bilig

YAZ 2013 / SAYI 66

297-314

Dou ve tekilik: ngiliz

Seyahatnamelerinde Trk Kimlii
(Lady Montagu ve Richard Chandler)
Himmet Umun

z
1580lerden itibaren Trkiye-ngiltere siyas ve ticar ilikilerinin etkin bir sre iine girmesi zerine, ngilterede Trkiye
ve Trklere ynelik ilgi artmaya ve bu balamda eitli seyahatnameler, diplomatik raporlar, mektuplar ve tarih kitaplar
yazlmaya balamtr. Bu tr yaynlar, daha sonraki yzyllarda giderek artm ve bu yaynlarda, Trk kimliine ilikin anlatmlar ve yorumlamalar farkllklar gstermitir. Trkler,
Trk toplumu ve corafyas, bir yandan eitli olumsuz anlatmlarla tekiletirilirken, bir yandan da Dou gizemlilii ve
mistisizmi erevesinde romantize edilmi ve fantezilerle gereklerin karm bir anlatmla betimlenmitir. Bu iki kart
bak asnn rnekleri arasnda, onsekizinci yzyl iinde
farkl tarihlerde Trkiyede bulunmu olan Lady Mary Wortley Montagu ve Richard Chandler ne kmaktadr. te bu
makalede, Lady Montagunun hem Dou romantizmi, hem
de Trk toplumuna ve yaamna ilikin fantezilerle bezenmi
anlatm ile Chandlern nyargl, tekbenci (solipsistic) ve tekiletirici anlatm, metinlere ve eitli kaynaklara atflar yaplarak ele alnmakta ve yorumlanmaktadr. ereve oluturmas
bakmndan ve giri olarak, tarihsel bir balamda Batnn
farkl Dou alglamalar zerinde durulmaktadr. Ayrca, Batllarn Trk toplumuna ve insanna olumsuz baknn kkenlerine deinilmektedir.
Anahtar Kelimeler
Trk kimlii, seyahat edebiyat ve Dou, ngiliz seyahatnameleri, Trkler ve ngilizler, tekilik

_____________

Prof. Dr., Bakent niversitesi Fen ve Edebiyat Fakltesi Amerikan Kltr ve Edebiyat Blm retim yesi
ve Bakan Ankara / Trkiye
umunch@baskent.edu.tr, umunch@yahoo.com

297

bilig
YAZ 2013 / SAYI 66

Umun, Dou ve tekilik: ngiliz Seyahatnamelerinde Trk Kimlii

Trkiye ve Trklere ilikin olarak onyedinci yzyl balarndan itibaren

giderek younlamaya balayan ngiliz seyahatnamelerinde, Trk kimliini
yanstan anlatmlar ve betimlemeler farkllklar gstermektedir. Baz anlatmlarda, geleneksel Trk dmanl ne karlm ve Trkler, ktlklerin ve tekiliin simgesi olarak grlmtr; bazlarnda ise, Trk kimlii,
Dou romantizmi erevesinde alglanm ve vurgulanmtr. Bu iki farkl
yaklamn ifadesi olarak, bu makalede, onsekizinci yzylda Trkiyeye
seyahat etmi ve Trk toplumunu yakndan gzlemlemi olan Lady Mary
Wortley Montagu ve Richard Chandler zerinde durulacaktr, nk her
ikisinin Trkiye anlatmlar, kendi dnemlerinin kltr, siyaset ve edebiyat dnyasnda etkili olmu ve Trkiyeye ynelik ilgiyi daha da glendirmitir. Lady Montagu, ngiltere bykelisi Edward Wortley Montagunun ei olarak, Nisan 1717 ile Haziran 1718 arasnda Trkiyede bulunmu ve stanbuldan ngilterede eitli kiilere yazm olduu mektuplarnda (1992: 102-179), gizemli ve cezbedici bir dou dnyasn ve bu
dnyann yansmas olarak romantize edilmi bir Trk kimliini ortaya
koymutur. te yandan, 1764-65 yllarnda Ege blgesinde gezi ve arkeolojik incelemeler yapm olan Richard Chandler ise, Travels in Asia Minor
adl seyahatnamesinde, Trk kimliini kat ve n yargl bir yaklam iinde alglam ve tekiletirici bir sylemle aktarmtr. Trk kimliine ilikin
olarak Lady Montagu ve Chandler arasndaki kartln temelinde, Douya ynelik aprak dlemelerin ve bu dlemeler erevesinde Trkiyeye bak farkllnn bulunduu sylenebilir. Her ne kadar Edward
Said, Batllarca Dounun filolojik, akademik, kltrel ve turistik kefini
onsekizinci yzyln sonlarndan balatsa da (1979: 3,5-6,7-8, 51,113 vd.),
tarihsel olarak bakldnda, Dou, Batda yaayan topluluklar iin eski
alardan beri dsel alglamalarn ve kltrel kartln simgesi olmutur.
Ancak, Trklerin Anadoluya yerlemesinden sonra ve zellikle Osmanl
mparatorluu dneminde, Trkiye, bu simgeselliin ncelikli somut bir
corafyas olarak grlmtr. Bu bakmdan, Saidin Douya ilikin yapt deerlendirmeler ve yorumlamalar (1979: 1-110), Trkiyenin bu
simgesel niteliini gzard ettii iin, eksik, arptlm ve yzeyseldir.
Makalemize giri olarak, Dou kavramna tarihsel bir derinlik verilebilmesi ve bu kavramn Batnn kltr gelenei iindeki deiiminin ortaya
konulabilmesi iin, eski Yunan ve Romadan itibaren, ncelikle Dounun
Batda alglanma srecine deinilmesi yararl olacaktr. Bylelikle, Batllarca Dou kavramnn alglanmasnda grlen anlam ikilemi, yani Dounun hem esrarengiz bir d dnyas, hem de her trl ktln ve
ilkelliin hkim olduu bir corafya olarak alglanm olmas vurgulanacaktr ve bu kavramn farkl dnemlerde farkl corafyalarla simgelenmi
298

