YILDIZ TEKNK NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

ENERJ SSTEMLERNDE HARMONK

DSTORSYUNUNUN AZALTILMASI

Elek. Yk. Mh. Sleyman ADAK

F.B.E. Elektrik Mhendislii Anabilim Dalnda

Hazrlanan

DOKTORA TEZ

Tez Savunma Tarihi : 20.01.2003

Tez Danman
: Prof. Dr. Celal KOCATEPE (Y.T..)
Jri yeleri
: Prof. Dr. Hseyin AKIR (Y.T..)
: Prof. Dr. Nariman ERFOLU (..)
: Do. Dr.zcanKALENDERL (.T..)
: Do.Dr. Nurettin UMURKAN (Y.T..)

stan bul, 2003

NDEKLER

Sayfa
SMGE LSTES ................................................................................................................... v
KISALTMA LSTES........................................................................................................... vi
EKL LSTES................................................................................................................... vii
ZELGE LSTES .............................................................................................................. ix
NSZ ................................................................................................................................. x
ZET ................................................................................................................................... xi
ABSTRACT ........................................................................................................................ xii
1

GR .................................................................................................................. 1

1.1
1.2
1.2.1
1.2.2
1.2.3
1.2.4
1.3
1.3.1
1.3.2
1.3.2.1
1.3.2.2
1.3.2.3
1.3.2.4
1.3.2.5
1.3.2.6

Harmonik Tanm ................................................................................................ 2

Harmonik Analizi ................................................................................................ 2
Analitik Yntem .................................................................................................. 2
Grafik Yntem..................................................................................................... 4
Hzl Fourier Dnm(FFT) ............................................................................. 5
lme Yntemi ................................................................................................... 5
Harmonikli Sistemlerde Tanmlamalar................................................................. 5
Devre Byklklerinin Tanm............................................................................. 5
Harmonikli Byklklerin Tanm ....................................................................... 7
Toplam Harmonik Distorsiyonu........................................................................... 7
Distorsiyon Faktr ............................................................................................. 7
Tepe Faktr........................................................................................................ 8
K- Faktr ........................................................................................................... 8
Harmonik Faktr................................................................................................ 8
Toplam Talep Distorsiyonu.................................................................................. 8

HARMONKL BLEENLERN KAYNAKLARI VE ETKLER .................... 9

2.1
2.1.1
2.1.2
2.1.3
2.1.4
2.1.5
2.1.6
2.1.7
2.1.8
2.1.9
2.1.10
2.2
2.3
2.4
2.4.1
2.4.2
2.4.3

Nonlineer Elemanlar ............................................................................................ 9

Transformatrler ................................................................................................ 10
Statik Dntrcler ........................................................................................ 14
Generatrler....................................................................................................... 15
Ark Frnlar....................................................................................................... 15
Gaz Desarjl Aydnlatma.................................................................................... 17
Statik VAR Kompanzatrleri ............................................................................. 19
Fotovoltaik Sistemler......................................................................................... 19
Bilgisayarlar ...................................................................................................... 19
Kesintisiz G Kaynaklar ................................................................................. 20
Doru Akmla Enerji Nakli ................................................................................ 20
Harmonik Kayna Olarak Fazl Kontrolsuz Dorultucu .............................. 20
Harmonik Kayna Olarak Fazl Kontrollu Dorultucu................................. 23
Harmoniklerin Sisteme Etkileri.......................................................................... 25
Harmoniklerin Sebep Olduu Rezonans Olayalr ............................................... 26
Harmoniklerin Kondansatrlerzerindeki Etkileri ............................................. 27
Harmoniklerin Transformatrler zerindeki Etkileri.......................................... 28
ii

2.4.4
2.4.5
2.4.6
2.4.7
2.5

Harmoniklerin letim Hatlar zerindeki Etkileri ............................................... 28

Dner Makinalar zerindeki Etkileri ................................................................. 29
Koruyucu Sistemler zeindeki Etkileri .............................................................. 30
Harmoniklerin G Faktrne Etkileri ............................................................... 31
Harmonik Standartlar........................................................................................ 31

HARMONK GDERME YNTEMLER......................................................... 34

3.1
3.1.1
3.1.2
3.1.3
3.2
3.2.1
3.2.2
3.3
3.4
3.4.1

3.5
3.5.1

Tasarm Aamasnda Alnabilecek nlemler...................................................... 34

Generatrlerde Alnabilecek nlemler ............................................................... 34
Dntrclerde Alnabilecek nlemler........................................................... 34
Transformatrlerde Alnabilecek nlemer ......................................................... 34
Pasif Filtre ......................................................................................................... 35
Seri Filtre........................................................................................................... 35
nt Filtreler ve eitleri ................................................................................... 35
Aktif Filtre......................................................................................................... 36
Harmonikli Akm Enjekte Ederek Harmonikleri Yoketme ................................. 37
Tam Dalga Kontrolsz Dorultucuda nc Harmonik Akmn Enjekte Ederek
Harmonik Distorsiyonunun Azaltlmas ............................................................. 40
Distorsiyon Azaltlmasnn Analitik Olarak ncelenmesi .................................... 42
Enjekte Edilecek Optimal Akm Deeri ............................................................. 45
Akm Enjekte Edildikten Sonra Fazl Dorultucu Giri Akm Harmonik
Distorsiyonu ...................................................................................................... 46
Genlik darbe Modulasyonu (PMW) Yntemi ile Harmonik Giderme ................. 47
Semeli Genlik Darbe Modulasyonu (SPWM) ................................................... 48

NERLEN HARMONK GDERME YNTEM............................................ 50

4.1
4.2
4.2.1
4.2.2
4.3
4.4
4.4.1
4.5
4.6
4.7
4.8
4.8.1
4.8.2
4.9
4.10
4.10.1
4.10.2

Fazl Tam Dalga Kontrollu Dorultucu ........................................................ 50

Tam Dalga Kontrollu Dorultucu k Geriliminin Ortalama ve Efektif Deeri 52
Tam Dalga Kontrollu Dorultucunun k Geriliminin Ortalama Deeri .......... 52
Tam Dalga Kontrollu Dorultucunun k Geriliminin Efektif Deeri.............. 54
Tam Dalga Kontrollu Dorultucunun k Geriliminin Fourier Analizi ............ 55
Tam Dalga Kontrolu Dorultucunun Giri Akmna Ait Harmonik Distorsiyonu 58
Matlab Proram Kullanarak Dorultucunun simulasyonu ................................. 59
Tam Dalga Kontroll Dorultuuda nerilen Distorsiyonu azaltma Devresi...... 60
Akm Enjekte Devre Tipleri............................................................................... 61
Optimal Harmonik Akm Enjeksiyonu ............................................................... 63
Enjekte Edilen Akm Sonucunda Toplam Harmonik Distorsiyonu Deeri.......... 69
Analitik Olarak THD ' nin Elde Edilmesi ........................................................... 69
Matlab Proram ile THD Elde Edilmesi............................................................ 71
Enjekte Edilen n Harmonik Akm Katsaysnn Deiimi........................ 76
Akm Enjekte Edildikten Sonraki Giri Akm Harmonik Faktr...................... 83
Onn Harmonige Ait Harmonik Faktr.................................................... 79
Ondokuzuncu Harmonige Ait Harmonik Faktr............................................... 81

SAYISAL UYGULAMALAR ........................................................................... 83

5.1
5.1.1
5.1.1.1

A Tipi Enjekte Devresi Kullanlarak Yaplan Harmonik Giderme Devresi ......... 83

Tetikleme Asnn = 45 Olmas Hali .......................................................... 83
Toplam Harmonik Distorsiyonu in Analitik Hesap ( = 45 ) ........................ 84

3.4.2
3.4.3
3.4.4

iii

5.1.1.2
5.2
5.2.1
5.2.2
5.3
5.3.1
5.3.1.1
5.3.2.2

Matlab program ile toplam harmonik distorsiyonu belirlenmesi ( = 45 )......... 85

Tetikleme Asnn 60 Derece Olmas Hali ........................................................ 87
Toplam Harmonik Distorsiyonu in Analitik Hesap( = 60 ) ........................... 88
Matlab Program le Toplam Harmonik Distorsiyonunun Belirlenmesi( =60 ) . 89
B Tipi Enjekte Devresi Kullanlarak Yaplan Harmoni Giderme ........................ 93
Tetikleme Asnn 30 Derece Olmas Hali ........................................................ 93
Toplam Harmonik Distorsiyonu Analitik Hesab ( = 30 ) .............................. 93
Matlab program ile toplam harmonik distorsiyonun belirlenmesi ( =30 ) ........ 94

SONUCLAR VE NERLER ........................................................................... 97

KAYNAKLAR .................................................................................................................. 101

EKLER .............................................................................................................................. 106
Ek 1
Ek 2
Ek 3
Ek 4
Ek 5
Ek 6
Ek 7
Ek 8
Ek 9
Ek 10

Fazl Tam Dalga Kontrollu Dogrultucunun k Geriliminin Fourier ........ 107

Analizi (An katsaysnn bulunmas )
Fazl Tam Dalga Kontrollu Dogrultucunun k geriliminin Fourier ...........
Analizi (Bn Katsaysnn Bulunmas )............................................................... 109
Tam Dalga Kontrollu Dogrultucu Akmna Ait Harmonik Distorsiyon Ait (An
Katsaysnn Bulunmas ) ................................................................................. 112
Tam Dalga Kontroll Dorultucu Akmna Ait Harmonik Distorsiyonu(Bn
Katsaysnn Bulunmas) .................................................................................. 113
Fazl Tam Dalga Kontroll Dorultucu Giri Akm fadesi........................ 114
Fazl Tam Dalga Kontroll Dorultucu Giri Akm Toplam Harmonik............
Distorsiyonu .................................................................................................... 115
Fazl Tam Dalga Kontroll Dorultucu Giriine nc Harmonik Bileeni
Enjekte Edildikten Sonra, Dorultucu Giri Akm Efektif Deeri.................... 116
Fazl Tam Dalga Kontroll Dorultucu Giriine Enjekte Edilen nc
Harmonik Akm Katsays (k)nn Bulunmas .(An,Fourier Katsaysnn
Bulunmas.) ..................................................................................................... 118
Fazl Tam Dalga Kontroll Dorultuu Giriine Enjekte Edilen nc
Harmonik Akm Katsays (k)nn Bulunmas.(Bn,Fourier Katsaysnn
Bulunmas.) ..................................................................................................... 121
Fazl Tam Dalga Kontrollu Dorultucunun Giriine Enjekte Edilen nc
Harmonikli Akm Katsays (k)nn Bulunmas. ............................................... 124

ZGEM....................................................................................................................... 127

iv

SMGE LSTES
D
DFI
DFV
f1
fp
fs
I1
In
I
L
n
P
Q
R
Rr
Rs
S
SL
St
VL-L
X
XL
XL1
XC
XC1
Xcn

r
Zt

Distorsiyon gc
Akm iin distorsiyon faktr
Gerilim iin distorsiyon faktr
Temel harmonik frekans
Paralel rezonans frekans
Seri rezonans frekans
Temel harmonik akmnn etkin deeri
n. harmonik akmnn etkin deeri
Mknatslanma akm
Endktans
Harmonik mertebesi
Aktif g
Reaktif g
Diren, empedans
Statora indirgenmi rotor etkin direnci
Stator omik etkin direnci
Grnr g
Omik ykn gc
Transformatr nominal gc
Fazlar aras gerilim
Reaktans
Endktif reaktans
Bobinin temel frekanstaki reaktans
Kapasitif reaktans
Kondansatrn temel frekanstaki reaktans
Kondansatrn n. harmonik iin reaktans
Tetikleme acs
Rezonans anndaki asal frekans.
Transformatr per unit (birim deer) empedans

KISALTMA LSTES
AC
CF
CCM
DC
DF
DCM
DC
FFT
HVDC
HDF
IEEE
IEE
PWM
PF
Pu
SHEM
THD
THDI
THDV
TCR
UPS

Alternative Current
Crest Factor
Continuous Current Mode
Direct Current
Distortion Factor
Discontinuous Current Mode
Direct Current (Doru Akm)
Fast Fourier Transform
High Voltage Direct Current
Harmonic Distortion Factor
Institute of Electrical and Electronics Engineers
Institute of Electrical Engineers (ngiltere)
Pulse Width Modulation
Power Factor
Per-unit
Selective Harmonic Elimination Method
Total Harmonic Distortion
Total Harmonic Current Distotion
Total Harmonic Voltage Distotion
Thryristor Controlled Reactors
Uninterruptible Power Supply

vi

EKL LSTES
Sayfa
ekil 1.1 Yar peryotta harmoniklerin durumu........................................................................ 1
ekil 2.1 Lineer olmayan ykler ile harmonik akm kaynaklar .............................................. 9
ekil 2.2 PC bilgisayara ait harmonik distorsiyonu............................................................... 20
ekil 2.3 fazl tam dalga kontrolsuz dorultucuya ait giri akm dalga ekli ................... 21
ekil 2.4 fazl tam dalga kontrolsuz dorultucu giri akm dalga formu ......................... 23
ekil 2.5 Transformatrn n. harmonik iin edeer devresi................................................. 28
ekil 2.6 Asenkron makinann n. harmonik iin edeer devresi .......................................... 29
ekil 3.1 Seri filtrenin devrenin devreye balanmas ............................................................ 35
ekil 3.2 nt filtrenin devreye balanmas.......................................................................... 36
ekil 3.3 Aktif g filtresine ait blok emas ........................................................................ 37
ekil 3.4 fazl yarm dalga dorutucuda harmonik akm enjeksiyonu .............................. 38
ekil 3.5 apsal dorultucuda harmonik enjeksiyon devresi................................................. 38
ekil 3.6 fazl kontrolsuz dorultucuda harmonik enjeksiyonu........................................ 39
ekil 3.7 Alt fazl yldz bal trafo zerinden beslenen dorultucu ..................................... 40
ekil 3.8 fazl dorultucuda nc harmonik akmnn enjekte edilmesi........................ 41
ekil 3.9 fazl dorultucuda harmonik akm enjeksiyonuna ait basitletirilmi devre....... 42
ekil 3.10 Basit inverter elde etmeya ait prensip emas....................................................... 47
ekil 3.11 Darbe genlik modulasyonunun prensip emas .................................................... 47
ekil 3.12 Ar modulasyonlu PMW (m=1.3)...................................................................... 48
ekil 3.13 ki seviyeli PMW dalga formu ile tek dalga formu simetrisi ................................ 49
ekil 4.1 Yksek endktif ykl tam dalga tristr balants ................................................ 50
ekil 4.2 Tam dalga kpr dorultucuda tristrlerin iletimde olduu aralklar ...................... 51
ekil 4.3 Fazlar aras gerilimin dalga ekli .......................................................................... 52
ekil 4.4 Tam dalga kontrollu dogrultucu tetikleme acs ile tetiklendiinde k
geriliminin dalga formu................................................................................. 52
ekil 4.5 fazl tam dalga kontrollu dogrultucu k ortalama gerilimi deiimi............... 53
ekil 4.6 Kontrollu dorultucuda k efektif geriliminin asna bal deiimi .............. 54
ekil 4.7 fazl tam dalga kontrollu dorultucunun k dalga formu ............................... 55
ekil 4.8 Tam dalga kontrollu dorultucunun giri akm ..................................................... 58
ekil 4.9 fazl tam dalga kontrollu dorultucu iin uygfulama devresi............................. 59
ekil 4.10 fazl kontrollu dorultucuya nc harmonik akmn enjekte etme .............. 60
ekil 4.11 Akm enjekte devresinin basitletirilmi ekli ...................................................... 61
ekil 4.12 GPS ve nivelman ortometrik ykseklikleri fark .................................................. 62
ekil 4.13 Akm enjekte devreleri iin edeer devreler ...................................................... 62
ekil 4.14 Akm enjekte devrelerine ait basitletirilmi edeer devreler .............................. 63
ekil 4.15 Girie enjekte edilen harmonikli akm formu ....................................................... 64
ekil 4.16 Giri akm ile enjekte edilen akm katsays arasndaki iliki............................... 66
ekil 4.17 k katsays ile THD arasndaki iliki .................................................................... 71
ekil 4.18 Dorultucu giri akm deiimi............................................................................ 71
ekil 4.19 A tr enjekte devresi ile harmonikli akm enjekte edildikten sonra dorultucu
giri harmonik bileenleri .............................................................................. 72
ekil 4.20 A tr akm enjekte devresi ile elde edilen ( = 0 ) iin uygulama devresi........... 73
ekil 4.21 B tr akm enjekte devresi ile gercekletirilen uygulama devresi........................ 75
ekil 4.22 B tr akm enjekte devresi ile dorultucu giriine harmonikli akm enjekte
edildikten sonra dorultucu giri akm harmonik bileenleri .......................... 74
ekil 4.23 Tetikleme asna bal k katsaysnn deiimi ................................................... 77
ekil 4.24 Yedinci harmonik bileen iin harmonik faktr ile enjekte edilen akm katsays
arasndaki iliki ............................................................................................. 79
ekil 4.25 Onunc harmonik bileeni iin harmonik faktr ile ile enjekte edilen akm
vii

katsays k arasndaki iliki............................................................................ 82

ekil 4.26 Ondokuzuncu harmonik bileeni iin harmonik faktr ile enjekte edilen akm
katsays k arasndaki iliki............................................................................ 83
ekil 5.1 A tipi akm enjekte devresi ile fazl tam dalga kontrollu dorultucunun giriine
harmonikli akm enjekte etme........................................................................ 83
ekil 5.2 A tipi enjekte devresinde tetikleme acsnn = 45 derece olmas halinde saysal
uygulama devresi .......................................................................................... 86
ekil 5.3 Kontrollu dorultucu giri akm harmonik bileenleri ............................................ 87
ekil 5.4 = 45 derece iin fazl tam dalga kontrollu dorultucu giri akm ................... 88
ekil 5.5 A tipi enjekte devresi ile tetikleme asnn ( = 60 derece) olmas halinde saysal
uygulama devresi .......................................................................................... 90
ekil 5.6 = 60 derece tetikleme acs iin kontrollu dorultucu giri akm harmonikleri .... 92
ekil 5.7 = 60 derece tetikleme acs iin dorultucu giri akm ...................................... 92
ekil 5.8 B tipi akm enjekte devresi ile fazl tam dalga kontrollu dorultucu giriine
harmonikli akm enjekte etme........................................................................ 93
ekil 5.9 Tetikleme asnn = 30 derece olmas halinde uygulama devresi ....................... 95
ekil 5.10 Kontrollu dorultucu giri akm harmonik bileenleri .......................................... 96

viii

ZELGE LSTES
Sayfa
izelge 1.1
eitli simetri durumlarnda Fourier katsaylar .............................................. 4
izelge 2.1
Mknatslanma akm bileenlerinin mknatslanma akmna oran ................. 12
izelge 2.2
Scakta haddelenmi saclarn zellikleri ....................................................... 13
izelge 2.3
Kristalleri ynlendirilmi saclarda harmonik akm oranlar.......................... 14
izelge 2.4
Ark frnlarna ait harmonik deerleri ........................................................... 16
izelge 2.5
Fluoresan lamba harmonik distorsiyon deerleri(Akm iin)......................... 17
izelge 2.6
Fluoresan lamba harmonik distorsiyon deerleri(Gerilim iin) ..................... 18
izelge 2.7
Magnetik balastl fluoresan lamba harmonik spektrumu ............................... 18
izelge 2.8
Tristr kontrollu reaktrde harmonikler ve genlikleri.................................... 19
izelge 2.9
Alt darbeli kontrolsuz dorultucu harmonik bileenleri................................ 23
izelge 2.10 Asenkron makinada harmoniklerin dnyn ............................................. 30
izelge 2.11 Datm sistemleri iin akm bozulma snrlar.............................................. 32
izelge 2.12 Limit harmonik akm deerleri ..................................................................... 33
izelge 4.1
Kontrollu dorultucu giri akm harmonik bileenleri .................................. 71
izelge 4.2
B tr akm enjekte devresi uygulama sonuclar........................................... 74
izelge 5.1
Dorultucu giri harmonikli akmna ait harmonik bileenler........................ 87
izelge 5.2
Dorultucu giri harmonikli akm bileenleri ve a deerleri ...................... 92
izelge 5.3
Dorultucu giri harmonikli akm bileenleri ve a deerleri ....................... 95

ix

NSZ
Harmoniklerin enerji sistemleri zerinde etkileri ile harmonikleri yok etme metodlarnn
incelendii bu tezde, nce teorik almalar yaplm, daha sonra da MATLAB program
yardm ile sonular alnmtr. Alnan sonularla analitik alma sonular dorulanmtr.
Bu almalar srasnda bana yardm ve anlay gsteren aileme teekkr bir bor bilirim.
Ayrca yardmlarn ve desteklerini esirgemeyen tez danmanm sayn hocam Prof. Dr. Celal
Kocatepe ye teekkrlerimi sunarm.

