RENATA GORCZYNSKA, MIESZKAt UBOG! SZLACHCIC NA PODOLU... (wstep we ZYGMUNT HAUPT, SZPICA, Instytut Literacki, Paryz 1989 \MIESZKAL UBOGI SZLACHCIC NA PODOLU...” W preewodniky eayklopedycnym Literatura palka, PWN, ‘Warsatva 1584, nie ma w indole azwiska Zygnonta Hapa, Sp bend bnes fa mu psn, Tals saws frkzenin wobec pisrea emigracynego sporo lat fo i Te sg saadbowa, yin basich de Flaupe me Ot auorem June polyeznych. “Zeon pasa bywa dla cenzury okolice Fates lagooacy w osu 0 jogo dla. Mose zatem © pO- Imingca Haupia zdecydowaly nie le waged cenzuralne, co dower wag 'A jest to powaine ucybiene. Roman Zimand w swoim rfe race silo lleraturce Be obcone)vtganiawane paca Inst) {ut Bada Literackich PAN w gros 1981 roku zactowal fap teat lista Konstantego A. Jeledskego 7 tka, ale. stotne FPemianly na temat Zypmunta Hapa, [el (as, fe jest- on. e80- opin mawishseym ps iat jing Rov deivinajednak: w abioraesakiow Zbieg! oboe “Par Rene eaukac excju pobwigconego Hauptowi. Jego dbiclo adel cocks na, REVOKSY. Za iyia Zygmunt Haupt opublizowal jeg elkoIsigihe — abide opowiadah Periced = paperw (lnsiyest Lite, 1963). Laoreatlterackie| negrody Kutary, preynane) ama w 1962 rk, ‘owosetautorem 9 alebyt bfiym dorob, saighcym doth: aa w roxproseei,’ Jest nadal malo zany, choe aimeresowa- te mn rodnie.Prsjsaiym bdacoom naledy_polecé matraly trchiwalne pdeponowane w abioach slowiafskich Bibioteki Uni, erycty Stanford w Kalforit Joke preckazal zany bibligral Pamienictwa na emigre, Jan Kowal, zgjduj seta mesxy- °spiny opowiadaé Hops, saswno w orginal sk w prelde (Be ae angele, ‘io ‘een stems ‘ieee ty spk pss inert pina Amery, hscrna krespondenss, w tm mgday ayn» Mat | en fem Cepskimi, ¢_Jezym Giedrorcem, “Cosdawem Mioizem, Jervm, Stempowski, Jnctem Witinen, Kasiniesem Wiery sin omen Tekin Tey Prick, Jen cen Etzaise"stcow‘oiwhowch Spore mmersiée, pode vezjstkim koespondncja Haapi or mancskeyptylrmentow Tterackich, jt w alm sane. Zontey powasnie ™ czasie powots! w Nowy Orleanigy w dom wdowy po pinay W Sutnford mally ne diet sabicgom furnors iootw sy winilich, de" WojéesiaZlewskicge.Pypusrzalsie2osay Franc onsen i dadeg hig timo -weguiko.odeyfrowee W peeymloadsxtem bylee insta doin pore scegdiow do vigdc) Noty biografcoe plo samego pie, kis tym mice prgecoc Greig w 1907 polite sie (nae cb ost w sey lnie rnocteintejednego plbnejrcgo obyie ‘ola Standw Ziednocxonsch Brac jednego proyiegn obee ‘ela Standw Zjednacconych Arerski PObocne) na Patol pa ‘jim, 0 Ulachoweach nad Serctm, pte c0 rol na Sv. Jara ‘dbeay sie synne jrmarkihotski, taki jak w Berdyczouie, Jermolieach }'0' Dace na Ubraite sakordonowe}. Uoice 1 Ginnazim’ i. Mitolja Koperibe we Loowte, kaére tak germpine# dune 1S Resin nee France fa 1 (ego nance! teratury polsic| wo inna, prof. Wincenty Kubik, kéry mu priepowiadl hare litera, bardco byt oburzony na to praemisvorcene, twierdgs, ie tabi rrecey sie nie Tobi). We Tavowie stdiowel potem nigeria Farchteturg, ae ich studi ne ubodcot. W ttach 1991/38 sapisany do Tnstytatu Urbanist Unversyteta Paryskiego fyb Sudibw nie hoeay le ssimuje sie malowantem piste. Po pourecie do brit do rob 1939 merch vale we Loowie, ete 10 dalzzym ciggu mala 4 psx." Zoobizowany we mej 1939 rat preclony do 10 Bray Keer ode wt am Darie to Polce (yego dowbdes dyonu, mejor Kasimiors Suds Shy, Mry este gine 2 wrceinia, proepowiade mu karierg 360} ‘howe, co sip sproudze, bo mundura wie xdimuje pact Osim la). 08 rok 1947 miezshe 0 Stench Tednoctorych, 1 No- tym Orleeie, wo Nowy Jorku i ortetni lta pod Wastyngt sem, Wirgnt. 10 Wypada sauwaiyé, ie nota prnbiers’ charac, presi. aly cccnuje aturiny dar opoviadania | sklonnodé do oglade i “ Sin edi) poe 2 ees, reyin osom potwigs da sdana. 1 od amu MGwoje townclegle pai: koni, malowenie, isn Wr heraaree dogo, eli pamigta fe debiaowa faye rok i Tan Peel Terminow Asia w pede jennych jest niewiele, Ao acto «nek Chesca anya opowinaem © aitelogizowanym powrode do ziem rodzinnych. Ra koniec autor zara krétka nowele pt. ,Fragmenty”, jako fodza)intymnych praypisGw do calej ksgikialbo postowia. T tam pier bora) pierwary wspomina 2 wielka catoéig swoje matke. “Zygmunt Viaupt umarl 10 maja 1975 rola, w wieku 68 lat. {Mik aawel serea, we foie” — napisala do Tnstytura Literac- {ego wdowa po nim, Later waza sig w Kulturze jepo nckrolog nsstepujace) ted Smieré Haupt est da Kary bolesng strate, yt ican shugo & scat) tien na nae toma ial ig pina 4 doje! ego miepreccny tle pari Bone Bylo diego forma teyrany w. presal, alzch ‘oierne} pamigci. Pamigci wierne| krejobrazowi, Iudziom, jexy- Toot Gey rate) iegkom) Gait Wachodnie Zn apd ar ‘hwych reecry”, jak mato kto wmiat x cxwle mitoicia ,rastuchat {ie Inte ak, i, lve ct go i, et seemed aa’ "aan im Gpoledene ost qaundy ¢ dpoaare Hixorcena, oy (e5 Greedy se Beyer so Bt ioe ‘iby conmym, takocarym 0 konlach Ne vst rei EP, bree es Herr {alr Se plore ale i nal, Pied 2 papier, nie Po Sele cea bivone wipdceme Hteraary pos. sn yun et, se ehy oa Tesi, nk Dalam ten, andi oho oe Hee oo sme ND eee oe fot en oe en eat Bat er i nko nse ‘wyiatkw naleig szkic Krzysztofa Rutkowskiego “oglosony w aKote w 1986 cs ots iene Wate Toneceige See salt, ako le Mela Teme Se Met par ares — Mie, Nace Trichet gaaemre ee, gk Pes ae esas sate ah oes sry 0m wale pose wytciy Snr Soa es oop ope Sroka aie cel Neves Gor Mii Sorin dies wi er 2 oe fetes © Taree fs acre oe mies i pret te TR Secs i coerce Dips = Hai Be pa Sia oak doe inp reno, Ne re jo my Sy ee a ip iy ec ee i see enor ered «pps ypc 900 isa ci 225 spevinlat, tem teins hrecrse, Scorn ERE gmt bg gree, aie MBs ne gas bade bi, oat ‘Tae je. a Parte s Ala oan ip oi “Zar arene, fy ene mere ag ot we, i lie Jo le Unto he Sst atte ci ns cay etl toute feccnecet Cd PR Sen Seve sree tal i oma = Spe caer greeters emperor a caren Seen bode as Se somarige 7 cen pg shee rate Bae panes aS ee Se oe a ea Tene Plas st pel ke ibaa sonia ls Pic ely be oe omer Shank Setar ae 2 oe cers oe. Deas oa Ki 2 7 came sey se meen ee iat Fe ie pha es has = tat al neat le st giemoe deplore Hauptowi chodzilo 0 to, aby jego caytel ‘odkryli na wlasng eke, de maja do czynienia nie = prozaikiem, lecz 2 pocte. Bo sil co to macty byé poety w crasach gy Inde mig { Moina-by zaryzykowaé maly cksperyment i — wstuchujgc 