 Umun, Dou ve tekilik: ngiliz Seyahatnamelerinde Trk Kimlii

bilig
YAZ 2013 / SAYI 66

olduu belirtilecektir. Bylece, Lady Montagu ve Chandlerda Douya

ilikin grlen kart alglamalarn erevesi oluturulmu olacaktr.
Eski ada Dou kavramna ynelik deerlendirmemize bir tarihsel gnderme ile balayalm. M.S. birinci yzylda yaam Romal tarihi Quintus Curtius Rufusun anlattna gre, Byk skender, ssos Savana
balamadan nce, askerlerini cesaretlendirmek ve coturmak amacyla bir
konuma yapar; onlara, kazanacaklar zaferle tm Dounun ganimetlerine kavuacaklarn (1988: 41 III.x.6)1 ve Makedonyann sarp, orak
ve donmu topraklar yerine Perslerin zengin ovalar ve arazilerine
(1988: 42 III.x.10)2 sahip olacaklarn syler. Q. Curtiusun skendere
atfettii bu Dou kavram, metin iindeki dier betimlemelere bakldnda (1988: 92-93 V.i.7 ve 10, 94-95 V.i.31-35, 105 V.vi.3 ve 810, 196-197 VIII.ix.2-30, vd.), zellikle Babili, ran ve Hindistan
iermekte olup, gizemlilik, olaanst zenginlik, grkemlilik, atafat ve
inanlmaz zevk nitelemeleri ile romantik ve dsel bir alglamay ifade
etmektedir. Bu kavramn arpc bir rnei, skenderin Babile girii ile
ilgili olarak Q. Curtiusun yapt betimlemedir. Babilin Pers valisi
Bagophanes, Byk skenderi karlamak iin grkemli ve Dounun gz
alc gizemliliini ortaya koyan bir tren dzenlemi ve bu amala
tm yolu, iek ve elenklerle hal gibi demiti ve yolun iki kenarna,
aralklarla, zerleri sadece tts ile deil, her eit koku ile doldurulmu
gm sunaklar yerletirmiti (Q. Curtius 1988: 93 V.i.20)3.

Tarihsel olarak bakldnda, eski Yunan ve Roma kltrnde Dou dnyas ile ilgili bu tr alglamalarn kkenlerini Herodotosa, hatt Homerosa kadar izlemek mmkndr. lyadada betimlendii gibi, Truva, muhteem saraylar (Homer 1971-1976: I, 281, 285 ve 289 VI.242-250, 313317, 370), uzun entarili gzel kadnlar (Homer 1971-1976: I, 285
VI.298, II, 463 XXII. 105), zenginlii ve ihtiam (Homer 1971-1976:
II, 579 XXIV. 228-237) ve sefahati ile (Homer 1971-1976: I, 145, 147,
149, 285 III. 381-382, 390-394, 437-446, VI. 321-325), Dou yaamna zg byleyici bir grnm sunar. Ancak, Dou egzotizmine ynelik
arpc betimlemeler ve anlatmlar belki de ilk kez ak bir ekilde Herodotosta grlmektedir. Gezgin bir tarihi olan Herodotos,4 zellikle Babil,
Asur ve Hindistan anlatmlarnda Dou egzotizmini ne karr. Ona gre,
Babil, ihtiam bakmndan, bilinen dnyann her ehrinden stndr
(1961: 85)5 ve Asur, dnyann en zengin lkesidir (1961: 92)6; te yandan, meskn dnyann en Doudaki lkesi (1961: 219) olan Hindistanda muazzam miktarda altn bulunmaktadr (1961: 219) ve Arabistan
ise yetitirdii eitli kokulu bitki ve baharatlarla esiz kokular saan tek
299

bilig
YAZ 2013 / SAYI 66

Umun, Dou ve tekilik: ngiliz Seyahatnamelerinde Trk Kimlii

lkedir (1961: 219, 221). Ancak, ksmen Herodotosta (1961: 92-95) ve

zellikle Q. Curtiusta (1988:95 V.i.36-39, 107 V.vii.2-11 ve 119-120
VI.i.30), Dou, bu dsel grnmnn yansra, ehvet ve sefahatten
kaynaklanan ahlak kokumuluun da simgesi olarak betimlenmektedir.
Ayrca, Q. Curtius, olumsuz bir tipleme iine girerek, rnein, ranllarn
kadns (1988: 30 III.ii.14, 42 III.x.10 ve 179 IV.i.30, Msrllarn ise
dnek ve nifak olduunu ifade eder (1988:53 IV.i.30).
Eski Yunan ve Romada byle bir ikilem iinde alglanan Dou, daha sonraki dnemlerde, zellikle Ortaadan itibaren farkl corafyalarla ilikilendirilmitir. Bu ilikilendirmede, Dou kavramnn dsel ve romantik
ynne arlk verilmitir. Bu erevede, Hristiyanln Batya yaylmas
sonucu, bu kavrama ayrca manev ve dinsel bir anlam daha yklenmi ve
ilk dnemlerde, ncelikle Kuds ve Kutsal Topraklar, Dounun simgesi
olan yeni bir corafyay oluturmutur. Hristiyan haclar, keiler, mnzevler, ruhanler ve din adamlar akn akn Kudse ve Kutsal Topraklara
ynelmiler ve ou, dnlerinde getirdikleri kutsal emanet ve hatralarla,
bu corafyann, Dounun en gizemli ve en ekici simgesi olarak ne kmasna yol amlardr (Runciman 1971: I, 38 vd.). Ortaa hristiyanlar
ve hallar, Kutsal Topraklar, iinde st ve bal akan vadedilmi bir lke
olarak alglamtr (Runciman 1971: I, 115; ayrca, Bridge 1980:47).
Bat Romann beinci yzylda yklmas ve Dou Romann siyas, asker
ve kltrel olarak ayr bir kimlik ortaya koymu olmas sonucu, stanbul
da Dounun bir dier coraf simgesi olmutur. Nitekim hallarn dledikleri ve zlem duyduklar Dou, sadece Kuds ve Kutsal Topraklar
deil, ayrca stanbulu da iermekteydi. Bunun en arpc tarihsel rnei,
1203te stanbula ynlendirilen ve ertesi yl ehrin fethedilmesi ile sonulanan IV. Hal Seferidir. Her ne kadar bu seferin temel nedenleri, bir
yandan Venedik Cumhuriyeti ile Bizans mparatorluu arasndaki siyas,
asker ve ekonomik ekimeler, te yandan Bizans iindeki taht kavgalar
olsa da (Villehardouin 1967: 44-45; Runciman 1971: III,111-117; Bridge
1980: 232-234), sefer, hallar iin Dounun ihtiamn, gizemini ve zenginliini simgeleyen stanbulu yakndan grme ve yamalama frsat olmutur (Villehardouin 1967: 58-59 ve 92-95). Bu sefere bizzat katlm ve
tarihini yazm olan Fransz soylu Villehardouinin ifade ettii gibi, hallar
arasnda stanbulu daha nce hi grmemi olanlarn hepsi, tm dnyada bu kadar gzel bir yerin bulunabileceini hi hayal etmemilerdi ve
ehri ok dikkatle uzun uzun seyrettiler (1967: 58-59).9
Ortaada Batllarn Dou alglamasna dier bir nemli katk, Marco
Polonun nl seyahatnamesi ile olmutur. 1271-1292 yllar arasnda,
300