ZET
Elektrik enerji sisteminin ve bu sisteme balanan yklerin arzasz ve gvenli bir ekilde
alabilmesi iin o sistemdeki dalga eklinin sinsoidal olmasa ve frekansnn 50 Hz lik tek
frekansa sahip olmas istenir. Ancak sisteme balanan baz elemanlar ve baz olaylar
sonucunda akm ve gerilim byklkleri sinsoidal zelliklerini kaybederek sistemde
istenmeyen harmonikler olumaktadr.
Lineer olmayan yklerin, elektrik datm sistemlerinde, gerilim ve akm dalga biiminde
bozulma meydana getirdikleri uzun ylardr bilinmektedir. Ancak gnmzde; eskiden beri
var olan lineer olmayan yklere ilaveten, g elektronii elemanlarnn hzla yaygnlamas
ise dalga eklindeki bozulmaya duyarl elemanlarn saysndaki art, bu konuda yaplacak
almalarn nemini artrmtr.
Akm ve gerilim dalgalarnda oluan bu harmonikler elektrik tesislerine ve bu tesislere bal
tketicilere zarar vermekte veya tamamen ilemez hale getirmektedir.
Bu almada harmonik distorsiyonunun azaltlmas hedeflenmi olup, nc harmonik
enjekte yntemi kullanlmtr. Enerji sistemlerinde oka kullanlan 3 fazl tam dalga
dorultucunun harmoniklerinin giderilmesi, kullanlan bu yntem ile salanmtr. Konu ile
ilgili saysal uygulama gerekletirilerek eitli tetikleme alar iin toplam harmonik
distorsiyonu deeri hem analitik hem de MATLAB program ile elde edilmitir.
Bu almann birinci blmnde, harmoniklerle ilgili tanmlar ve matematiksel bantlar
verilmitir. kinci blmde harmoniklere sebep olan elemanlar genel olarak incelenmitir.
Harmoniklerin g sistemine etkileri verilmi ayrca bu etkiler maddeler halinde sralanmtr.
n blmde harmonikleri giderme metotlar incelenmitir. Drdnc blmde ise
nc harmonik akmn enjekte ederek harmonik distorsiyonunun azaltlmas incelenmitir.
Beinci blmde ise konu ile ilgili saysal uygulamalar yaplmtr.
En son blmde yaplan almadan karlan sonular ile yaplmasnn uygun olduu
nerilere yer verilmitir.
Anahtar kelimeler: Toplam harmonik distorsiyonu, nc harmonik akmn enjekte etme
Aktif filtre, Pasif filtre, Harmonikleri azaltma

xi

ABSTRACT
To operate electric energy system and their loads reliably, the waveform of the system
magnitudes should be in the form of sinusoidal with 50 Hz . However, owing to elements
connected to the power system and some events the voltage and current waveform are
deviated from pure sinusoidal form, which cause to undesired harmonics.
It has long been known that nonlinear loads cause to voltage and current waveform distortion
in distribution networks. In addition importance of the research on this subject has recently
intensified due to both the widespread use of power electronic devices and the increase in the
number of sensitive electrical devices to waveform distortion.
Voltage and current waveform distortion due to harmonics can make the electrical system and
electrical consumer either demaged or out of order.
The aim of this study is to reduce harmonic distortion by on the third harmonic injection. The
elimination of harmonics resulting from widespread use of three phase full wave rectifier in
energy system is accomplished by the proposed method. In relation to numerical application,
total harmonic distortion values for various firing angles are obtained via both numerical
method and MATLAB package program.
In the first chapter of this study, general mathematical expressions and definitions related to
harmonics are given. In the second chapter, components causing to harmonics are examined
in general sense. The effects of harmonics on power systems are examined.and the effects are
given. In the third chapter, harmonics mitigation techniques are investigated. In the fourth
chapter, reduction of distortion via third harmonics current enjection is examined. In the fifth
chapter, numerical aplications are presented.
The results obtained from nmerical example and future studies are given in the final chapter.
Keywords:Total harmonik distortion, Third harmonic current injection, Active filter, Pasive
filter, Reduction of harmonics

1
1

GR

Bilindii elektrik enerjisi aamadan geerek alclara ya da yklere ulamaktadr. Elektrik

enerjisinin retimi, iletimi ve datm aamalarnda akm ve gerilim byklklerinin
sinsoidal biimli olmas gereklidir. Fakat bu her zaman gereklemeyebilir. eitli nonlineer
ykler nedeniyle sistemde eitli frekansta sinsoidal dalgalar grlebilir.

ekil 1.1 Yar periyotta harmonik bileenler

ekil 1.1de yar peryotta harmoniklerin durumu gsterilmitir. Elektrik enerji sistemlerinde
manyetik

ve elektrik devre lineersizlikleri, harmoniklerin ortaya kmasnda en nemli

etkenlerdir. Harmoniklerin meydana gelmesi ile de sinzoidal dalga eklinden uzaklalacak

yani dalga eklinde bir bozulma (distorsiyon) grlecektir. Akm ve gerilimde oluan bu
bozulma elektrik tesisleri ve bu tesislere bal g sistemlerine zarar vermekte ve hatta bazen
sistemleri alamaz hale getirmektedir.
Manyetik devre lineersizlii,demir ekirdekli bobin, transformatr, generetr gibi elemanlarn
doymaya giderek manyetik bakmdan lineer olmayan bir olayn meydana gelmesidir. Elektrik
devre lineersizlii ise, akm ile gerilimi arasnda ilikisi dorusal olmayan bir elemanda arkla
alan iletme aralarnda yar iletken elemanlar kullanlarak sinsoidal dalgann baz
ksmlarnn krplmas sonucunda meydana gelir. Bu lineersizlikler ebekenin akm ve
gerilim dalga eklinin sinzoidallikten uzaklamasna sebep olmaktadr. Bu tr elemanlara
rnek olarak unlar verilebilir. DC evirici, DC evirici , motor kontrol devreleri , statik VAR
generetrleri, anahtarlamal g kaynaklar gibi g elektronii elemanl devre, floresan,
cva ark, cva buhar, neon, ksenon ve yksek basnl sodyum lambalar gibi gaz dearjl

2
aydnlatma elemanlar, ak ve fotovoltaik sistemleri ve elektrikli ulam sistemleri

gibi

sistemler saylabilir.
1.1 Harmonik tanm
Harmonikler genel olarak devredeki elemann zelliine ve kaynan durumuna gre ortaya
karlar. Eer devrede nonlineer elemanlar veya nonsinzoidal kaynaklar bulunacak olursa
veya bunlarn her ikisinin de olmas durumunda meydana gelirler. Bu ekilde eitli elemanlar
veya olaylar sonucunda enerji sistemindeki sinsoidal dalga biimi bozulur. Bu bozuk
dalgalar nonsinsoidal dalga olarak adlandrlr. Nonsinsoidal dalga biimleri, peryodik
olmakla birlikte sinsoidal dalga ile frekans ve genlii farkl dier sinsoidal dalgalarn
toplamndan olumaktadr. Temel dalga dndaki sinzoidal dalgalara harmonik bileen ad
verilir. G sistemindeki sinsoidal dalgann simetrisinden dolay 3., 5., 7.,11,.... gibi tek
harmonik bileenleri bulunur. ift harmonikli bileenler bulunmaz. ekil 1.1de bir yar
periyottaki temel bileen ve harmonik bileenler gsterilmitir.
1.2 Harmoniklerin analizi
Harmoniklerin analizinde, periyodik dalgann bir doru bileeni ile bir temel frekansl saf
sins dalgas ve frekanslar farkl saf sins dalgalarnn toplamndan olutuu gsterilir.
Bylece nonsinsoidal dalgalarn harmonik spektrumu elde edilmeye allr.
1.2.1 Analitik yntem
Periyodik bir nonsinsoidal dalgann deiik genlik ve faz aclarna sahip sinzoidal dalgalarn
toplam olarak yazlabilecei veya eitli genlik ve faz aclarna sahip sinsoidal dalgalarn
toplam ile nonsinsoidal dalgann meydana geldii J. Fourier tarafndan kantlanmtr. Byle
bir fonksiyon,

F( t ) = A 0 + A 1 sin( 2f1 t + 1 ) + A 2 sin( 2f 2 t + 2 ) + ............ + A n sin( 2f n t + n )

(1.1)

eklinde ifade edilir. Burada A0 ,ortalama deeri,1 indisi ile gsterilen terim ise Temel
bileen olarak adlandrlr. 2., 3., 4., .,n indisleri gsterilen bileenlere ise harmonik
bileen ad verilmektedir. A2, A3, ,An harmoniklerin genliklerini, f1 temel bileen
frekansn, f2,......fn harmonik bileenlerin frekansn ifade etmektedir. Harmoniklerin asal
frekanslar ve 1 temel bileen faz acsn 2 ,, n harmonik bileenlerin faz aclarn
gstermektedir. Temel bileen ile n. harmonik frekans arasnda ,

3
fn=n.f1

(1.2)

bants vardr. Denklem (1.1) gibi ifade edilen seriye Fourier serisi, bu seri elemanlarna
da Fourier bileenleri ad verilir. Herhangi bir periyodik dalgann fourier serisine
alabilmesi iin Dirichlet koullar olarak bilinen koullarn salanmas gerekir. Bu koullar,
a) Fonksiyonun sonlu sayda say da sreksizlik noktasnn bulunmas
b) Fonksiyonun ortalama deerinin bulunmas
c) Fonksiyonun sonlu sayda negatif ve pozitif tepe deerlerinin bulunmasdr.
Bir nonsinsoidal dalga denklem (1.1) deki sinsoidal bileenlerle ifade edildii gibi ,
F( t ) = A 0 + A 1 sin t + ..... + A n sin n t + B1 cos t + ......... + B n cos n t eklinde ifade edilir.
Bu ifadedeki katsaylar u ekilde bulunur.

A0 =

1
f ( t ) d t
2 0

An =

1
f (t ) sin( nt )dt
0

1
B n = f ( t ) cos( nt ) dt
0

Nonsinsoidal dalgann zelliine gre bu katsaylardan bazlar bulunacak bazlar ise sfr
olacaktr. izelge (1.1) de bu durum zetlenmi bulunmaktadr.

(1.3)

4
izelge 1.1 eitli simetri durumlarnda Fourier katsaylar

Fonksiyonun

Matematiksel
Fourier katsaylar

zellii

ifadesi
2

ift fonksiyon

f(-t) = f(t)

Bn =

1
f ( t ) cos( nt )dt
0

An=0
Bn = 0
Tek fonksiyon

f(-t) = -f(t)

An =

1
f ( t ) sin( nt )dt
0

An = B n = 0 ( nnin ift deerlerinde.)

Yarm dalga
Simetrisi

f(t) = -f(t+T/2)

1
B n = f ( t ) cos ntd( t ) ( n ' nin ift de.)
0
2

1
B n = f ( t ) sin ntd( t ) ( n ' nin tek de..)
0

1.1.1 1.2.2 Grafik yntem

Fonksiyonun matematiksel olarak ifade edilmedii durumlarda kullanlr. Nonsinsoidal
dalgalar iin osiloskoptan alnan veya deney yoluyla elde edilen dalga formu bir periyot iin s
eit paraya blnr. Formller yardm ile fourier katsaylar hesaplanr.
A0 =

2
fk
s k =1

(1.4)

An =

2
2.t
f k Sink

s k =1
s

(1.5)

5
Bn =

2
2..t
f k Cosk

s k =1
s

(1.6)

Bu eitliklerdeki, fk deeri fonsiyonun her k deerine karlk elde edilen deeridir. s ne

kadar byk olursa hesaptaki dogruluk o oranda artacaktr.
1.1.2 1.2.3 Hzl fourier dnm( FFT)
Bilgisayar destei ile yaplan Fourier analizidir. Pratikte hzl Fourier transformu zm iin
pratikte matematie dayal algoritmalar kullanlr. Bu algoritmalarda sra nemlidir. Yaplan
ilemlere

Kelebek

ad

verilir.

zel

entegre

devrelere

bu

ilemler

uygulanr.z

transformundan, Nyquist frekansndan ve pencere (window) fonksiyonlarndan yararlanlarak

rnekleme ve dnmler yaplr. Son yllarda hzl fourier dnmne konularnda paket
programlar gelitirilmitir.
1.2.4 lme yntemi
Bu konuda retilmi olan lme aletleri ile bir akm ya da gerilime ait harmonik bileenler
direkt olarak tespit edilir. Harmonik Analizatr olarak adlandrlan bu cihazlar lme
kapasitelerine bal olarak yksek dereceli(rnein 40 harmonikli) harmonik bileenleri
belirleyebilmektedir.
1.3 Harmonikli sistemlerde tanmlamalar
G sistemlerinde harmonik etkinliklerinin her gecen gn artmas, bu etkilerin minimuma
indirilmesi ve snflandrlmasnda kolaylk salamak iin genel tanm byklklerinin
verilmesini zorunlu klmtr.
1.3.1 Devre byklklerinin tanm
Harmonik bileenleri ieren akm ve gerilimin ani deerleri,

i( t ) = I 0 + . I mn .Sin (nt + n )

(1.7)

n =1

v( t ) = V0 + . Vmn Sin (nt + n )

(1.8)

n =1

eklinde ifade edilir. Akm ve gerilimin n. harmonik iin etkin deerleri srayla,
In =

I mn
2

(1.9)

6
Vn =

Vmn

(1.10)

ile belirlenir. Akm ve gerilimin etkin deerleri srayla,

I=

I
n =0

V=

= I 20 + I12 + I 22 + ........... + .I 2n

2
n

V
n=0

2
n

(1.11)

= V02 + V12 + V22 + ......... + .Vn2

(1.12)

ifadelerinden tespit edilir (Shepherd ve Zand, 1979). Bu eitliklerde I0

ve V 0 akm ve

gerilimin doru bileeni, n deeri harmonik mertebesini, Imn ve V mn, n. harmonik akm ve
gerilimin tepe deerini gstermektedir. n n. harmonik akmnn

faz as, n ise

n.

harmonik gerilimin faz asn ifade etmektedir.

Byle byklklerin bulunduu devrede aktif g ifadesi,
N

P = V0 .I 0 + Vn.InCos (n n )

(1.13)

n =1

ile reaktif g ise,

N

Q = VnI n .Sin ( n n )

(1.14)

n =1

denklemi, ile tanmlanr. Grnr g ,

N

S=V.I=

V . I
n =0

2
n

n =0

2
n

(1 .15)

Eitlii ile ifade edilir. Harmonikli g sistemlerinde tanmlanan dier byklk distorsiyon
gcdr. S2 = P 2 +Q 2 + D 2 ifadesinden distorsiyon gc ,
D = S2 P 2 Q 2

(1.16)

olarak belirtilir (Shepherd ve Zand, 1979). Farkl frekansl akm ve gerilim bileenlerin
arpmndan oluan bu gn fiziksel anlam ve reaktif g ile ilikisi halen tartlmaktadr.
1.3.2 Harmonikli byklklerin tanm
Bu byklkler enerji kalitesi ile ilgili byklklerdir. Deerleri ne kadar kk olursa ,enerji
tesislerindeki akm ve gerilimin deeri sins erisine daha yakn olur. Saf sins erisi
durumunda harmonik bulunmayacandan ,harmoniklerin deeri matematiksel olarak sfr

7
olacandan bu byklklerin deeri de sfr olur.
1.3.2.1 Toplam harmonik distorsiyonu
Harmonik bileenlerin temel bileene gre seviyesini belirlemede dikkate alnan en nemli
lttr. Sinsoidalden uzaklamay, distorsiyonu dier bir deyile bozulmann derecesini
belirtir. Hem gerilim, hem de akm iin verilebilir
1 2
THD V =
Un
U 1 n =2

1/ 2

(1.17)

eklinde ifade edilir. Akm toplam harmonik distorsiyonu (akm bozulma faktr ) THDI ,
1
THD I = I 2n
I1 n = 2

1/ 2

(1.18)

eklindedir.
1.1.2.1 1.3.2.2 Distorsiyon faktr
Akm ve gerilim iin distorsiyon faktr,
1
DFI = I 2n
I n =2

1/ 2

(1.19)

Gerilim deeri iin,

1

DFV = U 2n
U n =2

1/ 2

(1.20)

olarak ifade edilir.

1.1.2.2 1.3.2.3 Tepe faktr (Crest Factor,CF)
Sinzoidal olmayan dalgalar iin tepe faktr ,
(1.21)
ifadesi ile belirtilir (Dugan vd., 1996).
1.1.2.3 1.3.2.4 K Faktr
Kuru tip transformatrlerin K faktr,nonlineer yklenen ve genellikle 500 KVAnn
altndaki transformatrlerde yklenme kapasitesinin bir ltdr (Kerszenbaum vd., 1991 ;
Linden, 1996). Bu faktr imalatclar tarafndan ifade edilen bir byklk olup ,

K Faktr = I 2n (pu )n 2

(1.22)

n =1

olarak ifade edilir (Linden, 1996). Burada I n birm deer (p.u)t olarak transformatrn akm
bileenidir.
1.3.2.5 Harmonik faktr
Her bir harmonik bileenin seviyesini belirlemede kullanlr. rnein gerilim iin,
HFn =

Vn
V1

(1.23)

Vn= n ci harmonik gerilimine ait efektif deeri, V1 gerilimin temel bileeninin efektif
deerini gstermektedir.
1.1.2.4 1.3.2.6

Toplam talep distorsiyonu

ekilen yk akmna ait distorsiyonu belirlemede kullanlr. Toplam talep distorsiyonu (TTD)

TDD =

( I 2n )1 2
n=2

(1.24)

IL

ile belirtilir. Burada

In harmonik akmn ,I L ise 12 ay boyunca talep edilen maksimum

akmlarn matematiksel ortalamasn gstermektedir.

9
2

HARMONKlLERN KAYNAKLARI VE ETKLER

Tketiciler elektrik enerjisinin, kalitesinden nemli derecede etkilenirler. G kalitesi olarak

belirtilen enerjinin belli artlar tama gereklilii, artk vazgeilmez bir olgudur. G
kalitesini olumsuz etkileyenlerden biri de harmoniklerdir. Harmoniklere nonlineer ykler
neden olurlar. ekil 2.1de lineer olmayan yklerden bazlar grlmektedir.

ekil 2.1 Nonlineer olmayan ykler ile harmonik akm kaynaklar

1.2

2.1 Nonlineer elemanlar

Harmoniklerin olumasnn balca sebebi,elektrik devrelerinde kullanlan lineer olmayan

devre elemanlardr. Bu devre elemanlarnn, gerilimi ile akm arasndaki bantnn lineer
olmayndan harmonikler olumaktadr. Magnetik devrelerin ar doymas ,elektrik arklar
ve g elektroniindeki sinzoidal gerilimin anahtarlanmas ve kylmas lineer olmayan
olaylardr. Harmoniklerin olumasna neden olan kaynaklarn balcalar unlardr:
- Transformatrler
- Statik dntrcler (Konvertrler)
- Generatrler
- Ark frnlar
- Gaz dearjl aydnlatma armatrleri
- Statik VAR kompanzatrleri

10
- Fotovoltanik sistemler
- Bilgisayarlar
- Kesintisiz g kaynaklar
- Doru akm ile enerji iletimi
- Elektrikli ulam sistemleri
2.1.1 Transformatrler
G sistemlerindeki en nemli eleman olan transformatrler, demir ekirdei bulunan
bobinden olutuu iin harmoniklere yol amaktadr (Dommel v.d, 1986). Demir ekirdeinin
mknatslama karakteristii lineer olmadndan, transformatr doyuma gitmekte ve
harmonikler retmektedir.
Transformatrler sinzoidal gerilimle alma altnda lineer mknatslama karakteristii
blgesinde sinzoidal k bykl verecek ekilde tasarlanrlar. Transformatrlerin
nominal deerlerinin dnda almas nvede daha ok doymaya ve harmonik akmlar
seviyesinde hzla artmaya sebep olabilir (Szabados ve Lee, 1981). Mknatslama akm
harmonikleri gnn erken saatlerinde en yksek seviyeye ular. nk sistem yk az olup,
gerilim ykselerek ar uyarma meydana gelir, ar uyarmayla oluan akm harmoniklerinde
3., 5. ve 7. harmonikler etkili olur (Arrillaga v.d. , 1985). Akm iddeti bakmndan en nemli
harmonik 3. harmoniktir. 3 ve 3n kat harmonikler arasnda 360 derecenin tam katlar kadar
faz fark olduundan hepsi ayn fazdadr.
Harmonik akmlar transformatrn primer reaktans, hattn reaktans ve generatrn kaak
reaktans zerinden geerek harmonik gerilim dm meydana getirir; generatrde sins
eklinde emk retildii halde k ularndaki gerilim ekli bozulabilir. Bununla beraber
mknatslama akmlarnn ebekeye geip gememesi transformatrn balant grubu,
primerin yldz bal olmas halinde yldz noktasnn ebekenin ntrne bal olup olmamas
ve transformatrdeki manyetik devrenin geometrik yapsna bal olarak deimektedir.
Transformatrlerin

harmonik

retme

zellii,demir

ekirdein

mknatslanma

karakteristiinin lineer olmayndan ileri gelir (Bayram, 1984). Transformatrler doyuma

gitmekte ve harmonikler retmektedirler. Transformatrlerin nominal deerlerin dnda
almas nvede daha ok doymaya sebep olur. Doyma harmonik akmlarn seviyesinde
hzl artmaya sebep olur.
Transformatrlerde genelde iki trl harmonik oluur. Bu harmonikler akm hamonikleri ve

11
gerilim harmonikleri olarak snflandrlr. Akm devresinde akan yksek harmoniklerden
dolay ilave joule

(R..I2 ) kayplar oluur. ekirdek demir kayplar artar. Haberleme

devreleri zerinde magnetik etkiler yapar. Gerilim harmonilerinin etkileri. Dielektrik

zorlanmasn artrr. Haberleme devrelerine elektrostatik etki yapar. Transformatrn
endktans ile transformatre bal tketicilerin kapasitesi arasnda rezonans olumasna
sebep olur. Bu etkiler istenmeyen etkilerdir
Akm iddeti bakmndan en nemli harmonik 3. harmoniktir. 3 ve 3 n kat harmoniklerin en
nemli zellikleri, bunlar arasndaki faz farknn 360 derecenin tam sayl katlarna eit
olmas, yani bunlarn hepsinin ayn fazda olmalardr.
fazl transformatrlerde mknatslanma akm transformatrn balama ekline ve
magnetik devresnin yapsna bal olarak deiir. ve n kat harmonikler eitli balant
gruplar ile yok edilebilirler. 5, ve 7,

harmoniklerin etkileri

soukta haddelenmi ve

kristalleri ynlendirilmi saclar kullanlarak azaltlabilir.

Transformatrlerde mknatslanma akmnn 3 ve 3 n kat harmoniklerin ebekede
bulunmasn nlemek iin primer yldz bal transformatrlerin yldz noktas ,ebekenin ntr
hattna balanmaz veya sarglarn biri gen balanr veya byk gl transformatrlerde
olduu gibi gen bal tersiyer sarg kullanlr.
Transformatrlerde kristalleri magnetik ynlendirilmi salar kullanarak harmoniklerin
etkileri azaltlabilir. 1600 Gauss ta kristalleri magnetik ynlendirilmi saclardan oluan trafo
ekirdeklerinde muhtelif harmoniklerin etkin deeri ile toplam mknatslanma akmnn etkin
deeri arasndaki oranlar. izelge 2.1 de verilmitir (Bodurolu , 1988).

izelge 2.1 Mknatslanma akmlarnn oran

12

Harmonik
bileenler

0.86

0.40

0.23

0.12

0.07

In / I

Mknatslanma akmlarnn harmoniklerinin tepe deerleri, temel mknatslanma akmnn

tepe deerinden olduka kktr. Transformatrlerin mknatslanma akmlar nominal
akmlarnn %0.5 ile %1 i kadardr. Buna ramen seri bal generetr, hat ve transformatr
reaktanslar frekansla orantl arttklarndan, zellikle dk yklerde yksek harmonik
akmlarnn bunlar zerinde sebep olduklar reaktif gerilim dmleri byk deerler alr.
Mknatslanma akmlarnn ebekeye geileri aadaki faktrlere baldr (Bodurolu ,
1988).
a) Transformatr sarglarnn balan tarz (balama grubu)
b) Primlerdeki yldz bal sarglarda, yldz noktasnn ebekenin ntr hattna balanp
balanmamasna,
c) Transformatrlerde mknatslanmann serbest veya zorunlu olmasna.
Buna ramen ebekeden 5. ve 7.

harmonikler gemeye devam eder. Bu tr harmonikler

rezonansa sebep olabilir. Bunu nlemek iin transformatrlerde konstrktif tedbirlere

bavurulabilir. ebekedeki mknatslanma akmn drmek iin en uygun tedbir magnetik
endksiyonu dk tutmaktr. Transformatrlerde souk haddelenmi ve kristalleri
ynlendirilmi sa kullanmakla bu sonuca ulalmaktadr. Bu tr saclar kullanmakla
harmonikler deerlerinin 1/5 ne kadar dmektedirler. Bylece harmoniklerin tehlikesi byk
apta nlenmi olur.
izelge 2.2 Sakta haddelenmi yksek alaml salardan imal edilmi bir transformatrde

13
mknatslanma akmnn harmoniklerinin temel harmonie oranlar gsterilmitir (Bodurolu ,
1988).
izelge 2.2 Scakta haddelenmi saclarn zellikleri

ekirdek
endksiyonu

I3 / I 1

I5 / I 1

I7 / I 1

I9 / I 1

(Gaus)

10000

-0.162

0.05

0.011

0.009

12000

-0.287

0.095

-0.013

0.01

14000

-0.528

0.267

-0.013

0.062

16000

-0.658

0.331

-0.121

0.031

18000

-0.658

0.275

-0.053

-0.018

14

izelge 2.3 te magnetik endksiyonu ortalama 16000 gauss olan soukta haddelenmi ve
kristalleri ynlendirilmi bir transformatrde mknatslanma akmnn harmoniklerinin temel
harmonie oran gsterilmitir (Bodurolu, 1988) .

izelge 2.3 Kristalleri ynlendirilmi salar

I3 / I 1

I5 / I 1

I 7 /I 1

I 9 / I1

15

0.08

0.44

0.27

0.14

2.1.2 Statik dntrcler

G elektronii dzenekli donanmlar nemli birer harmonik kaynadr. Genel anlamda
dorultucular, eviriciler, frekans eviricileri

kyclar birer harmonik kaynadrlar. Bu

cihazlar elektronik anahtarlama prensibiyle altklarndan harmonik retmektedirler.

