KARAMANOULLARI'NIN KKENLER

Do. Dr. Ramazan BOYACIOLU (*)

Karamanoullar'nn kkenleri meselesinde tarihiler deiik grler ortaya koymulardr.
Baz tarihiler, Karamanoullarnn Afar boyunun bir kolu olduunu belirtirken, bazlar da
Salur boyundan olduunu aklamlardr. Bazlar ise, ya tarih bilgisi olmadndan yanllkla
ya da sahiplenmek iin kastl olarak Karmanoullar Devleti'nin kurucular olan
Karamanoullarn, devletin ierisinde bulunan Rum uyruklarla kartrmlar ve bunlarn,
Grek-rum kkenli olduklarn syleyecek kadar ileri gitmilerdir1. Buna benzer baka bir byk
hata da Hammer, Cenb, Hazerfan, l, Karamn, Hayrullah Efendi gibi baz tarihilerin,
Karamanoullarnn kurucusu olan Nre Sf (Nre Sofu)'yi, Ebu'l-Fid'daki bir kayd yanl
anlamalarndan dolay, Ermeniden dnme eklinde yapm olduklar yanllktr2.
1947 ylnda, Karamanoullar ile ilgili bir doktora almas yapan ve pek ok makale yazan
ehabettin Tekinda, slm Ansiklopedisi'nde yazd makalesinde Karamanoullar'nn
kkenlerini Salur boyuna balamann doru olmadn belirttikten sonra, Yazc-zde Ali'nin
"Tarih-i l-i Seluk" adl eserine dayandrarak, Karamanoullar'nn Afar boyundan olduunu
sylemitirmitir3.
Yine Seluklu Tarihi ve Trkiye Tarihi yazarlarndan Ali Sevim ile Yaar Ycel gibi
tarihiler, kaynak gstermeksizin Karamanoullarn Ouzlarn Afar boyuna mensub
olduklarn sylemilerdir4.
smail Hakk Uzunarl ise, bir makalesinde, aada vereceimiz H.Nihal ve Ahmet
Naci'nin makalesini kaynak gstermesine ramen, eer bir yazm hatas olmamsa,
Karamanoullarnn Ouzlarn Afar boyuna mensub olduklarn yazmtr5. "Osmanl Tarihi, I"
kitabnda ise, "Son aratrmalara gre Karaman airetinin Ouzlarn Salur veya Afar
boylarndan birisine mensup olduklar hakknda iki rivayet vardr"6 demektedir.
Ayrca, "Karamanoullar Dnemi Konya Mezar Talar" adl eseri yazan Seyfi Bakan,
Atsz'n 1957'de Seluklu Aratrma Dergisi'nde yaynlanan "Hicri 858 Ylna Ait Takvim"
balkl makaleyi kaynak gstererek Karamanoullar ile ilgili u aklamay yapmtr:
* Cumhuriyet niversitesi lahiyat Fakltesi slam Tarihi retim yesi.
1 S. A. Hudaverolu Theodolos, La Litterature Turcophone, Acte du III. Congrs nternational des Etudes

Byzantines, Athene 1932, 90-93.

2 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, ev. Mehmet Ata Bey, yay.haz. Mmin evik-Erol Kl, stanbul 1989, I,

176; Yaplan bu yanllk hakknda bkz. ehabettin Tekinda, "Karamanoullar", Milli Eitim Bakanl slm
Ansiklopedisi, (.A) stanbul 1955, 317; Halil Ethem Bey, "Karamanoullar Hakknda Vesik-i Mahkke"
,TOEM, 1327 (1911), XI, 701.
3 ehabettin Tekinda, "Karamanoullar", .A, VI, 317; Ayn yazar, "Son Osmanl -Karaman Mnasebetleri
Hakknda Aratrmalar", Tarih Dergisi, stanbul 1963, XVII-XVIII,.43; Ayn yazar, "emsddin Mehmed Bey
Dneminde Karamanllar", Tarih Dergisi, stanbul 1964, Say:19, 81.
4 Ali Sevim-Yaar Ycel, , "Karamanoullar Beylii", Trkiye Tarihi, I, Ankara 1990, 240.
5 mail Hakk Uzunarl, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, "Karaman Oullar"
Ankara 1988, s.1.
6 smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, Ankara 1982, I, 43.