 Umun, Dou ve tekilik: ngiliz Seyahatnamelerinde Trk Kimlii

bilig
YAZ 2013 / SAYI 66

Marco Polo, Venedikli birer tccar olan babas ve amcas ile birlikte ine
ve uzak douya yapt seyahatin bir yks olan bu eserinde, ayrntl ve
zaman zaman abartl romantik anlatmlaryla, sadece Ortaaa zg Dou
alglamasnn coraf snrlarn Anadoludan ve Orta Doudan Orta Asya,
in ve uzak Douya kadar geniletmekle kalmam, ayn zamanda bu
alglamaya derinlik ve younluk kazandrmtr. Bu geni corafyann simgeledii tm Dou, byleyici ihtiama ve stn uygarlklara sahip bir
dnya olarak, savalar, hastalklar, yokluklar, hurafeler ve eitli basklar
altnda kvranan Ortaa Avrupasnn kart gibi sunulmaktadr;10 dnyann en sekin ve en gzel hallar ...ve fevkalade gzellik ve parlaklkta
kzl ve baka renk ipek kumalar ve pek ok dier dokuma eitleri ile
Anadolu (Polo 1972: 47),11 zengin ve mamur ehirleriyle ran (Polo 1972:
57, 61-65 vd.), ihtiam ve zenginlikleriyle byk Mool imparatoru Kubilay Hann lkesi in (Polo 1972: 113 vd.) ve Hindistan (Polo 1972:
272-273 vd.), tm bu gizemli ve cazibeli corafyay oluturur.
Ancak, ondrdnc yzyldan itibaren Balkanlardan balayarak, Trklerin
Avrupada yaylmaya balamas ile Batnn geleneksel Dou kavramnn
ncelikli coraf ve kltrel odak noktas, Batllarn deyimiyle imperium
turcicum (Trk imparatorluu) olmutur. Her ne kadar Batllar, Trkleri,
gerek hal seferlerinden ve Bizans kaynaklarndan, gerek ticar ilikileri
nedeniyle Seluklulardan beri yakndan tanmakta iseler de (Umun 1986:
419-431 ve 1999: 2-8), Osmanllarn asker ve siyas bir g olarak Avrupa
siyaset sahnesinde yer almas zerine, Trk kltrne, kimliine, kurumlarna, diline, tarihine, corafyasna, siyasetine, ynetimine, toplum yaamna, ordu dzenine ve tehizatna, sava yntemlerine, devlet yapsna ve
ileyiine ilikin Batda giderek younlaan bir ilgi ve ok ynl bir tanma
arzusu olumutur (Umun 2006: 906, 2009: 150). Dolaysyla, Trkiyede bulunmu Batl tccarlar, diplomatlar, casuslar, esirler, askerler, din
adamlar, seyyahlar ve daha niceleri tarafndan Trkiye ve Trkler hakknda yllar iinde srekli artan sayda ve byk ounluu Latince olan kitaplar yazlmaya balanmtr. Bylece, Avrupal humanistlerin, aydnlarn,
siyasetilerin ve devlet grevlilerinin ortak dili olan Latincenin salad
iletiim kolayl sonucu, zellikle onaltnc yzyldan sonra, Batlnn
romantize ederek dledii ve ayn zamanda olumsuz niteliklerle tipledii
ve teki olarak grd Trk imparatorluu ve Trkler, Dou ve Doululuk kavramlarnn ncelikli somut simgeleri biimine dntrlmtr.
Bata stanbul olmak zere imparatorluun eitli blgeleri, zellikle onyedi ve onsekizinci yzyllardan itibaren Ege ve Akdeniz blgesindeki antik
aa ve Hristiyan dnemine ait yerler, Msr, Kuds ve Kutsal Topraklar,
youn olarak Batllar ekmi ve onlarn anlatmlarnda Dou corafyas301

bilig
YAZ 2013 / SAYI 66

Umun, Dou ve tekilik: ngiliz Seyahatnamelerinde Trk Kimlii

nn ana simgeleri olarak alglanmlardr. Bylece, onbeinci ve onaltnc

yzyllardan itibaren Osmanl Trkiyesi, bu corafyann odak noktas
olmaya balamtr. Nitekim bu dnemlerde Batda Trkiyeye ilikin
yaplan yaynlara baktmzda, Trkiye ile Dounun eanlaml olarak
kullanldn ve Dounun genellikle Levant (Yakn Dou) szc ile
tanmlandn grrz. Ayrca, Ortaadan beri zellikle Batl din bilginlerince slamiyete ynelik olarak srdrlm olan tartma ve incelemeler
geleneinin (Daniel, 1993: 11-23, 35-99 ve 158-254) oluturmaya balad arkiyat (orientalism), Osmanl mparatorluunun Avrupa zerindeki
siyas, asker ve ekonomik etkileri nedeniyle onaltnc yzyldan itibaren
ncelikle Trkiye aratrmalar biimine dnm ve bata Osmanl
Trkesi olmak zere Osmanl Trkiyesi her ynyle youn olarak Batllarca aratrlmaya ve renilmeye allmtr. Bu balamda, onaltnc
yzyldan itibaren Trk arkiyatl alannda Batda yazlm ve yaynlanm baz nemli eserler arasnda unlar sayabiliriz: Mohatan sonra
sava tutsa olarak dokuz yl kadar Trkiyede yaam olan Hrvat humanist Bartol Georgijevicin De Turcarum Ritu et Caeremoniis (Anvers 1544),
Antoine Geuffroynn Aulae Turcicae, Othomanicique Imperii, Descriptio
(Basel 1573), Hrvat humanist Ludovik Crijevic Tuberonun De Turcarum Origine, Moribus, & Rebus Gestis Commentariis (Floransa 1590), Alman diplomat Johannes Lwenklaunun Historiae Musulmanae Turcorum
(Frankfurt 1590), Alman humanist Joachim Camerariusun De Rebus
Turcicis Commentarii Duo (Frankfurt 1598), Pietro Ferragutann yaynlanmam Trke dilbilgisi Grammatica Turchesca (1611), Hieronymus
Megiserin Institutionum Linguae Turcicae Libri Quattuor (Leipzig 1617),
Andr du Ryerin Rudimenta Grammatica Linguae Turcicae (Paris 1630),
Francesco Maria Maggionun Syntagmaton Linguarum Orientalium adl
eserinin ikinci kitab olan Liber Secundus, Complectens Arabum et Turcarum Orthographiam et Turcicae Linguae Institutiones (Roma 1643) ve Fransz asll Polonyal diplomat ve arkiyat Franois Mesgnien Meninskinin Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae, Arabicae, et Persicae:
Lexicon Turcico-Arabico-Persicum & Grammatica Turcica (Viyana 1680).
te bu balamda ngiltereye baktmzda, 1581de Trkiye Kumpanyasnn kurulmasndan sonra ve zellikle 1582de William Harborneun
(Harebrownen) stanbula bykeli tayin edilmesi ile Trk-ngiliz diplomatik ilikilerinin resmen balamasndan sonra (Kurat 1953: 43, 47-72)
ve, ayrca, Trkiye Kumpanyasnn 1592de Venedik Kumpanyas ile
birletirilerek Levant Kumpanyasnn (The Levant Company) kurulmas
zerine, ngiliz tccarlarn ve seyyahlarn Trkiyeye ilgilerinin giderek
arttn grrz. Bu tccar ve seyyahlardan bazlar ngiltereye dnle302