2 ig et eee gyno sh dates pike rte mae ty. elt = « proode ‘na szyi i proybraymywany ‘gd reke i duty br hie, i, 0 sxwie x boku, mundury br sdowwanye My Sal ae ee ice ie crm ere ae foe ra i oa ce ae ec a as set cen | py tape ma Haar, na We yw ale cher scale a Been na 1 ten sam fragment w hipoterycznym rompisanin na wersy: 1A nicks pecota nb oe na wx orate dete pec otadosore ekipankiom, eek lc nes ren 0 Fpeyicgmpony dnt LE Ble lott ot stwie« Boks tmundery brudrorarego Boor workowte, Baten at's heron na okdowegeh 7 kady olor pred, apis imal Ge iit a, isang | ley Boge ps They 9 cieckin obi, hela ik ethecht, fe whlch Bree Powis fegmnt sie tk eda rye th procy — faye clporccaiem Pyoy arse, meta ey corte Sane xy ney Zou Hig, fe ees Re Peete aR Heo ty fol suche, pate cceana caspaceo pr bey e-mipe rs Pa Sune Oe ecu mrss di ca) sued tre a 7a cael cas go penkt ods Bansjdowal sig na terenie saboru austriackigo, tet prey granicy ‘Praborem scoyskim, Mist it sider, gay "oe Wien ‘Woina, Ujinl a jako nickoscnacy sie pochéd, mar nomadoy poprocbieranych a tp okoliemosé w mundury. 1 tak to opisa ‘is accy u Taupe jest nieychaniedrobiagowy. Ale e3e ie Gicje:“mindury sGinych armil prasdstewione we najnijeaym ‘etal sujg sp ko precraniem. Wojna calym okruciesstwem, tpotiatwem,‘nicwinnymniofiaraml, jest praede wsaystim pat em naprat | lads i poruwa sg pred sibie adeptoje innych,stacljgc do iywych prssckéd an dodoe, Moina sole swyobring, de pewnie ak stmo sli w Gasie wilkej wedrowkd Indow, idje r"subkontynents indices. Rytm t) prozy est hipnowyajecy, Im intensywnie) sar prodstavia braze uj jakad pros | willy prawde, tym hadence jego Swis Tor a aa fervenym Objewieniem natary fiat dla nic br oak were a olnions fw tego opowiadaniem 0 nie} — pod eytolem ,Stypa” — £0 ‘ayn tig Pirie papieru. Jest to krstha opowielé © bok je, naperw hole, potem sunny » bgdzeniem, w adymee, na pograei diadka ye kraj postyn jak tarcen pod Iikiem nibs”. “Opowiadane to ma inn, weaeticsea wes, i: sCauwanie i stypa", ktSra zajdyje slew ninijeym tome, Wy oct ehopic Jelena pograc babki Jeti autor zmienl ten sce iglicny, ‘pagal mapenne wien kt frtysiyey, nawigseé do. epost Tyeeskieg, driedziczenia po ‘Prez, weaesnego spotkinia 2c Smiercg traktowang proce cuzestw sty jako wydaraenie neyenane, x narychnis Shem a scar je bmi | ell, ter opowiadad Zygmanta Haupta iodo teb pomae, caym jest ple Toiennicatkrerna ki = prone, era in Eektry jst las perwsaym milosnym wtajemni a swarystho edbyea sig w sferse wazok, fe dorjku. Potem poe ‘aj sig inne daieweagta i mlode hobiety: Stefi, Anus, «nat Intor pryponina nickedy mfodego Kordana, Ma trudng do parvania char, kn decydoje 0 weorze misc tragcane) Ko- Blea albo"s konkretym imieniem, albo zwvana po pros ang, jak w ,Golebiach 2 Plc Te odode na honice wiers, Ma ted pracrwisko ony jent phd opowiadad w sinijsm “ Sich, de umarla na grace. Pojawia sie jesaee raz, opowise Tania JBaskiskt Gabel” w okupowane) Franc, eles w Pit fejach, ae jut tylko w wyobeel autora. Eros. Thanatoe 4 ict poet w jednym so dom, ale zwigzck tj pary we Haupea Jose doprawdyzstaneviaey Diet wytlay 9 jeg ron to wipGtence, Clowo rs suas dr hig 2 toby worn, by i votne znaczeie. A wigs litt da paty mationksw, fr cane ani oj srl phos w ee go ae Boj i wspadek lolejowy w jakim cboje aging byt nie le adhe, de kansckwencja Seri cywile), utaty twatzy. la lodsithiego Solnerennicmieckiego, ktSry w case ‘Wielkicj‘Wojny pole na Podolu i teraz prieladse.pamigé opowiadsjncego. Livode dla pary ludsi, Ktdnch lacey jut tylko eEepcina sicnawidé. Liogé da rckladsjacyh sie awiok, posbe: ‘wionych nawet cocky indywiduane, glowy, i litole da'Sierwa Tfokiego, idee dhight ale wyobrafai ators ponownie wabi sig do peqazowego low, Haupt — na poabe wrpisa i materiar lita, sadjgcy powsuecne niaczenie | oaklad mimo weet ko wietzy chyba, ie cielo, agwaloone i podeptane, ponone W ig Fanos, tts sabe is pew inna, ihre engi, W Jego alchemi orpanicene) nic, co 1 inti, ni ginieorttecnie. Tow planie metalaycanym, Itdey tryin probuje uceyeé. Bo Hlupt jst fednocoriee tee lg, nawet joa alas jgo opowieil 3p saptem z pograices soit i jay. Nalety do aystgw slowa, kicrzy wochowall Biskorviemi. Posiads ‘imponujacywiedse na temat cryin 4 nigzwigeanych, Nie jest jedoak silankowym piewea wal 1 dostrega to samo na Podolo co w Bret: zaadnicar okru- Sedstwo chop, nawet niefwadome,nicaleine od stopnia evi: lisa, djkiowane praca rainy uyitaryem, Tone Klay nie sa ‘Ww ‘storie lepse, ale oslaniaia sie enka skorupka obyezju, Prkaigey pad naporem Katakliaméw historyczayen Finals snytio to praclanial kre wabljany proce precagt inca "piechote". To zdaniereen jednego 2 opowiadah Haypta ‘anos sig nie tylko do formac wojskowe, do kenkretne} wojny. ‘Mesa je wala’ sa obra Indekoet ponad pane historyczym amy sii, Pai le Hoe om ase} iatego Zygmunt Haupt wybiera opltks, po- bee droyi predmieca wielich mint, sked obserwuje diane sie, mrowicnie? Nawet droga wojne Swiatows, It6ry opisat w fowell ,Pezaé 2e wichodem soe | obiektam 20 stall, wide jeko moment nie nataca, Teer prygotowwania sip do'ncgos Pozornie nudny proces, dlubaning mechaniow w czogachy probe Seip porormis rove fu Moe Tey” Male, she img, w micac, ktGre sarazstaie sig armageddonem. Pays, Lw6w, Zoliwia, Kreemieniec sq federacia wiosk wide 15‘ych occa chlopea zea fred chwast6w peadvainych, Wick alk Haupta najcpicie) pojwai si fopochy, cyl wiclolsie £ mite lick pian. Kolorem mm jay jst cena, prawie cama silo. T nie tylko w celu osagnigcia duiego nasycenia tak zwan iclorytem lokalaym wprowedea Haupt do opis mnsteo repo. rule’ arcane, liye stateside. Cpe mote sig jedyniedomydaé abo tzakae w Stowe Gar Plsicb Karlowicza, Ponowa, feioga, odziamki, wisrar — jak bogay ikzyk, jak omamentacyina prozs, Pown6t do polszczyzny zw ej 2 emi. Autor jest na nig otwarty wetystin 2st Zoeraca uwage nie tylko jego preenikliwodé sporzenia, ale i wy: sstrzony wach, Dla Haypea zapach gnijgeych havtofi jst wont aibardrej nie do aniesienia" odraajgcg. Ta wort zdtadrajakby ambiwalence jego uczué do Podola — zim, pisie weysti bylo w nadmiarze: uredaje, owoedw, pric, orkid, cemg) lenk i czamej krwi, namietnoél,nichavis Hiaupta odtaca do rozKadagej sig materi, co jest w kofcw Igei slcn, tuna. Junie for