"Orta Anadolu'nun gneyinde yaam olan bu Trkmen beyliinin Ouzlar'n Afar boyuna
mensup olduklarna inanlmaktadr. Karaman aireti XII. yzylda Aral gl dousundaki
Maverannehir blgesinde yayordu. Bu yzyln ortalarnda doudan gelen Mool basks
karsnda anayurtlarn terk ederek batya doru g etmeye balamlar, ilk nce Azerbaycan
ve irvan yrelerine bir sre yerlemiler ve daha sonra burada airetin bir ksmn brakarak
batya doru yollarna devam etmilerdir. Karaman airetinin Anadolu'ya geen byk ksm,
I.Alaeddin Keykubad tarafndan 1228'de Mut ve Ermenek civarna yerletirilmitir"7.
Karamanoullarnn, Ouzlarn Salur boyuna mensup olduunu syleyenlere gelince,
kanaatmzca bunlar daha ok bilimsel bir aratrma yaptktan sonra makalelerini yazmlardr.
Bunlardan birisi, Kprlzde Mehmed Fuad'tr. 1925 ylnda "Trkiyat Mecmuas"nda yazd
"Ouz Etnolojisine Dair Tarihi Notlar" adl makalesinin "Salur"lar ksmnda ve "slm
Ansiklopedisi"nin "Salur" maddesinde, ayrca 1928 ylnda "Trkiyt Mecmuas"nda yazd
"Karamanoullar" adl makalesinde, Karamanoullarnn Salur boyundan olduunu ortaya
koymutur. Bu makalelere gre Salur, Ouzlarn oklu boyundan gelen bir kabilenin addr.
Szkonusu kabile bu ad, Ouz Han'n alt olundan biri olan Da Han'n byk olu olan
Salur'dan almtr. Metinlerde Salvur, Salgur, Salr, Salgr ya da Salur eklinde yazlm olan
"salur" szcnn asl, "salgur" szcnden gelmitir. "Salgur " szc ise, Trke'de
"salmak " fiilinin "sal-" kkne "-gur" eklenerek yaplmtr. Bylece, saldrya hazr
sava anlamna gelen "Salgur" ad, zamanla Salur ya da salr eklini almtr8. Ayrca, salur
szc "kl" anlamna da gelmektedir9.
Salurlar da. teki Ouz boylar gibi, li ve Issk Gl evresinden ayrlarak, Seyhun
kylarna, oradan da Maverannehir, Harezm ve Horasan blgelerine gelmilerdir. Daha sonra
Anadolu'nun aln zerine, bu boyun bir blm, Anadolu'ya gelmi ve Anadolu'nun deiik
blgelerinde kyler ve kasabalar kurup yerlemilerdir. Salurlarn, Ouz tarihi ierisindeki
yerine gelince; Ouz Han'n torunu olarak gsterilen Dib-Yavku ile konuup onu fetihlere
ynelten Salurlu Ula Bey olmutur. Ayrca, nal Yavku da yardmclarn ve beylerini
Salurlardan semitir. Salurlu Ula Bey'in olu Salur Kazan da, Dede Korkut destanlarnda,
Ouz ilinin beylerbeyi olarak mslman olmayan Kpak Trkleri ile savamtr. Bylece,
mslman bir mcahit olarak X.yzyln tarih bir kiisi olmu ve Bayndr Han ile birlikte
"Trkistan'n direi", "Karauk'un kaplan" adlarn almtr. X.yzylda ise, Peeneklerle
savaan Salurlar, bir Peenek hannn yapt baskn sonucunda Alp-Salur Kazan'n annesi
iekli hatunu esir alp gtrmt. Daha sonra iek hatun Peenekleri yenen olu tarafndan
kurtarlmtr. X.Yzylda yaplan bu savata, Salurlar, Peenekler ile Ouzlar adna,
savamlar ve zafere ulamlardr. Bundan sonra da Alp-Salur Kazan soyundan gelen Salur
Beyi rck Alp de, XII.yzylda, Kangl Trkleri ile savamtr10.
7 Seyfi Bakan, Karamanoullar Dnemi Konya Mezar Talar, Ankara 1996, 5.
8 Kprlzde Mehmet Fuat, "Ouz Etnolojisine Dair Tarihi Notlar (Salurlar)" (O.E.D.N) Trkiyt Mecmuas

(T.M.), stanbul 1925, I,.191; ayn yazar, "Salur", .A., stanbul 1966, VIII, 136-137; ayn yazar, Trkiyt
Mecmuas, "Anadolu Beyliklerine Ait Notlar" (Karamanoullar), stanbul 1928, II,.14.
9 Derleme Szl, Trk Dil Kurumu, Ankara 1978, X, 3529.
10 Kprlzde, .A. VIII, 136; ayn yazar, Trkiyt Mecmuas "O.E.D.N"., I, 191-192.