Harmonik kaynaklarndan biri de bir fazl ve fazl hat komutasyonlu konverterlerdir. DC
iletim sistemleri,ak ve fotovoltaik sistemler hat komutasyonlu konverterler zerinden
beslenir (Kocatepe, 1998). Byk gl konverterin kullanm alanlarndan biride elektrikli
ulamdr. fazl konverterin bir fazl konvertere stnl, ve n kat harmonikleri
retmemesidir (Dugan vd.,1996).
deal bir dntrcnn rettii harmonik bileenleri,
n=k p 1

(2.1)

le belirlenir. Burada P: darbe says, k:1 den sonsuza herhangi bir say, n: harmonik
mertebesini gstermektedir (Sundberg, 1976). Bylece, darbeli dorultucu ve n
katlar hari tm harmonikleri retir.6 darbeli bir dorultucu, 5., 7., 13., 17., 19., 23., 25.,
v.s.harmonikleri retir. 12 darbeli dorultucu ise 11., 13., 23., 25., 35., 37., v.s.harmonikleri
retir. Genellikle,endstriyel tesislerde 6 darbeli dorultucular kullanlmaktadrlar. Temel
bileen akm (I 1) ile harmonik bileen akm ( In ) arasnda,

16
In I
=
I1 n

(2.2)

eitlii vardr (Rashid ,1988).

2.1.3 Generetrler
Dnen makineler makine ve endvi oluk saysna bal olarak harmonik retirler (Arrillaga
vd., 1985). En tabii harmonik reticileri generetrlerdir. Alan ekline ve manyetik devrenin
doymaya ulamasna yada magnetik direncin deiimine bal olarak harmonik retirler.
Bu nedenlerden dolay generetr sarglarnn yldz balanmas ve yldz noktasnn
yaltlmas tercih edilir. Generatr drt iletkenli bir ebekeye bal ise, bu koulda ntr hatt,
zigzag bal bir bobinle oluturulan suni yldz noktasna balanr. Stator sarg admlarnn
uygun seildikten sonra kirilenme yolu ile alan erisindeki 3. harmonik ile 5. ve 7.
harmonikler gerilim erisinde tamamen ortadan kaldrlabilirler. Burada dikkate deer en
dk harmonik 2. harmoniktir (Arrillaga vd., 1985).

2.1.4 Ark frnlar

Ark frnlar, kaynak makineleri gibi normal ilemlerini ark ile srdren tesisiler nemli
harmonik kaynaklar arasnda saylabilirler. Harmoniin retilme nedeni, ark direncinin
lineer olmamas yani ateleyici elektrotlarnn akm gerilim karakteristiinin lineer
olmaydr (Arrillaga vd., 1985).
Tipik bir ark frnnda 2., 3., 9 mertebeli akm harmonikleri bulunur. En byk harmonik
bileeni temel bileenin %30u kadardr (Sundberg, 1976). izelge 2.4de bir ark frnna ait
harmonik deerleri verilmitir (Sundberg ,1976).

izelge 2.4 Ark frnna ait harmonik deerleri

17

(% )GENLK
n

Ortalama

En byk

4..9

30

6..10

20

2..6

15

2..10

12

2..3

10

3..6

2..5

2.1.5 Gaz dearjl aydnlatma

Fluoresant,civa ve yksek basnl sodyum lambalar, xenon v.b. gibi gaz dearjl aydnlatma
elemanlar, ebekeden harmonikli akmlarn ekilmesine neden olurlar. izelge 2.5 ve 2.6 da
flouresan lambaya ait harmonik deerleri verilmitir ( Talbent ve Hale, 1996 ).

izelge 2.5 Flouresan lamba harmonik distorsiyon deerleri(Akm iin)

18

Magnetik Balast

Elektronik Balast

(THDI)

(THDI)

Harmonik
bileenler

Faz

Ntr

Faz

Ntr

12.8

171.2

16.3

44.0

10.6

169.8

3.6

11.9

6.7

16.6

11.7

31.6

1.6

3.3

5.2

3.7

0.8

12.7

3.9

20.1

11

0.2

2.3

3.5

2.0

13

0.3

2.5

3.4

4.1

15

0.1

3.4

2.1

10.1

17

0.1

0.0

2.1

3.2

19

0.0

0.7

2.2

3.1

21

0.0

0.5

2.0

9.1

23

0.0

0.0

1.7

1.5

25

0.0

0.4

1.9

3.7

27

0.0

0.0

1.7

8.2

29

0.0

0.0

1.5

3.0

31

0.0

0.0

1.5

3.5

33

0.0

0.0

1.4

6.4

(n)

19

izelge 2.6 Flouresan lamba harmonik distorsiyon deerleri(Gerilim iin)

20

Magnetik Balast

Elektronik Balast

(THDV)

(THDV)

Harmonik
bileenler

Faz

Ntr

Faz

Ntr

12.8

171.2

16.3

44.0

10.6

169.8

3.6

11.9

6.7

16.6

11.7

31.6

1.6

3.3

5.2

3.7

0.8

12.7

3.9

20.1

11

0.2

2.3

3.5

2.0

(n)

Kompakt fluoresant lambalarda kullanlan elektronik balastlar da nemli harmonik

kaynaklardr. izelge 2.7de magnetik balastl bir fluoresant lamba harmonik akmlarnn
temel bileene oran verilmitir (Dugan vd,1996).

21
izelge 2.7 Magnetik balastl fluoresant lamba harmonik spektrumu

Harmonikler

11

13

15

17

19

21

100

19.9

7.4

3.2

2.4

1.8

0.8

0.4

0.1

0.2

0.1

(n )

(%)

In
I1

2.1.6 Statik VAR Kompanzatrleri

Statik VAR kompanzatrleri genel itibari ile sinzoidal dalgann belirli alarla kesilmesi
ine neden olur. Bylece dalga ekli sinsoidalden uzaklar. alma prensibi, L ve C
elemanlar zerinden kesilen bu dalgalar ile reaktif gcn ayarlanma prensibine dayanr.
izelge 2.8de 25. mertebeye kadar olan harmoniklerin en byk genlikleri verilmitir. Tam
iletimde temel bileen genliinin yzdesi olarak verilen deerler, faz ve hat akmlarnn her
ikisi iin de ayndr ( Funabiki ve Himei , 1985)
izelge 2.8 Tristr kontroll reaktrde harmonikler ve genlikleri
Harmonik
Mertebesi
Harmonik
genlii

11

13

15

17

19

21

25

13.8 5.05 5.29 1.57 1.05 0.75 0.57 0.44 0.35 0.29 0.24

22

2.1.7 Fotovoltaik sistemler

Bu sistemler elektrik enerjisini fotovoltaik yoldan elde eden sistemler olup, rettikleri doru
akm alternatif akma dntrmek iin konverterleri kullanrlar. Doaysiyle harmoniklere
yol acarlar (Kocatepe, 1999).

2.1.8 Bilgisayarlar
Bilgisayar sistemleri, hem harmonik reticisidir. Hem de harmonik bileenlerden son derece
etkilenirler.ekil 2.9da bir bilgisayarn akm dalga ekli ve harmonik spektrumu verilmitir
(Chair, 1996)

ekil 2.2 PC bilgisayarlara ait harmonik distorsiyonu

23

2.1.9 Kesintisiz G Kaynaklar

Kesintisiz g kaynaklar alternatif gerilimi doru gerilime evirerek enerjiyi depolanmas
ve sonra evirici yardm ile alternatif akma evirerek elektrik kesintisi annda tketiciye
iletmesi esasna gre alr. Gerek dorultucu gerekse kta evirici tarafnda harmonikler
olutururlar.

2.1.10 Doru akmla enerji iletimi

Bnyesindeki dntrc elemanlar nedeni ile ebekede birer harmonik kayna gibi
davranrlar.
2.2

Harmonik kayna olarak fazl kontrolsz dorultucu.

Dorultucular alternatif gerilimi doru gerilime eviren cihazlardr. Eer kullanlan elemanlar
kontrol edilmeyen elemanlar ise byle devreler kontrolsz dorultucu devrelerdir.

ekil 2.3 fazl tam dalga kontrolsz dorultucuya ait giri akm dalga ekilleri
fazl tam dalga kontrolsz dorultucunun giri akmna ait dalga formlar ekil 2.3 da

24
verilmitir. Bu dorultucuya ait giri akmlarnn fourier serisini elde ederek harmoniklerini
grelim.

I = I dc + A n cos nt + B n sin nt

(2.3)

n =1

eklinde ifade edilecektir. ekil 2.6 a daki dalga formu f(t)=-f(-t) koulunu saladndan tek
fonksiyondur. Ve ayn zamanda dalga ekli yar dalga simetrisine sahiptir. Bu koullardan
dolay dorultucu akm iin fourier serisini aadaki gibi yazarz( An =0, I dc = 0)
Dier Fourier katsays,

4.1
4I
n
Bn =
I. sin ntd(t ) =
cos

30
n
6
90

(2.4)

olarak elde edilir. Buradan dorultucunun sekonder akmnn ifadesi

1
1
1
1
1

I = 1.103.sin( t ) sin( 5t ) sin( 7t ) + sin(11t ) + sin(13t ) sin(17 t ).. (2.5)

5
7
11
13
17

eklinde bulunur. Dorultucunun primer akm ekil 2.3 b deki dalga formu f(t) =-f(-t)
koulunu saladndan tek fonksiyondur. Ve ayn zamanda dalga formu yar dalga
simetrisine sahiptir. Bu koullardan dolay dorultucu akm iin fourier serisini aadaki gibi
yazarz.
Dorultucunun primer akmna ait Fourier alm, dalgann tek fonksiyon olmas ve yar
dalga simetrisi nedeniyle. Buradan An = 0, Idc = 0 yazlabilir.Buradan,

Bn =

90

4.I 30
. 0.577.I. sin( nt )d (t ) + 1.155.I. sin( nt )d (t )
0
60

(2.6)

eklinde yazlabilir.zmnden,

Bn =

4.I
n

0.577 1 + cos( )
n
3

bulunur. Dorultucunun primer akm,

(2.7)

25

Harmonik Harmonik bileenlerin

mertebesi

genlikleri

0.2

0.145

11

0.091

13

0.077

17

0.059

19

0.053

23

0.043

25

0.040

1
1
1
1
1

I = 1.103.sin( t ) + sin( 5t ) + sin( 7t ) + sin(11t ) + sin(13t ) + sin(17 t )

5
7
11
13
17

(2.8)

eklinde elde edilir. izelge 2.9 da alt darbeli kontrolsz bir dorultucuya ait harmonik
bileenleri ile genlikleri verilmitir.

izelge 2.9 Alt darbeli kontrolsz dorultucu harmonik bileenleri

26

2.3

Harmonik kayna olarak fazl kontroll dorultucu.

Dorultucu devrelerinde kontrol salayan eleman olarak tristr kullanlr. Bylece ktaki
byklkleri istediimiz deere ayarlayabiliriz.

ekil 2.4 fazl tam dalga kontroll dorultucu giri akm dalga ekli

ekil 2.4te kontrollu dorultucu devresi ve giri akm dalga ekli grlmektedir. Kontroll
dorultucu devresinin harmonikleri iin Fourier serisini yazalm

I = I dc + (A n cos(nt ) + B n sin( nt ))

(2.9)

n =1

I dc =

1
i 1 ( t ) dt = 0
2 0

(2.10)

27
Fourier serisinin An bileeni,
T

1
A n = i 1 ( t ) cos( nt )dt
0

(2.11)

deeri hesaplandnda,

An =

5 6+
11 6 +

1
I a cos(nt )dt I a cos(nt )dt
6 +

7 6+

An =

Ia
[sin t ]566++ [sin t ]117 66++
n

An =

4 Ia
n
sin
sin n
.n
3

(2.12)

(2.13)

(2.14)

( n = 1,3,5 .....)

eklinde bulunur. Fourier serisinin Bn bileeni,

2

1
B n = i1 ( t ) sin( nt ) dt
0

(2.15)

5 6+
11 6 +

1
B n = I a sin( nt )dt I a sin( nt )dt
6 +
7 6+

(2.16)

Bn =

Ia
[ cos nt ]566++ [ cos nt ]117 66++
n.

Bn =

4I a
n
sin
cos n
n.
3

( n = 1, 3, 5.......)

eklinde bulunur. Giri akmnn efektif deeri,

(2.17)

(2.18)

28
A 2n + B 2n

In =

2 2I a
n
sin
n
3

(2.19)

olarak elde edilir. Giri akmnn genel ifadesi ise

i1 (t ) =

4.I a
n
sin
sin( nt n )
n
3

(2.20)

eklinde verilir.

2.4

Harmoniklerin sisteme etkileri

Harmonikler g sistemlerindeki tm elemanlar etkilerler. Dolays ile g sistemleri bundan

olumsuz ynde etkilenir. Harmonikler gerilim ve akmn dalga eklini bozmalar sonucu
enerji sistemlerinde meydana getirdikleri etkileri genel olarak yle sralanabilir.
1. Enerji sistemindeki elemanlarda kayplarn artmas,
2. Transformatrlerin ar snmas,
3. Dnen makinalarda moment salnmlarnn ve ar snmalarn oluumu,
4. Gerilim dmnn artmas,
5. Generatr ve ebeke gerilimi dalga eklinin bozulmas,
6. Kompanzasyon tesislerinin ar reaktif yklenmesi,
7. Endksiyon tipi sayalarda yanl lmeler,
8. ebekede rezonans olaylar, rezonansn neden olduu ar gerilim ve akmlar,
9. Kontrol devrelerinde alma bozukluklar,
10. Korumada hatal alma ,
11. Dielektrik malzemesinin delinmesi,
12. Mikroilemcilerin hatal almas,
13. Sesli ve grntl iletiim aralarnda parazit ve anormal alma,
14. G faktrnn deiimi,

29
2.4.1 Harmoniklerin sebep olduu rezonans olaylar
G sistemlerinde endktif reaktans, frekans ile doru orantl olarak artarken, kapasitif
reaktans frekans ile ters orantl olarak azalmaktadr. Endktif reaktansn kapasitif reaktansa
eit

olduu

frekansa

rezonans

frekans

denmektedir.

Sistem

rezonans,

harmonik

frekanslardan birine yakn bir deerde oluursa, ar seviyede harmonik akm ve gerilimleri
ortaya kacaktr. Harmonik seviyelerini etkileyen en nemli etkenlerden birisi rezonans
durumudur. Seri rezonans harmonik akmnn dolamasna dk bir empedans gsterirken,
paralel rezonans yksek empedans gstermektedir..
Bilindii gibi elektrik devrelerinde, seri rezonans ve paralel rezonans olmak zere iki eit
rezonans oluabilir. G sistemindeki g katsaysnn dzeltilmesinde yada filtrelerde
kullanlan kondansatrlerden dolay, paralel rezonans meydana gelebilmektedir. Paralel
rezonans olay kondansatr ularndaki gerilimin ar ykselmesine sebep olmakta ve
kondansatre zarar verebilmektedir. Bu durum endstriyel yklerde ve sistemlerde yaygn
olarak grlen bir olaydr. Rezonans frekans ebeke empedansnn tamamen endktif olduu
kabul edilerek

f p = f1 .

Sk
Sc

(2.21)

eklinde yazlabilir. Burada, fp ; paralel rezonans frekans; f1; temel frekans; Sk; kaynan ksa
devre gcdr.
kinci rezonans tr olan seri rezonans koulu;

f s = f1

St
S2
L2
Sc .Z t Sc

(2.22)

eklindedir. Burada, f1; temal frekans; fs; seri rezonans frekansn; St; transformatr gn;
Sc; kondansatr g; SL; omik yk; Zt;

transformatrn per- unit empedansn

gstermektedir. Rezonans halinde kondansatr ularndaki gerilim devre geriliminin Xc/R

30
katna kar. Bu nedenle, rezonans durumunda sistemde arza asarlar meydana getirebilir.
Rezonansn oluaca harmonik bileeni,

n=

1
2 .f 1 LC

X C1
X L1

(2.23)

ile belirlenir.

2.4.2 Harmoniklerin kondansatrler zerindeki etkileri

Kapasitif reaktans deeri harmonik bileenleri ile azalma gsterir.n. harmonik iin kapasitif
reaktans,
X cn =

X c1

(2.24)

olarak belirlenir. Kondansatre, harmonik bileenleri olan bir gerilim uygulandnda, hem
akm hem reaktif g deeri art gsterecektir. rnein 3., 5., 7., harmoniklerin bulunmas
halinde kondansatrden geen akmn efektif deeri,
I C = I 2C1 + I 2C 3 + I C2 5 + I C2 7

(2.25)

olarak hesaplanr. Kondansatr gc ,

Q n = n.1 .C.Vn2

(2.26)

olacaktr.Burada 1 temel harmoniin asal frekansdr. Kondansatr g,

n =1

n =1

Q c = Q n = 1 .C. n.Vn2

(2.27)

bants ile hesaplanr.

Genellikle tm harmonik problemleri ncelikle paralel bal kondansatr gruplarnda ortaya
kar. Rezonans olaylar sonucu oluan ar gerilim ve akmlar, kondansatrlerde snmay
ve gerilim zorlanmalarn arttrarak mrlerini ksaltrlar (Freund, 1988).
2.4.3 Harmoniklerin transformatrler zerindeki etkileri
Akm harmonikleri bakr kayplarnda arta, gerilim harmonikleri ise demir kayplarnda
arta neden olurlar. Her iki durumda, magnetik ekirdekteki magnetik alann yn
deitirmesi, yksek frekanslarda daha hzl olduundan, ekirdekteki histerezis kayplar

31
artar. Ayrca zamanla deien magnetik ak, iletkenleri kestike deien magnetik alan elik
dilimlerde girdap akmlarn oluturur. Bu akmlar da ek kayplara neden olurlar. Ksaca
frekans arttka transformatr kayplarda artar. Bu yzden transformatrn snmasnda
yksek frekansl harmonik bileenler dk frekansl harmonik bileenlerden daha nemlidir.

ekil 3.4 Transformatrn edeer devresi (n. harmonik iin)

R1 primer sarg direncini, X1 primer sarg kacak reaktansn, R '2

primere indirgenmis

sekonder omik direnci, X '2 primere indirgenmi sekonder kecak reaktansn, RFE demir
kaybn sembolize eden direnci, Xm mknatslanma reaktansn gstermektedir.
Transformatrlerin yk altndaki gerilimleri iin, IEEE bir snr deer belirlemitir. Bu
standarda gre,THDI snr %5 tir. THDV snr ise yksz durumda %10,anma yknde %5
tir (Freud, 1988).
2.4.4 Harmoniklerin iletim hatlar zerine etkisi
Enerji iletim hatlarnda harmonik bileenler hattn empedans deerinin artmasna neden
olurlar. Her bir harmonik bileen iin
Z n = R n + jX n

(2.28)

olup meydana gelen gerilim dm ,

Vn = I n .( R n + jX n )

(2.29)

olacaktr. Ayrca, kablolu iletim durumunda harmonik bileenler gerilimdeki art nedeniyle
dielektrik zorlanmay artrrlar.
Akm harmonikleri iletim hatlarnda ek I2R kayplar oluturur. Bu kayplar,

32

n =2

(I 2 .R ) n = I 2n R n

(2.30)

ile belirlenir.
2.4.5 Dner makinalar zerindeki etkileri
Harmonikler dnn makinalarda harmonik momentler nedeni ile titreimlere ve grltlere
yol acar. Toplam momente 5. ve 11. harmonikler frenleme etkisi yaparken; 1, 7, ve 13,
harmonikler birbirlerini desteklemektedir. ekil 2.6 da n. harmonik iin asenkron makinann
edeer devresi verilmitir.

ekil 2.6 Asenkron makinann n. harmonik iin edeer devresi

Asenkron makinann nominal yknde harmonikli edeeri iin kayma deeri,

sn =

(nn s n r ) (n m 1) s1
=
n.n s
n

(2.31)

Rs, Stator omik direnci Xs, Stator kaak reaktans Xr, Statora indirgenmi rotor kaak
reaktans Rr, Statora indirgenmi rotor omik direnini sn, Nominal ykteki kayma deerini
gstermektedir. izelge 2.10 da alt darbeli bir dntrcyle balantl durumda harmonik
karakteristikleri ve stator harmonii ile harmonik dn yn verilmitir.

izelge 2.10 Harmoniklerin dn yn

33
Harmonik Simetrili

Stator

Harmonik

Mertebesi Bileen Harmonii Dn yn

1

leri

Geri

leri

11

11

Geri

13

13

leri

17

17

Geri

19

19

leri

23

23

Geri

25

25

leri

Harmonik akm ve gerilimleri stator sarglarnda ilave kayplara sebep olarak snmada art
meydana getirirler. Makinann veriminin dmesine neden olurlar.

2.4.6 Koruyucu sistemler zerindeki etkileri

Koruma elemanlar temel bileen akm ve gerilim iin imal edilirler. Elektromagnetik rle
uygulamalarnda (ar akm korumas gibi) yksek harmoniklerin ok fazla etkinliinin
olmad sylenebilir (Arrillage, 1976). Ancak zellikle mesafe korumalarnda, harmonik
akmlarnn (zellikle 3. harmonik bileeni) byk lme ve deerlendirme hatalarna yol
aabilmektedir. Dijital mesafe koruma sistemlerinde, akm ve gerilim dalgalarnn mutlaka
filtre edilmesi gerekmektedir (McClaren and Redfern, 1975). nk mesafe koruma rleleri
(bunlar hat empedansn lerek alrlar) ana frekansa karlk gelen empedans deerinin
llmesi ilkesine gre alrlar.

34
2.4.7 Harmoniklerin g faktrne etkisi
Harmonik bileenler ieren bir devrede g faktr,
PF =

V1 .I1 .Cos 1
I
= 1 .Cos 1 = .Cos 1
V1 .I ef
I ef

(2.32)

ile tanmlanr (Arrillaga, vd. 1985). V1 ve I 1 temel bileene ait gerilim ve akm deerini
gstermektedir. Temel bileen ya da sinsoidal durumdaki g faktr (cos1), bir arpanla
( I1 / Ief ) arpldnda g faktrn verecektir. I 1 / Ief

in deeri birden kk olaca iin

g faktr deeri de cos1 den daha dk olacaktr.

2.5 Harmonik standartlar
Enerji sistemlerinde nonlineer eleman saysnn her geen gn artmas sonucu distorsiyon
deerlerinin neden

olmaktadr.