 Umun, Dou ve tekilik: ngiliz Seyahatnamelerinde Trk Kimlii

bilig
YAZ 2013 / SAYI 66

rinde, Trkiyeye ilikin gzlemlerini ve deneyimlerini ieren seyahatnameler yaynlamlardr. Bu yaynlar arasnda, air ve seyyah George
Sandysin (1578-1644) A Relation of a Journey...in Four Books (London
1615), Samuel Purchasn Purchas His Pilgrimage, or Relations of the World
and the Religions (1613) adl kitabnda Thomas Coryatein (1577?-1617)
yaynlanan anlar, Henry Blountn A Voyage into the Levant (London
1634) ve Levant Kumpanyasnn Halep tccarlarndan TBnin gnlne dayanan yaync Nathaniel Crouchun A Journey to Jerusalem or, A
Relation of the Travels of Fourteen Englishmen in the Year, 1669 (London
1672) rnek olarak verilebilir. Onyedinci yzyla ait bu seyahatnamelerin
genel zellii, hem stanbulun romantik ve dsel bir alglama ile anlatlmas, hem Hristiyanln ve Avrupann ba dman olarak grdkleri
Trklerin, olumsuz tipleme, nyarg, rk bak, kltrel ayrmclk, hor
grme, dlama gibi olumsuzluklara dayanan tekilik erevesinde yanstlmasdr.
Aslnda, bu dsel Dou kavram ile eitli olumsuz alglamalar ieren
tekilik kavramnn bileimi, Osmanl Trkiyesine ilikin Avrupada yaynlanan dier seyahatnameler gibi, ngiliz seyahatnamelerinin temel nitelii olmutur. Bu ikilemin en arpc iki rnei, Lady Montagu ve Chandlern anlatmlardr. Bu iki kart alglamann kuramsal temeli, seyahat
olgusuna ilikin yorumlamalar erevesinde aklanabilir. Bu balamda, en
yaln bir ifade ile seyahat olgusu, seyyahn bireysel ve kltrel kimlii ile
teki corafyann kltrel gereklii arasnda etkileim veya atma olgusu
olarak grlebilir. Baka bir deyile, etkileim, olumlu bir yaklamn ve
anlayn, atma ise tekiliin ve kltrel ayrmcln grnmdr.
Dolaysyla, bu temel iki yaklam, seyahatnamelerin veya gezi anlatmlarnn zn oluturur. Bu bakmdan, Dennis Portern Avrupa seyahat edebiyatna ilikin u gr nemlidir:
Avrupa seyahat edebiyat, en iyi ynyle, anlamaya ynelik srdrlen
bir davranla aradaki kltrel mesafeyi giderme abas olmutur. En
kt ynyle de Avrupa-odakl kendini beenmiliin veya rk hogrszln ifadesi iin bir ara olmutur (1991: 3)12.

Olumlu ynyle bakldnda denilebilir ki seyahat, teki kltr anlamaya ve aradaki kltrel mesafeyi gidermeye ynelik olarak, yabanc bir
yaam biimine uyum salamak iin bilinli bir giriimdir (Eisner 1993:
16).13 Portern baka bir ifadesine gre, seyahat, yabanc yaam biimleri
ile karlkl bir etkileimdir (1991: 5).14 Ancak, byle bir srecin oluumu iin, seyyahn, n yarglarnn ve kendi kltrel evresine dayal sylem ve kavramlarn etkisinde kalmamas ve kltr solipsizminin etkisinde
303

bilig
YAZ 2013 / SAYI 66

Umun, Dou ve tekilik: ngiliz Seyahatnamelerinde Trk Kimlii

hareket etmemesi esastr. Bylece, bir yandan teki kltr ve bu kltrn

tekilenmi tiplerini anlamaya alrken, te yandan ayn srete kendi
benliini ve bu benlii oluturan z kltrn de yeniden kefeder. Bu
balamda, seyahat, seyyahn benliinin, tekinin sahip olduu ve kulland bir corafyaya yansmas ve bu corafya ile zdelemeye almas srecidir.
Nitekim Lady Montagunun Trkiye mektuplarnda byle bir srecin
yks, eitli ynleriyle verilmektedir. Geleneksel olarak Avrupal ve
ngiliz seyyahlarn anlatmlarnda aka ifadesini bulan kltrel solipsizm,
Lady Montaguda grlmemektedir; tersine, yapt pek ok karlatrmal
kltrel deerlendirmelerinde, zaman zaman Batnn n yargl ve kt
niyete dayal bak asn eletirir. rnein, 01 Nisan 1717de Edirneden
talyan din adam ve felsefeci Abb Antoni Contiye yazd ve Belgradda
bulunduu srada Ahmet Bey adnda bir Trk aydn ile slamiyet ve Hristiyanlk zerine yapt bir dizi sohbetten sz ettii mektubunda (1992:
106-110), Sir Paul Rycautnun15 slamiyetin dinsizlik olduu ynndeki
grlerini reddeder ve aslnda slamiyetin de Hristiyanlk gibi eitli
mezheplerden oluan bir din olarak grlmesi gerektiini (1992: 108) ve
Kurann en iyi dilde sunulmu en temiz ahlk ilmi olduunu belirtir
(1992: 109).16 Lady Montagunun dier karlatrmal deerlendirmeleri
ok ynldr; zellikle, Trk kadnlarnn tanralara zg gzellii, zarafeti, konukseverlii ve zgrl (1992: 105-107, 115-117, 130-134, 149,
153-159, 168), Trk iirinin ngiliz iirinde bile olmayan cokulu ve zengin anlatm (1992: 101 ve 120-123), Batdaki yanl anlaya karn
Trklerin hznl bir mzie sahip olduu (1992: 134), Batda bilinmeyen ve meslek banazlklar nedeniyle ngiliz hekimlerce doruluunun ve
faydasnn kabul edilmesi mmkn grlmeyen bir Trk buluu olarak
iek as (1992: 124-125), harem hayat (1992: 127-129, 131-134, 153159) ve daha pek ok konular, bir Dou-Bat farkll perspektifinde ve
Dounun gizemlilii erevesinde ele alnmtr. Bylelikle Lady Montagu, romantize edilmi ve tamamen gzlemlerine dayal olarak sunduu
anlatmlarnda, Dou-Bat farklln, bir kltrel olumsuzluk veya Dounun uygarlktan yoksunluu biiminde yanstmaz; muhataplarnn,
Dou kltrne ve bu kltrn o dnemde en nde gelen temsilcisi olarak kabul ettikleri Trkiyeye ilikin yerlemi n yarglarn ve yanl alglamalarn srekli dzeltmeye alr. Hatta daha da nemli olarak, Cynthia Lowenthaln da vurgulad gibi, Lady Montagu, Batda Avrupa gelenek ve greneklerini uygar yaamn ve davrann tek ls olarak grme
yaklamn kuvvetle reddeder (1994: 89). Lady Montagu Trkiyeyi, hereyin byl olduu yepyeni bir dnya olarak grr (1992: 104).17 Trk
304