nara rem jednggo 2 opowinal, bye mote okste se, de 1 jogo cache: alo ,kierkegaadowskie tchirzostwo". Jeli vier Se Angst jest Ktegris nacecng, ie rzadei nami trwoge i dedcnie,skonct. towal to z Zalem do sicbie iz pogarda do nauezyeiela, Coy mot aa sobie wyobrané, 4 dw KaWaleryt, ofcer wielafrontGw, ta, tak sig bal fmierci apamietne) ocami deca, na Hey doe det, 6 ual jo dwn fat swojego stator opowiedana Sepia” sara sg syst Kini lam’ wyobraa sobc moment mir: fo sie sale tylko fa, ‘yo rar otni, Se navet gdsbya ale wiem jak mya, co sama chwila bye inst nespodtiewana” W jeg ‘ym seni strite wirsouninejszego shins, .Grze w ‘clon’ *, 3 Hsycny podpatrjae fake adraden sig 2 awerig do na fy, alee upto tr fe fut bes fos Swi puuttywa te powarzalnose — i mois na tym ja nig. ,Upatayiem sobie ekrofsky pryjemnose/w Lontenplach tage Rei w ode ie iby wna be bie ma dane umrzet we sie. Ale gayby nie bal sig Snieri { swojego strachu stale ne precewycizl, nie blby Zpgmuntem Hauptem jekiego znamy, Jeli raecywieie pisare Iekat se rorldadu, gnicis, nico‘, to wyzwoli sie spod nlzescx lly Smite w ovovwis Aang sbion, Plies «pape. |W nowell west, v2 Lacceyny”, ktdra cate zaideie w nnijenym zbioee, 16 “Haupt procdstawit watiant, nie tk magicany, te) opowietc, jak ye plerwsaye stadium preetworeenie Spt i a plea ol ae adh Duet ie 5 aes te ma Pulku Jazdy Wotytskiei Karola Réiyckiego, tudziex emigrant, ai ely Mobi Kel Rasen, nei ae die Feta gpa kat oi at es i Mid Sk Cees See ote a ee a den ices Tig tne, tne et) pam Pl es veri pte cori, Fee, leek br emcee arlene ent rt mg ol starcem z g6rg osiemdziesigcioletnio, zgrzybialym i ghuchym ode- Eee Pisce Haupt, ie cheil te opowies¢ raz jesacre opowiedi, ale swe lel obi unm Sec is Fr aarzucl. A ra [by stopniowo dojraewala, Tu wala ig olejoa ceca jego treats nawyke epowiadania tym sy, ale Baise sposoby, dodawanieKolejaych wa anv, rorwijani ad Ubizam terats plowngo, kidrego 23227- ret mode bye postaé Nstoryczna, poste literacks, napotkany eppadle colowik, Hoa, ej, zapumigtae za pay Friewka ladows. Wige i Sudsk Pasen zmicnil sie w potnieje| ‘wersji opowiadania dodé gruntownie, Opowiesé stan sig mitem © powrocie. I moina soble wyobrazit, ie nastpila dod znacena fatnoyitacia natratora 2 autorem. Wraca on do. swoje) ziemi rodinne) ni to cilem, ni duchem — race} wiecig_gminna, podaniem ustnym, w zapragu koni wseclkic) mac, “Te kone Hezseem i Ara hi 2 ara Ao, are were i sane. yea, jest jut tylko ‘sos waluchugoym sig w plosy innych lui. Powtaraa to, co'0 nim wets Guat jes0 whaday jest pierces. papers. 2Z peor ic say doi co | ppieroes horns, a caapecaka, Als. paplrowy etSieh jst tet poteinym tanuletem na palcu poety., Ma moe nie mnicise. nit pevicieh Salomona, Weil legend rabinicznych i muzatmafskch, Salomon til wadg nad wnt dichami, poniewal Eat ch inion. Posiadsl tez cxdowny piericies x sygnctem | pieezetowal nim lana orworach hotel, 7 Rtrych aamykat diay 1 sbuntowane seniusce, by mci fe na'dno morea. Glos w opow ta — rode fladomosel cczysecone| 2 materi, 2‘nym glosem. Sed tal oo oe ls lal altel iieden. —Preypuszczam, ie Zygmunt Haupt chciat miedzy innymi stworzyé dwudziestowieceny ody " inik Bexiouskigo Pray Scot rcs cee, gota Piet nee Pama ogi, Sora pigé pieéni. Dalszych dzicsieé — nie dokoticzonych, w wielu wa- esta dag a eto © ot srs ch nl we Loar ate son Bepeay mo aa le ieee amen mh ok mao dog om oe eee cans Taare wie ik oor dl omer es Rela eae, = oe Reno Bee een ea event bb ‘Sr ene, psn, toon Pe Uh eam Ay ele Bp mene mae! waar 9 sod Sy ery di, ores mn Ee Le mere fy ese iy ce carer seks rah eno ie fener mys: tory mace oe nto Eat ae Tat EME ae Sate Te Ee meen ran kin pepo ae jak w opowiadaniu ,,Ztota hramota”, ktére postanowilam wie. Seimei 2 bre es eee Eh Aare iw ine ako ‘W opowiadaniy ,,Warianty” pisze Haupt: {Odchodze i cel nine aging pin He, Osis te Sa Te a re ee alin rare Tite Cie sng oye | Bowe =m sae rag a hn ce ee seme eae Oca ie Tibi ay fou od ee a ere 18 nujee opowiadania, sokice i wariamty zebrane w ninejszym porimm Najdawnicjsze chronologicanie powstaly jeszcze w czasie gel womy fatows stale — na porate lt sedemésie ‘St ietiwne —- bo nie werystkie zapewne otraymaly Etat osttcny. Odd edna sine stadia pretwore. le coywinoi_ Nickie 59 span w piersze Wer, a ead iaych dodatkowych sla Paces “ruicgo tome opowiada, Zygmunt _ ie nada miu tytato, a prayajmni) informacja na ten Hae ie nc g"Teh ub, wybor | kolejose by nico inne od kompozye cit re zki, ktéra pozwolitam sobie See hr os) al a rake oe er p Polaco Renata GORCZYNSKA 19ZYGMUNT HAUPT (1907-1975) Skic biograf ny ‘Zygmunt Haupt urodzt sie § marca 1907 roku w Usrkoweach, powlesie Czortkéw wojewédztwa tarnopolskiego. Jego ojcem byt Ladwik Haupt (18781928), inspektor sak, a rmatky — Albina z domu Mazurek, navczycilka Plerwsza wolna Swiatowa spowodowala wielki wstraas w ich ‘yein. Ludwik Haupt zostat powolany do arm austiacke), pod uss gy jogo rodzina stale’ zmieniata micjsce pobyts, pragine tuniingé inwarjt Niemcow i Rosjan. "W casie okupacit mata piserza zostala postrzelona we wlasnym doma preee nleridentytr owanego napastnika, Ktdry zbieg. Zncydent ten znalaat sig Do latach w opowiadanis ,Z Eronikt 0 latajgeym domt W 1918 roku Albina Haupt zmarta na tyfus. Wychowaniem Grice zaleta sig je} niezamgina siostra, Helena Mazurek. Z9- ‘gmlunt Haupt uceescezatnajpierw do szkely w Tarnopolu, nastep- hie w Jarostawi, a w 1924 roku ukosczyt PaAstwowe Gimnaajame imienia Kopernita we Lwowie, otrzymujge doskonale stopnie na egaminie Taturalnym, Za namowa ojca rozpoceststudia najpierw na wydzale idy- nleryjnym, a nastepnie na architekturze Uniwersytet im, Jana Kavimieraa we Lwovie, le na Hatdym 2 Merunkow wyttzymat Jedmie rok Newco! se ednakie relia jamal alent do sunk, W 1908 roku umart Ludwik Haupt. Zygmunt Haupt proeent ext swojg cag spadku po ojeu na dvuletnie studia urbanis ‘ezne Ww Paryeu, w Université de la Cite, na prastomie lat dwir eestych. Urwail en okres w opowiadai Parga iw Ark Po powrocie do Polskl Zygmunt Haupt zajmowal sig ssénymai lorywezym pracaml, mipdzy Innymi malowaniem stcjt AH 218 Patiskle} dla jednego 2 kotciotiw i dostarcaniem rysunkbw do gazety Iwowskie).