Harmonik

bileenlerin

olumsuz

etkilerinden

dolay

snrlandrma almalar nem arzetmektedir. Harmoniklerin snrlandrlmas iin THD

kriterine gre eitli standartlar mevcuttur. Msaade edilen maksimum gerilim ve akm
bozulmas IEEE (standart 519-1992)de belirtilmitir. Bu konuda ulusal ve uluslar aras
standartlar gelitirilmitir. Bu standartlarda hem akm hem gerilim hem de harmonik
bileenlerin derecesine bal olarak snr deerler verilmektedir.

izelge 2.11 Datm sistemleri iin akm bozulma snrlar (IEEE519-1992)

35

Vn<69 kV
IKD / I L

h<11 11 h < 17

<20

4.0

2.0

1.5

0.6

0.3

5.0

20 50

7.0

3.5

2.5

1.0

0.5

8.0

50-100

10.0

4.5

4.0

1.5

0.7

12.0

100- 1000 12.0

5.5

5.0

2.0

1.0

15.0

> 1000

7.0

6.0

2.5

1.4

20.0

15.0

17 h < 23

23 h < 35

h 35

%TDD

69 < Vn 161 kV
< 20

2.0

1.0

0.75

0.3

0.15

2.5

20- 50

3.5

1.75

1.25

0.5

0.25

4.0

50- 100

5.0

2.25

2.0

0.75

0.35

6.0

100-1000

6.0

2.75

2.5

1.0

0.5

7.5

> 1000

7.5

3.5

3.0

1.25

0.7

10.0

Vn > 161 kV
< 50

2.0

1.0

0.75

0.3

0.15

2.5

50

3.0

1.5

1.15

0.5

0.22

4.0

36

Bu tabloda, IKD ksa devre akmn, I 1 temel bileen akmn, h

harmonik derecesini

gstermektedir. IEC- 555 gre harmonik akm limitleri izelge 2.12 te verilmitir.

izelge 2.12 Limit harmonik akm deerleri(IEC-555)

Tek Harmonikler

ift Harmonikler

Harmonik

Maksimum

Harmonikler

Maksimum

bileeni

Akm(%A)

bileeni

Akm(%A)

(n)

(n)

2.30

1.08

1.14

0.43

37
7

0.77

0.30

0.40

8 n 40

0.23A.(8/n)

11

0.33

13

0.21

15 n 39

0.15.(15/n)

38

39
3

HARMONKL BYKLKLERN GDERLMES

Harmoniklerin olumsuzluklar ncelikle tasarmda daha sonra da devreye balanan

elemanlarla giderilmeye allr. Nonlineer elemanlarn bulunduu devreye balanan ve
istenen harmonik bileenlerin giderilmesini

salayan bu devrelere harmonik filtresi ad

verilir. Filtreler aktif ve pasif filtreler olarak iki gruba ayrlr. Pasif filtrelerin amac
ayarland frekans ya da frekanslarda rezonans meydana getirerek, harmonik bileen
akmlarn topraa ileterek harmonik bileenlerin giderilmesini salar. Aktif filtreler ise
sistemde dolaan harmonikleri salayan aktif elemanlardr.
3.1

Tasarm aamasnda alnabilecek nlemler

Daha balangta harmonik bileenleri gidermek amacyla, baz nlemler alnabilir. Bu

nlemler devre elemanlarnn imali veya bunlarn balanmas esnasnda alnr.
3.1.1 Generetrlerde alnabilecek nlemler
Senkron generatrlerde hava aralndaki manyetik alann ekli

endklenen elektromotor

kuvvetini belirler. Eer manyetik alan sinzoidal ise endklenen elektromotor kuvveti de
sinzoidal olacaktr. Yuvarlak rotorlu senkron makinalarda sinzoidal olmayan alan erisinin
sins erisine yaklatrmak iin kutup oluklarnn 2 / 3 sarlr ya da sarm admlar
birbirlerinden farkl olan sarm tipi kullanlr.
3.1.2 Dntrclerde alnabilecek nlemler
Dorultucularda darbe says p ise, harmonik mertebesi n=k.p1 forml ile bulunur. Bu
formlde k=1, 2, 3.gibi tam saylardr. Darbe saysnn artrlmas ile kk dereceli
harmoniklerin

giderilmesi mmkndr.

Dntrclerde

n=5,

7,

11,

13

olduu

iin,harmonik akmlar I 5= I1 / 5 ve I7 = I 1 / 7 , gibi deerler almaktadr. Bundan dolay darbe

says ne kadar byk olursa, harmonik mertebeleri de o kadar kk olur .

3.1.3 Transformatrlerde alnabilecek nlemler

Byk transformatrlerde magnetik endksiyon deerinin byk tutulmas ile, demir
ekirdekten en byk yarar salanr. Ancak byk endksiyon deerinde, doyma nedeni ile
mknatslanma akmnda harmonikli bileenler artar. Mknatslanma akmnn harmonik
bileenlerini azaltmak iin alnabilecek en iyi tedbir, manyetik endksiyonu dk tutmaktr.

40
3.2 Pasif filtreler
Pasif filtreler, adndan da anlalaca zere endktans, kapasite ve omik diren gibi pasif
elemanlardan meydana gelir. Kaynak ile alc arasna konularak

temel frekans dndaki

harmonik bileenleri yok eder. Pasif filtrede ama, gidermek istenen harmonik bileene ait
frekans deerinde L ve C elemanlarnn rezonansa gelmesini salamaktr. Pasif filtreler
devreye seri ve paralel olarak balanrlar.
3.2.1 Seri Filtreler
Seri filtreler harmonik kayna ile ebeke arasna seri olarak balanr. Seri filtreler harmonik
akna yksek bir empedans gsterir. Bu yzden seri filtrenin ayarl frekanslarda yksek
empedansa sahiptir. Seri filtre belirli bir frekansa ayarland iin sadece o ayarl frekans
bileenine yksek empedans gsterir.

ekil 3.1 Seri filtrenin devreye balanmas

Seri filtreler tek fazl sistemde 3. harmoniin baskn olduu uygulamada yaygndr. Seri
filtreler genellikle temel frekansta dk empedans gsterir. Seri filtrelerin en byk
dezavantaj yk akmn tamalarnn gereklilii ile hat gerilimi iin yaltlmalardr. Bununla
birlikte seri filtrelerin rezonans problemi yoktur.
3.2.2 nt filtreler
nt filtreler harmonik kaynana paralel balanrlar. Giderilmek istenen harmonik
frekansnda dk bir empedans elde edilerek

istenmeyen harmonik akmlarn topraa

aktarlr. nt filtreler harmonik akmlarna ok dk bir empedans gstermek iin

tasarlanr. Ayrca nt filtreler g faktrn dzeltmede de kullanlabilirler. nt filtreler
seri filtre gibi sadece ayarl olduklar frekansda etkilidirler.

41

ekil 3.2 nt filtrenin devreye balanmas

3.3 Aktif filtreler

Aktif g filtresinin almas, sisteme ykn rettii harmoniklerle ayn genlikte fakat ters
fazda bir akm enjekte edilmesi prensibine dayanr. G elektronii elemanlar kullanlarak
gerekletirilir. Temel olarak aktif g filtresi, ebekeye bir dijital kontrolrle bal standart
bir dntrcden oluur. Akm veya gerilimdeki harmonik distorsiyonunu tanmlamak iin
ilave bir kontrol blou mevcuttur. Aktif filtreler pasif filtrelere nazaran kaynak empedansna
daha az baldr. Yk deiimlerinde sadece kontrolr yeniden programlanmaldr.
Aktif g filtresi, dntrc, akm kontrol devresi ve harmonik belirleme blou olmak
zere ksmdan oluur. ekil 3.3 te aktif g devresinin prensip emas gsterilmitir
(Gonzales, 1987).

42

ekil 3.3 Aktif g filtresine ait blok emas

3.4 Harmonikli akm enjekte yntemi ile harmoniklerin giderilmesi

nc harmonik bileen

akmlar enjekte edilerek harmonik distorsiyonu azaltlabilir

(Arrllaga, Bradley ve Bodger, 1985). Genelde bu yntem konverter giriine harmonikli akm
enjekte edilerek gerekletirilir. ve n kat harmonikli akmlar sisteme enjekte edilerek
harmonik distorsiyon drlr. nc harmonik bileen akm sisteme enjekte edildiinde
sistemdeki 7. harmonik bileeni byk oranda giderilir. Dokuzuncu harmonik akm enjekte
edildiinde ise yksek harmoniklerin elimine imkan vardr (Murray, 1975). Aada eitli
ekillerde harmonik enjeksiyon yntemleri verilmitir.

43

ekil 3.4 fazl yarm dalga dorultucuda harmonik akm enjeksiyonu

ekil 3.4 te gsterildii gibi konverter ckdan alnan harmonikli akm, giri ntr noktasna
enjekte edilerek distorsiyonu azaltma yoluna gidilmitir (Baird ve Arrilaga 1980). Burada, C
harmonikli akm enjekte devresine ait kondansatr, S, zerinden harmonikli akmn enjekte
edildii transformatr gstermektedir. Bu devrede kdan alnan harmonikli akm
kondansatr ve transformatr zerinden, yarm dalga

kontrolsz dorultucunun ntr

noktasna enjekte edilir. Bu yolla kontrolsz yarm dalga dorultucunun giri akm harmonik
distorsiyonu azaltlr.

ekil 3.5 apsal (Diametrical) dorultucuda harmonik enjeksiyon devresi

ekil 3.5 te fazl tam dalga kontrolsz dorultucuda harmonik enjeksiyon yntemi ile
dorultucu giri akm harmonik distorsiyonunun drlmesine ait balant emas
verilmitir. Bu dorultucu tipinde harmonikli akm C kondansatr ve S transformatr

44
zerinden kontrolsz dorultucunun ntrne giriine enjekte edilir. Enjekte devresinin
kontrolsz dorultucu ile entegre bir biimde almas gerekir. Bu devrelerde kullanlan L
endktans dzeltme reaktr olarak adlandrlr.

ekil 3.6 fazl kontrolsuz dorultucuda harmonik enjeksiyonu

ekil 3.6da fazl tam dalga kontrolsuz bir dorultucuda harmonik akmn enjekte ederek
distorsiyonun azaltlmasna ait ema verilmitir (Baird ve Arrilaga 1980 ). Bu devrede iki adet
akm enjekte devresi vardr. ktan alnan harmonikli akm enjekte devreleri yardm ile
kontrolsuz dorultucu ntr noktasna enjekte edilir. Bu yolla kontrolsuz dorultucu giri akm
harmonik distorsiyonu azaltlr.

ekil 3.7 Alt fazl yldz bal trafo zerinden beslenen dorultucu

45

Sekonderi ift yldz bal alt fazl kontrolsuz bir dorultucuda ntr noktalarna harmonik
akm enjekte ederek distorsiyonun azaltlmasna ait prensip emas verilmitir. Harmonikli
akm endktansa paralel balanm bir transformatr zerinden enjekte edilmektedir. Bu
devrede transformatr yerine manyetik bir devrede balanabilir (Baid ve Arrillaga, 1980).

3.4.1 Tam dalga kontrolsz dorultuuda n harmonik bileen akmn enjekte

ederek harmonik distorsiyonunun azaltlmas (Pejovic ve Janda, 1999)
nc harmonik akmnn, fazl dorultucunun giriine enjekte edilmesi ile akma ait
harmonik distorsiyon deerinde azalmalar olur. Bu yntemi byk gl dorultucularn g
faktrn iyletirmede ,anahtarlamal sistemlerde ve k geriliminin kontrolnde de
kullanma imkan vardr. ekil 3.8 de fazl kontrolsuz dorultucuda nc harmonik
akmn enjekte etmeye ait devrenin prensip emas verilmitir.

ekil 3.8 fazl dorultucuda nc harmonik akmnn enjekte ait devre.

ekil 3.8 de fazl tam dalga dorultucu ile harmonikli akm enjekte eden sisteme ait
balant emas verilmitir. Bu devreler yardm ile giri akmnn toplam harmonik

46
distorsiyonunu (THD) iyiletirme imkan vardr. Harmonikli akm enjekte sistemi, akm
enjekte ebekesi ile aygtlarn kapsamaktadr. fazl tam dalga dorultucu kna bal
olan harmonikli akm ebekesinden alnan iY akmnn dorultucu giriine enjekte edilmesi ile
giri akm harmonik distorsiyonu azaltlr. Harmonik akm enjekte ebekelerinden alnan iY
akm eit deerde dorultucu giriine enjekte edilen adet ix akmnn toplamndan
olumaktadr. Akm enjekte ilemi, fazl yksz sekonderi gen bal bir transformatr
zerinden uygulanr. Sekonderi ise zigzag bal bir ototransformatr veya magnetik bir devre
olabilir. Devreyi basitletirecek olursak ekil 3.9da balant emasn elde ederiz.

ekil 3.9 fazl dorultucuya harmonikli akm enjekte etmeye ait basitletirilmi devre
Harmonikli akm enjekte etmekle toplam harmonik distorsiyonda bir iyileme salanr. Bu
devre ile toplam harmonik distorsiyonu deeri % 5.125 drlebilmektedir. Harmonikli
akm daha iyi datarak bu deer daha da drlebilir. Analizde yksek harmonikli
akmlarn etkisi dikkate alnmayabilir. Harmonikli akm enjekte ebekesi l harmoniklerden
olumaktadr.
3.4.2 Distorsiyon azalmasnn analitik olarak incelenmesi (Pejovi ve Janda, 1999)
Giri akmnn distorsiyonun azaltlmasnda akm enjekte devresi 2 adet bamsz akm
kaynandan oluur. Akm kaynaklarnn akmlar iA >0

ve iB>0 deerleri iin kpr

dorultucu iletim modundadr. fazl dorultucunun simetrik dengeli fazl bir gerilim

47
sistemine bal olduunu kabul edelim. Bu durumda gerilim ifadeleri,

v 1 = Vm sin( 0 t )

v 2 = Vm sin( 0 t 120 )
v 3 = Vm sin( 0 t 240 )

(3.1)

eklinde yazlr. D1, D3, D5 diyot grubu yksek gerilime bal, D2, D4, D6 diyot grubu da
alak gerilime bal diyot gruplardr. Dorultucu giri akm fonksiyonu aadaki ekilde
ifade edilebilir.

i x ( 0 t )

i x ( 0 t )

i = i x ( 0 t )

i A ( 0 t ) i x ( 0 t )
i ( t ) i ( t )
x
0
B 0

0 < 0 t < 30 o
150 o < 0 t < 210 o
330 o < 0 t < 360 o

(3.2)

30 o < 0 t < 150 o

210 o < 0 t < 330 o

Dorultucu giriine enjekte edilen faz akm,

1
ix= i Y
3

(3.3)

dir. Ntr noktasndaki gerilimin deeri,

vN =

1
( v1 + v 2 + v 3 ) = 0
3

(3.4)

Buna karlk kpr dorultucu iletimde olduu zaman, fazl kontrollsz dorultucu k
gerilim ifadeleri ( vA ve vB ) fourier serisine alm,

v A = Vdc + (A n sin nt + B n cos nt )

n =1

(3.5)

48

eklinde olacaktr. (1.3) eitliine uygun olarak, Fourier katsaylarn hesaplarsak,

3 3 1 + ( 1) n +1


+ 2
v A = Vm
cos

3
n

0
2 n =1 9 n 1
2

(3.6)

+


v A = VA ,0 + VA , n cos 3n 0 t
2
n =1

(3.7)

v A = VA , 0 + v A , n ( 0 t )

(3.8)

n =1

ve

v B = Vm

3 3 1 +
1


+ 2
Cos

3
n

2 n =1 9 n 1
2

+


v B = VB, 0 + VB, n Cos 3n 0 t
2
n =1

(3.9)

(3.10)

v B = VB, 0 + v B, n ( 0 t )

(3.11)

n =1

Harmonik bileenlerinin (n), tek deerleri iin genlik ifadesi ,

VA , n = VB, n =

3 3
1
. 2
.Vm
9n 1

eklinde bulunur.

(3.12)

49
3.4.3

Enjekte edilecek optimal akm deeri

Aada yaplacak analiz ileminde, iIA

ve

iIB akm deerleri akm kayna tarafndan

retilen akmlardr. Bu akm deerleri eit deerlerde olup, akm frekanslar temel bileen
frekansnn

3 katna sahiptirler. Enjekte edilen akmlar, enjekte devreleri tarafndan

retilmekte olup, fazl dorultucunun giriine fazl transformatr zerinden verilirler.

i IA = i IB = kI 0 Sin (3 0 t )

acs vA

(3.13)

ve v B gerilimleri tarafndan enjekte edilen akmn faz asdr. ekil 3.12 ye

gre ,dorultucu k akmlar iA ve iB nin deerleri ,

iA=I0+iIA

(3.14)

ve
iB=I0-iIB

dir. Dorultucunun her fazna enjekte edilen akm,

1
i x = (i A i B )
3

(3.15)

(3.16)

olacaktr. Bylelikle Enjekte edilen akm k akmlar cinsinden ifade edilmi olur .

3.4.4 Akm Enjekte edildikten sonra, fazl dorultucu giri akm harmonik
distorsiyonu

Dorultucu giri akm toplam harmonik distorsiyonunu hesaplamak iin iki temel bykle
ihtiya vardr. Birincisi, harmonikli akm dorultucu giriine enjekte edildikten sonraki
dorultucu giri akm efektif deeri ile temel bileen akmn efektif deeridir. Dorultucu
giri akmn aadaki ekilde ifade edebiliriz :

50

2 k sin( 3 t )
0
3

"

i
I=
=
"
I0
1
1 k sin( 3 0 t )
3

1
1 k sin( 3 0 t )
3

0 o < 0 t < 30 o
150 o < 0 t < 210 o
330 o < 0 t < 360 o

(3.17)

30 o < 0 t < 150 o

210 o < 0 t < 330 o

Bu tanm aralna ait giri akmnn efektif deeri,

I=

1
k2 + 6
3

(3.18)

Temel dalgaya ait, giri akmnn efektif deeri,

I1 =

1 3 2
(k (9 8(Cos) 2 ) + 16 kCos + 64)
4 2

(3.19)

olarak bulunur. Giri akmna ait toplam harmonik distorsiyonu ( THDI ) deeri aadaki
gibi ifade edilir,
THD(k, ) =

I 2RMS I12RMS
I1RMS

(3.20)

k nn optimal deeri, toplam harmonik distorsiyonu ( THDI ) deerini minimum yapar.

3.5 Genlik darbe modlasyonu (PMW) yntemi ile harmonik giderme
nverter (DA/AA) dntrclerinin alma prensibinde sistemde anahtarlamalara gerek
vardr. Basit yaklamla doru akm alternatif akma dntrmede her periyotta
anahtarlamalara gerek vardr. Uygun anahtarlamalarla kare dalga elde edilir.srekli yaplan
anahtarlamalar sonucunda, elde edilen dalgada birok harmonikler bulunur (Bimbhra, 1997).

51

ekil 3.10 Basit invertere ait prensip emas

E doru gerilim kayna, T 1 ,T2 gerilim ile kontrol edilen alan etkili transiztrlerdir. R ve L
yk sembolize etmektedirler. nverterde ana ama, k geriliminin deiiminin sins
dalgas uymasdr. Uygun tetikleme alar ile kylm kare dalga, tam kare dalgaya gre
daha az harmonik ierir.

ekil 3.11 Darbe genlik modlasyonunun prensip emas

52
Modle edilecek bir sinsoidal dalgann genlii Am ve tayc gen dalgann genlii Ac
olsun. Bunlarn oran m = Am /Ac oranna modlasyon endeksi ad verilir. Giri akmnn
genlii bununla kontrol edilir. Modlasyon endeksini byk tutarsak, ar modlasyonlu bir
durum ortaya kar. k erisinin dalga formu sins erisi dalga formuna yaklar. Bu ise
k gerilimindeki harmonik bileenlerin filtrelenmesini salar. ekil 3.12 de gsterildii
gibi.

ekil 3.12 Ar modlasyonlu PWM (m=1.3)

3.5.1 Sellektif genlik darbe modlasyonu (SPWM)
Sellektif genlik darbe modlasyonu prensibinde son zamanlarda nemli gelimeler olmutur.
Eskiden istenilen harmonikleri elimine etmede fazladan anahtarlamalar kullanlrd. Bu
anahtarlamalar,anahtarlama

kayplar

olarak

nmze

kard.

Sellektif

harmonik

eliminasyonu metodu ile az sayda anahtarlamalarla istenilen harmonikler elimine edilir. Bu

metot mikroilemcilerin youn olarak kullanld bir yntemdir. ki seviyeli darbe genlik
modlasyonu ile dalga boyu dzeyinde yarm dalga simetrisi oluturulur. eyrek periyotta n
adet dalga kylmas gerekletirilir.

53

ekil 3.13 ki seviyeli PWM dalga formu ile tek dalga formu simetrisi

Harmonik bileenlerin maksimum genlikleri temel dalga da dahil olmak aada ki gibi
ifade edilir :

E
h k = 4. (1 2 cos k1 + 2 cos k 3 2 cos k 3 ....2. cos k n )

(3.21)

genliidir. j

ise j.nci giri anahtarlama

E
h 1 = 4. (1 2 cos 1 + 2 cos 2 2 cos 3 ...cos n

E
h 3 = 4.
(1 2 cos 31 + 2 cos 3 2 2 cos 3 3 ... cos 3 n
3.
.
.
.

Burada hi deeri i.nci

harmonik akmlarnn

acsdr. ift harmonik karakteristikleri deerleri yarm dalga simetrisinden dolay

gsterilmemitir nk bunlarn deeri sfrdr. Bir ok tercih imkan vardr. rnein n seilen
deerindeki harmonikler elimine edilebilir. h genlii sfr olacak ekilde deerleri
hesaplanr. Gnmzde matlab yazlm paketi yardm ile byk boyutlu matrisleri sfr hata
pay ile ksa bir srede zme imkan olduundan, bu yolla harmonikleri elimine etme daha
da kolaylamtr.

54
4

NERLEN HARMONK GDERME YNTEM

fazl tam dalga kontroll dorultuunun giri akmna ait toplam harmonik
distorsiyonunun drlmasi hedeflenmektedir. Bunun icin dorultucu giriine nc
harmonik akm bileeni enjekte ederek distorsiyonun azaltlmas salanmtr.
4.1 fazl tam dalga kontroll dorultucu
Lineer olmayan yklere rnek olarak anahtarlamal g elektronii devreleri gsterilebilir. Bu
tip devreler rnek olarak, olarak anahtarlamal g elektronii devreleri gsterilebilir. Bunlar
dorultucular, eviriciler,frekans ceviriiler ve alternatif akm kyclar rnek olarak
gsterilebilir. Simlasyon almasnda tristr,gto ve g transistrlerini ideal bir anahtar
olarak alabiliriz. Bu blmde harmonik distorsiyon orann drerek elektrik akmnn
kalitesinin iyeletirilmesi anlatlacaktr. Bu tr devreler g sistemlerinde ok a
kullanldndan ve harmonik distorsiyona neden olduklarndan, bu devrelerdeki harmonik
distorsiyonun azaltlmas hedeflenmitir. ncelikle fazl tam dalga kontroll dorultucu
devresine ait tm byklkleri belirleyelim.

ekil 4.1 Yksek endktif ykl tam dalga tristr balants.

ekil 4.1de tam dalga

kontroll dorultu devresi verilmitir. Tam dalga kontroll

dorultucuda k gerilim dalgalanma oran fazl yarm dalga kontroll dorultucuya

nazaran daha azdr. T1 ve T 6 tristrleri ( 6 + t < ( 2 + ) aralnda iletimdedir. Bu
aralkta

yk

ularnda

vab

gerilimi

olacaktr.

T1

ve

T2

tristrleri

ise

( 2 + ) t < (5 6 + ) aralnda iletimde olup, yk ularnda vac fazlar aras gerilimi

bulunacaktr. ekil 4.2 de bir periyot iin tristrlerin iletimde olduu sreler gsterilmitir.

55

ekil 4.2 Tam dalga kpr dorultucuda tristrlerin iletimde olduu aralklar
Faz ntr gerilimleri aadaki gibi ifade edilir, gerilimi aadaki gibi ifade edilir.

v an = Vm sin t
2

v bn = Vm sin t

v cn = Vm sin t +

(4.1)

Fazlar aras gerilimler iin,

v ab = v an v bn = 3Vm sin t +
6

v bc = v bn v cn = 3Vm sin t
2

v ca = v cn v ca = 3Vm sin t +
2

yazlabilir.

