UNIVERZITET U TUZLI

MAINSKI FAKULTET
Proizvodno mainstvo
Predmet: Tehnologija plastinosti II
kolska godina: 2014/2015

SEMINARSKI RAD
Predmet: Tehnologija plastinosti II
Duboko izvlaenje

Student:
Lejla Mujezinovi
Adnan Mustafi, v.a.
Sadraj

Predmetni asistent:
Mr.sc.

1. PROCES OBRADE DUBOKIM IZVLAENJEM..............................................................3

2.

TEHNOLOKI PROCES IZRADE........................................................................... 4

2.1

Dimenzije pripremka (poetnog komada).....................................................4

2.2 Prenik vijenca nakon izvlaenja:......................................................................4

2.3 Prenik platine:.................................................................................................. 4
2.4 Guldinov obrazac............................................................................................... 5
2.5 Broj potrebnih operacija za oblikovanje proizvoda............................................5
3. DIMENZIJE IZRATKA PO POJEDINIM FAZAMA............................................................6
3.1.

Prenici obratka po pojedinim fazama izvlaenja :.......................................6

3.2

Visine predmeta po pojedinim operacijama :...............................................7

4. ANALIZA NAPONSKOG STANJA................................................................................ 7

4.1. Dra lima........................................................................................................ 7
4.1.1 Prva operacija............................................................................................. 7
4.2 Prva operacija izvlaenja................................................................................... 8
5.
LITERATURA..................................................................................................................
..........................10

Slika 1. Dimenzije izraenog dijela

Slika 2. 3D model izraenog dijela

1. PROCES OBRADE DUBOKIM IZVLAENJEM

Duboko izvlaenje je proces obrade metala (u hladnom ili, u posebnim
sluajevima, u vruem stanju), koji u serijskoj proizvodnji dijelova, u odnosu
na ostale tehnoloke discipline, zauzima vidno mjesto. Cilj ovog naina
prerade je da se iz ravne ploe sa posebnim alatom izrade posude raznih
oblika poprenog presjeka. Specifinost samog procesa omoguava da se
najmanjim brojem radnih operacija i uz minimalni otpadak dobiju izvueni
elementi u konanom obliku, tako da se mogu neposredno upotrijebiti ili
ugraditi u odgovarajui sklop.
Tehnologijom dubokog izvlaenja se obrauju materijali debljine od 0,02
do 50 mm, sa dimenzijama od nekoliko desetinki milimetra pa do nekoliko
metara, i sa teinama koje variraju od grama do tone. Maine za duboko
izvlaenje su krivajne i hidraulike prese. Zavisno od vrste i oblika komada
koji se izvlai, upotrebljavaju se krivajne (eksentar i koljenaste) prese
prostog, dvostrukog ili trostrukog dejstva.
Poetni oblik materijala za preradu je ravna ploa, koja se oznaava
kao platina. Oblik ove ravne ploe platine moe biti: krug, kvadrat,
pravougaonik, elipsa ili ma kakva zatvorena kontura, koja zavisi od izvuenog
komada. Prema tome, pod dubokim izvlaenjem se podrazumijeva proces
prerade kod kojega se iz ravne ploe dobivaju posude oblika sa zatvorenim
dnom.
Duboko izvlaenje se moe izvoditi na dva naina, i to kao:
1. duboko izvlaenje bez promjene debljine materijala i
2. duboko izvlaenje sa stanjivanjem zida, odnosno sa redukcijom
debljine zida.

2.
2.1

TEHNOLOKI PROCES IZRADE

Dimenzije pripremka (poetnog komada)

Zbog anizotropije materijala pri izvlaenju sa dobija valovit oblik zavretka

radnog predmeta .U cilju dobijanja zahtijevane visine radnog predmeta,
potrebno je izvriti skraivanje visine nakon izvlaenja. Zbog toga se pri
proraunu prenika pripremka uzima u obzir i dodatak za obrezivanje.
Dodatak za opsijecanje kod cilindrinih obradaka sa vijencem bira se iz
odgovarajue tabele, tako da je prenik vijenca radnog predmeta nakon
izvlaenja

d0
d1
d

d1

Prenik vijenca gotovog komada

Dodadak za odsijecanje

d 1 40
= =1,33< 1,5
d 30

Dodatak za obrezivanje je kao to vidimo u funkciji odnosa (d1/d) ,pa je za

d = 2,5 mm (Binko Musafija, Obrada metala
odnos d1/d = 1,33
plastinom deformacijom, tabela br.52, str.346).