‘Kidregos raza, gay pojawil sig w redabejt i Sowiediat sig od redaktora, 4 nie ma fadnego artyluks do aly Strowania, aproponowal, e sam cos napisze dolgczajae rysunek, ‘W ten sposdb zaczeta sig Jego kariera pisarska, Na pocratku lat trzydslestych zostat powlany do wojska, do Jawaleni, a potem do zmechanizowane)artylerl, Zycie w Wo} sku aroblo Aa nim duke wrazenie, byt gleooko praywigaany do Koni oraz do hawalet Wrdciwszy do iyeia w cywila Zygmunt Haupt za? sie pise- nim j rysowaniem. Otrzymat takie zamovieniearchitektonieze: fa praykiad prasbudowanle domu rodsiny Lecayaskich, bogatych ‘emian spod Lwowa..Zaprzyjanit sez nim 1 cagsio ich od- Wiedsal, ‘praywoige niekiedy.praviaci. Eecryfscy ‘zamajomi Zypmunta Haupta z nowym dla siylem Zycls: bratz nimi udzist ‘w polowaniach, grat w amatorskich praedstawieniach teatralaych, Uezestnlenst we Wwepinacrkach wysokogerskich. Duight nim Raut ait sig ted pocaatkow angielskiege. nal jub niemlecki 1 fran ous, W maju 1939 roku zostat smobilizowany i otrzymat stopied| podponicanika, W czasie kampaall wrzesniowe) jego Jednostka ‘imechanizowane} artylerii waleyta prac trzy tygodnie na obsza- Fach poludniowo-wschodnich i bya praypusrezainie jedng 2 ostat nich, Jakie zapreesaly wall. Po Liesce wreesniowej Haupt i okolo stu pigédaesigely Judai 2 jego jednostll uciell proer zielong granice na. Weary, gizie ‘warysttich internovano. Heupiowi udato sig jednak uces i prec dostaé do Franc, gdziedotgcryt do formate) sie arm polskie), ‘Stacjonowal na ‘potudaiu "Franc, a astgpnie rostalskiero- wany do Bretani Ten okres opis migdzy ianymi w opoviads- iu’ Deewenyaka z nébkami na ksigsyeach", W_coasie BItWY © Dunkierke prasdostat sie do Angll na pokdadzic m/s ,Batory” Zostat skierowany do Jednostk polskie) Stacjonujgce} w’ Gosford ww Szkocji. Stamigd:prasnesiono go do Londyno, gale 2bliyt Sie # Antonlm Slonimskim, wowcsas redaktorem pisma Nowa Poiska, 1 Micezystawern Grydzewskim, Tedaktorem Wladomotct Inny Polak, Wojciech Chetkowski, poznat Haupta 2 Sir Owe. ‘nem OMalley, brytsjskim dyplomag i ministrem d/s Polski, oraz 2 jego siostrg, Cora. Sanders Hodgson. W czerweu 19M roku ‘wojennego Landyauw charakterse pracownicy AmmerykaAsklego Grerwonego Kreyia, Haupt | Edith Nore pobralt sie 7 wenesnia 1944 ‘rok w Kotciele polskim pod weewaniem Maki Boskie} Cegstochowskie} we Londynie. Zamieszkall w Coravall Gardens, ‘Wovym czasie Haupt pisywat do Nowe) PolskI | do Wiadomoset 29W patdsieriku 1945 roku urodat sig ich Kady na corgi, ama tig Arh et fionkowie postanowill preeiesé sip'na stale do Stanéw Zjedn0- zonych.. Do. czerwca 1951 roku tiesskalt w Nowym Orlane W owych latsch ‘Zygmunt Haupt ogtosi’ sporo.opowiadst po polsin I exgtt ich procodyt na angielski opublikowal je w Pie ‘mach amerykafskich. Jednocretnie malowat 1 jego obIazy za laaty‘sig na indywidualayeh | abiorowyeh wystaviach onganizowe: nych w Nowy Orleanie. W 1981 Tok zacx9l pracowae w noWwo- Jorskic} rozglognl Gtosu Ameryki, Rok pine) otrzymat obywa felstwe amerskafskie, 'W 1958 roku Haupt zostat przeniesiony 2 radia do nowopow. stalego pisma Ameryka w charakerze redaktora | umacra, Pra- ‘oval tim do praejécia na emeryture w 1969 roku. Jednoczeénie ‘ploszat Kolejne opowiadanla po polsku w Wiadomosclach oraz W Kulture, a ich tumaczenia, najeapicie} wlasnego autorsta, W ‘akich elitaryeh Tub niskonaltadouyeh ‘piemach amerykait Skich jak Accent, Nassau. Review, Furioso, The Paris Review, New Directions, ‘Préce twércaniel ‘whasne}, ttumacryt Uunwory ‘wspotezesnyeh poetéw angielski | amerykadskich, |W ezase lat spedzoayeh w Waszyngtonie Zygmunt Haupt miat wystawy obrazow w Baltimore fw AUanciey ale malowal jd razie]. Natomiast nadal dazo pisat. W 192 roku otraymat nar trode literacka Kudcury. Oaebrat Ja osobieie na pocegtiu 1963 Foku, Tego roku Tastytut Literacki ogtosit 2bi6r jogo opowiadah Pt. Plerdeieh 2 papiena. ‘W 1971 roku Zygmunt Haupt otrzymat doroceng nagrode im, Kofcielsich za tworezos¢ literacka. W tym czasle po az dnigi ‘dwiedait Francie, liczc na ogfoszenie drigiego zbiord opowis 4, ale zmart nie doceekawsry realiene projekt, 'W maju 1975 roku dostaljednocacsle ataku serea i wlews Jeri do mézgu. Zant w sepitalu w Winchester w stanie Wirginia 10 maja 1975 roku. Pochowany jest ma ementarau Metaiie W Nowy Orleane. 'W 1882 roku Stanford University w Kaliforit prayigt do archi wum jego spuicizng literacka — rekopisy, lisy, tym obszerna Korespondencig po polsku. Stanowi ona teraz cagéé koleke}t sto Wwiatskie} te} placdwkt naukowe}. Spisal Arthur HAUPT ttm RG 280‘oorowie, co? pig nt tem. Atarax sig potawi, podmuruie sei krayé po stave." Suzy lubytboloto"— nie udal sg doweip sigdzu Comole, Kiedy, na ‘tadlazy gotowanej wedaonki,mieszatkapuste i kartflenatarzu Powietraebylo geste od tytoni, grass, sapachu potraw. Ne rzebionym sagarze u secaytu, otworzyly sig drawicl i drewniany ptaszecwyskoczs, {iw gwarze moma hyo domyélié sie tylko, de wykukalpierwera. Za szyba- ri zilonym wide byo deg. new Kurs” 1960, 2-3, Cran stp) Co nowego w kinie? ‘jut wi iy ona byla, Jud se uli maiz paige i w ropa ca, igorgezkowo éeigam prasiloté, dey ja wydobyé = tego zapomnienin (Gdsieet to, Elektr? Elektro, oc, Elektro! Kad sigo tym dowiedzel, Aowiedzi, W szoié par toni prayeeha PPokcchajie mis pigkna Krakowiank.." nucle Blktra ‘Wyobrazalem soie, jak moja ciotke, wyprostowana i sstywna, w swe) czar) suka is zacdnitymi stam waskim, siedzacw fotela nad jakaé bite, dbrcila powoli lowe na Blektre. “To wulgarne ~ to, 0 Spiewase"~uslyzalom. ‘Nast dom w misice by! ossbny i samotny jak ponure skala na plytim wybraciu, Nie utraymywaligmy stosunkéw a nikin, Ojcioe praesindywatcalydzieé w banku ichodal tam takie wieerorami, i praechodaae ula, moglem wideieéblysk lamapy na jegoczoe, ied, po chylony ned papierami nad biurkiem, bl widoceny przez akratowane okna. ‘Tobyla jedyna droga, keg rob pieszo- 2 domu do banks. Gziokolwiek ig ona tym udawal, to zewsre kodmi “Miemy’parg roalych Koni ~ para: guiady walach i siwy opier~ido tego «ied pono Kekocacyeh piastach kit i wyéeelony popelatyn sztruk sem. Powerit stangret ~ Michel Okstaski mu bylo ~ maloméwny, troche ‘aay i waty diy ehlopa, keény byw artyeriw Zeligowskier,kiody by? tata zajazd a Litwi, i wréci 2 tej wojny inwalidg Za uchem 2 prawe) irony mia daiur,z tej czasami ma ceo, ta nie gojaa sie rana bya 1Bppowodom