(4.2)

56

ekil 4.3 Fazlar aras gerilimin dalga ekli

4.2 Tam dalga kontroll dorultucuda k geriliminin ortalama ve efektif deeri
Tam dalga kontroll dorultucu tetikleme as ile tetiklendiinde, ekil 4.4de grlen
k gerilimi elde edilir. Bu dalga ekli sinsoidal dalgann krplmas sonucu nonsinzoidal
bir hal almaktadr. Dolaysyla harmonik bileenlerine sahip olacaktr.

ekil 4.4 Tam dalga kontroll dorultucu tetikleme acs ile tetiklendiinde k
geriliminin dalga formu

4.2.1 Tam dalga kontroll dorultucunun k geriliminin ortalama deeri

Bir peryot iin gerilimin ortalama deeri,

57
2+

Vdc =

3
v ab d(t )
6+
2+

3 3Vm
3

Vdc =
3Vm sin( t + )d (t ) =

6 +
6

(4.3)
2+

cos t + 6

6 +

(4.4)

fadeleri kullanlarak,
Vdc =

3 3Vm
cos

eklinde bulunur. Burada, Vm, faz ntr geriliminin tepe deerini, tetikleme asn
gstermektedir. Denklemden de anlalaca zere tam dalga kontroll dorultuuda ortalama
deer asna bal olarak deimektedir. ekil 4.5 te tetikleme asna bal olarak bu
k geriliminin deiimi verilmitir ( Vm = 2.220 ( V ) , 2 2 ) .

ekil 4.5 Tam dalga kontroll dorultucu k ortalama geriliminin asna bal deiimi
4.2.2 Tam dalga kontroll dorultucunun k geriliminin efektif deeri
Periyodik bir fonksiyonun bir peryod zerinden efektif deeri,

58
T

X eff =

Veff

1
X 2 (t )dt
2 0

(4.6)

3 2+

= 3Vm2 . sin 2 (t + )d (t )
6
6+

12

(4.7)

ile hesaplanrsa k geriliminin efektif deeri,

Veff

1 3 3

= 6Vm +
cos 2
4 8

12

(4.8)

olarak bulunur. Vm = 2 .220, iin ( 2 2 ) aralnda ya gre k geriliminin

efektifdeerinindeiimiekil4.6da verilmitir.

ekil 4.6 Kontroll dorultucuda k efektif geriliminin acsna bal deiimi.

4.3 Tam dalga kontroll dorultucunun k geriliminin Fourier analizi

k geriliminin dalga ekline ait ekil 4.4 deki deiim daha nce de belirtildii zere
harmonik bileenlere sahip olacaktr. Tam dalga kontroll bir dorultucunun =30 derece
tetikleme as ile tetiklendiinde dorultucunun k dalga formu aada verildii gibidir.

59

ekil 4.7 fazl tam dalga kontroll bir dorultucunun k dalga formu
k geriliminin a faz iin fourier katsaylar ile ifadesi,
Van = Vdc + ( A n sin nt + B n cos nt )

eklinde yazlr. Bu ifadede k geriliminin ortalama deeri,

Vdc =

3 3.Vm
cos

(4.10)

eklinde daha ne belirlenmi idi. Fourier katsaylar,

+ 90

3
An =
Vab sin ntd(t )
+30

(4.11)

eitliinden fazlar aras gerilim deeri,

Vab = 3Vm sin( t + 30 o )

3 3Vm
An =

(4.12)

+ 90

sin( t + 30

) sin( nt 9dt

+ 30

ifadesini aadaki formda yazabiliriz.

(4.13)

60
3 3.Vm
An =

+120

sin t. sin ntd(t )

(4.14)

+ 60

Ek-1 de verilen trigonometrik zdelikler kullanlarak ilemlere devam edildiinde Fourier

katsaysn,

3 cos(n 60)[cos n cos + n sin n sin ]

3 3Vm 2 + 3 3 cos(2) sin( n 60)[sin n sin + n cos n cos ]

An =
+

12
n 2 1

(4.15)

biiminde elde ederiz ( Ek.1 ). Dier Fourier katsays ,

+ 90

3
Bn =
Vab cos ntd (t )
+30

(4.16)

Vab geriliminin deerini yazdmzda bu eitlik,

Bn =

3 3Vm

+ 90

sin( t + 30) cos ntd(t )

(4.17)

+ 30

halini alr. Buradan,

3 3Vm
Bn =

+120

sin t. cos ntd(t )

(4.18)

+ 60

elde edilir. Dier Fourier katsaysnn hesaplanmasndaki gibi sonu olarak

3 cos n 60[(cos n sin n sin n cos ] +

3 3Vm 3
cos n sin n 90 * [sin n. cos n. cos n. sin ]
Bn =
(
sin 2) +

4
n 2 1

olarak elde edilir ( Ek 2 ). k gerilimi,

(4.19)

61

Van =

3 3Vm
cos +

n =1

3 3Vm

3 cos( n 60)[cos n cos + n sin n sin ]

2 + 3 3 cos( 2 ) + sin( n 60)[sin n sin + n cos n cos ]

sin nt +

12
n2 1

3 cos n 60[(cos n sin n sin n cos ] +

( 3 sin 2 ) + (cos n sin n 90) * [sin n. cos n. cos n. sin ] cos nt

4

n2 1

(4.20)

eklinde ifade edilebilir. Bu ifade ile k geriliminin harmonik bileenlerini tespit etmek
mmkn olur. rnein (4.20) denkleminde n=5 ile gerilimdeki 5. harmonik bileeni, n=7 ile
7. harmonik bileeni belirlenir. Bu sistemlerde ve n kat harmonikler gen balant ile
giderildiinden bulunmazlar.
4.4 Tam dalga kontroll dorultucunun giri akmna ait harmonik distorsiyonu.
Tam dalga

kontroll dorultucu devresinin giri akm ekil 4.8 deki gibidir.

Dntrclerin

(konverterlerin)

harmonik

analizi

yapldnda

ve

kat

harmoniklerin bulunmad grlecektir. Fourier analizine gre giri akm ifadesi syle
yazlr.

62
ekil 4.8 Tam dalga kontroll dorultucu giri akm
Giri akmnn Fourier analizi yaplacak olursa,
2

I dc

1
=
i 1 ( t ) d ( t ) = 0
2 0

(4.21)

elde edilir. Fourier katsaylar ise,

An =

1
i1 ( t ) cos ntd(t )

An =

4I a
n
sin
sin n
.n
3

(4.22)

( n = 1, 3, 5.....)

(4.23)

olarak elde edilir( Ek 3). Dier Fourier katsaysn ise,

Bn =

4I a
n
sin
cos n
n.
3

( n = 1,3,5.......)

(4.24)

olarak elde edilir (Ek 4). Fourier katsaylarn kullanarak giri akmn. Harmonik bileeni iin,

i1 (t ) =

4.I a
n
sin
sin( nt n )
n
3

(4.25)

biiminde ifade edilir ( Ek 5 ). Efektif olarak,

In =

2 2I a
n
sin
n
3

(4.26)

eklinde yazlr. Giri akmnn toplam harmonik distorsiyonu ise bu ifadelerin

kullanlmasyla,
THD I = 0.3107 = %31.07

63
olarak hesaplanr (Ek 6).
4.4.1 MATLAB programnda kontroll dorultucunun simlasyonu.
fazl tam dalga kontrolu dorultucu devresi simlasyonu ekil 4.9 da verildii gibidir.

ekil 4.9 fazl tam dalga kontroll dorultucu iin uygulama devresi.
Tam dalga kontroll dorultucu devresinin analizi ve harmonik distorsiyonun azaltlmas iin
nerilen almay simule etmek bakmndan mhendislikte ok kullanl olan MATLAB
program tercih edilmitir. MATLAB programna ait toolboxlarda g sistem analizine ait
bloklar bulunmaktadr. ekil 4.9 da MATLAB programnn power system block setindeki
tam dalga kontroll dorultucu iin uygulama devresi temel olarak alnmtr.
4.5 Tam dalga kontroll dorultucuda nerilen distorsiyon azaltma devresi
Bu almada, tam dalga kontroll dorultucunun harmonik distorsiyonunun harmonik akm
enjekte ederek azaltlmas hedeflenmitir. Harmonik akm enjekte ederek giri akm
distorsiyonunu azaltmada en etkin bileen nc harmonik bileenidir. Pratikte bu
harmoniin genliinin optimal seilmesi ve girie enjekte edilmesi salanr (Ametani, 1976).

64

ekil 4.10 fazl kontroll dorultucuya nc harmonik akmnn

enjekte edilmesi
ekil 4.10 da tam dalga kontroll dorultucu devresine harmonikli akm enjekte edilmesine
ait devre grlmektedir. ekilde vA ve vB dorultucu k u gerilimleridir. Bu gerilimlerde
dorultucu giriine iY akm enjekte edilir. iY akm ayn genlik deerine sahip adet ix
akmndan oluur. Akm enjekte ilemi primeri yldz sekonderi gen bal fazl bir
transformatr zerinden gerekletirilir. Transformatrn sekonder ucu ykszdr. Tam dalga
kontroll dorultucu ile akm enjekte devresi ekil 4.11deki gibi basitletirilmitir
(Pejovic,P. ve Janda., 1999). ekil 4.11de grld gibi akm enjekte devresi bamsz
akm kaynaklarna dntrlmekte,transformatr ise birer faza ait endktans olarak
modellenmektedir.

65

ekil 4.11 Akm enjekte devresinin basitletirilmi ekli

Bu yntem fazl tam dalga kontroll dorultucuya uygulandnda giri akmna ait
harmonik distorsiyonunda gzle grlr bir iyileme grlebilmektedir. Bu almada orijinal
olarak tam dalga kontrollu dorultucuya harmonik enjekte devreleri ile 3. harmonik akmnn
enjekte edilmesi salanm ve yine orijinal olarak MATLAB program kullanlarak analiz
gerekletirilmitir. Analiz sonularnda harmonik distorsiyonunda azalma salanmtr.
4.6 Akm enjekte devre tipleri
Harmonik distorsiyonu azaltmada eitli akm enjekte devreleri ile eitli harmonik bileenleri
kullanlmaktadr. zellikle nc harmonik bileeninin uyguland devreler daha etkin
sonular vermektedir (Ametani., 1976). Ancak literatrde,daha yksek dereceli harmonik
bileenlerin giderilmesinde 9. harmonik bileenin enjekte edilmesi de kullanlmaktadr. Bu
almada, tam dalga kontroll dorultucunun harmonik distorsiyonunu azaltmada, nc
harmonik akm enjekte edilmitir. Akm enjekte devreleri ise literatrde eitli devreler ile
yaplabilmektedir.Pezovi ve Jandann (Pejovic, P ve Janda,Z, 1999) gelitirilmi olduu
devreler pasif elemanlar tarafndan gerekletirildii iin daha kullanl ve uygulanabilir
olmas nedeniyle tercih edilmitir.

Gelitirilen bu devreler A ve B tipi olarak

snflandrlmaktadr. ekil 4.12 (a) da A tipi akm enjekte devresi, ekil 4.12 (b) de B tipi
akm enjekte devresi grlmektedir. Akm enjekte devrelerinden , iIA , iIB ve iY akmlarn
retilir. Dorultucu k gerilimleri vA ve vB dir.

66

ekil 4.12 Akm enjekte devreleri.

VA

gerilimi VB gerilimleri nc harmonik bileeninde eit olduundan,akm enjekte

devreleri ekil 4.13 teki gibi gsterilir.

ekil 4.13 Akm enjekte devreleri iin edeer devreler

67
k=1,2,3,tam say deerleri iin VA ve V B gerilimlerine ilikin iIA ve iIB akmlar eit olur.
Bu eitlikten hareketle aadaki sonuca varlr.
i IA , 2 k 1 = i IB, 2 k 1 =

1
i Y , 2 k 1
2

(4.27)

Akm enjekte devrelerinin ekil (4.13) teki akm enjekte devreleri ekil (4.14)teki gibi
basitletirilir.

ekil 4.14 Akm enjekte devrelerine ait basitletirilmi edeer devre.

ekil 4.14teki devreye ait rezonans frekans ,
r =

1
LC

= 3. 0

(4.28)

Bu ifade de r , rezonans frekans, 0 ebeke frekansn gstermektedir.

Enjekte edilen akmn genliinin kontrol, akm enjekte devresindeki direnlerle salanr.
Akm enjekte devresinin R direnci ,
R=

VAI
2.k.I 0

(4.29)

Burada ,VA1 dorultucunun k geriliminin Fourier analizinde bulunan temel bileene ait
gerilim deeridir. k enjekte edilen akma ait katsay, I0 dorultucu giri akmna eit bamsz
akm kaynadr.
4.7

Optimal harmonik akmnn enjeksiyonu

Daha nce belirtildii zere harmonik distorsiyonun azaltmak iin nc harmonik akm
enjekte edilir. Girie enjekte edilecek nc harmonik akm genel ifadesi,
i IA = i IB = kI 0 sin( 3t )

(4.30)

Bu ifadede k,deiken katsay, I0 konvertr k akm ,, tetikleme acsn, ,yer deitirme

asn, tetikleme asnn katsaysn belirtmektedir.

68

ekil 4.15 Girie enjekte edilen harmonikli akm formu

Enjekte edilen akmlar, temel bileen frekansnn kat frekansa eittir. Enjekte edilen
akmn genlii , akmn toplam harmonik distorsiyonu (THDI) minimum yapacak ekilde
seilir. nc harmonik akmn enjekte ettiimizde dolay tetikleme acsnn da n kat
olmas gerekir.Bundan dolay = 3 almamz gerekir. Bu durumda enjekte edilecek
harmonikli akm,
i IA = i IB = kI 0 sin( 3t 3 )

(4.31)

le ifade edilir. Konvertr k akmlar ,

i A = I 0 + i IA
i B = I 0 i IB

(4.32)

dr. Kontroll dorultucu giriine enjekte edilen akm,

1
1
i x = i Y = (I A I B )
3
3

(4.33)

olarak bulunur. Tam dalga kontroll dorultucunun giri (komtasyon aralnn ihmali ile)
akm nc harmonik akm enjekte edildikten sonra u ekilde tanmlanr :
0

i = I A i x

0o <
+ 30 o < + 150 o
+ 150 <
o

IA ve ix akm deerlerini rn yazarsak (4.35) denklemindeki ifade elde edilir.

(4.34)

69
0

i
1
I( t ) = 1 = 1 k sin( 3t )
I0 3
0

0o <
+ 30 o < + 150 o

(4.35)

+ 150 o <

Dorultucu giriine ait toplam akm ifadesi bulunur. nc harmonik akm enjekte
edildikten sonra giri akmnn efektif deeri :
Devreye nc harmonik akmn enjekte edeceimizden tetikleme asnn da n kat
eklinde olmas gerekecektir. Kontrollu dorultucu giri akmnn efektif deeri,

I 2eff =

2 +150
k
2
((1 sin( 3t 3 )) d(t )
2 +30
3

I 2eff =

1 +150
2k +150
k2
d
(

t
)

sin(
3

)
d
(

t
)
+

+30
3 +30
9

(4.36)

+150

sin

+ 30

(3t 3 )d (t )

(4.37)

eitliinin zm ile,

I eff

18 + k 2
=
27

(4.38)

elde edilir (Ek 7). Eitlikten grld gibi nc harmonik akmn enjekte edilmesinden
sona giri akmnn efektif deeri ile enjekte edilen akmn katsaysna bal olarak
deiecektir. kisi arasndaki iliki ekil 4.16 da verilmitir.

70

ekil 4.16 Giri akm ile enjekte edilen akmn katsays arasndaki iliki
Enjekte edilecek nc harmonikli akmn genliine ait katsayy (k) bulalm :
Enjekte edilecek akmn eitlii syle tanmlanr,
0

i1 1
I( t ) =
= 1 k sin( 3t 3 )
I0 3
0

0o <
+ 30 o < + 150 o

(4.39)

+ 150 o <

Bu tanm aralndaki giri akmn Fourier serisine aarsak,

I( t ) = I dc +

(A

n =1, 2...

sin nt + B n cos nt )

(4.40)

ile ifade edebiliriz. Buradaki terimler,

2

I dc =

1
I( t )d ( t ) = 0
2 0

olur. Fourier katsaylar ise,

(4.41)

71
2

1
A n = I( t ) sin ntd(t )
0

(4.42)

eitliinden,
An =

2
1

(1 k sin( 3t 3 )) sin ntd(t )

(4.43)

yazlr.Ek-8 ve Ek-9daki ilemler ve zdeliklerden sonra ,

kn

k.sin n sin
cos n cos
1
3
4 sin n 60
A n = cos n +
2
n
n 9

(4.44)

elde edilir (Ek 8). Dier fourier katsays ise,

2
Bn =

+150

(1 3 sin( 3t 3 )) cos ntd (t )

+ 30

eitliinden,
kn

k. cos n. sin +
sin n. sin
1
4
3
B n = sin n +
sin n 60
2
n 9
n

(4.46)

olarak bulunur (Ek 9).

An ve Bn katsaylarn kullanarak akmn genel ifadesi,

k sin n.sin
k cos n sin

kn
kn

cos n. cos
+
sin n sin
1
1

3
3

sin nt +
sin n +
cos nt 4
cos n +
2
2

I = n
n 9
n 9
sin n 60

n =1

(4.47)
Giri akmnn n . harmonik bileen iin efektif deeri,
In =

( A 2n + B 2n )
2

(4.48)

72
2

(k sin n sin
(k cos n sin n +

kn
kn

cos n cos )
sin n sin )
2 2
1
+ 1 sin n + 3

In =
sin n 60 cos n + 3
2
2

n
n
n 9
n 9

(4.49)

elde edilir.
I12 = 10 5 (105.6.k 2 + 5066.4.k + 60791.6)
olarak elde edilir (Ek 10). nc harmonik akmn enjekte ettikten sonra denklem (439)gre giri akmnn efektif deeri,
I eff =

k 2 + 18
= 10 5 (3703.7.k 2 + 66666)
27

olarak bulunur. Giri akmnn toplam harmonik distorsiyonu,

THD I =

I 2eff
1
I12

3703.7.k 2 + 66666
=
1
105.6.k 2 + 5066.4.k + 60791.6

(4.50)

(4.51)

Toplam harmonik distorsiyonunu minimum yapan deer birinci trevi sfr yapan deerdir.

(THD I )
=0
k

(4.52)

Gerekli sadeletirmeler yapldktan sonra,

18764425.68k2+436227838.6k-337756622.4=0
denkleminin kkleri olarak,

k1=0.75007
k2=-23.998

(4.53)

73
elde edilir.
4.8 Enjekte edilen akm sonucu toplam harmonik distorsiyonu deeri
Toplam harmonik distorsiyonunun deerinin hesaplanmas analitik olarak ya da simulasyon
yoluyla belirlenebilir. Bu almada her iki yol ile de hesaplamalar gerekletirilmitir.

4.8.1 Analitik olarak THDnin elde edilmesi.

Yukarda 4.7 ayrtnda k deerini elde etmi olduk. Enjekte edilen 3.harmonik bileenine ait k
katsays 0.75007 aldmzda ,dorultucu giri akmnn toplam harmonik distorsiyonunun
deerinin minimum olduunu grrz.. Bu deer (4.51) denkleminden,

3703.7.(0.75007 ) 2 + 66666
1
105.6.(0.75007 ) 2 + 5066.4.(0.75007 ) + 60791.6

THD I =

THD I = %25.2
olarak tespit edilir.

.
ekil 4.17 k katsays ile THD arasndaki iliki

74

4.8.2 MATLAB program ile THDnin elde edilmesi

nc

harmonikli

bileen

akmn

dorultucu

giriine

enjekte

edilmesinden

sonra,dorultucunun giri akmnn harmonikli dalga ekli ekil 4.19da harmonik bileenlere
ait deerler izelge 4.1de verilmitir (k=0.75,=0 , = 0 deerlerinde ). Buna ait uygulama
devresi ekil 4.20dedir.

ekil 4.18 Dorultucu giri akm deiimi

izelge 4.1 Giri akmna ait harmonik bileenlerin genlik ve faz alar verilmitir.

izelge 4.1 Dorultucu giri akm harmonik bileenleri

Harmonik bileen

Harmonik bileen

Genlii

Faz as(Derece)

45.83

-11.89

9.298

118.7

Harmonik bileen
Sras (n)

75
7

5.04

99.85

11

2.935

-133.5

13

2.085

-155.4

17

1.125

-33.95

19

0.8421

-61.72

23

0.04141

-130.7

ekil 4.19 A tr akm enjekte devresi ile harmonikli akm enjekte edildikten sonra
dorultucu giri akm harmonik bileenleri.
izelge 4.1deki dorultucu giriine ait akmn toplam harmonik distorsiyonunu
hesaplarsak,

76

THD I =

2
I 52 + I 27 + I13
+ I172 + I192 + I 223
I12

(4.54)

formln kullandmzda,
THD I =

9.298 2 + 5.04 2 + 2.935 2 + 2.085 2 + 1.125 2 + 0.84212 + 0.041412

45.83 2

THD I = 0.2457 = %24.57

olarak bulunur. Buna ait uygulama devresini(MATLAB, power system blocksetteki faz
tam dalga kontroll dorultucu devresi referans alnarak), A tr akm enjekte devresi ile
gerekletirirsek , orijinal olarak u devreyi elde ederiz :

ekil 4.20 A tr akm enjekte devresi ile elde edilen ( = 0 ) iin uygulama devresi

77

Uygulama devresini (MATLAB power system blocksetteki fazl tam dalga kontroll
dorultucu devresi referans alnarak) B tr enjekte devresi ile gerekletirirsek orijinal
olarak u devreyi elde ederiz.

B tr akm enjekte ebekesi ile elde edilen uygulama sonular izelge 4.2de verilmitir. Bu
izelgede de grld gibi uygulama devresinin, A tr akm enjekte ebekesi ile elde edilen
uygulama devresinden fark bu uygulama devresinde temel bileenin genlik deerinde gzle
grlr

bir artmann olumasdr.Tm harmoniklerin dalga ekli izelge 4.2

de

grlmektedir.
izelge 4.2 B tr akm enjekte devresi uygulama sonular
Harmonik bileenler
(n)

Harmonik bileenlere ait

Harmonik bileenlere ait

akmlarn genlii(A)

akmlarn faz alar

78
(Derece)
1

45.9

-11.2

9.856

126.8

4.663

89.92

11

3.204

-132.3

13

1.796

-158

17

1.247

-40.42

19

0.66

-46

23

0.8423

175.1

izelge 4.2 ait harmonik bileenlerin grafii ekil 4.13te verilmitir.

ekil 4.21 B tr akm enjekte devresi ile dorultucu giriine harmonikli akm enjekte
ettikten sonra dorultucu giri akm harmonik bileenleri
izelge 4.2deki deerler iin dorultucu giri akm toplam harmonik distorsiyonunu
hesaplarsak,

79

THD I =

2
I 52 + I 27 + I112 + I132 + I172 + I19
+ I 223

(4.55)

I1

19.75 2 + 11.19 2 + 12.63 2 + 10.22 2 + 2.097 2 + 0.503 2 + 0.8423 2

THD I =
126.4
toplam harmonik distorsiyonu,
THD I = 0.2260 = %22.60
olarak elde edilir.