 Umun, Dou ve tekilik: ngiliz Seyahatnamelerinde Trk Kimlii

bilig
YAZ 2013 / SAYI 66

yaamn ve kltrn o denli benimsemitir ki Bristol Kontesine yazd

10 Nisan 1718 tarihli mektubunda belirttii gibi, kendisinin yar Trk
olarak alglanabileceini ifade eder (1992: 166).18
Lady Montagunun hibir n yarg iermeyen ve tamamen dsel bir Dou anlay ile ortaya koyduu gizemli Trkiye portresi, geleneksel olarak
Batda teki, yabanc, barbar, uygarlktan yoksun, sahte bir dine sahip,
nlenemez bir tehdit ve Avrupa ile Hristiyanln en byk dman bir
corafya olarak anlatlagelmi Trkiye alglamasn nemli lde sarsmtr.19 Lady Montagunun anlatmlarnn etkisi sonucu, onsekizinci yzyldan sonra Trkiye, Katherine S.H. Turnern Bernard Lewisin Islam and
the West adl eserinden alnt yaparak belirttii gibi, gizemliliin ve romantikliin somut bir ifadesi olarak ... Avrupa dln yeni mitosu olmutur (1999: 113).20
Lady Montagunun 1762 ylnda lmnden bir yl sonra yaynlanm 52
Trkiye mektubunun, onsekizinci yzyl ngilteresinde ve genel olarak
Batda yaratt ideal ve romantik bu Dou ve Trkiye alglamasna karn, balangtan beri tekiliin tm olumsuz ynleriyle tanmlanm geleneksel Trkiye anlatmlar, Trkiye kart gl bir sylem olarak etkisini
elbette koruyordu. ylesine ki Lady Montagunun mektuplar yaynlannca, bata kendi kz ve Bute III. Kontu Lord John Stuartn ei olan Lady
Mary Stuart Bute olmak zere, dnemin baz kiileri (ki bunlarn en banda yine kadn bir seyyah olan ve A Journey through Crimea to Constantinople [1789] kitabnn yazar Lady Elizabeth Craven vardr), bu mektuplarn hayal olduunu ve Lady Montagu tarafndan yazlmadn iddia etmilerdir. Ancak, bu tr iddialar, dnemin ngiliz kamuoyunda etkili olmam ve mektuplarn gerek olduu kabul edilmitir (Turner 1999: 113114).
te yandan, onsekizinci yzyl ngilteresindeki bu tartmalar ortamnda,
Lady Montagunun sergiledii Dou ve Trkiye romantizminden ve cokulu gzlemciliinden hi etkilenmemi grnen Richard Chandler, Trkiyeyi, tamamen geleneksel tekilik sylemi balamnda alglayan bir seyyahtr. 1738-1810 yllar arasnda yaam ve Oxford eitimli olan Chandler, uzun yllar bu niversitede eski Yunan ve Roma uygarlklar uzman ve
klsik arkeolog olarak grev yapmtr (Clay 1971: xi-xii). Mays 1764te
ngiliz Sanat Sevenler Dernei (the Society of Dilettanti) tarafndan
Chandlera verilen seyahat talimatnamesinin giri paragrafnda aka ifade
edildii gibi, Dounun baz lkelerine, bu lkelerin eski alardaki durumlarna ve halen ayakta kalm eski a antlarna ilikin bilgiler toplamak ve gzlemlerde bulunmak amacyla (Chandler 1971: 5),21 bir ince305