takio jogo pewne) gluchoty. Méjojcieenio lub togo Michala i sporadyeznie go brutalizowel i nie wplywalo to oSnieajgco na niemrawe- 0 i tepegofurmana. [Nj ojeiee uwadal, to joel nie jestem adely do czago, to powinienem _praynajmiejpoméew tj hankowe)robeie, i prynosil do daa grube ke 4, ite mialem rubrykowaé, abo paper, z trey, dla oszezednai, miae em Kleié koperty, Nienavidzilem tej roboty i, adegradowany i rozgoryczo: ny, liniowalom karte 2a kartha grube tomy albo wysinalom te koperty w ‘ym pokoju na grze iz ey slyszalem glosyciotkii Elektr. “Kat prayechal w czerwieni, ‘Krakowiankaw vielen.” — mucila dalej Elektra Ciotka przerwala rabote i roapocoela tyra: To wulgarno, co Spiewasz. Cry wyobrainszeobie, fo nie wiem, do bylas ano u tych panion Domereckich? Czy towaraystwo mioszezck odpowia ds cw jego paralisiskim zapachu? Cay musise importowaé tg atmosferg tutaj Panny Domorockio ~ drioweryisio i rorkwitaige, w owych helkach obrebionych i haftawanych rece ~ by cérkami szanownogo masarae i hhanlarzanierogacizny i atrapowaly bardzo Flektrg, Prabowala bobatersko broiéstracone} pox «To ay prayzwoite dzieweryny, a czymze mam od nich byé lepsza? Ze u anien beneyhtynek jestem w pensjonacie? Ze nose jedwabne kombina ‘je, ane krochmalone halk.” Ciotkabyla sila postawa: Walgarn jst to, ia grawitujesz do ich omdlowsgesj, malomiastczko- ‘we atmosfery krechmaloneg dziewitwa i teknot, To niepodne i nicodpo- ‘wide, ~ otha bylaroadrazniona ~,i nie wpromadaaj togo,prsog cie- bie, tut, to jest latwizna i jetali masz by dobrae wychowans, to plerw- syn warunkiom jest kontrola sam seb i wybd. “Wybir equ” ‘Wbsr styl. To wychowanie ma ci dé sty ry to jst aye sty?” ‘iotka odpowiedsiala bee wahania jx delazng konsehwenci: ‘Tak, iyi to sty? {Nie choestylu.. To oboetne, jai sty mam praybraé.” “ -Tonieabojtne,Jakby to mialo byé obojeine, czy estes pans z dobrego domu, mieszaka czy ulicenica.” Mage} nneza!ujadaé w ogrodee i zaghuszyl ich rormowe, Potom aly: szalem: =Prosze mnie nie obradaé.” ‘Nie bad fics” “Zoeh, ja wiem, 2 bylam daieekiom niepoigdanym..” “Nie histeryzy’ Minalem Elektre na schodsch, kedy, zostawiwszy robot, sthodailem, sai siedzial moja cotke. Ubiogaic akakoiwiek ma interwencje,ciotka ‘ocrepila nani piewsna: -Spuiles Mazgaja 2 lacucha i anéw bedaiebuszowal w ogrodsie il ral krzaki pomidarowe ~ ose odgratal sg, ego nastael’ “Mazgaj by! bastardom po lgawe suce ipo jam kundysio. Poni miat pezepielne kstaty, po nim ~ ordynamny, szorstki wo i wisely humor ‘alka, ano skowytaljezarpal signa lascuch i jakimg eudem zatreask 2 0 rody otworzy sig i tyme samym cudem zaczepl lapel go zatyng lane — tam, gre pse deiggno Achilles. Bytby je sobiezerwal, ale penytrayma- ‘km go, pomimo ie eélepegobélu pokasat mnie w dtos dotklwie, i teraz, sent lpeny 8 naw rms, ate cry peslioe. Sympatyzowalidmy berdeo~ jai ten Maaysj~iodpychalem to od siebie, ni heilem te pray pa i colowika, wyawalo mis to watetne tr che —przecid obylo po postu zwierz! Milo to ten skutok, i bylem nic- rng w stosunku do niego: raz prayacielsi, raz chlodny i jut pewnie nie -apomne zdziwionego wyraza ocau Mazgaja, lojlnego Mazgaja natykaja- ‘ago sig u mnie nate chwieios, elowienrgkulawoeé Siedsieismy w moim pokoju na gérze. Cheslom napiceé wire. W lo- wie mialom ju mglisteaaryay i weale mi to nie precrkadzalo, ie Bloktra Ici na myn teku i respektem obserwowala mnie siedaqcego nad kart ey papier ‘Ale wierse mi signi Kei. Mialom zaledwie tytu i ostania lini, i pare sanansiw, Kir nie bardan mi smakowaly ‘Tematem minlo by senne marzenie: sen kogos, kom eg fi, 2 ig otal 6cyjankiem potasu ~eyjankall A potom sig bude z tym straszaym wraie- ‘nim. Wige jt jest x tym eyjankiem? Szaleniezabéjea reece! Poéobno riligray togo wystarcz do zabica elowieka, Tle o? 0,008? Tytul wir ‘za! 0,005 ejankal, To mialo od razu nareucié swe pedantyeana reczoWo- ‘in wis jest modernityerny:ekuratnodé licby, magia aabskigh eye ‘komy. Wiersz mie ig koiayéobudzeniem i miadotobramie tama kom, kom ig sig te idee suieydan, i kiedy bude sg, -=-oddali Goro ny, goreke jak canal.” Seazeze mislom niosgrabay asonans na poezatck wire: ‘v-islase salonych tajltori Zateaca igi 6viat w agoni.” ‘Ty, trajektoriiagoni”cememu mise wydalo polejrzane nie moglem ni muse scan Eiekia tracla powol respekt dle mnie ~miala 2a duio poczucia humo- ru, deby dlogo kontemplowat ten poréd, i zaudzla sig troche “No, praca co naps Och, nie prasad.” ‘Thi, to wise, to Zatwo,te..oma saarym koou nis, eperlowy gusle Iesigiyea”— deuinita mnie Bloke ‘Nee moglem jednak sig roegniewaé na nig ~ blo mi prayjemni, ie sie ‘ci winnie, i dalem za wygrang Zrsialem ten papier, leptem z niogopigul i zsczalem na nie) mayo: waé cry, usta, nos, atrament sig pozalewal, i wyszo 2 tego co poabnego do ,teanteas" ~ preparowanych glow indiafskich znad Amazons, Gasie widzites,naprawi widzile to tantsas?”— pytala Elektra, :Widzilem w rotmistrza Ruppe’ ~powidzistem — kiedy byt w Ekwa dora i stamtad praywiéa. Se lice: giwka mala jak piqeta i zemknie te ocr, i war zezyte Kolorow rede, i wloey, takieindiaikie wlosy; carne 2 wplecionymi preeicnympiérkami papucek. Jedna mata tak, io ‘moins jg nosié w butonieree lak to oni robig to napeawde prawdaie”” Wes, po prostu bardzo umisitni iagajg sre cae glowy tli skalp 2 twaray, potem to suszs, wypyehain exyms, prepara tak kurezy Blektea wedrygnla sig. (Chciatem ja barsiojpraestraszyé— taka gupia satysfekeja To wyrabiig Indianie Jiveros. Ale jak powstal na ta popst, to aq osru- 16 4, imituja gonilni te wyroby, spelt selec ona, Ze toonmustwo, dn cuasom taka wedanna esantsa» byla glows bilej kabel Och, Zor! to strasmne!” fekt mi sig dali ogzotyk wisearéw Amazonki, Orinoko i Rio Negro nndplynela dzunglazslona nad dachy eynkowane i popoludniowy kurz ulic rinstectka. Nagle na podwérenwslysaelmy dwa staal pstoletowe i kei skowyt ‘a, Rruilem sig do ona. ‘Na schodach domu stl méj soe. Byl ex marynatk, tylko w kamineee. \W opusteonej reo tray pstlet. Na drugim Koi podwérza, w slic, ay ft, ledal Manga. Strumycza kewi tera sig spo niego i szybko venkat piasok. Na betonowseh schodach widaé bylo wyracone béte i usmolane od spalonego prochu tusk’ wystrzelonych naboipstoletowyeh, ‘SIychaé bya plact hucharki. M6 oie staljeseze chile i gorako sig