4.9 Enjekte edilen nc harmonik akm katsaysnn (k) deiimi

Daha nce verildii zere, nc harmonik akm enjekte edildikten sonra giri akmnn n.
harmonik bileeni ,
2

k sin n sin
k cos n sin +

kn
kn

cos n cos
sin n sin
2. 2
1
+ 1 sin n + 3

In =
sin n 60 cos n + 3 2
n

n 9
n2 9

ile ifade edilir. = 0 koulu altnda giri akm,

In =

2 2
kn cos n
1
1

sin n 60 cos n
+ sin n
2

3n 27
n
n

(4.56)

olur. Temel bileen iin (n=1) giri akm,

I1 = 10 5 (60793 + 5067 k cos 2 + 106k 2 cos 2 )

(4.57)

eklinde bulunur. Giri akmnn harmonik bileen akmnn enjekte edilmeden nceki
efektif deeri,
I eff = 10 5 (3704 k 2 + 66666)

80
idi. Akm iin toplam harmonik distorsiyonu ifadesi,
THD I =

I 2eff
1
I12

(4.58)

tanm kullanlarak,
=

3704k 2 + 66666
1
60793 + 5067k cos 2 + 106k 2 cos 2

(4.59)

eklinde bulunur. Bu ifadenin k ya gre birinci trevini alp sfra eitlenmesi ile,
18768168.cos2.k2 + k(450354544-14133192cos2)-337796622cos2 = 0

(4.60)

ikinci dereceden denklem elde edilir. Bu denklemin kklerinden negatif olan zm

olmayacaktr. Pozitif olan ise zm verecektir. Gerek kk,
( 450354544 + 14133192 cos 2 ) +
k1 =

( 450354544 14133192 . cos 2 ) 2 +

2.5359295 .1016 cos 4 )

37536336 . cos 2

olarak elde edilir. Bu eitliin ya bal deiimi ekil 4.23de grlmektedir.

(4.61)

81

ekil 4.23 Tetikleme asna bal k katsaysnn deiimi

4.10 Akm enjekte edildikten sonraki giri akm harmonik faktr
Bu almada, gerekletirilen nc harmonik bileeni enjekte edilmesi ile giri akmnn
harmonik bileenlerindeki azalmasnn deiim miktar yle tespit edilmitir. fazl
kontroll dorultucunun giriine harmonikli akm enjekte edilmeden nceki giri akm
ifadesi,
In =

2 2
I a sin n 60 ifadesi ile verilmiti. Bu ifade n=1 deeri iin I1 = 0.7797.I a eklinde
n

yazlr. Dorultucu giriine harmonikli akm enjekte ettikten sonra giri akm ifadesini,

In =

2. 2
sin n 60.I 0

(k sin n sin
(k cos n sin +

kn
kn

cos n cos )
sin n sin )
1 cos n + 3
+ 1 sin n + 3

2
2
n

n
n 9
n 9

82
olarak yazlabilir.
Konvertrlerde ve n kat harmonik deerleri sfrdr. Bu ifade 7. harmonik iin (
=5 , = 0, Ia=I0) aadaki ekliyle yazlabilir:

I 7 = 0.7797.I 0

HF7 =

7.k cos 35 1
1

cos 35
+ sin 35
120 7
7

I7
= 0.002283k 2 0.01118k + 0.0207
I1

(4.62)

(4.63)

eklinde bulunur. Bu ifadeye ait deiim ekil 4.24de verilmitir.

ekil 4.24 Yedinci harmonik bileeni iin, harmonik faktr ile enjekte edilen akm katsays
arasndaki iliki

83
4.10.1 Onn harmonie ait harmonik faktr

fazl kontroll dorultucunun giriine harmonikli akm enjekte edilmeden nceki giri
akm ifadesi,
In =

2 2
I a sin n 60 ifadesi ile verilmiti. Bu ifade n=1 deeri iin I1 = 0.7797.I a eklinde
n

yazlr. Dorultucu giriine harmonikli akm enjekte ettikten sonra giri akm ifadesini,

In =

2. 2
sin n 60.I 0

(k sin n sin
(k cos n sin +

kn
kn

cos n cos )
sin n sin )
1 cos n + 3
+ 1 sin n + 3

2
2
n

n
n 9
n 9

Olarak yazabiliriz.
Konvertrlerde 3. ve n kat harmonik deerleri sfrdr. Bu ifade 13. harmonik iin (
=5 , = 0, Ia=I0) aadaki ekliyle yazlabilir .

65.k cos 65 1
1

I13 = 0.7797.I 0 cos 65

+ sin 65
120
13
13

HF13 =

I13
= 0.00013k 2 0.00074 k + 0.00592
I1

eklinde bulunur. Bu ifadeye ait deiim ekil 4.25de verilmitir.

(4.64)

(4.65)

84

ekil 4.25 Onnc harmonik bileeni iin, harmonik faktr ile enjekte edilen akm
katsays (k) arasndaki iliki
4.10.2 Ondokuzuncu harmonie ait harmonik faktr
fazl kontroll dorultucunun giriine harmonikli akm enjekte edilmeden nceki giri
akm ifadesi,
In =

2 2
I a sin n 60 ifadesi ile verilmiti. Bu ifade n=1 deeri iin I1 = 0.7797.I a eklinde
n

yazlr. Dorultucu giriine harmonikli akm enjekte ettikten sonra giri akm ifadesini

In =

2. 2
sin n 60.I 0

(k sin n sin
(k cos n sin +

kn
kn

cos n cos )
sin n sin )
1 cos n + 3
+ 1 sin n + 3

2
2
n

n
n 9
n 9

eklindedir. Konvertrlerde 3. ve n kat harmonik deerleri sfrdr. Bu ifade 19.

harmonik iin ( =5 , = 0, Ia=I0) aadaki ekliyle yazlabilir .

85

I19 = 0.7797.I 0

13.k cos 95 1
1

cos 95 +
+ sin 95
120
19
19

(4.66)

Harmonik faktr,
HF19 =

I19
= 2.45907278.10 6 k 2 1.438659743.10 5 k + 2.770083103.10 3
I1

(4.67)

eklinde bulunur. Bu ifadeye ait deiim ekil 4.26de verilmitir.

ekil 4.26 Ondokuzuncu harmonik bileeni iin, harmonik faktr ile enjekte edilen akm
katsays arasndaki iliki
Harmonik bileenlerin genlii belirli k deerleri iin minimumdan geer.

86
5

SAYISAL UYGULAMA

fazl tam dalga kontroll bir dorultucunun giri akm yaklak olarak dikdrtgen
eklindedir. nc harmonik enjeksiyonu ile elde edilen toplam dalga ekli sinsoidal
dalgaya

yaklatrlmaktadr.

Elde

edilen

dalga

eklinin

harmonik

distorsiyonu

ise

azalmaktadr. Bu blmdeki uygulamalarda fazl tam dalga kontroll dorultucunun

giriine nc harmonik bileen

akm eitli tetikleme alarnda enjekte edilerek elde

edilen dalgann harmonik distorsiyonuna ait analiz yaplmtr. nc harmonik bileenli

akm A tipi ve B tipi akm enjekte devreleri ile dorultucu kndan alnan harmonikli akm
birlikte dorultucu giriine enjekte edilmitir.
5.1 A tipi enjekte devresi kullanlarak yaplan harmonik giderme
fazl tam dalga kontroll dorultucunun giriine A tipi akm enjekte devresi ile harmonikli
akm enjekte ederek, harmonik distorsiyonunu azaltmaya ait devre ekil 5.1de verilmitir.

ekil 5.1 A tipi akm enjekte devresi ile fazl tam dalga kontroll dorultucunun giriine
harmonikli akm enjekte etme devresi

5.1.1 Tetikleme asnn =45 derece olmas hali

Tetikleme asnn 45 derece iken, toplam harmonik distorsiyonun belirlenmesinde hem
analitik hesap hem de MATLAB program kullanlmtr.

87
5.1.1.1

Toplam harmonik distorsiyonu iin analitik hesap ( = 45 derece)

fazl tam dalga kontroll dorultucuya enjekte edilen harmonikli akm katsays (4.61)
denkleminden,

(450354544 + 14133192 cos 2 ) +

k=

(450354544 14133192. cos 2 ) 2 +

2.5359295.10 16 cos 4 )

37536336. cos 2

(5.1)

eklinde tetikleme acsna bal ifade edilir. = 45 derece iin akm katsays,

(450354544 + 14133192 cos 45) +

2

k=

(450354544 14133192. cos 2 45) 2 +

2.5359295.1016 cos 4 45)

37536336. cos 2 45

(5.2)

k = 0.3779
olarak elde edilir. = 45 derece, k = 0.3779 ve = 0 deerleri iin denklem (4.49) dan,
kontroll dorultucu giri akmna ait temel bileen (n =1) akm deeri ,

0.3779 cos 45

2
I1 = 0.7797 . cos 45 +
+ ( sin 45)
24

I1 = 0.7859
bulunur. fazl kontroll dorultucu giri efektif akm deeri denklem (4.39)dan,
I 2eff = 0.81973

olur. Toplam harmonik distorsiyonu (4.58) denkleminden,

THD I =

0.81973 2
1
0.78586 2

THD I = 0.2967 = %29.67

olarak hesaplanr.

(5.3)

88
5.1.1.2

MATLAB program ile toplam harmonik distorsiyonunun belirlenmesi ( = 45

derece)

kontroll dorultucuda k geriliminin temel bileen katsaylar, iin daha nce elde edilen
(4.15) denklemi ile ( = 45 derece, Vm = 311.13 V)
A1=462.45
elde edilir.Dier katsay iin, (4.19) denklemi kullanlarak ( = 45 derece, V m =311.13 V )
B1=-222.83
bulunur. Bu katsaylarn kullanlmas ile dorultucu k geriliminin temel bileen deeri
(4.20) denklemi ile,
VA1= 349.65 V
olarak bulunur. Akm enjekte devre elemanlarnn deeri rezonans artlarndan belirlenir.
nc harmonik bileen iin rezonans frekans,
1

r =

LC

(5.4)

denkleminden,
LC =

1
1
=
= 1.1258.10 6 (s 2 )
2
2
r (2..3.50)

(5.5)

bulunur. Devrede endktans iin,

2.L=11.6 mH
seildiinde, kapasite deeri iin
C/2 = 97.05 F
Elde edilir. Enjekte edilen harmonikli akm ifadesi ise
i IA = k.I 0 sin( 3t 3 )

(5.6)

enjekte edilen harmonikli akm yolu zerindeki diren deeri rezonans durumunda,
R=

VA1
iY

(5.7)

deerine sahiptir. Buradan,

i Y = 2.i IA

(5.8)

89

eitlii (5.7) denkleminde yerine konarak,

R=

VA1
2.k.I 0

(5.9)

olarak bulunur.
R=

349 .65
= 9.5386 ( )
2 * 0.3779 * 48.5

deeri belirlenmi olur. Belirlenen bu parametreler ile A tipi enjekte devresine ait uygulama
devresi ekil 5.2 de verilmitir.

MATLAB programnn kullanlmas ile elde edilen dorultucu giri akmna ait harmonik
bileenleri ve bu bileenlerin alar izelge 5.1de verilmitir.
izelge 5.1 Dorultucu giri harmonikli akma ait harmonik bileenler.
Harmonik
Harmonik
bileen
derecesi (n)

Harmonik bileen
akm genlikleri
(Amper)

bileen
akmlarna ait
alar.(Derece)

90
1

32.5

-45.7

8.306

-45.35

2.692

-156.6

11

2.892

-148.1

13

1.619

116.6

17

1.692

117.5

19

1.14

15.53

23

0.9649

0.09682

izelge 5.1 ait harmonik bileenler ekil 5.3 te verilmitir.

ekil 5.3 Kontroll dorultuu giri akm harmonik bileenleri

Dorultucu giri akm toplam harmonik distorsiyonu (4.54) denkleminden,
8.306 2 + 2.692 2 + 2.892 2 + 1.619 2 + 1.692 2 + 1.14 2 + 0.9449 2
THD I =
32.5

THDI = 0.2956 = % 29.56

olarak hesaplanr. izelge 5.1 deki deerlere ait harmoniklerin grafiini izersek ekil
5.3deki harmonik bileenlerini buluruz. MATLAB program ile yaplan analizde elde edilen

91
sonu ile analitik olarak elde edilen sonu arasnda

% 0.11 lik fark olmutur. Bu fark

analitik hesapta komutasyonun ihmal edilmesinden kaynaklanmaktadr.

= 45 derece iin kontroll dorultucunun giri akmna ait deiim ekil 5.4 de verilmitir.

ekil 5.4 =45 derece iin, fazl tam dalga kontroll dorultucu giri akm

5.2

Tetikleme asnn 60 derece olmas hali

Tetikleme as 60 derece iken, toplam harmonik distorsiyonun belirlenmesinde hem analitik

hesap hem de MATLAB program kullanlmtr.
5.2.1 Toplam harmonik distorsiyonu iin analitik hesap ( = 60 derece)
fazl tam dalga kontroll dorultucuya enjekte edilen harmonikli akm katsaysnn
tetikleme asna bal deiim (4.61) denkleminden,
(450354544 + 14133192 cos 60 ) +
2

k=

(450354544 14133192. cos 2 60 o ) 2 +

2.5359295.1016 cos 4 60 o )

37536336. cos 2 60 o

(5.10)

k = 0.1886
olarak elde edilir. = 60 derece, k = 0.1886 ve = 0 deerleri iin denklem (4.49) dan
kontroll dorultucu giri akm temel bileen (n =1) akm deeri ,
2

0.1886 cos 60

2
I1 = 0.7797 . cos 60 +
+ ( sin 60)
24

(5.12)

deeri hesaplandnda,
I12 = 0.610253
olarak bulunur. fazl kontroll dorultucu giri efektif akm deeri denklem (4.39)dan,
I 2eff = 0.66798

92
olur. Toplam harmonik distorsiyonu (4.50) denkleminden,
THDI = 0.3075 = % 30.75
olarak hesaplanr.
5.2.2 MATLAB program ile toplam harmonik distorsiyonunun belirlenmesi ( =60 o )
Kontroll dorultucu k geriliminin temel bileen deeri Fourier katsaylar elde edilen
(4.15) denklemi ile ( = 60 , Vm = 311.13 V)
A1=158.03
bulunur. B 1 katsaysnn deeri (4.19) denkleminden,
B1=-192.98
olur. Bu katsaylarn kullanlmas ile dorultucu k gerilimine ait temel bileen deeri
(4.20) denkleminden,
VA1=249.43 V
olarak bulunur. Akm enjekte devresinin elemanlarnn deeri rezonans artlarnda belirlenir.
nc harmonikli bileenin rezonans durumunda (5.4) denkleminden ,
LC =

1
1
=
= 1.1258.10 6 (s 2 )
2
2
r (2..3.50)

(5.13)

bulunur. Devre endktans iin

2.L=11.6 mH
seildiinde, kapasite deeri iin,
C/2 = 97.05 F
elde edilir. Enjekte edilen harmonikli akm yolu zerinde bulunan R direnci (5.9)
denkleminden,
R=

349 .65
= 18.3685 ( )
2.0.1886 .36

olarak bulunur.Bu parametreler ile A tipi enjekte devresine ait uygulama devresi ekil 5.5te
verilmitir.

93

MATLAB programnn kullanlmas ile elde edilen dorultucu giri akmna ait harmonik
bileenleri ve bu bileenlerin alar izelge 5.2de verilmitir..

izelge 5.2 Dorultucu giri harmonikli akm bileenleri ve a deerleri.

Harmonik bileen

Harmonik bileen
akmna ait a

Derecesi (n)

Harmonik bileen akm

genlii (Amper)

22.86

-60.02

6.098

-115.7

1.691

97.45

11

2.136

56.84

(Derece)

94
13

0.9717

-81.03

17

1.232

-128.6

19

0.6961

90.96

23

0.7516

45.23

izelge 5.2 ye gre kontroll dorultucu giri akm toplam harmonik distorsiyonu (4.54)
denkleminden,

THD I =

6.098 2 + 1.6912 + 2.136 2 + 0.9717 2 + 1.232 2 + 0.6961 + 0.7516 2

22.86

THDI = 0,3034 = % 30.34

olarak hesaplanr. izelge 5.4 deerlere ait harmoniklerin grafiini izersek ekil 5.6 da
verilmitir. MATLAB program ile yaplan analizde elde edilen sonu ile analitik olarak
elde edilen sonu arasnda % 0.41 lik bir fark olmutur. Bu fark analitik hesapta
komutasyonun ihmal edilmesinden kaynaklanmaktadr.

95

ekil 5.6 =60 derece tetikleme as iin,kontroll dorultucu giri akm harmonikleri

= 60 derece tetikleme as iin fazl tam dalga kontroll dorultucu giri akm deiimi
ekil 5.7 de verilmitir.

ekil 5.7 = 60 deree tetikleme acs iin dorultuu giri akm

5.3 B tipi enjekte devresi kullanlarak yaplan harmonik giderme
fazl tam dalga kontroll dorultucunun giriine B tipi akm enjekte devresi ile harmonikli
akm enjekte ederek harmonik distorsiyonunu azaltmaya ait devre ekil 5.8 de verilmitir.

96

ekil 5.8 B tipi akm enjekte devresi ile, fazl tam dalga kontroll dorultucunun giriine
harmonikli akm enjekte etme.
5.3.1 Tetikleme acsn 30 derece olmas hali
Tetikleme asnn 30 derece iken toplam harmonik distorsiyonunun belirlenmesinde hem
analitik hesap hem de MATLAB program kullanlmtr.
5.3.1.1

Toplam harmonik distorsiyonunun analitik hesab( = 30 derece)

fazl tam dalga kontroll dorultucuya enjekte edilen harmonikli akm katsays (4.61)
denkleminden,
(450354544 + 14133192 cos 30) +
2

k=

(450354544 14133192. cos 2 30) 2 +

2.5359295.10 16 cos 4 30)

37536336. cos 2 30

(5.13)

k=0.5659
olarak elde edilir. = 30 derece, k = 0.5659 ve = 0 deerleri iin denklem (4.49) dan,
kontroll dorultucu giri akmna ait temel bileen (n =1) akm deeri ,

0.5659 cos 30

2
I1 = 0.7797. cos 30 +
+ ( sin 30)
24

deeri hesaplandnda,
I12 = 0.629687

(5.14)

97
olarak bulunur. fazl kontroll dorultucu giri akm efektif deeri (4.39) denkleminden
I 2eff = 0.68487

olur. Toplam harmonik distorsiyonunu (4.58) denkleminden,

THD I = 0.2784 = % 27.84
olarak hesaplanr.
5.3.1.2 MATLAB program ile toplam harmonik distorsiyonunun belirlenmesi ( =30 )
Kontroll dorultucu k geriliminin temel bileen Fourier katsaylar elde edilen (4.15)
denklemi ile ( = 30 o , Vm = 311.3 V)
A1=380.86
bulunur. (4.19) denkleminden b1 katsays,
B1=-192.98
olur. Temel bileen gerilim deeri (4.20) denkleminden,
VA1= 426.96 V
bulunur. Akm enjekte devresinin elemanlarnn deeri ise rezonans artlarndan belirlenir.
nc harmonik bileenin rezonans frekansndan hareketle LC deeri (5.4) denkleminden,

LC =

1
1
=
= 1.1258.10 6 (s 2 )
2
2
r (2..3.50)

(5.15)

bulunur. Devre endktans iin

2.L=11.6 mH
seildiinde, kapasite deeri iin
C/2 = 97.05 F
elde edilir.(5.9) denkleminden R deeri,
426 .96
R=
= 6.126 ( )
2 * 0.5659 * 58.4
olarak belirlenir. ekil 5.9deki 2.aR ile (1-a).R deerleri a=0.48 alnarak bulunur. Bu
parametreler ile B tipi enjekte devresine ait uygulama devresi ekil 5.9 da verilmitir.

98

MATLAB programnn kullanlmas ile elde edilen dorultucu giri akmna ait harmonik
bileenleri ve bu bileenlerin alar izelge 5.3te verilmitir.
izelge 5.3 Dorultucu giri harmonikli akm bileenleri ve a deerleri.
Harmonik bileen
Derecesi (n)

Harmonik bileen
akm genlikleri
(Amper)

Harmonik bileen
akmlarna ait
alar (Derece).

39.89

-30.45

9.549

37.04

4.686

-64.67

11

3.859

20.83

13

2.424

-76.73

17

2.305

0.5092

19

1.425

-87.59

23

1.498

-2.283

izelge 5.3e gre kontroll dorultucu giri akm toplam harmonik distorsiyonu (5.14)
denkleminden,

99

THD I =

9.549 2 + 4.686 2 + 3.859 2 + 2.424 2 + 2.305 2 + 1.425 2 + 1.498 2

39.89

THDI = 0.30 =% 30
olarak hesaplanr. izelge 5.3 e deerlerine ait harmoniklerin grafii ekil 5.10da
verilmitir. MATLAB program ile yaplan analizde elde edilen sonu ile analitik olarak elde
edilen sonu arasnda % 2.16 lik bir fark olmutur. Bu fark analitik hesapta komutasyonun
ihmal edilmesinden kaynaklanmaktadr.

ekil 5.10 Kontroll dorultuu giri akm harmonik bileenleri

Grld gibi akm enjekte devresiyle yaplan harmonik enjektesi sonucu sistemin toplam
harmonik distorsiyonu deeri drlm bulunmaktadr.

100
6. SONULAR VE NERLER
Elektrik enerjisine olan talep miktarnn srekli artmas,daha gvenilir ve daha kaliteli bir
enerji kavramn ve bunu gerekletirmek iin baz kriterlerin gerekliliini ortaya

karmtr.

Bu kriterlerin en nemlilerinden biri de sistemde dolaan harmonik bileenlerdir. Enerji

tesislerindeki harmonikler konusunda bize bir lt veren toplam harmonik distorsiyonun
azaltlmas bu almada incelenmitir. Tezde fazl tam dalga kontroll bir dorultucunun
giriine harmonikli akm enjekte ederek giri akm harmonik distorsiyonunun drlmesi
salanmtr. almann genel sonucu olarak, unlar sylenebilir.
Nonlineer ykler dk gl olsalar bile enerji sistemlerinde sinsoidal akm ve gerilim
dalga eklini bozarlar. G sistemlerine balanan ok sayda

nonlineer yk gz nne

alnrsa bunlarn sonucunda ek kayp ve THD deerlerinin yksek deerlere varmas

kanlmazdr.

Nonlineer

yklerin

etkinliinin

azaltlmas,

harmonik

distorsiyonunun

giderilmesi enerjinin kalitesi asndan ok nemlidir.n

Nonlineer elemanlar, retim, iletim ve datm sistemlerinde ciddi bir harmonik kirlilie
neden olmakta ve tketiciye verilen enerjinin kalitesini drmektedirler.
Enerji tesisinin gvenilir ve kararl bir biimde almasn salamak iin, tasarm ve iletme
aamasnda nonlineer elemanlarn veya nonsinsoidal kaynaklarn meydana getirdii
harmonik byklklerinin hesaplanarak veya llerek ortaya konmas gerekir.
Nonlineer yklerin sebep olduu harmonik g sistemini rezonansa getirmemesine dikkat
edilmelidir. Rezonans artlar her harmonik bileenler iin ayr, ayr hesaplanmaldr. Bir g
sistemine harmonik kaynaklardan enjekte edilen harmoniklerin olmas durumunda,bunlar
ebekeyi herhangi bir bileeni yada bileenler iin rezonanslar oluturacak ekilde etkirler.
Yksek dereceli harmonikler ,tm sistemi etkileyebilir. Bu etkiler g sistemi ve dier
ekipmanlarn da performansn azaltr.
Elektrik g sistemlerinde harmonik distorsiyon sklkla orijinal kaynaklardan byk
uzaklkta bulunan mesafelerde tm sistemi etkilemektedir. Harmonikler g sistemlerindeki
kirliliktir. Statik dntrclerin kullanlmalarnn artmas ile bu kirlilik oran gn be gn
artmaktadr. G elektronii elemanlar ve eitli nonlineer elemanlarn her gecen gn art
gstermesi, enerji sisteminde dolaan nonsinsoidal byklklerin artmasna neden
olmaktadrlar. Bunun bir sonucu, akm ya da gerilim iin harmonik distorsiyonu da
artmaktadr. Bylece eitli harmonik problemlerinin analizi iin, harmonik seviyesinin
hesaplanmas ve daha byk problemler olumadan harmoniklerin giderilmesi gerekir.