Salurlar arasnda kadnlarn da, beylik yaptklarn grmekteyiz. Bunlar arasnda Salur
Kazan'n kars Burla hatun; ya da Salur Barn gibi kadnlar bulunmaktadr. Salur Barn'n, Sr
Irma yaknnda bulunan ve zbek halknn "Kk Kaane" dedikleri mezar, gzel inilerle
sslenmitr.11
Seluklu Devleti'nin knden sonra, Fars eyletinde kurulan Salgurlar hanedan (11471186) da, Salurlar tarafndan kurulmutur. Dahas, air hkmdar Kad Burhaneddin de
Salurlardan gelmektedir12. Salgur Ata-begi Zengi (1147-1161), Seluklu Devleti'nde kardeler
arasnda kan taht kavgalarnda, ldeniz ve Arslanah'a kar, Melikah'n olu Mahmud'u
desteklemi ve onu tahta karmtr13.
Seluklu Devleti'nin uygulad "Byk Ouz boylarn paralayarak deiik yerlere
datma" politikas sonucu olarak Salurlarn ve Karamanllarn nemli bir blm Batya
getmitir. Bu arada bir blm de Kafkasya'da kalmlar ve orada Karamanl adn tayan
yerleim yerlerini oluturmulardr. Serahs ve Merv havalisinde kalan Salurlar, genellikle
Trkmen veya Ouz adyla daha sonraki yzyllar ierisinde nemli grevler yklenmilerdir.
Aralarndan byk bir blmnn ayrlmas zerine saylar ve gcleri hissedilir bir ekilde
azalmtr. Merv ve Serahs Salurlar, aret yaay gerei, teki gebe Trkmenlerle yaptklar
mcadelelerde ve zellikle i ranllara kar yaptklar saldrlarda, ranllarn kar saldrlar
ve cezalandrmalar sonucunda, srekli ekilde kan kaybetmilerdir. Safeviler devletinden
itibaren ran'da kurulmu olan devletler, bu Trkmenlerle srekli ekilde uramlardr. En son
olarak da Fetih Ali ah Kaar'n olu Abbas Mirza'nn, 1831'de, Serahs'a yapt saldrsnda
ok kanl ykma uramlar ve artk nemlerini tamamen yitirmilerdir. Yine bu arada, Serahs
blgesinde toplu halde yaayan salurlar, ran, Trkmenistan ve Azerbaycan snrlarnda yaayan
Teke ve Sark Trkmenleri ile karmlardr. Burada zellikle unu da vurgulamak gerekir ki,
ran, Buhara ve Afganistan'da yaayan Salurlar, kendilerini Trkmenlerin en eski ve en asl
boyu olarak grmledir. Crcan vilyeti ile Harezm arasndaki Atrek (Etrek) nehri yakasnda
oturan Salurlar, "Yaka Trkmeni" adyla anlmaktadrlar 14.
Dier taraftan Salurlardan bir ksm da, 1380-1424 yllar arasnda Semerkant, Turfan ve Sueu yolu ile Sining'e gelmilerdir. Bunlar Ouronvou gneyinde Sin-Hao-Ting ya da Salur
kasabas merkez olmak zere, Sar nehirin sa sahilinde Ouronvou 'dan Tao-ho'ya kadar erit
gibi uzanan bir alan ve bu nehrin sol sahilinden Si-ning'den Ho-tcheou'ya giden olduka arzal
ve dalk baz blgelere yerleerek, gnmzdeki Kansu Salurlarn oluturmulardr. ran ve
Trkmenistan snrnda yaayan Salurlar kola ayrlmlardr. Bunlar Yalava (Yalva),
Karaman ve Kire Aa (veya "Kii Aa" ya da "Kiik Aa" yahut da "Ana-Blegi")'dr.
Yalava'lar, Ordu-hoca, Daz ve Be-Sakar olmak zere kola ayrlmlardr. Karaman obas
da, Uru-cihli, Be-gezen ve Aleyn olmak zere kola ayrlmlardr. Kirce Aa ise, Kirce-