bilig
YAZ 2013 / SAYI 66

Umun, Dou ve tekilik: ngiliz Seyahatnamelerinde Trk Kimlii

leme heyeti gnderilmesine ve heyetin, Chandlern bakanlnda mimar

Nicholas Revett ve ressam William Parstan olumasna karar verilmitir
(Chandler 1971: 5, 7-8, Clay 1971: x). Aslnda, Dernek, Chandler ve
heyetinin dorudan doruya Trkiyeye gitmesini ve zmiri merkez alarak
blgedeki eski a kalntlarn, yerleimlerini ve antlarn aratrmalarn
ister (Chandler 1971: 5-6). Aldklar yazl talimat uyarnca, heyet, stanbula gitmekte olan Anglicana adl bir ngiliz ticaret gemisiyle, 09 Haziran 1764te Londra yaknlarndaki Gravesend limanndan hareket eder ve
25 Austosta anakkaleye ular (Chandler 1971: 11-16). Derneke
ngrlen plnn tersine, heyet, aratrmalarna anakkale, Bozcaada (Tenedos) ve Truvadan balar ve bir ka gn sonra deniz yoluyla zmire geer (Chandler 1971: 20-54). Daha sonra heyet, zmiri merkez yaparak, bir
yla yakn bir sreyi ieren ve gnmz Mula, Aydn, Denizli ve Manisa
illerindeki eski a yerleimlerini ve kalntlarn kapsayan aratrma gezilerini srdrr (Chandler 1971: 55-221). Heyet, korkun bir veba salgn
yaamakta olan zmirden,Yunanistana gitmek zere, 08 Austos 1765te
ayrlr (Chandler 1971: 212-214, 216-225).
Chandler, Trkiyeye ilikin seyahat anlarn, Travels in Asia Minor, or an
Account of a Tour made at the Expense of the Society of Dilettanti bal
altnda 1775te Oxfordda yaynlar (Chandler 1971: 235 ve Clay 1971:
xi). Chandlern anlatmlar, arlkl olarak arkeoloji, corafya ve tarih
ierikli betimlemelerden oluur. Ancak, bu betimlemeler arasna toplum
yaamna, kltrel niteliklere, etnik zelliklere ve davran biimlerine
ilikin eitli gzlemlerini de ekler. Onun bu gzlemlerine, konumuz olan
Dou ve tekilik alglamalar asndan baktmzda, kart ve dlayc bir
yaklam grrz. Kendisinin, Douyu gizemlilik ve dsellik erevesinde tanmlayan ve betimleyen seyyahlardan hi etkilenmemi olduu aktr. O, seyahati, teki yaam biimleri ile karlkl bir etkileim ve tekini
anlama sreci olarak grmez. Onun teki olarak grd Trk insanna,
kltrne ve toplumuna yaklam, temelde, Avrupal ve Hristiyan olarak
kendisinin uygar ve stn, ancak teki kltr ve kimlik olarak grd
Mslmanla ve Trkle mensup Trklerin ise ilkel, vahi, korkutucu,
yabanl ve anlalamaz olduu inancna dayanmaktadr. Baka bir deyile,
Hristiyanlk ve Avrupallk tekbencilii iinde yaklar. Siyasal ve kltrel
balamda, byle bir inancn, emperyalist ve smrgeci bir ideolojiden
kaynaklandn ileri srebiliriz. Bu ideoloji, zde, bizin onlar veya tekileri tahakkm altna alma arzusudur. Nitekim tarihi Victor Gordon Kiernan, Avrupada emperyalizm ideolojisinin dayand temel inanc u
szlerle aklar:
306

 Umun, Dou ve tekilik: ngiliz Seyahatnamelerinde Trk Kimlii

bilig
YAZ 2013 / SAYI 66

ordularnn, dardaki Avrupann dndaki karanln barbarlna

gs geren uygarl temsil ettii hususu, tm Avrupallarn kkl bir
inancyd (1998: 146)22.

Bu inantan hareketle, Avrupallar, aslnda siyasal tahakkm, toprak igali,

ekonomik smr ve kltr nakli olgularn ieren emperyalist ideolojiyi,
teki rklar ve topluluklar uygarlatrma olgusu olarak ne karmlar ve
savunmulardr. Bu gerein en arpc bir rnei, daha onyedinci yzylda
ngiltere kral James Iin Virginia Kumpanyasna verdii kolonizasyon
beratdr; 10 Nisan 1606 tarihli bu beratta James I, Virginiann smrgeletirilmesi ile gerekletirilecek bir amacn da Tanr hakknda doru
bilgiden ve ibadetten yoksun olarak karanlk ve zavall bir ekilde cehalet
iinde yaayan insanlara Hristiyan dinini yaymak ve bu lkelerde yaamakta olan kfirlere ve vahilere zamanla insanca terbiyeyi kazandrmak
olduunu aka ifade eder (The First Charter of Virginia, April 10,
1606).23 Bu ifadenin dayand kltrel tekbencilik ve teki olarak grlen
insanlarn kimliini reddeden dlayc ve tahakkmc yaklam, hem emperyalizm ideolojisinin geleri olmu, hem bu ideolojiyi benimsemi seyyahlarn sylemlerini biimlendirmitir. Bu bakmdan, Chandlern Trk
insanna, kltrne ve toplumuna ynelik anlatmlar da byle bir sylem
olarak grlmelidir. Onun anlatmlarnda bu gerei dorulayan pek ok
rnek bulunmaktadr. Nitekim kendisini ve ekibini Anglicana gemisinden
almaya gelen, kollar ve enseleri plak, yzleri gneten kavrulmu Trk
kayklardan vahi tipler olarak sz eder (1971: 16);24 benzer bir yaklamla, iskelede grd iki Trk kadnn da u szlerle anlatr: Ama ne
tipler! Her biri beyaz bir arafa brnm, ne id belirsiz, ve potinleri
ile aksak aksak yrmeye alyorlard (1971: 16).25 Chandlern Trk
insann alglamadaki tekilik izlenimi, kydan kendilerini ve gemiyi merakla seyreden kalabal yeni bir insan tr olarak nitelemesi ile de vurgulanr (1971: 16).26 Benzer yaklam, Chandlern, zmirde yaayan Levanten ve Rum kadnlarla Trk kadnlarna ilikin yapt karlatrmal
anlatmnda da grlmektedir; Trk kadnlarna, sadece yzleri kapal ve
beyaz araflara brnm teki tipler olarak deinip geerken ve onlarn
hibir zelliinden sz etmezken, Levanten ve Rum kadnlarn, yerel giysileri, taklar, sa modelleri, ve sosyal yaamlar ile ayrntl biimde anlatr
ve onlarn salkl ve gzel endama sahip olduunu belirtir (1971: 60-61).
Bu ayrmc yaklam, sadece Avrupallk ve Hristiyanlktan dolay deil,
ayn zamanda tekiliin temel gelerinden biri olan rk alglama ile de
balantl grlebilir. Nitekim Chandlern, Trk insanna ilikin dier
olumsuz ve nyargl gzlemlerine baktmzda (1971: 26, 43, 179-180,
193, 215, 223), bunlarn rk bir alglama ile biimlendii aktr. Buna
307