101
fazl tam dalga kontroll dorultucu giri akm harmonik distorsiyonunun azaltlmasna
ynelik bu alma ile yaplan yenilikler, elde edilen sonular ve neriler u ekilde
sralanabilir:

Harmonik enjekte yntemi ile harmonik giderme, fazl tam dalga kontrollu
dorultucular iin orijinal olarak gerekletirilmitir. Yaplan saysal uygulamadan elde
edilen sonularla distorsiyon deerindeki azalmalar ortaya konulmutur.

Yine bu almada orijinal olarak fazl tam dalga kontrollu dorultucunun

harmoniklerinin giderilmesine ait uygulamada mhendislik iin ok kullanl olan
MATLAB

paket

program

gerekletirilmi ve

kullanlmtr.

MATLAB

ile

rnek

modellemeler

eitli tetikleme alar iin dorultucu giri akm harmonik

distorsiyonu belirlenmitir. Yine bu almada MATLAB program yardm ile harmonik

bileenler ile bu bileenlerin faz alar belirlenmitir. izelge [(5.1),(5.2),(5.3)]

Harmonik distorsiyonun azaltlmasnda daha nce kontrolsz dorultucu iin uygulanan

( Pajovic, P., Janda, Z., 1999) tarafndan gerekletirilen A ve B tipi devreler bu almada
orijinal olarak fazl tam dalga kontrollu dorultucu iin kullanlmtr. fazl tam
dalga kontrollu dorultucu devresinin harmonik bileenleri analitik yoldan belirlenmitir.

almamzda endstride sklkla kullanlan DC makine kontrol, kaynak marinasnda,

ak arj cihazlarnda kullanlan fazl tam dalga kontroll dorultucu devresi alnmtr.
nc harmonikli akm dorultucu giriine enjekte edildikten sonra kontroll dorultucu
giri akm harmonik bileenleri MATLAB program yardm ile llm ve harmonik
bileenlere ait dalga ekilleri ekil [(5.3),(5.6),(5.10)] da verilmitir.

fazl tam dalga kontroll dorultucunun harmonikli akm enjekte etmeden nceki
distorsiyonu ile harmonikli akm enjekte edildikten sonraki giri akmna ait distorsiyon
deerleri

hesaplanp

llmtr.

Kontroll

dorultucu

giri

akm

harmonik

distorsiyonunda dmeler gzlenmitir (Sayfa 58 ile 70 ve 74), (Sayfa (58 ile 74)

Kontroll dorultucunun eitli tetikleme alar sonuu giri akm harmonik distorsiyonu
llm ve buna ait osiloskop klar = 45 derece ve =60 derece tetikleme alar
iin verilmitir ekil [( 5.4),(5.7)].

fazl tam dalga kontroll dorultucu giriine nc harmonik akm enjekte edildikten
sonraki giri akm ifadesi elde edilmitir. Bu ifade nonlineer bir zellik tamaktadr. Bu
ifade analizlerde kullanlmaya hazr bir hale getirtilmitir (4.49) denklemi.

102

eitli tetikleme alar iin A ve B tipi enjekte devrelerinin kullanlmas ile var olan
harmonik distorsiyonun deeri hem analitik hem de MATLAB program yardm ile
belirlenmitir. Her iki deerde birbirine ok yakn olarak elde edilmitir.

Enerji tesisi esnasnda harmoniklerden korunma iin eitli tedbirler tketiciler iin ek bir
maliyet olarak gzkr. Bu adan harmonik kayna gibi davranan devre elemanlarnn
tasarm aamasnda bunlarn rettii harmonikleri elimine edecek ekilde bu elamanlara
ek sistemlerin balanmasnda faydalar vardr. Eer konverter imal ediliyorsa bu
elemanlara harmonikli akm enjekte eden ek devreler balanarak distorsiyonu azaltma
yoluna gidilmelidir. Dk harmonikleri gidermede 3, harmonik akmn enjekte etme,
yksek harmonikleri gidermede 9, harmonii enjekte etme yntemi daha uygundur.
Harmonik enjeksiyon yntemi ile toplam harmonik distorsiyonunu azaltma ekonomik bir
yntemdir. Yntemin prensibi nonsinsoidal dalga formunun nc harmonik bileeni
ilave edilerek (dier harmonik bileenler de kullanlabilir) mmkn olabilen sinsoidal
dalga formuna yaklatrmadr. Dalga formu sinse yaklat oranda distorsiyonu azalacak
ve harmoniklerin getirdii zararlardan korunmu olunacaktr.

Harmoniklerin enerji sistemindeki teknik ve ekonomik olumsuzluklarnn giderilmesi

bakmndan baz nlemlerin alnmas gerekir. lkemizdeki sanayi kurulularnn
harmonikler ve meydana getirdii olumsuzluklar hakknda yeterli bilgileri yoktur. Bu
nedenle harmonikler konusunda tketicilerin bilgilendirilmeleri gerekmektedir. Nonlineer
yklerin enerji sisteminde harmonik akmlar dolatrmalar sonucu ek kayp enerji sz
konusu olmaktadr. Bunun snrlandrlmas iin toplam harmonik distorsiyonuna bir lt
olabilir. Tketicilerin bu snr deeri amalar halinde ek bir cret demeleri
salanmaldr. Son yllarda nonlineer yklerdeki art dikkate alndnda,harmoniklerin
yakn gelecekte enerji sistemimizi byk oranda etkileyecekleri gzkmektedir. Snr
harmonik bozulma deerlerinin verilecei harmonik standartlar lkemiz iin detayl bir
biimde belirlenmeli ve uygulamasna mutlaka geilmelidir. Tanmlar verilen THD,
TDD, HDV, HDI gibi snr deerler tespit edilmelidir. Bu faktrlere ilikin maksimum
deerler standartlatrlmaldr.

Byk gl nonlineer elemanlar olan demir elik tesisleri, ark ocaklar gibi tesislerde
ylda birka kez harmonik lm yaplmaldr. Bu tr tesislerin yllk harmonik yk
erileri

karlmal

salanmaldr.

ve

bu

tesislerde

harmoniklerin

dk

seviyede

tutulmalar

103

Sanayi tesislerinde tesisin yapsna uygun bir harmonik giderme yntemi mutlaka
kullanlmaldr. Harmoniklerin zararlar konusunda tketiciler bilinlendirilerek, THD
orann iyiletirme orannda tketicilere verilen enerjinin maliyeti drlebilir. Bunu tersi
olarak enerji ebekesini kirletme orannda tketicilere ek bir maliyet getirilebilir.
Bylelikle daha kaliteli daha gvenli ve daha ekonomik bir enerjinin elde edilmesi
mmkn olabilecektir.

KAYNAKLAR
Arrillaga, J., Bradley, D.A. ve Bodger, P.S., (1985), Power System Harmonics, John
Wiley&Sons ,Norwich, New York
Arrillaga, J., Smith, B.C., Watson, N.R. ve Wood, A.R., (1997), Power System Harmonic
Analysis, John Wiley & Sons, New Delhi
Arrillaga, J., Yonghe, L., Crimp, C.S. ve Villablanca, M., (1993), Harmonic Elimination by
DC Ripple Reinjection in Generator- Convertor Units Operating at Variable Speeds , IEE
Proceedings C, Vol. 140, No. 1, pp. 57-64

104
Arrillaga, J. VE Efthymiadis, A.E.,(1968), Simulation of convertor performance under
unbalanced conditions. Proc. IEE, 115, no.12, pp.1809-17.
Ametani, A.,(1976), Harmonic Reduction in Thyristor Converters By Harmonic Current
Injection, IEEE Trans. on Power Apparatus and Sytems,Vol.PAS-95, no. 2.pp. 441-449
Ametani, A., (1972) Generalized method of harmonic reduction in a.c.d.c.convertors by
harmonic current injection, Proc. Inst. Elect. Eng., vol 119, pp. 857864.
Andria, G., Salvatora,L., Savino, M. ve Trotta, A.,(1993),Measurements of Power and
Current Components in Unbalanced and Distorted Three Phase Systems, ETEP Vol 3, No.
1 PP. 75-83
Adak, S.,(2002), Elektrik Tesislerindeki Kirlilik, Harmonikler, Kaynak Elektrik say 162
sayfa 116-121
Bathurst, N., Smith,B.C ., Watson,N.R ve Arrillaga,J., (1999).Harmonic Domain Modelling
of High-Pulse Converters.IEE Proceedings Online no.19990294. pp. 335-349
Bodurolu, T., (1988), Elektrik Makinalar Dersleri, Beta Basm Yaym Datm A.,
stanbul.
Bose, B.K., (1986), Power Electronics and AC Drivers , Prentice- Hall, Englewood Cliffs,
New Jersey
Biran, A., ve Breiner, M., (1999), Matlab 5 for Engineers, Addison Wesley Longman
Limited. Great Britain
Breuer, D.G., Chow, H.J., Addis, G., Lassater, H.R. ve Vithayathil, J.J., (1982), HVDC AC
Harmonic Interaction, IEEE Trans. On Power and Systems, Vol. Pas-101, No. 3 pp. 698-709
Brien, K., Teichmann, R. ve Bernet., (2001). Active Rectifier for Medium Drive Systems.0IEEE 7803-6618-8/10.00 C
Bimbhra, P.S., (1997), Power Electronics, Khanna Publshers 2-B Nath, Market Sarak DELH
Bohmann, L.J. ve Lasseter, R.H., (1991), Stability and Harmonics in Tthrystor Controlled
Reactors , IEEE Trans. Power Delivery, 2(5) : pp. 1175-1181.
Bird, B.M., Marsh, J.F. ve McLellan, P.R., (1969), Harmonic Reduction in Multiplex
Convertors by Triple-frequency Current Injection, Proc. IEE, 116:1730-1734
Baird, F.J. ve Arrilaga J., (1980), Harmonic Reduction in dc Ripple Reinjection , IEE
Proc.. Vol. 127, Pt. C, No. 5 pp. 294-304
CIGRE Working Group 36-05., (1981), Harmonics, Characteristic Prameters, Methods of
Study, Estimates of Existing Values in the Network ,Electra, 77: pp. 35-54.
Czarnecki, L., (1996), Comments on Active Power Flow and Energy Accounts in Electrical
System with Nonsinusoidal Waveform and Asymmetry, IEEE Trans. On Power Delivery,
Vol. 11, No.3. pp. 1244-1250
Caramia, P., Carpinelli, G., Rossi, F., ve Verde, P., (1994), Probabilistic terative Harmonic
Analysis of Power System, IEE Proc- Gener, Transm.Distrib., Vol.141, No. 4. pp. 279-285
Chu, H.K. ve Pollock, C., (1997), PWM- Controlled Series Compensation with Low
Harmonic Distortion, IEE Proc.- Gener. Transm. Distrib., Vol.144 No .6 pp. 555-563
Doggan, E. ve Morrison E.R., (1993), Prediction of Harmonic Voltage Distortion When a
Nonlinear Loads is Connected to an Already Distorted Supply, IEE Proceedngs-C,Vol 140
No.3, pp. 161-166

105
Dommel, H.V., Yan, A. ve Wei, S., (1986), Harmonics from Transformer Saturation, IEEE
Trans. on Power Systems, Vol. PWRD-1, No.2: 209-215
Datta K.S.,(1985), Power Electronics and
Inc.Virginia

Controls, Reston Publshing Company,

Dwyer et. al, R., (1995) Evaluation of Harmonic mpacts from Compact fluorescent Lights
on Distribution Systems, IEEE Trans. Power Systems, vol. 10, pp. 1772-1779.
Dixon, J.W., Venegas, G. ve Moran, L.A.,(1998), A series active filter based on a sinusoidal
current-controlled voltage-source inverter, IEEETrans. Ind. Electron., vol. 44, no. 5, pp. 612620s
Ellis, R.G., (1996) Harmonic Analysis of ndustrial Power Systems, IEEE Trans.Industry
Applications, vol. 32. pp. 417-421
Erickson, W.R.,(1997), Fundamentals of Power Electronics, Kluwer Academic Publishers
Boston / Dordrecht / London
Filipski, S.P., (1991), Polyphase Apperent Power and Power Factor Under Distorted
Waveform Condition, IEEE Trans. On Power Delivery, Vol.6 No. 3. pp. 1161-1165
Funabiki, S. ve Himei, T., (1985), Desing Procedure of Firing Angles Harmonic Reduction
in a Thyristor Controlled Reactor by Asymmetrical Firing Control IEE Proceedngs, Vol.
132 Pt. C, No . 5. pp. 257-261
Filipski, P.S. ve Labaj, P.W., (1992), Evaluation of Reactive Power Meters in the Presence
of High Harmonic Distortion, IEEE Trans. on Power Delivery, 7(4): pp. 1793-1799.
Glinkowski, M.T. ve Estergalyos. J., (1996), Transient Modeling of Electromechanical
Relays Part II : Plunger Type 50 Relays , IEEE Trans. on Power Delivery, 11(2): pp. 771782.
Gonzalez, D.A. ve Mc Call, J.C., (1987), Design of Filters to Reduce Harmonic Distribution
in Industrial Power Systems, IEEE Transactions on Power Industry Applications, Vol. IA23, No 3: pp. 504-511.
Gretsch, R. ve Dai, X., (1994), Optimal Compensator Currents for the Reduction of the
Harmobnic Distortion in Networks Part1: Analitic Solution, ETEP Vol.1 No.4 pp. 301-307
Grady, W.M ve Heydt, G.T., (1985), Prediction of Power System Harmonics due to Gaseous
Discharge Lighting, IEEE Trans. on Power Apparatus and Systems, Vol. PAS-104: pp 554561
Herrick, P.R., (1980), Mathematical Models for High Intensity Discharge Lamps, IEEE,
Trans. on Industry Applications, Vol. IA-16: pp. 648-654
Hammond, P.W., (1988), A harmonic Filter Installation to Reduce Voltage Distortion from
Static Power Converters, IEEE Transactions on Industry Applications, Vol. 24, No 1
pp.1291-1298
Huang, Q. ve Lee, F.C.,(1996),"Harmonic Reduction in A Single-Switch, Three-Phase Boost
Rectifier with High Order Harmonic Injected PWM," IEEE Power Electronics Specialists
Conf. (PESC) Record, pp. 26 - 27
Horton, W.F. ve Goldberg, S., (1985), The Effect of Harmonics on the Operating Points of
Electromechanical Relays, IEEE Trans. on Power Apparatus and Systems, PAS-104(5): pp.
1178-1188.
IEEE Working Group on Power System Harmonics., (1983), Power Systems Harmonics: An

106
Overview , IEEE Trans. on Power Apparatus and Systems, PAS 102 (8): pp. 2445 2460.
Ivensky, G. ve Yaakov, B.S.,(2000), A Novel Three- Phase Rectifier with Reduced THD,
www.ee.bgu.ac.il, Ben Gurion University of the Negev- Israel
Jose, F., Seixeas, M. ve Barbi, I., A New 18- Pulse AC-DC Converter with Regulated DC
Output and Hing Power Factor for Three Phase Application, Federal Unversity of Santa
Catarina- Department of Electrical Engineering. Power Electronics Institute.
Trans. On Power Electronics, Vol. 13, No. Jank, Y. ve Jovanovic, M.M.,(1998), A Novel
Robust Harmonic Injection Method for Single- Switch Three Phase DiscontinuousConduction Mode Boost Rectifiers
Kassakian, G.J., Schlecht, F.M. ve Verghese, C.G., (1991), Principles of Power Electronics,
Addson Wesley Publishing Company. New York
Kim, S., Enjeti, P.,. Packebush, P. ve Pitel, I., (1994) A new approach to improve power
factor and reduce harmonics in a three-phase diode rectifier type utility interface, IEEE
Trans. Ind. Applicat., vol. 30, pp.15571564.
Kocatepe, C., (1995), Sinsoidal Olmayan Ykleri eren Enerji sistemlerinde Harmonik
Yk Ak Analizi ve Simulasyonu, Doktora Tezi, Yldz Teknik niversitesi, stanbul.
Kassick, ve., Perin, J.A. ve Sumner, M., (1998), Passive Filtering of Harmonics in an
Industrial Plant, Power Electronics Institute, Brazil.
Khaled E. A, ve Adel L.M.,(1990) Microproccesor Based Harmonic Elimination in
Chopper Type AC Voltage Regulators, IEEE Trans. on Power Electronics, Vol 5, No. 2 pp.
191-200,
Liang, J.T., Connell, M.R. ve Hoft, G.R., (1997), Inverter Harmonic Reduction Using
Walsh Function Harmonic Elimination Method IEEE Trans. On Power Electronics, Vol.12
No.6 pp.1119-1125
Lpo, A.T., An Improved Weighted Total Harmonic Distortion Index for Induction Motor
Drives, University of Wisconsin, 1415 Engineering Drive, Madiso WI, wisc.edu. USA
Land, R., Manjrekar, D.M., Steimer, P. ve Lipo A.T., Control Strategies for a Hybrid SevenLevel Inverter , Norges Teknisk- Naturvitenskapelige Universitet, Norvay.
Lee, S.C. ve Lin, C., (2000), Enhanced FFT Based Prametric Algorithm for Simultaneous
Multiple Harmonics Analysis, IEE Proceedings, Vol. 132, Pt. B, No.2. pp. 209-214
Lawrance, B.W. ve Mielczarski, W., (1992), Harmonic current reduction in a three-phase
diode bridge rectifier, IEEE Trans. Ind. Electron., vol. 39,pp. 571576.
Lander, C.W., (1981), Power Electronics, McGraw-Hill Book Company Limited, Michigan.
Ludbrook, A., (1986), Harmonic Filters for Notch Reduction, IEEE Transactions on Power
Systems, pp. 1043-1047
Mohamadein, A. L., Addoweesh, K. E., (1989) Evaluation of The Performance of The
Copper Type AC Voltage Controllers, Intern. Journ. Of Electronics, Vol. 67, pp.669-683,
Marinos, A.Z., Pereira, R.L.J. ve Carneiro,S., (1994), Fast Harmonic Power Flow
Calculation Using Parallel Processing, IEE Proc. Gener. Trasm. Distrib., Vol. 141 No.1
Muttik, K.P. ve Ramsed, V.S.,(2000), Hybrid Filter Control System with Adaptive Filters for
Elective Elimination of Harmonics and Interharmonics, IEE Proc. Power Appl., Vol. 147,
No.3 pp. 311-317
Mohan, N., Undeland, M.T. ve Robbns, P.W., (1989), Power Electronics: Converters,

107
Applications and Design. , John Wiley, New York
Mikolajuk, K. ve Staroszczyk, Z., (1994), Measurement Aspects of the Voltage Distortion
Compensation, ETEP Vol4 No .5 pp. 85-90
Martin, H.L., Chow, K.W. ve Chi, K.T., (1998), A Novel Method for Elimination of LineCurrent Harmonics in Single Stage PFC Switching Regulators , IEEE Trans. on.Power
Electronics. VOL..13, No1 pp. 1398-1404
Mitchell, B. ve Boys, J., (1999), Current Forsed Neutral njection in a three phase
Rectifier / Converter, IEE Proceeding online
Mc Granahan, M.F., (1984), Distribution Feeder Harmonic Study Methodology, IEEE
Trans. Power App. Syst., vol. PAS-103, No 12: pp.3663-3671
Michael Z. Lowenstein.,(1993), Improving power factor in the presence of harmonics using
low-voltage tuned filters, IEEE transactions on
Industry Applications, Vol. 29, No.
3.pp.1339-1345
Makram, E.B., Wrigght, C.L. ve Girgis, A.A., (1992), A Harmonic Analysis of the
Induction Watthour Meters Registration Error, IEEE Trans. on Power Delivery, 7(3):
pp.1080-1088.
Makram, E.B., Subramaniam, E.V., Girgis, A.A. ve Catoe, R., (1993), Harmonic Filter
Design Using Actual Recorded Data, IEEE Transactions on Industry Applications, Vol. 29,
No 6: pp. 1176-1183.
Naik, R., Rastogi, M., Mohan, N.,. Nilssen, R., ve Henze, C., (1993) A magneticdevice for
current injection in a three-phase, sinusoidal-current utility interface, in IEEE/IAS Annu.
Meeting, pp. 926930
Nilson, W.j.,(1985), Electric Crcuts, Addson-Wesley Publshng Company ,Canada
Nagrath, J.I. ve Kothari , P.D., (1980), Modern Power System Analysis. McGraw-Hill
Publishing Company Limited, New Delhi.
Ortmeyer, T.H., Chakravarthi, K.R. ve Mahmoud, A.A., (1985), The Effect of Power System
Harmonics on Power System Equipment and Loads, IEEE Trans. on Power Apparatus and
Systems, 9(104): pp. 2555-2563.
Patel, H.K. ve Dubey. G.K., (1983). Harmonic Reduction in the Static VAR Compensator by
Sequence Control of Transformer Taps.IEE Proceedings, Vol.130, Pt. C, No 6. pp.427-433
Prasad A.R., Ziogas P.D ve Manias, S., (1989), An Active Power Factor Correction
Technique For Three-Phase Diode Rectifiers, EEE, Rec pp. 58-66
Peng, F.Z., Akagi, H. ve Nabae, A.,(1990) "A New Approach to Harmonic Compensation in
Power Systems - A Combined System of Shunt Passive and Series Active Filters, "IEEE
Trans. on Industry Applications, vol. 26, No. 6.
Pejovi, P., (2002a), A Novel Low- Harmonic Three- Pase Rectifier,IEEE Trans.On Crcuit
and System- Fundamental Theory and Applications. Vol 49, No.7 pp. 241-247
Pejovi, P.,(2000b), Three- Phase High Power Factor Rectifier Based on the Third Harmonic
Current njection with Passive Resistance EmulationIEEE 0-708-5692-6/ pp.1342-1348
Pejovic, P. ve Janda, Z., (1990a) An Analysis of Three Phase Low- Harmonic Rectifier
Applying the Third Harmonic Current Injection, IEEE Trans. on Power Electronics, Vol.14,
No.3,.pp. 397-405
Pejovic, P. ve Janda Z., (1999b), Low- Harmonic Three Phase Rectifier Applying Current

108
Injection, IEE Proc. Elect. Power Appl., Vol. 146, No. 5 pp.241-247
Peng, F.Z., Akagi, H. ve Nabae, A., (1990), A New Approach to Harmonic Compensation in
Power Systems A Combined System of Shunt Passive and Series Active Filters, IEEE
Trans. on Industry Applications, vol. 26, No. 6.pp.1477-1483
Rashid, M.H., (1993), Power Electronics, Prentice Hall, New Jersey.
Rice, D. E.,(1986), Adjustable Speed Drive and Power Rectifier Harmonics-Their Effect on
Power Systems Components, IEEE Transactions on Industry Applications, Vol. IA-22,
No.1,pp. 1521-1527
Rashid, H.M., (2000), SPICE For Power Electronics and Electric Power.New Jersey.
Rashid, H.M., (1983), Design of LC nput Filter for Multiphase DC Choppers, IEE Proc.,
Vol. 130 Pt. B, No. 1 pp.299-305
Szabados, B. ve Lee, J., (1981), Harmonic Impedance Measurements on Transformers,
IEEE Trans. Power Apparatus and Systems, Vol. PAS-100: pp.5020-5026
Shipp, D.D., (1979), "Harmonics Analysis and Suppression for Electrical Systems Supplying
Static Power Converters and Other Nonlinear Loads", IEEE Trans on industrial Application,
Vol. IA-15, No 5: pp.453-458.
Sundberg, Y., (1980), The Arc Furnace as a Load on the Network, ASEA Journal, Vol.49:
pp.75-87
Sakui, M. ve Fujita, H.,(1992), Calculation of Harmonic Currents in a three- Phase
Converter with Unbalanced Power Supply Conditions. IEE Proceedings B, Vol. 139,No.5
pp.478-485
Sun, J., Frohleke, N. ve Grotstollen, H., (1996),"HarmonicReduction Techniques for SingleSwitch Three-PhaseBoost Rectifiers," IEEE IAS Annual Meeting Record, pp. 1 225 - 1 232.
Trzynadlowski, M. A.,(1998), Introduction to Modern Power Electronics, A Wley
Interscience Public.Singapore
Topalis, F.V., (1993) Efficiency of Energy Saving Lamps and Harmonic Distortion in
Distribution Systems, IEEE Trans. Power Delivery, vol. 8, ,pp. 2038-2042
Tang, Y. ve Mahmoud, A.A., (1989), Evaluation and Reduction of Harmonic Distortion in
Power System, Electric Power System Research. Pp. 17, 41-48.
Tobola, A. ve Mikolajuk, K., (1998), A New Method for Reduction of Current and Voltage
Harmonic Distortion in Power System , ETEP Vol. 6 No .1 pp. 122-129
Wagner, V.E. ve IEEE Task. Forse., (1993), Effects of Harmonics on Equipment, IEEE Trans.
on Power Delivery, 2(8): pp.672-680.
Xia, D. ve Heydt, G.T., (1982), Harmonics Power Flow
And Practical Application, PAS 101 (6) : pp. 1266-121270.