2.2 Prenik vijenca nakon izvlaenja:

d0

d1

= 40 + 2.5= 42.5 mm

2.3 Prenik platine:

D0 =

2
0

+ 4 ( H + d h)

15
= 42.5 + 4( 2+30 5)

1806,2+1500 = 57,5 58 mm

58 x 1,2 [mm]

Prema tome, dimenzije pripremka su:

2.4 Guldinov obrazac

Metoda parcijalnih povrina :
L1 = 5 mm
L2 = h= 5 mm
L3 =

r
2

23.55 mm

r 1 = 17.5 mm
r 2 = 15 mm
r 3 = 0,637

R = 0.637

15 = 9,55 mm

Prenik platine :

D=

8 (l 1 r 1 +..) =

8 ( 5 17.5+ 5 15+23.55 9.55 )

i=1

D = 57.6 mm

8 401.12

58 mm

2.5 Broj potrebnih operacija za oblikovanje proizvoda

Za rotaciono simetrina tijela broj potrebnih operacija izvlaenja se rauna
po poznatom izrazu:
n=1+

msr =

log ( dn ) log ( m1 D 0)
log ( msr )

m2 +m3+ m4 ++mn
n1

Odnos m zavisi od vrste materijala, stanja materijala, relativne debljine,

odnosa visine i prenika radnog komada, sredstva za podmazivanje i drugih
faktora.
Relativna debljina materijala rauna se prema obrascu:
Sr =

s
1.2
100 =
100 =2.07
D0
58

Poto su u literaturi (Binko Musafija, Obrada metala plastinom

deformacijom, tabela br. 54, str.367) dati odnosi izvlaenja za maksimalnu
S r =2
vrijednost od
, usvojit emo najmanje vrijednosti odnosa izvlaenja
za ovu vrijednost. Dakle, vrijednosti odnosa izvlaenja su:
m1=0.50
m2=0.75
m3=0.78
m4=0.80

msr =

m2 +m3+ m4 0.75+ 0.78+0.80

=
=0.77
n1
41

Na osnovu izraunatog
d n=40 mm

i pripremka

m sr

i uzimajui u obzir prenik gotovog dijela

Do=58 mm

dobija se sljedei broj izvlaenja :

sr
m

log
log ( dn ) log ( m1 D 0)
n=1+

Usvajamo

n=1

operacija.

3. DIMENZIJE IZRATKA PO POJEDINIM FAZAMA

3.1.

Prenici obratka po pojedinim fazama izvlaenja :

Prenici obratka po pojedinim operacijama izraunavaju se iz sljedeeg izraza

:
mi=

di
Di1

d 1=m1 D=0,50 58=29 mm

Usvajamo:
d 1=30 mm
Provjera odnosa izvlaenja za posljednju operaciju :
s

m 1=

30
=0,5
58

3.2

Visine predmeta po pojedinim operacijama :

Visine obratka po pojedinim operacijama odreuju se po izrazu iz ranije

navedene
literature
(Binko
Musafija,
Obrada
metala
plastinom
deformacijom, tabela br.58, str.384 ):
hi=0.25

r
D2
d i + 0.43 i ( d 1 +0.32 r 1 )
di
di

Visine po pojedinim fazama su:

h1=0.25

582
17.5
30 +0.43
( 30+0.32 17.5 ) =29.46 mm
30
30

4. ANALIZA NAPONSKOG STANJA

Prije prorauna napona izvlaenja potrebno je izraunati silu draa lima za
pojedine operacije dubokog izvlaenja.

4.1. Dra lima

Dra lima ima zadatak da onemogui obrazovanje nabora kod dubokog
izvlaenja, djelujui na povrinu lima koji se izvlai sa odreenim povrinskim
pritiskom . Za praksu je veoma vano pod kojim uslovima je potreban dra
lima , a zatim se vri njegovo pravilno dimenzionisanje .
Kriterij za odreivanje uslova da je potreban dra lima za izvlaenje
predmeta dat je u obliku.
Sr=

s
100 <3
D0

4.1.1 Prva operacija

Sr =

s
1.2
100 =
100 =2.07 <3
D0
58

S obzirom na izraunatu vrijednost relativne debljine lima, zakljuujemo da je

potreban dra lima u prvoj operaciji.
Pritisak draa lima u prvoj operaciji je:
pd 1= ( 0.2 0.3 )