since) ~ to byl dobry steal! na te odleglo’é i potom podniés pistolet do cen, i preesungtberpicznik, i wsze do domu. Hlektra lefata na moi thw i nanosia sig od Teania, i w przerwach ybuchal: “Nienawiee go, ach, nienawide”™ Tislem waburooay takie, ale staralem si opanowat Oh, co mu winienbiedny Mazga.” —tkala prawie bisteryanie — nie. nawidag No, dajée opoki”— powiedsilom lob mote by dradiwy na punkcie ea nny ~ na punkeie pomidordw. Praostala pla ‘Ack, stupa estem" — powiedaialn, ju wetajge x Lika, 1 miata eerw ne mole od places oxy, i prea te ly ubmioehnela si do mnie praepra- asic. Doc sta na sai miasta, By odoscbniony i jedynie po drugig stron ‘log augim szeregiem parterowyeh stajen i budynkw ciety sig kosra- 1y tego Pu} Ulan. Dom byl drewnian,o éswacznym plane i wyeladzie, projekt dletanc- i mojogo oa: kombinacn valet szwajcarskiego, mieezezafski| will Aiworu empirowege, Nie by tary, ale nsko poloboay; grunt podmoly, wy: bjt zc ogrod i atmosters postaraaly go i wydawalo sie, io toczy go "iui gry i powoli zamienia sig, Alle cemne nove sjadany praee ro: ‘ladajacebaktere, zamionia sig w préehn cnlalnyia letatem w kate) dziedsni. Migdzy inny- smi wogrodnctriei pomologi. eezee na dhugo prac wybudowaniem dom ponasadzal w ogrodzie duio drzew owocowych,nicktre wysrukanych ro- owodéw, ina ich galeiach zawioszone na rdzewiojgeych drucikach byly ‘ablcakidrowniane 2 troaldiwie powypisywanymi nazwami ipo lcinie +” Pomimo piccenlowitogo nawotenia, dogiadania i skrapiania ysinym ka- smienem” od raza alee sig robes ksi jesienny rhiér byt wepanialym plonem obraymnich jablek, rumiangeh i stoezonyeh praez robal ‘Oprodzenie prerofniqt bylo aywoplotem s bzbw i malin i stalo murem selonym pomigdry domem i ulieg, Na podwérau,cagSciowo wybrukowanym daikim kamieniem,exefciowo vworypenym piaskem,ciggnal se budynek stajni, wozown, pra, osobmo byl ehlow dle wiopry i dua studnia x betonowych rur. Btudnigkopano i stopniowo nakadalo sig te rury, i partecestudniarz w rezultcie arbi jn a krayw. ‘Do wed nie Bylo daleko, Dom i koszarystaly na niskim gruncie, tut 22 ‘oezaranplynelarzeka w urwistym ilobie{poziom wody w sadn byl na ‘poriomie wody w raece ~ woda 2askérna cay prawo nacry polaezonych. To ‘mviatcialo wody w nasze etudni podnosio sig i opadalo zo stanem wody ‘Ww raoeej woda studsienna nic rbinila si od rasezne: bya ciepe, metna i sodkawa w smaku, i éywano jew domu do wsnysthigo: do gotowania, rania ido pi Kiedy sano sisieiémy w ogrodsie ~ gorace lato —byliémy doskonale ‘nolowani od Gata 22 zilonym murom zeleni, Sereowate, ciemnozelone, polerowane lei beu blekitnieodbijay nicho, rani =éé na trawniku byly -koamate of koleéw i przylatywat od nich slodkawy zapach plat ranch. Drikie wino piel seo Sianie domu i wydawalo mi si, depo te zielono- ‘ei kapilarnymi urkann pagcabw podnosi si wilgo imi wera w ciny dom, lektrarano chodslaniedbale ubrana, wjakiché slafokach, ine blo tou ie to zaniedbanie, race pray jj éwieioei i pewne) omdlatote, bar. do 10) pasowelo, ‘Pod myunietymickapami dach6w jaskstki pulepalygniazda i piskiom _nadlatywaly x otwarte) pod dzwonem nia proestrzeni, i smugt ich ocho: és popately diay dom 8 Siedzieliimy pod baldachimem rislonych lic tere, ale wiaeivie: nie cxytatem, tylko mau karek ksgikirzucalem seyb-, Ike spojrzenia na je) piers. Syl cos i bya pochylona, i wlosy je opadaly® rt robot, ten elf rch sig ocho wid blo gence} piers wglebienie migday nimi, wiowe jj polieki. Roamavialémy. [Na zamezowym oszyciu moich spodni do konne)jezdy Mlucrem zlezio- ‘ayn w kicszni drapalom jakié dose i latwo bylo go atrze€jednym prae- tarciem doi, tk mig by! ten zamst. Droga, w pyle tupocie pow, wracal x éwiere srwadron karsbindw ‘maszynowych, Dreichy ulanbw byly prawie bile od prania, uloénie przez plocy miel zasameleowane plamy od nattusrezonyeh karabinb. Pree ga esi baa wideislom ich, jadgeyeh tran, albo dé kon tam, géieko- owedny prowadsi jucenego konia. Na jukach po jednejstronie karabin ‘manzynowy Maxim” 2 vara chlodniy, po drugie lotony tréjndg podstawy schwartlose; na girze slrzynki x amuniia, Spiewali ‘Po exymies mig po Untarijarae.” Seeacron preciagna, kurz opadl i goraco wypelilo powietrae. Jesmrze Aochodslurywek dpiewsns} proce nich piosenki: ‘lass jac puleé mam, wee Untaria “Jake j boda, a ty6 pan, Untariiaraz, Z lawki widzieligmy: daleko, na drugim Koseu ogrodu, tam gaz pod pparkanem gestwily si krzaki malinowe, Franciszek Salery Stu orodnik, opal grb dla Mazgaja. ‘rancszek Saleny Stu, ten ogrodnik, byt przer nas nazywany Kameaa- dalom. Nazywaliémy i prylepalimy preenwiska wszystim naokoo, tle ie ommowy moj x Elektra mialy charaiter hermetyeanogo szyfra. Proku: enti jedyayuraednikw ban mojo ojcanazywal sie Reyowski ale prae- yay go Ryjem, ojea nazywaliémy Pawlem, chocisé mist imi: Stefan, inflata Ieydora Kunasaowskiogo ~ Tertiumoondatur, a doktora Golafi ~ Solange. ‘OtééFrancisack Saleny Stu by na Kamezatc jako jenie wojenny prcz 19ala popraedig wojng. Na eamym poczalc tej wojny, w sierpni jsacae 1914 roku, zostal mobilizowany oko austriackilandssturmiata i nawet nie ‘uszy sig miata, Pprostukiedy Roane bial sig do tego miasta,maly oddzclek landszturmu wycofel sip do lasu na okicanyeh wagéraach i po- lowe to byl goracy upelny daieh, wigs koledny wyalali Pranciseka Sale- ‘2090, autochtona, po pio do rodzinnegoosedla itu go alapelpierwany pa trol konaeki,iwprostzostal wyblany etepami ne Kemezathe.W eztery ata poza kolo biegunowym Franciszek Salery strait na azkorbut wazytie _zthy i lato, niezupenie ooze wiekowy, wydawal sig starvsrkiom zpry. ialjm, Za te Kamceatk preexwalismy go Kamczadalem. Kamezadal kopal grb dla Maga. Zasudniceo byt ogrodnikiem, ale raed paru laty aobit odkryie, Wynalazt cement portland. Wige) nid elening zajmowal sig cementowaniem warvetkiogo wokdt. Wstudast od ‘ego ojt pieniadze na pl papierowego worka cement Fine" i mieszal 9, { hetonowal, i cementowal. Schody, écicki,kanaly, siudne, parapety| ‘wok6tnaszego domu bylyzawszew stanie kore, naprawy i pracbudow. Caropawe desk’ osianialy éwiee,teejace konstrukee i Kiedy e, te form, hija ~ ukazywalo sig loo betonas wierieoabitymi sljami dreewe, jl ssyby las skamsonialy mal sie budowaé wokolo naszego domu. Kiedy preyehotzity ulewy, stawalisny zadaiwien ~ Elektra