bilig
YAZ 2013 / SAYI 66

Umun, Dou ve tekilik: ngiliz Seyahatnamelerinde Trk Kimlii

karlk, Trkler, kendisine ve ekibine hibir zaman tekilik ieren bir

davranta bulunmamlar ve kendisinin aklamalarndan da grld
gibi, scak bir karlama ve hogrl bir tutumla yaklamlardr (1971:
26, 100, 104, 110, 142, 148); Trklerin hogrs ve konukseverlii o
denli itendir ki, rnein, Chandler, kendisinin ve ekibinin seyahat iznini
ieren ferman Ske aasna (the aga of Suki) sunduunda (1971: 100),
aann, Trklerle ngilizlerin karde olduunu sylediini ifade eder
(1971: 100). Ancak, kendisi Trkleri hep teki olarak grd ve temelde
rk ve kltrel tekbencilik anlay ile hareket ettii iin, Trklerin sahip
olduu insan deerleri kavrayamamtr. Belki de bir seyyah olarak gezisi
boyunca Trk kltr, tarihi ve uygarl ile ilgilenmemesinin bir nedeni
de onun bu yaklam ile aklanabilir, nk gezileri sresince, klasik
arkeoloji ve tarih asndan inceledii ve gzlemledii Trk corafyasnda
karlat Trk uygarlna ve eserlerine nem vermemitir; sanki Trkler
bu corafyann sahipleri deilmi gibi davranmtr. Onun betimlemelerinden, arkeolojik deerlendirmelerinden ve gzlemlerinden anlalmaktadr ki, ona gre, bu corafyay sadece eski Yunan, Roma ve Hristiyanlk
tarih ve kltr miras oluturmaktadr (Umun 2007: 730-731). Efesi
ziyaret ettiinde, orada grd Rum kyllerini eski Efeslilerin devam
olarak alglar ve yle der:
Bu gn Efesliler, olaanst sefalet, kulluk ve merhametsizlik iinde
yaayan, anl bir halkn temsilcileri olan ve byklklerinin enkaznda
ikamet eden bir ka Rum kylsdr. (1971:87)27

te bu tr tarihsel fanteziler ve rk, emperyalist ve smrgeci bir kuruntu

ve anlay iinde hareket eden Chandlern kafasnda, Bat ve Batnn deerlerini, eski Yunan ve Roma uygarlklar ile Hristiyanlk oluturduu
dncesi vardr. Dolaysyla, onun gznde, Dou ve Dounun simgesi
olarak grlen Trkiye corafyas ve Trkler, Bat kart deerlerin ve
tekiliin somut grnmdr.
Sonu olarak diyebiliriz ki Dou kavram, Saidin tanmlad dar erevede deil, ancak Herodotosa kadar giden geni bir tarihsel perspektif
iinde ele alnmaldr. Bu kavramn corafyas da tarih boyunca farkllk
gstermitir. Trklerin Bat ile siyas, asker, ekonomik ve kltrel ilikilerinin gelimesi ve artmas sonucu, onbeinci ve onaltnc yzyllardan itibaren Trkiye, Dounun ncelikli corafyas olarak alglanmtr. Bu
balamda, Trkiye ve Trkler, Batllarca, dsel Dou ile tekiliin oluturduu bir ikilemin simgesi olarak grlmtr. Bu ikilemin en arpc
rnekleri arasnda Lady Montagu ve Chandler bulunmaktadr.
308

 Umun, Dou ve tekilik: ngiliz Seyahatnamelerinde Trk Kimlii

bilig
YAZ 2013 / SAYI 66

Aklamalar
1

The spoils of the entire East (Dipnotlarda verilen ngilizce alntlarn metin iindeki
tm Trke evirileri tarafmdan yaplmtr).

The rich plains and fields of the Persians.

Bagophanes had carpeted the whole road with flowers and garlands and set up at
intervals on both sides silver altars heaped not just with frankincense but with all manner
of perfumes.

Seyahatleri geni bir corafyay ieren Herodotos, anlatmlarnda sk sk kendi gzlemlerine ve deneyimlerine yer verir. rnein, bk.bk. Herodotus 1961: 15, 68,71, 86,
92,103, 105 vd.

It Babylon surpasses in splendour any city of the known world.

Assyria is the richest in the world.

The most easterly country in the inhabited world is ... India.

Gold ... is found here in India in immense quantity.

All those who had never seen Constantinople before gazed very intently at the city,
having never imagined there could be so fine a place in all the world.

10

Ortaa Avrupasnn genel durumu iin bk. Runciman 1971:I, 114-117 ve Bridge
1980:15-26 ve 46-47.

11

[T]he choicest and most beautiful carpets in the world and ... silk fabrics of crimson
and other colours, of great beauty and richness, and many other kinds of cloth.

13

[T]o fit in with an alien way of life.

14

[A] dialogic engagement with alien modes of life.

15

Paul Rycaut, 1661 ylnda stanbulda greve balayan ngiltere bykelisi III. Winchilsea kontu Heneage Finchin zel kalemi olarak Trkiyeye gelmitir. Alt yl bu grevi
yrttkten sonra, 1667 ylnda ngilterenin zmir konsolosluu grevine getirilmi ve
bu grevinde de onbir yl kalmtr. eitli dillerin yan sra Trkeyi de ok iyi bilen
Rycaut, Trkiye zerine yazd tarih kitaplar ve Trkiyedeki diplomatik deneyimleri
nedeniyle, dneminde Trkiye uzman kabul edilmitir. Rycaut hakknda ayrntl bilgi
iin, bk. Anderson 1989: zellikle 19-49, 92-95 ve 174-287.

16

The Alcoran ... is the purest morality, delivered in the very best language.

17

Lady Montagunun bu izlenimini ifade ettii tam metin yledir: I am now got into a
new world, where everything I see appears to me a change of scene; and I write to your
ladyship with some content of mind, hoping that you will find the charm of novelty in
my letters, and no longer reproach me, that I tell you nothing extraordinary.

18

[H]alf a Turk.

19

Lady Montagunun Trkiyeye ilikin anlatmlarnn etkisi iin bk. Lowenthal 1994: 82
vd. ve Turner 1999: zellikle 120-125.

309

bilig
YAZ 2013 / SAYI 66

Umun, Dou ve tekilik: ngiliz Seyahatnamelerinde Trk Kimlii

20

[T]he new myth ... of the non-European as the embodiment of mystery and romance.

21

Talimatnamenin ilk cmlesini oluturan ifadenin ngilizce metni yledir: Whereas the
Society of Dilettanti have resolved, that a person or persons, properly qualified, be sent
with sufficient appointments to some parts of the East, in order to collect informations,
and make observations, relative to the ancient state of those countries, and to such monuments of antiquity as are still remaining.

22

It was a rooted conviction of all Europeans that their armies represented civilization,
confronting the barbarinm of outer darkness.

23

[P]ropagating of Christian Religion to such People, as yet live in Darkness and miserable Ignorance of the true Knowledge and Worship of God, and may in time bring the
Infidels and Savages, living in those parts, to human Civility, and to a settled and quiet
Government.

24

[T]he savage figures of our boatmen ...

25

But what figures! each wrapped in a white sheet, shapeless, and stalking in boots.

26

Orijinal tam ifade yledir: A company of Turks, assembled on the beach to view the
ship, seemed, as it were, a new species of human beings.

