophie
und die Gegenwart, Kant Lebt, ed. Birgit Recki ve S. Meyer, I. Ahl,
Mentis, Paderborn, ss. 126-145, 2006.
HFFE, Otfried, Kant als Theoretiker der internationalen Rechtsgemeinschaft,
Kant in der Diskussion der Moderne, Ed. G. Schnrich Y. Kato,
Suhrkamp, Frankfurt am Main, 2. Bask, s. 489-505, 1997.
KANT, Immanuel, Werkausgabe, (12 Cilt Halinde), Ed. W. Weischedel,
Suhrkamp, Frankfurt am Main 1977 iinden Zum Ewigen Frieden (C.
XI), Der Streit der Fakltten (C. XI), ber den Gemeinspruch (C. XI),
Anthropologie in pragmatischer Hinsicht (C. XII), Was ist Aufklrung
(C. XI), Idee zu einer allgemeinen Geschichte in weltbrgerlicher
Absicht (C. XI).
KLEINGELD, Pauline, Fortschritt und Vernunft: Zur Geschichtsphilosophie
Kants, Knighausen & Neumann, Wrzburg, 1995.
LANGTHALER, Rudolf, Benjamin und Kant oder: ber den Versuch,
Geschichte philosophisch zu Denken, Deutsche Zeitschrift fr
Philosophie, 50, ss. 203-225, 2002.

10

Kant ve Benjaminde iddetin Tarihi ve Hatrlama