ja i Kamoza el i patrayliémy, zewiedzent i awerzent, jak wskutek nie proewidanyeh przez Franciszka Salezogo praw nivelacii oil donudacji woda deszczova, buraliwieurggsi ego irygacyinym systemom kanaliw i éiekiw, plynela ‘na prackér i stobitacbok i w popezsk kaniony i Kolarada w ble remi, chlupotala o to betonoweruryiniela zelskoitawe, iby ral ig w nie ‘ocaekiwanych misjecech w kahit i sadzawhi, Nigd,o ile ech preypomi ‘nam, nie poanal ej kapryséw. ‘apata plasknigeiom aklepywalakopexpk-mogle Manga, Niedhao apa nic, nawetzapadnie ig ten gr irockladajqc ig tacaone precz reba ‘cierwo wesolego Manga bedzie eqezyéw iemiei opr jadi posoke oba- cag iba zatrawaé heey stn, iTodygami pnacaiw bedi sg wep nna i waysaé w éiany dom, i trapié sen tu mieezkajaeych w zemécie iso ‘ery skomrie a émiené miu zadana, kiedy byl drei cenie sea ieni- ly nibo eziemia ~Bieday Manga" powiedsial Klektra —luchaj - ery rwlerate mag Jakag dusze™ ter, nie czekajge na rewolaje 2 mej strony, powiedzial: 0 _Smien, to etrasene jet —émieé.” “Zl mi byl Blok. (Och, ghipstwo"~ powiedsialem ~ nie ma nas cay jestesmny, to praeied Luli preypadiowe, Cay wiees, ak ite jort preypadkowe? Wyobrad sbie, ‘ue ryby stad miliony ikry, dey jedna pratrwae i rahaustngla si Zy ‘hom, 1u@, to wiee, na ile spermatoznoné?..” olapalem si, ie ona proeciejsacee jest daiewenynka, i powisdislem nicheaey: sAle ests jesacze na to 2a gupia, za niedorst 1 enw mis) l azobilo~ miata byw oceach -Wiaéne, io nie ~ty brutal, ty samolubie"~ roplakela si. U nas nie blo w awyczaju crulene sg. Nie mowiliimy wc damu pies cntlinych li, nie umawaligmy pocalunkiw i nie wiedzialem, c je) po. wwicdsieé. Poloiptem nieegrabnic rkena ej ree fasmiechnela sig | po wiodaisla? ‘Pokas ree, Usryal cig tan Mazgai, zy boli? iow, ja tam, u benodyk- ‘yor mista taka histori, ale nie w dom nie méwilam i pany benedy ‘yk’ bp, nach! dyekretne~ ale oo musiafam sig nashchad! Tam aq take strarane pas, wilemary, i noc spuszeaia j,i uganiaia,rozhasane, woks} nréw Kiseztomnych, aca, I wiesz~mialyexcaenictaitraymali jew biwniey Klasztore, i bylam glupia, i powiedzialam do Maryéki Zuberdw- hye weale bym sig ne bala zeit tam, do tye sxzzoniat i Marya, gh ini wierea taka we mnie, rozpaplae, i tamte sprowokowaly mnie, Weayst- Ii, naturale, bexpiscanie na pierwseym pietrae, x eapbami—a ja sama tw ty podwéreibatam sig straseie i schodzgtymi schodami,cieme, i ‘anim uslyszalam piak sraenit, a te wilecury ruc sig na mnie, i of Tum sg tym echoda,wlokge na sobiouwoszone te dwa potwory ~daiwig fix ie swariowalamn ~i zomdlatam na gize. Potem, jak leéalam tyg0- ‘hie w Wale, obandazowana, to myslisa, te mi Ktdra wepétozle? ~ gic tum, falsaywie pray pannach mévity: ca wise sama cheinlay; dlacrego tw drwiny, Zor?” “Nie te pany beneiktyki nie zdradzity’— powiedriatem pociesnajo. “One ne takie, a wiees, wenyetkie x dobrych rodzin; by tam byé,tre- ‘wo wiana i malo ju takich. 5 bardzo stare lkiet one «4? To bardzo surowa regula” ~zapytatem. heh, nasea lien, staruszka, wyobrad obi, nigdyw dyciu nie widsin ei, bo jake wstepowala do klatory, to Kole jszeze nie bo, a wiger po: atem ne wyala. No tak, pre It term eddie do Porebyetan sobaayé falar, lew kareceozapustzoyeh franck wo one tae.” ‘Wie, nos aio aly na glowac, aki wide t,w lei, na piyee woowodzay bese. Noa Kien na okajech podpera se tim astoralem biskupn, Jad na clad kc Siala se Elektra Co, te aliruistycne kwicely, re eames nasi tarning {a wih pty dpi -No tak opowiadaa A zw raz podkradyémy sig» ta Marya, by sabce ey Bantu bya hh ten Dubie, wypalone szpny dabelsle~ Kiedy satan plat rk ne Ein Aeciwo, jk byl sa boty nad choraiym x Kracceyna” nie my ie a wie ‘et fly, le sig alam barso, Wit oblceyny to strane ona ‘yb wei, jek panna mind, ileala keen m na ysaaces ipo. kyo ja caraym cane, na ogach stanely Sean jak do Ktaal, “isiads Spowal Requiem te Spiemy ~ myialam, 2 a6e pedo inf rei po tm reariowanyi wiscore. To jest fir yen. * .O caym wy, pany, rrmawiace migdzy soba, Ke ene sapytalom polite. lke si mil 10 cxym? Wiese~2 2asedy ochlpeach, At mi casem wit.” Uimillimy i byl ccho i goryen w seu din. a cieoe ogrodowe, wblasku slonocenym ulaza sg kot. By to jeden = pokolena,ktrego generacje nastepowaly po scie to preachodzee zed Rego tycia w drugie odbywato sie na cczach, Napraéd wlochateniemowle, czajqce sig po dywanach, dla Kteego Gwiat caly by jednym drain: «ym i prackoraym preedmiotem gry i wyewania, potem wyrastao objging ‘chlodng miniatura tygrysia o elastyeznychruchach inerwonyeh skeetach ‘gona lub w praewaine} eeici dniaKlebek, wezel gordyjsk emu, drzeme- ‘ia i zaminigtego cofnietego ayia. Kota nastepniepratchodzla cage iz "muconego pomiotu zachowywalo si elekta, resatetopil Francisaek Saleny w spossb uragaiacy idealom eutanasj Lig Opieki nad Zaviergtami. wy. rastala nowa generaea, i draewo genealogican tga rd rozezepialo sie noma, gala Agrestoweoczy kota w blassosica ukarywaly fence aedukowane do 2 jenich krsek, Siedgeym nam tak w ini wydawalo si, de zhliajaey sie po cece ot olbrzymice, wydawalo sg, e dlkatne nog onajeulszych dsaseakach pale puchngw Ives okragly eb rozewrae se sae ‘ami tyr9sajaskiniowego. Skala ~ ja mina et ska! Nie dj ig wwioté sali! Kio prayaie »pomoea, kt zmiery propor, kiedy dylawilny ‘ygrys tna nad tab saeco tye klach! ‘Albo tet to lampart! Stas sig lampertaplamisteg! To symbol wyuzd nia, traci poigdana, Patra! w jeg ruchach cynicmych et tye Iubied- noi, patel w mieklim,drapiezuym poloznin lap, w gotowobci prayeza Jone) do kc, wmgocie ins, dys okra gre mul, jest sk ‘gt Cay w tym plait lamparce, symbol ego poe dana, xy ‘weno samy? We mnie smym dreomel tn symbol w aradzcekim weile {ordyjskim oto pow, i prez led, got sig do kok, Kick.” ~pockyia sig Beka i paleam drobida nad Sitka, cheae abi psncache ‘Odeechnalem 2 ulg, ‘ka obejzala sig leniwie na nasi jedayn plaskim, gigtkim skokiem smalazla rig na parkanie oddzelajaeym oped od lcs. ‘Klucrom zara ryiowaé {wyeskaé na might zamaza mych spodni bo Kone jady etki larparce, Jak lato je blo zea edn pnts cen tts eae 1 wtedy Blektrs vada, Powiedziala po prestu:.AM"iosunela sieht "To bylo po ukarani sg lamperta symbol, A popresdni ja méwilem na vemat zadan: "Boje sg” —powiedziala Elektra -,opowied coi o jakichéIndianach..” "Nie