27

The Ephesians are now a few Greek peasants, living in extreme wretchedness, dependence, and insensibility; the representatives of an illustrious people, and inhabiting the
wreck of their greatness.

Kaynaklar
Metinler ve Birinci Kaynaklar
Chandler, Richard (1971). Travels in Asia Minor, 1764-1765. Ed. and
abr. Edith Clay. London: The British Museum.
The First Charter of Virginia, April 10, 1606. 05 Haziran 2011.
<http://www.yale.edu/lawweb/avalon/states/va01.htm>
Geoffrey of Villehardouin. The Conquest of Constantinople. Joinville
and Villehardouin. Chronicles 29-160.
Herodotus (1961). The Histories. Trans. and introd. Aubrey de Slincourt.
1954. Harmondsworth, UK: Penguin.
Homer (1971-1976). The Iliad. Trans. A.T. Murray. Loeb Classical Library No.170-71. 2 vols. 1924-25. London: Heinemann.
Joinville and Villehardouin (1967). Chronicles of the Crusades. Trans. And
introd. M.R.B. Shaw. 1963. Harmondsworth, UK: Penguin.
Montagu, Mary Wortley (1906). Introd. Clare Brant. London: David
Campbell.
_____, (1992). Letters. London: Everyman.
310

 Umun, Dou ve tekilik: ngiliz Seyahatnamelerinde Trk Kimlii

bilig
YAZ 2013 / SAYI 66

_____, (1992). Letters. Ed. Ernest Rhys. Introd. R. Brimley Johnson.

Polo, Marco (1972). The Travels of Marco Polo. Trans. and introd.
Ronald Latham. 1958. Harmondsworth, UK: Penguin.
Quintus Curtius Rufus (1988). The History of Alexander. Trans. John
Yardley. Introd. Waldemar Heckel. 1984. London: Penguin.
kinci Kaynaklar
Anderson, Sonia P. (1989). An English Consul in Turkey: Paul Rycaut at
Smyrna, 1667-1668. Oxford: Clarendon.
Bridge, Antony (1980). The Crusades. London: Granada.
Clay, Edith (1971). Introduction. Chandler ix-xvi.
Daniel, Norman (1993). Islam and the West: The Making of an Image. Rev.
ed. 1960. Oxford: Oneworld.
Eisner, Robert (1993). Travelers to an Antique Land: The History and Literature of Travel to Greece. 1991. Ann Arbor: University of Michigan
Press.
Kiernan, V.G. (1998). Colonial Armies and Empires 1815-1960. Rev. ed.
1982. Montreal: McGill-Queens University Press.
Kurat, Akdes Nimet. Trk-ngiliz Mnasebetlerinin Balangc ve Gelimesi
(1553-1610) (1953). Ankara niversitesi, Dil ve Tarih-Corafya
Fakltesi, Tarih Enstits Yaynlar, No. 10. Ankara: Trk Tarih
Kurumu.
Lowenthal, Cynthia (1994). Lady Mary Wortley Montagu and the Eighteenth Century Familiar Letter. Athens, GA: University of Georgia
Press.
Porter, Dennis (1991). Haunted Journeys: Desire and Transgression in European Travel Writing. Princeton, NJ: Princeton University Press.
Runciman, Steven (1971). A History of the Crusades. 3 vols. 1951-54.
Harmondsworth, UK: Pelican-Penguin.
Said, Edward W. (1978). Orientalism. 1978. New York: Vintage-Random
House.
Turner, Katherine S.H. (1999). From Classical to Imperial: Changing
Visions of Turkey in the Eighteenth Century. Travel Writing and
Empire: Postcolonial Theory in Pursuit. Ed. Steve Clark. London:
Zed: 113-128.
311

bilig
YAZ 2013 / SAYI 66

Umun, Dou ve tekilik: ngiliz Seyahatnamelerinde Trk Kimlii

Umun, Himmet (1986). Batllar Gzyle Trkler ve Trkiye: Tarih

inde Bir Deerlendirme. Trk Dili 51 (414): 417-439.
_____, (2002). Balatta Bir ngiliz valyesi: Beylikler Dneminde Trkiyenin Bat ile likileri. XIII. Trk Tarih Kongresi: Kongreye Sunulan Bildiriler. 3 cilt. Ankara: Trk Tarih Kurumu: III, 1-10.
_____, (2006). On Her Majestys Secret Service: Marlowe and Turkey.
Belleten LXX (259): 903-918.
_____, (2007). The Other Geography: Representations of the Turkish
Landscape in English Travel Writings. Belleten LXXI (261): 721743.
_____, (2009). Trkiyede Hollandal Bir Seyyah: Cornelis de Bruyn ve
Gzlemleri. Belleten LXXIII (266): 145-163.

312

bilig
SUMMER 2013 / NUMBER 66
297-314

The Orient and Otherness: Turkish

Identity in English Travel Writings
(Lady Montagu and Richard Chandler)
Himmet Umun

Abstract
In the wake of the Anglo-Turkish political and commercial relations that began to gain much momentum from the 1580s onwards, there was in England a growing interest in Turkey and
Turkish society, and various books of travel and history, diplomatic reports, and letters began to be written in this regard. The
number of writings as such continued to grow in the following
centuries, and the depiction of Turkish identity and the comments made on it showed a great deal of diversity. While on the
one hand the Turks, the Turkish society and geography were being othered through a wide range of antagonistic discourses, on
the other they were romanticized and described through a discourse that blended fact and fantasy. Among the representatives of
these two contary attitudes, it is Lady Mary Wortley Montagu ve
Richard Chandler, who visited Turkey on different dates in the
eighteenth century, that come to the fore. So, this article is a comparative study and discussion, on the one hand, of Lady Montagus discourse, embedded with Oriental romanticism and fantasies
about Turkish life and society, and, on the other, of Chandlers
prejudiced, solipsistic and othering discourse. As a framework of
reference and by way of introduction, the changing Western perception of the Orient is dwelt on in a historical context, and also
reference is made to the origins of the traditionally antagonistic
Western attitude towards Turkish society and people.
Keywords
Turkish identity, travel literature and the Orient, English
travel writings, the Turks and the British, otherness

_____________

Prof. Dr., Baskent University Faculty of Arts and Sciences Department of American Culture and Literature Ankara / Turkey
umunch@baskent.edu.tr, umunch@yahoo.com

313


2013 / 66
297-314

:

( )

1580-

,
,
, ,
.

.
, ,
, ,

,
,
.

,
.



, ,
.


.
.

, ,
, ,

_____________

. ., ,
/
umunch@baskent.edu.tr, umunch@yahoo.com

314