[( )

3
d
D
1 + 1 102 M
d1
200 s

M =330 MPa

Za zadani materijal biramo vrijednost

pd 1=0,25

[( )

3
58
30
1 +
102 350=0.819 MPa
30
200 1.2

Sila na drau lima za prvu operaciju rauna se prema obrascu:

Fd 1= A1 pd 1=

2
2
D ( d M 1+ 2 r M1 ) ] p d 1
[
4

gdje su:
dM 1

d 1 +W

= d 1 +2 ( s+c 10 s )

= 30 + 2

( 1,2+0,07 10 1,2 )

d M 1 = 32.88 mm

r M 1 =0,8 ( Dd 1 ) s=0,8 ( 5830 ) 1.2=4.64 mm

r M 1 = 5 mm
Fd 1

[ 582 ( 32.88+ 2 5 )2 ]
4

0.819 = 1826.2 N

4.2 Prva operacija izvlaenja

Radni napon prve operacije izvlaenja rauna se prema obrascu:
9

1=e 1,1 k sr 1 ln

D 2 Fd 1
s
+
+k sr1
d s 1 d s 1 s
2 r M 1 +s

Prema tabeli na str.481 knjige Obrada metala plastinom deformacijom Binko Musafija, nalazimo vrijednost koeficijenta trenja za elik i primjenu
mineralnog ulja:
=0,15 e

=1.265

Srednji deformacioni otpor rauna se kao:

k sr 1=

k 0 +k 1
2

Za materijal .0148 oitava se:

0 =0 k 0 =220 MPa

1=ln

k sr 1=

D0
58
=ln =0.65 k 1=522 MPa
d1
30

k 0 +k 1 220+522
=
=371 MPa
2
2

d s 1=d1 +2 s +2 r M 1=30+ 2 1.2+2 5=42 mm

Dakle, napon ima vrijednost:

1=1.265 1.1 371 ln

58 2 0.15 1826.2
1.2
+
+ 371
42 3.14 42 1.2
2 5+1.2

1=209.54 MPa

10

Sila izvlaenja za prvu operaciju ima vrijednost:

F1= d s 1 1 =3,14 42 209.54=27 634.14 N

Sila prese potrebna za prvu operaciju je:

F M 1=F 1+ F d 1=27634.14+1826.2=29 460.34 N =29.5 kN

Deformacioni rad izvlaenja rauna se prema obrascu:

W=

x F 1 h1
1000

Veliina x1 je faktor koji predstavlja odnos maksimalne sile izvlaenja u

funkciji odnosa izvlaenja i za m1=0.53 ima vrijednost (prema B. Musafija, str.
485):
x=0.80
Deformacioni rad je:
W 1=

x F1 h1 0.80 27634.14 29.46

=
=651.28 Nm
1000
1000

6.DIMENZIONISANJE I TOLERISANJE RADNIH ELEMENATA ZA

SVAKU OPERACIJU IZVLAENJA
6.1. Zazor izmeu izvlakaa i matrice
Pravilno dimenzionisan alat mora biti izveden tako da sigurno obezbjeuje
ravnomjernu zranost (f) izmeu prstena za izvlaenje (prenika d M) i
izvlakaa (prenika ds).
f=

d M d s
2

Dvostruka vrijednost zranosti se naziva zazor i rauna se:

w=2 f =d M d s
11

Kod dubokog izvlaenja bez promjene debljine materijala zranost treba da

bude vea od debljine lima (f>s). Veliine zranosti se odreuju po raznim
empirijskim obrascima.
G.Oehler daje obrazac za proraun zranosti u zavisnosti od debljine lima :
f =s +c 10 s=1.2+0.07 10 1.2=1.44 mm
gdje su:
-

c koeficijent koji zavisi od vrste materijala c=0.07 za elini lim,

f zranost
s debljina lima.

w=2 f =2 1.44=2.88 mm

5. LITERATURA
[1] Binko Musafija - Obrada metala plastinom deformacijom, Univerzitet u
Sarajevu, Mainski fakultet, Sarajevo 1988.
[2] Emir ari - Tehnologija plastinosti II, predavanja, Tuzla 2014.

12

13

14

15