oj sig. Wiese, Elektro, widialem taki film Bisenstzinao Mksy- sn. Wladiieo take évigie meksykatiskim, tokio mekeykasskie Zadusr- i. To jest najeselezeSwigto na éviecie~ ne tems émierc. Wyobradsobie (ale: Keres, karnawel, muzyka jarmarezn, starz, mlosi diei~ tai ex ana sig krarnw,dawony kook rorkolysane. Ale maski na twa rach roebawionych par to wyobraenietrupej cease x epapier mache, im berdsiach stragandwrozhstane ipodryguice lai i kukty to skieety, jae tateegce 2a pociggnigeem sznurka to praeémieszny ironiceny ko- ‘eiotrup. Ten Eisenstein to mist montana Kinowopo:dbral te seny zhi 2‘enia w fantastyezng kompozyeje. Wiis takie mate Indian, ocearowa: ne otrzymang sabawka, kta sig nanywa MG} maluthi pograeb”~ 2 ie ‘dzem, karawanem i énlobnikami-kukielkami, a trumienka otwiere swe ‘wiczko, jak tabakierka, i ukaruje zawartoé: sakileik. Malutie, pulchne niemowle indiaiskie, papooz’, wiera sig w Kolosay smakolyk, yaukro ‘wany i uszminkowany bakaliami na ksztalttrupyj glows: A dors, pian tym ich narodowym napitkiem, bodaje 2 ngawy, pula, tara i Spiewa: is min sie do te émiere, kre, uaa, nie malay sig ba, Snir eat ‘mbliska i prajaielska,oswojen nia 2 je) wyubrazeniem na kamieniech +aedb Majo i Aztek, widzisz, Elektro, mato sens, toproemiszaniefyeia Siiere,bo gic jest graniea?.. Wige nie bj sie, Elektro.” Blektra marszeryla bri, uémicebnigta i zamylona, i wiedy wiadnie 2omdlal, Coto, Blektro” —praestraszylom sei nog mi wrosly w zemig, i prae- ‘moplem si, i skoerlem po wode. Bylem tak zdenerwowans, ie ochlapaem scala woda x tego poSpieseni prayniesioneyo dzbana, i osunal sig‘ ie} salaok, i mokry nightdress leit sig oj keatalty. Kiedy widzialom greckie rzfby ~ wapaniale i kalumnowe kebiety: ka iatydy, Niki Park, Diany i Parsfon, i Nios, kamofry, to bili jo Gro- 9 w marmurseopigte w fay chit, kte lia glado na ich udach i Piersiach, i biodrach i fad sig, i Kancharujg w axiciach iris jk type strug miodu jak zamarznigte wodospady. Po posta grock bare praybioral i drapowal modele-kobiety w mare plitna ite ulepione aa tho ‘ro formy fald pevenosit i odnajdowal w marimurze Blcktra w omni, jak grec poss, mol faldami, rbiegajneymi sie el stp, 3 rézowe piers przowitlly sig prac malin jak mart, ‘ okragly brave i ud, i w roaemicuninnlotyeh wlosdw bya jak erect pos say chryzelefantyny. ‘Nie moglem jj win, tak bla cig, i nadbieg! Franciszek Salezy, i pray ego pomoey (mraczak. Na too, ais to, chow} Boze ~ ouszem nic sg nie stalo.”)usadowlimy jana lwo, owarzya dry, mrugajae Ww blasku sloneczaym, i szukalaezeyoh, oo misla do powiedzeni, i Ju nie hoe” ~ powiedziata. Kolory je} wracaly na policak i mina sig, szezedliwa, ach, saczéliwal 2 ee sndwil na schodsch, zabierajae sig do domu, méwil, zatroskany, szezypiae eters Serpenice nai siren teams orem igen Ines .Nowa Polak” 194,28, pt BleaElektra (I W opickocie i kurau prowadzte droga x poigonu artyleryiskiogo. Kola cigekich dil obracaly sg powoli w piasku bezdroy iryly lebokie olin piasek pal ig breezy po szprychach, i sil sig cient stu kami. Kanonierzy abst, pies, sli boeznymiéciekami dro i drlichy pociemniay im od potu i Tpiy sg do plebw. Pot cick im po skroniach brudnymi ropa, po czerwonc) palajae)skérzeokraghych wary. Sechaom w dwéjce, na czle hater, obok mie poruezik Masiar ‘wodowy podporucznik,,pistalet” i mlodgeniaszkowety, i rormawialiimy ‘exymé, i widzilem, jk zukoserzuea okiom na mj but, na lewa noge, i Dylem w calym poczuciu togo, 4 mam nowe, fasonowe buty, od szewea ‘wprost, but, ktére zaméwilem aobi,kiedy zostalem powolany na te let- nie éwizonia jako podporucanikrezerwy. Nie maglem wide, tak jak on, ‘swej nogi w zzrabnym wypigciu poprawnego desiady, kiedy praepisowo cobeas do dol, a strogn jst sapigta wysoke, jak najwybe i wtedy ten but ~botfortkawaleryskiz migkkie)skéry jedynie zo sztywnikiom 2 tylu na lyde i tym wysokim zapgtkiem —tworzyl te elegancka line, wystylio- yang lia psn pny bt swicki, mri une, ‘Te nowe but, tak eleganckio i fasonowe, bly jednak nowe i za ciasne i sgorzko oplacalem ten sak ifason, kiedy mi noga drgtwisla w ich skérza rym uscisk Dug mito sig ogi, bagnai pias, i 2agajikipolgonu,zanim uke ‘zal sg stajakolejowa, wieiacifnieh i sabudowania Powursks. Prsjocha- lidmy rampe i ater wtaczaa sig szerka tlicg pl ws, pit miastecte, dak takjeszee siedriatem na Koni w tj lic, adiutantpullowy ~ prey jetnny, praystojny porucrnile Aksamitowski ~machal ku mnie ra, kt 1 traymal jl papier, 598 Telegram da pana." powiedsel i arazdodsl—tworzylom i-nlech pn bedaie dobre} my.” Bylem adcwiony i tym tlegrame, tym, de mnie tak uspokaja ws ‘zujqco,Podal mi ten telegram a kona Orworzylem zlozony papier i nie bardzo moglom w piorwszej chil z0- ‘numiet, 0c hod Blo tam:,Prayod—nio wiem, coe soba zrobi— Eek tra’ ‘Siodzialem na tym sod i anatanawilem sig, trwoga i niepokéj zaee ty rosna we mnie Bylo nia ortatnio goa i tara sobie upraytomniem, jest sama tam, daleko, w tym sanatorium, i uprzytomnitem sobie, 2 oj tak dao, jake ley i caoka tgo wyleezenia {kon tej samotnoe, i naturalnie, zara do ‘ogo micaza sig satysfaja in jestom jj tak nioodzowny i potezebny, i nie- oksj i trvoga, kta mi nage skoexsla do ged Wich grt nieapokonie wedvidlo, spiezylo mu sg a inna kom, bo tymezasem bateria nas wyminela i ju prowadzono mypragenigte pary a watery, Drialem i nogi mi drgtwily w strzomionach, a porucznik Aksamitow: taki poprawny i wapslezjay, powiedsat: Ju zalatwilem panu w dowédey nieeh an zazi do kancelari po re ‘kas wz — bedi pan mil pojechaé wioczornym peciagiem (Och, Klektra!| 11 Powurske do Zakopancgo jest bodaj ze 400 kilometre, ale mialem szgiive polaczeniakolejowe i nawet to, 0 Scie, presindage w Kra: lkowie, male nie autem pig bo nie moglem weiggnaétych praekle ‘ych butow na spuchnigte tog, kiedy te buty zdjlom w czasiejazdy me- xa ‘Do Zakopancgo prayechalem okolo dazsat]rano i doroika 2 géralem -wofnica zawiola mnie pod Gubsléwke, ge byl sanatorium, ‘Tk jak stalem, nie umyy,popytaem sig portion i, dzwonineoxtroga: ‘ipo linoleum, wéréd simnych bysk6w niklwisekts moderistyeznego sanatorium popraedzono mnie i poprowadzono w strane, gai je) pak} — Elektr. ‘Kiedy wazedlem do je poloj, od raz ja xbacrylm. Bylem w tych nie svezeanych butach 2a casnyc, ezapce lnigeym okueem i plasgemu ne 599