11 Kprlzde, .A. VIII, 136

12 Kprlzde, .A. VIII, 137.
13 Osman Turan Seuklular Tarihi ve Trk-slm Medeniyeti, stanbul 1980, 255,314.
14Kprlzde, .A. VII, 137-138; Trkiyt Mecmuas. "O.E.D.N.", I, 196-197.

aa ve Be-uruk olmak zere iki kola ayrlmlardr. Ayrca bu kollarn da eitli dallar
vardr15.
Yine Trkiyt Mecmua'snda H.Nihal-Ahmet Nci yazdklar, "Anadolu'da Trklere Ait Yer
simleri" adl makalelerinde Karamanoullarn, Ouzlarn ok kolundan Dahan'a ait Salur
boyuna mensup olduklarn sylemilerdir. Ayrca bu makalelerinde Orta Anadolu dnda kalan
yerlerde drt Salur adl kye rastladklarn ve 17 tane de Karaman ve Karamanl adl yerleim
yeri tesbit ettiklerini bildirmilerdir. Dahas, bunlarn bulunduklar yerleri de aklamlardr16.
Bu yazarlardan baka, 1957 ylnda, Karamanoullar Tarihi'ni yazan Harb Okulu Siyas
Tarih retmenlerinden Tahsin nal da, Karamanoullarnn bal bulunduu Salur'lar,
Ouzlarla birlikte ele almtr Bylece Salur boyunun ve Karaman obasnn, Seluklular ile
beraber, Milad 920'lerden sonra Trk Yurdundan (Yukar Yurt), yani Ural Dalarnn dousu,
Hazar Denizi ile Aral Gl'nn kuzeyi ve Altay Dalarnn batsndaki blgeden ktklarn;
Harezm, Maverannehr ve Horasan blgelerine indiklerini; bu blgelerde, uzun zaman
Samanoullar, Gazneliler, Karahanllar gibi deiik mslman-Trk devletlerinde grevler
stlendiklerini yazmtr. Ayrca, Seluklularn mensub olduu Knk boyu ile, Karamanllarn
mensub olduu Salur boyunun ayn tarihsel olaylar, ayn sosyal ve iktisad kaderleri
paylatklarn belirtmitir. Karamanoullarnn Anadolu'ya gelilerini ise, Trk yurdundan
itibaren Salur boyunun da teki Ouz boylar ile birlikte Yukar Yurttan, 920'de, li ve Isk
glnn evresine geldiklerini; sonra, Maverannehr'e getiklerini; uzun sre yukarda
szedilen devletlerin hizmetlerinde bulunduktan sonra 1040-1200 tarihleri arasnda Azerbaycan
blgesine yerletiklerini; oradan da 1220 ylnda ortaya kan Mool saldrlar karsnda,
onlarn nnden kaarak Anadolu'ya gelen teki boylarla birlikte Anadolu'ya ulatklarn
aklamtr17.
Biz, 1998 Eyllnde, iki arkadamla birlikte Trkmenistan'a yaptm gezide,
Trkmenistan'n Serahs kentine bal, Salurlardan, hala, be obann (ky) varlklarn
srdrdklerini grdk. Serahs kenti hakimi (kaymakam) olan Annadurd Mamedov, bizi iki
gn evinde misafir etti. Konuma annda ben Karaman ilinden olduumu syleyince,
heyecanland ve bana, Serahs kentine bal Salur'lardan iki tane Karaman obas, bir tane
Yalava (Yalva) ve iki tane de Kiikaa (Kkaa) obas olduunu syledi. Biz bunlardan bir
Karaman obasn ziyaret ettik. Bu oba, bizim Anadolu kylerindeki yap tarznn ayns olan tek
katl kerpi evlerden olumaktadr. Onlarn da Anadolu halk gibi konuk sever olduklarn
grdk.
Yine bu gezimizde, Seluklularn bakentlerinden olan Merv kentinin ve kalelerinin
ykntlarn gezdik Moollarn oralarda yaptklar tahribata ahit olduk. Ayrca mam Serahs
(l.414/1023-1024) adyla anlan Ebu'l-Fazl Gzi'nin mezarn ziyaret ettik. Onbirinci yzyln
balarnda yaplan bu mezar, ilk olarak 1425 ylnda Timurlulardan ah Ruh dneminde ve son
olarak da 1980 ylnda Trkmenler tarafndan yenilenmitir. Bu arada Serahs kentinin yklm
15 Kprlzde, .A. VII, 137-138; Trkiyt Mecmuas. "O.E.D.N.", I, 196-197.
16 H.Nihal-Ahmet Naci, "Anadolu'da Trklere Ait Yer simleri", Trkiyt Mecmuas, stanbul 1928, II, 246.
17 Tahsin nal, Karamanoullar Tarihi, Ankara 1957, s.5-10.