Studies Part II Implementation

Yacamini, R., ve Oliveira, J.C., (1980), Harmonics in Multiple Convertor Systems: A

Generalised Approach. IEEE Proceedings, Vol.127, Pt. B, No2.pp. 96-106

109

EKLER
Ek 1
Ek 2
Ek 3
Ek 4
Ek 5
Ek 6
Ek 7
Ek 8
Ek 9
Ek 10

fazl tam dalga kontroll dorultucunun k geriliminin fourier analizi

(An katsaysnn bulunmas)
fazl tam dalga kontroll dorultucunun k geriliminin fourier analizi (Bn,
katsaysnn bulunmas).
Tam dalga kontroll dorultucu akmna ait harmonik distorsiyonu (An,
katsaysnn bulunmas)
Tam dalga kontroll dorultucu akmna ait harmonik distorsiyonu (Bn,
katsaysnn bulunmas)
fazl tam dalga kontroll dorultucu giri akm ifadesi
fazl tam dalga kontroll dorultucu giri akm toplam harmonik
distorsiyonu
fazl tam dalga kontroll dorultucu giriine nc harmonik bileeni enjekte
edildikten sonra, dorultucu giri akm efektif deeri.
fazl tam dalga kontroll dorultucu giriine enjekte edilen nc harmonik
akm katsays (k)nn bulunmas (An, Fourier katsaysnn bulunmas).
fazl tam dalga kontroll dorultucu giriine enjekte edilen nc harmonik
akm katsays (k)nn bulunmas (Bn,fourier katsaysnn bulunmas).
fazl tam dalga kontrollu dorultucunun giriine enjekte edilen n
harmonikli akm katsays (k)nn bulunmas.

110

Ek 1
fazl tam dalga kontroll dorultucunun k geriliminin fourier analizi
(An katsaysnn bulunmas)
fazl tam dalga kontroll dorultucunun Fourier katsays An,
+ 90

An =

3
Vab sin ntd(t )
+30

(E.1.1)

Forml ile hesaplanr. Fazlar aras gerilimin deeri dikkate alndnda,

Vab = 3Vm sin( t + 30 o )

(E.1.2)

gerilim deeri dikkate alndnda,

3 3Vm
An =

+ 90

sin( t + 30

) sin ntd( t )

(E.1.3)

+ 30

ifadesini aadaki formda yazabiliriz.

An =

3 3.Vm

+120

sin t. sin ntd(t )

(E.1.4)

+ 60

1
1
sin x. sin y = cos( x + y) + cos( x y )
2
2

(E.1.5)

zdeliini kullandmzda,

3Vm 1 +120
1 +120
An =
cos(
n
+
1
)

td
(

t
)
+
cos(
n

1
)

td
(

t
)

2 +60
2 +60

(E.1.6)

111

+120

3 3Vm 1
1

An =
sin( n + 1)t
sin( n 1)t

2 n + 1
n 1
+60

(E.1.7)

1
1
1
o
o
o
n + 1 sin( n + 1)( + 120 ) n 1 sin( n 1)( + 120 ) n + 1 sin( n + 1)( + 60 )

+ 1 sin( n 1)( + 60 o )

n 1

(E.1.8)

3 3Vm
An =
2

sin( n + n120 o + + 120 o ) sin( n + n 60 o + + 60 o )

3 3Vm n + 1

An =

2 1
o
o
o
o
+ n 1 sin( n + n 60 60 ) sin( n + n120 120 )

sin A sin B = 2 cos(

A+B
AB
) sin(
)
2
2

(E.1.9)

(E.1.10)

zdeliini kullanarak, An aadaki gibi bulunur.

An =

3 3Vm sin( n + n 90 o + ) sin( n 30 o + 30 o ) sin( n + n 90 o ) sin( n 30 o 30 o )

+

(E.1.11)

n +1
n 1

n=1 iin belirsizlik olduundan bu deer iinde hesaplama yapak gerekir.

3 3Vm
A1 =

+120

sin t sin td(t )

(E.1.12)

+ 60

1 cos( 2t )
2
trigonometrik zdeliini kullandmzda,
sin 2 ( t ) =

(E.1.13)

+120

3 3Vm +120
A1 =
d(t ) cos( 2t )d(t )
2 +60
+ 60

(E.1.14)

3 3Vm
A1 =

(E.1.15)

2 + 3 3 cos 2

12

112

3 cos(n 60)[cos n cos + n sin n sin ]

3 3Vm 2 + 3 3 cos(2) sin( n 60)[sin n sin + n cos n cos ]

An =
+
2

12
n 1

(E.1.16)

eklinde bulunur.

Ek 2
fazl tam dalga kontroll dorultucunun k geriliminin fourier analizi
(Bnkatsaysnn bulunmas)

Fourier serisine ait Bn katsays yle bulunur,

+ 90

Bn =

3
Vab cos ntd (t )
+30

(E.2.1)

Vab geriliminin deerini yazdmzda,

Bn =

3 3Vm

+ 90

sin( t + 30) cos ntd(t )

(E.2.2)

+ 30

trigonometrik zdelikler kullanldnda,

Bn =

3 3Vm

sin x. cos y =

+120

sin t. cos ntd(t )

(E.2.3)

1
1
sin( x + y) + sin( x y)
2
2

(E.2.4)

+ 60

zdelii kullanldnda,
+120

3 3Vm +120
Bn =
(sin( n + 1)td (t ) + sin(1 n )t )d (t )
2 +60
+ 60

(E.2.5)

113

Bn =

3 3Vm
2

1
1
60
60
[cos(n + 1)t ]++120
+
[cos(1 n)t ] ++120

1 n
n +1

(E.2.6)

cos( n + n 60 o + + 60 o ) cos( n + n120 o + + 120 o )

3 3Vm n + 1

Bn =

1
2

cos( + 60 o n n 60 o ) cos( + 120 o n n120 o )

n 1

cos A cos B = 2 sin(

A+B
AB
) sin(
)
2
2

(E.2.7)

(E.2.8)

trigonometrik zdelii kullanlarak,

Bn =

3 3Vm cos(n + n90 + ) sin( n 30 + 30) cos(n + n 90 ) sin( n 30 30)

+

n +1
n 1

(E.2.9)

3 cos n 60(cos n. sin n. sin n. cos ) + cos n sin n 90(sin n cos

3 3Vm n cos n. sin )

(E.2.10)
Bn =

n 2 1

B=1 iin belirsizlik olduundan bu deer yeniden hesaplanmaldr,

3 3Vm
B1 =

+120

sin( t ) cos(t )d (t )

(E.2.11)

+ 60

sin( t ) cos( t ) =

sin( 2t )
2

(E.2.3)

trigonometrik zdelii kullanldnda,

B1 =

3 3Vm
60
[cos(2t )] ++120
4

(E.2.14)

114

B1 =

3 3Vm
3
(
sin 2)

(E.2.15)

3 cos n 60[(cos n sin n sin n cos ] + (cos n sin n90)

3 3Vm 3
* [sin n. cos n. cos n. sin ]
(E.2.17)
Bn =
sin 2 +
2

4
n 1

olarak elde edilir.

115

Ek 3
Tam dalga kontroll dorultucu akmna ait harmonik distorsiyonu
(An,katsaysnn bulunmas)

Fourier serisine ait An katsays,

An =

1
i1 ( t ) cos ntd(t )

(E.3.1)

An =

5 6+
11 6 +

1
I a cos ntd(t ) I a cos ntd(t )
6 +

7 6+

(E.3.2)

An =

Ia
[sin t ]566++ [sin t ]117 66++
n

An =

4 Ia
n
sin
sin n
.n
3

olarak elde edilir.

( n = 1, 3, 5..)

(E.3.3)

(E.3.4)

116

Ek 4
Tam dalga kontroll dorultucu akmna ait harmonik distorsiyonu ( B n,
katsaysnn bulunmas )
Fourier serisinde Bn katsays,
T

1
B n = i1 ( t ) sin ntd (t )
0

(E.4.1)

forml kullanldnda,
1
B n = I a sin ntd(t )
6 +
5 6+

I
sin
n

td
(

t
)

7 6+

5 6 +

Bn =

Ia
[ cos nt ]566++ [ cos nt ]117 66++
n

Bn =

4.I a
n
sin
cos n
n
3

olarak elde edilir.

( n = 1.3,5,7,..)

(E.4.2)

(E.4.3)

(E.4.4)

117

Ek 5

fazl tam dalga kontroll dorultucu giri akm ifadesi

Giri akm ifadesi,

i1 ( t ) = 2 I n sin( nt + n )

(E.5.1)

Burada,
A
n = tan 1 n
Bn

= n

(E.5.2)

Giri akmnn efektif deeri,

A 2n + B 2n

In =

2 2I a
n
sin
n
3

(E.5.3)

4.I a
n
sin
sin( nt n )
n
3

(E.5.4)

i1 (t ) =

biiminde ifade edilir. Efektif olarak,

In =

2 2I a
n
sin
n
3

eklinde yazlr.

(E.5.5)

118

Ek 6
fazl tam dalga kontroll dorultucu giri akm toplam harmonik
distorsiyonu
fazl tam dalga kontroll dorultucu giri akm,
In =

2 2I a
n
sin
n
3

(E.6.1)

ifadesini birinci harmonik iin yazarsak (n=1),

I1 =

2 2I a
sin 60 o

I12 = 0.6079 .I a2

(E.6.2)
(E.6.3)

fazl tam dalga kontroll dorultucu giri akm efektif deeri,

T

I eff =

2
eff

1 2
(t )d(t )
T 0

2. 1
=
2.

(E.6.4)

+150

2
a

d ( t )

(E.6.5)

+ 30

I 2a
= (150 + 30 )

(E.6.6)

2 2
I a = 0.66666 I 2a
3

(E.6.7)

I 2eff =

eklinde bulunur. Toplam harmonik distorsiyonu ,

THD I =

I 2eff
1
I12

formlnden bulunur. Toplam harmonik distorsiyon deeri,

(E.6.8)

119

0.66666 I a2
1
0.6079I 2a

THD I = 0.3107 = %31.07

(E.6.9)

eklinde bulunur.

Ek 7
fazl tam dalga kontroll dorultucu giriine n harmonik bileeni
enjekte edildikten sonra, dorultucu giri akm efektif deeri.

fazl tam dalga kontroll dorultucu giriine nc harmonik akm enjekte edildikten
sonra, dorultucu giri akmnn efektif deeri,

+150

2
k
( ((1 sin( 3t 3 )) 2 )d (t )
2 +30
3

I 2eff =

(E.7.1)

forml ile bulunur.

+150

2
2k
( d ( t )
+30
3

I 2eff =

+150

sin( 3t 3 )d (t ) +

+ 30

k2
9

+150

sin

(3t 3 )d ( t ))

(E.7.2)

+ 30

Bu entegrali adet entegral toplam eklinde yazarsak,

+150

d ( t ) =

I1 =

+ 30

2
3

(E.7.3)

bulunur.
2k
I2 =
3

+150

sin( 3t 3 )d (t )

(E.7.4)

+ 30

+ 30

2k 1

cos(3t 3 )

3 3
+150

(E.7.5)

2k
[cos(3 + 90 3 ) cos(3 + 90 3 )]
9

(E.7.6)

I2 = 0

120

bulunur.
+150

I3 =

1 2
k sin 2 (3t 3 )d (t )
9
+ 30

sin 2 t =

1 cos 2.t
2

(E.7.7)

(E.7.8)

zdelii kullanlarak,

I3 =

+150

k 2 +150
d
(

t
)

cos(6t 6 2)d(t )

18 +30
+ 30

k2
1
+150
+150
I3 =
[t ] +30 [sin( 6t 6 2] + 30
18
6

1
2 1

3 6 sin( 6 + 180 6 2) + 6 sin( 6 + 180 6 2)

I3 =

k2
18

I3 =

k2
27

(E.7.9)

(E.7.10)

(E.7.11)

(E.7.12)

bulunur. Toplam entegral ifadesi,

I 2eff =

1
( I1 + I 2 + I 3 )

(E.7.13)

deerleri yerine konursa,

I

2
eff

I eff

1 2.
k 2
= (
+0+
)
3
27
18 + k 2
=
27

eklinde bulunur.

(E.7.14)

121

Ek 8
fazl tam dalga kontroll dorultucu giriine enjekte edilen n
harmonik akm katsays (k)nn bulunmasn (An,fourier katsaysnn bulunmas).

Fourier serisine ait An katsays,

2

1
I( t ) sin ntd(t )
0

An =

2
An =

(E.8.1)

+150

1
(1 k sin( 3t 3 )) sin n.td (t )
3
+ 30

+150

+150

2
1
( sin n.td(t ) k sin( 3t 3 ) sin n.td(t ))
+ 30
3 +30

An =

(E.8.2)

(E.8.3)

Bu entegrali, iki entegral toplam eklinde ifade edersek,

+150

sin ntd(t )

I1 =

(E.8.4)

+ 30

I2 =

k
3

+150

sin( 3t 3 ) sin ntd(t )

2
(I1 + I 2 )

An =

(E.8.5)

+ 30

(E.8.6)

I1 entegralini yle buluruz,

I1 =

+150

+ 30

sin n.t.d (t )

(E.8.7)

122
+150

I1 = cos nt
n
+30

I1 =

(E.8.8)

1
[cos( n + n 30) cos( n + n150)]
n

cos A cos B = 2 sin(

A+B
AB
) sin(
)
2
2

(E.8.9)

(E.8.10)

Trigonometrik zdelii kullanldnda ,

I1 =

2
sin( n + n 90) sin( n 60)
n

sin x. sin y =

1
1
cos( x y ) cos( x + y )
2
2

(E.8.11)

(E.8.12)

trigonometrik zdelii kullanlarak,

I1 =

2
cos n sin n 60
n

(E.8.13)

sonucu elde edilir.

k
I2 =
3

+150

sin( 3t 3 ) sin ntd (t )

(E.8.14)

+ 30

Entegralini zmek iin paral entegral formln kullanrsak,

I = sin( 3t 3 ) sin ntd(t )

(E.8.15)

Bu entegrale paral entegral formln uygularsak,

u.dv = u.v v.du

(E.8.16)

sin nt = u

(E.8.17)

n cos ntd(t ) = du

(E.8.18)

sin( 3t 3 )dt = dv

(E.8.19)

123
1
cos(3t 3 ) = v
3

(E.8.20)

1
n
= sin nt cos(3t 3 ) + cos nt cos(3t 3 )d (t )
3
3

(E.8.21)

I = cos nt cos(3t 3 )d (t )

(E.8.22)

Entegraline, tekrardan paral entegral formln uygularsak,

cos nt = u

(E.8.23)

n sin ntd(t ) = du

(E.8.24)

cos(3t 3 )d(t) = dv

(E.8.25)

1
sin( 3t 3 ) = v
3

(E.8.26)

u.dv = uv vdu

(E.8.27)

Formln tekrardan kullanrsak,

=

1
n
cos nt sin( 3t 3 ) + sin nt. sin( 3t 3 )d (t )
3
3

I=

(E.8.28)

3
n
sin nt. cos(3t 3 ) 2
cos nt. sin( 3t 3 )
n 9
n 9

(E.8.29)

(8.14) denkleminde yerine koyarsak,

+150

kn
k

I2 =
cos nt. cos(3t 3 )) +
sin nt. sin( 3t 3 )
2
2
27 3n
9 n
+30

I2 =

2.kn
cos n. cos n 30. cos
3
n2 9

(E.8.30)

2.k. sin n. cos n30. sin

(E.8.31)

elde ederiz.
An =

2
(I1 + I 2 )

(E.8.32)

124
kn

k.sin n sin
cos n cos
1
3
4 sin n 60
A n = cos n +
2
n
n 9

(E.8.33)

ifadesi elde edilir.

Ek 9
fazl tam dalga kontroll dorultucu giriine enjekte edilen n
harmonik akm katsays (k)nn bulunmas (B n,fourier katsaysnn bulunmas).

Fourier katsays Bn yle hesaplanr,

Bn =

+150

(1

+ 30

k
sin( 3t 3 ) cos ntd (t )
3

(E.9.1)

Entegralini iki entegral toplam eklin de ifade edersek,

+150

cos ntd(t )

I1 =

(E.9.2)

+ 30

k
3

I2 =

Bn =

+150

sin( 3t 3 ) cos ntd(t )

(E.9.3)

+ 30

2
(I1 + I 2 )

(E.9.4)

I1 entegralini syle buluruz,

+150

I1 =

cos nd (t )

(E.9.5)

+ 30

+150

I1 = sin nt
n
+30

I1 =

1
[sin( n + n150) sin( n + n 30)]
n

(E.9.6)

(E.9.7)

125
sin A sin B = 2 cos(

A+B
AB
) sin(
)
2
2

(E.9.8)

trigonometrik zdelii kullanldnda,

I1 =

2
cos( n + n 90) sin( n 60)
n

(E.9.9)

I1 =

2
sin n. sin n 90. sin n 60
n

(E.9.10)

sin x. sin y =

1
1
cos( x y ) cos( x + y )
2
2

(E.9.11)

zdeliini kullanrsak,
I1 =

2
sin n. sin n 60
n

(E.9.12)

eklinde bulunur.
k
I2 =
3

+150

sin( 3t 3 ) cos ntd(t )

(E.9.13)

+ 30

I = sin( 3t 3 ) cos ntd(t )

(E.9.14)

u.dv = uv vdu

(E.9.15)

paral entegral formln uygularsak,

cos nt = u

(E.9.16)

n sin nt.d(t ) = du

(E.9.17)

sin( 3t 3 )d(t) = dv

(E.9.18)

1
n
= cos nt cos(3t 3 ) sin nt. cos(3t 3 )d (t )
3
3

(E.9.19)

Tekrardan paral entegral formln uygularsak,

sin nt = u

(E.9.20)

n cos ntd(t ) = du

(E.9.21)

126

cos(3t 3 )d(t ) = dv

(E.9.22)

1
sin( 3 3 ) = v
3

(E.9.23)

1
n
n2
I = cos nt cos(3t 3 ) sin nt sin( 3t 3 ) +
I
3
9
9

(E.9.24)

I=

3
n
cos nt. cos(3t 3 )
sin nt. sin( 3 3 )
2
9n
9 n2

(E.9.25)

snr deerleri kullanrsak,

+150

kn
k

I2 =
cos nt cos(3t 3 ) +
sin nt sin( 3t 3 )
2
2
27 3n
9 n
+ 30

(E.9.26)

k
kn

9 n 2 cos(n + n150) cos(3 + 90 3 ) + 27 3n 2 sin( n + n150)

I 2 = * sin( 3 + 90 3 )
cos( n + n 30) cos(3 + 90 3 )
2

9n

kn

27 3n 2 sin( n + n30) sin( 3 + 90 3 )

(E.9.27)

I2 =
Bn =

2.k.n
sin n cos n30 sin
3
n2 9

2k. cos n. cos n30. sin +

2
(I1 + I 2 )

kn

k. cos n. sin +
sin n. sin
1
4
3
B n = sin n +
sin n 60
2
n 9
n

olarak bulunur.

(E.9.28)

(E.9.29)

(E.9.30)

127

Ek 10
fazl tam dalga kontroll dorultucu giriine enjekte edilen nc
harmonik akm katsays (k)nn bulunmas

An ve Bn katsaylarn kullanarak akmn genel ifadesi,

(k sin n. sin

kn

cos n. cos )
1 cos n + 3

sin nt +
n

n2 9

I =
sin n 60
(k cos n sin

n =1

kn

+
sin n sin )

1 sin n + 3
cos nt

n2 9

(E.10.1)

Giri akmnn nci harmonik iin efektif deeri,

In =

( A 2n + B 2n )
2

(E.10.2)

128
2
2

( k. sin n sin
1

n sin n +

kn

cos n cos )
1
8
(
k
cos
n

sin

+
2
+

sin n 60 cos n + 3
2
2

kn

n 9
n

sin n. sin )

n 9

In =

(E.10.3)

(k sin n sin
(k cos n sin n +

kn
kn

cos n cos )
sin n sin )
2 2
1
+ 1 sin n + 3
(E.10.4)
In =
sin n 60 cos n + 3
2
n

n 9
n2 9

= 0, = 0
deerleri iin,
In =

2 2
kn 2

sin n 60 o 1 2
n.
3n 27

(E.10.5)

elde edilir.
n=1 deeri iin,
I1 =

2. 2
k
sin 60 o.(1
)

24

I1 = 0.77969 + 0.03249.k

(E.10.6)
(E.10.7)

Temel harmonik akmnn karesini alrsak,

I12 = 10 5 (105.6.k 2 + 5066.4.k + 60791.6)

(E.10.8)

nc harmonik akmn enjekte ettikten sonar giri akmnn efektif deeri,

I eff =

k 2 + 18
= 10 5 (3703.7.k 2 + 66666)
27

(E.10.9)

Giri akmnn toplam harmonik distorsiyonu,

THD I =

I 2eff
1
I12

(E.10.10)

129
THD I =

3703.7.k 2 + 66666
1
105.6.k 2 + 5066.4.k + 60791.6

(E.10.11)

Toplam harmonik distorsiyonunu minimum yapan deer birinci trevi sfr yapan deerdir.
dTHD
=0
dk

(E.10.12)

Gerekli sadeletirmeler yapldktan sonra,

18764425.68k2+436227838.6k-337756622.4=0

(E.10.13)

k1=0.75007
k2=-23.998
eklinde bulunur. Giri akm toplam harmonik distorsiyonunu minimum klan deer pozitif
deerdir.

130

ZGEM
Doum tarihi

27.05.1960

Doum yeri

Mardin

Lise

1975-1978

Mardin Lisesi

Lisans

1981-1985

stanbul Teknik niversitesi, Elektrik-Elektronik

Fakltesi, Elektrik Mhendislii Blm

Yksek Lisans

1986-1988

Yldz niversitesi, Fen Bilimleri Enstits,

Elektrik Mh. Anabilim Dal

Doktora

1991-1997

Yldz Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits,

Elektrik Mh. Anabilim Dal,
(Elektrik Tesisleri Program)

alt kurumlar
1986-1988
Keban letme Grup Mdrl
1990-1992
Bayndrlk ve skan Mdrl(Mardin).
1992-Devam ediyor Meslek Yksekokulu (Mardin)