olan kalesini de ziyaret ettik ve ierisinde yaplan kazlarda, yank ve kl kalntlarnn olduunu
grdk. Bu durum, Mool basknndan sonra kalenin ve kale ierisindekilerinin yakldklarn
gstermektedir.
Sonu olarak, yaplan bu aratrmalar neticesinde, Karamanoullarnn kkenlerinin
kesinlikle Afar boyundan olmayp, Salur boyundan olduu aklk kazanmtr. Yine bu
aratrmalara gre, Milattan sonra IX. yzylda Ouzlar, Trk yurdunda yaamlardr.
Ouzlarn yirmi drt boyundan biri olan Salur kolu, zamanla ilk yurtlarn terkederek li ve Isk
gl blgesine gelmiler, oradan da Mvernnehir'e yerlemilerdir. Burada Samanoullar,
Gazneliler ve Karahanllar gibi devletlerin hizmetlerinde bulunmulardr. XI.yzyln balarnda
ise, Harezm ve Horasan havalisinde Seluklularla birlikte Dou Anadolu'ya aknlar
yapmlardr. 1220'li yllarda Mool saldrlarndan kaan bir ksm Salur ve Karaman obalar,
Azerbaycan ve irvan blgelerine gelmiler, burada baz kylere kendi adlarn verdikten sonra,
Seluklu Devleti'nin uygulad "byk Ouz boylarn paralayarak deiik yerlere datma"
politikas sonucu olarak byk ounluu Anadolu'ya gemilerdir. Azerbaycan'da kalanlar ise,
sonralar bir ok siyasal meselelere kararak Karakoyunlu Devletinin kurulmasnda nemli bir
rol oynamlardr. Ayrca Safevlerin ordu tekilatnda da Karaman airet beyleri grev
almlardr. Anadolu Seluklu hkmdar I.Alaaddin Keykubat dneminde (1219-1236) ise,
kk Ermenistan snrlarna yerletirilen Trkmen airetleri arasnda ounluu oluturan
Karamanllar, Silifke ve Ermenek dolaylarnda toplanmlardr18.
ikr, Karamanoullarnn soyunu u ekilde aklamaktadr: "Kalhan oullarndan irvan
Han soyundan, Ouz taifesi beylerinden Saadeddin derler bir bey vard. irvan vilayetine
gelmilerdi. ok kalabalktlar. Onbin obaydlar. Kn Acem blgelerine giderlerdi. Bunlara
Ouz taifesi derlerdi. ounlukla kafir Ermenilerle savarlard. Beylerine Saadeddin, kardeine
mameddin derlerdi. Bahadr bir yiitti. Nureddin derler olu vard. Trkmen taifesi de bunlarla
birlikte konar gerlerdi. Trkmen taifesinin beyine Hayreddin derlerdi. Bir yl baharnda
Trkmen ve Ouz yaylaya ktlar. Saadeddin vefat etti, Nureddin'i bey eylediler"19.
Yukarda belirtildii gibi Silifke ve Ermenek blgelerindeki Karamanllarn banda bulunan
Nre Sofu (Nureddin), o zamanlar yaylmakta olan Bab tarikatna girerek Trkmenler arasnda
kendisini tantm ve etkili bir kii olmutur. Oullarndan Karaman, babasnn nfuzundan
yararlanarak durumunu glendirmi ve bu arada Moollar karsnda 1243'te Kseda savan
yitiren Anadolu Seluklular zayflaynca, gcn ve nemi daha da artmtr. Seluk hkmdar
II.Kl Arslan (1155-1192), Kilikya ucunda tehlikeli bir snra yerlemi olan Karamanllarn
kar bir olay karmamalar iin 1256 ylnda Karaman Bey'e Kilikya ile Konya snrlar
arasnda Ermenek beyliini tmar olarak vermitir20. Bunun sonucunda da Karamanoullar
Devletinin temeli atlmtr.

18 Karaman Devri Sanat, stanbul 1950, s.1.

19 ikr, Karaman Oullar Tarihi, Konya 1946, s.9-10.
20 Ernest Diez, a.g.e., s.1