Kekayaan Ekonomi

Sarawak Mendorong
Penjajahan Keluarga
Brooke
Bab 4

KEKAYAAN EKONOMI SARAWAK

MENDORONG PENJAJAHAN
KELUARGA BROOKE

Perpecahan Membuka
Ruang Penjajahan

Keluarga Brooke
Meluaskan Kuasa

Keluarga Brooke
Memantapkan
Pentadbiran

Perubahan Ekonomi di Bawah

Pentadbiran Keluara
Brooke

Perubahan Sosial
Di Bawah Pentadbiran
Keluarga Brooke

Perpecahan Membuka Ruang

Penjajahan

Kesultanan Brunei

. Melantik Pembesar-pembesar tempatan

mentadbir Sarawak tanpa campur tangan

Brunei

Pangeran Indera Mahkota

Mengambil alih kuasa pembesar Melayu tempatan

Kurun ke-19 menjadi wakil pemerintahan Kesultanan
Brunei
Mengambil alih perdagangan emas dan antimoni
Mengenakan cukai yang tinggi kepada penduduk
tempatan
Tidak membayar upah kepada orang Bidayuh yang
bekerja di lombong antimoni

Kesan

Orang Bidayuh dan

Orang Melayu
menentang pemerintah
Brunei Sarawak

James Brooke
1.
2.
3.
4.

5.

6.

Berjaya menamatkan tentangan

Pelantikan Brooke dilengah-lengahkan Pangeran
Brooke marah dan membedil Kuhcing
1841, Pangeran terpaksa melantik Brooke sebagai
Gabenar dan Raja Sarawak
1842, Brooke menghadap Sultan Brunei untuk
mengesahkan kedudukan
Sultan Brunei gerun melihat kedatangan Brooke dan
angkatannya lalu mengiktiraf perjanjian 1841 dengan
penambahan syarat-syarat baru

Sultan Omar Ali Saifuddin

(a)

(b)

1846, baginda menentang Brooke

Baginda berjaya ditewaskan
Perjanjian baru juga dibuat di mana,
Brooke diiktiraf sebagai Raja
Sarawak yang Merdeka
Berkuasa penuh ke atas Sarawak

Pangeran Raja Muda Hashim

1.
2.
3.

4.

Dihantar menamatkan tentangan

1840, didatangi James Brooke
Meminta pertolongan Brooke
menamatkan tentangan.
Berjanji melantik Brooke sebagai
Gabenor jika berjaya

Perjanjian antara Pangeran Raja Muda HashimJames Brooke (1841)

Antara syarat perjanjian ialah:

1. James Brooke memerintah negeri
Sarawak dan Menguasai segala
hasilnya
2. James Brooke harus menghormati
dan memelihara undang-undang dan
adat istiadat orang Melayu

Perjanjian antara Sultan Omar Ali Saifuddin

dengan Brooke1842

1.

2.
3.
4.

Antara syarat perjanjian ialah:

Sultan Brunei menyerahkan Sarawak dari kawasan
Tanjung Datu ke Sungai Samarahan dan
menyerahkan segala hasil cukainya kepada James
Brooke dan pewarisnya
James Brooke akan membayar 2500 dolar setiap
tahun kepada baginda
Agama dan adat istiadat penduduk Sarawak tidak
boleh diganggu.
Sultan Brunei mengiktiraf James Brooke sebagai
Raja Putih Sarawak

Sarawak pada tahun 1841

Soalan 1:
lengkapkan carta di bawah

Sebab-sebab penduduk
tempatan
Menentang pentadbiran
Pangeraan
Indera Mahkota

Soalan 2:
Apakah tujuan Sultan Brunei menghantar pengeran Raja
Muda Hashim ke Sarawak?
A.
B.
C.
D.

Membantu James Brooke

Membantu Datu Patinggi Ali
Menguasai hasil antimoni dan emas
Menamatkan kebangkitan penduduk
tempatan
D

Soalan 3.

Pangeran Raja Muda Hashim terpaksa melantik James Brooke menjadi Gab
Dan Raja Sarawak yang Pertama

Apakah peristiwa yang menyebabkan Raja Muda Hashim melantik James

Brooke sebagai Raja Sarawak?

A.
B.
C.
D.

Bandar Kucing dibedil

Penentangan orang Bidayuh
Penubuhan angkatan laut British
Desakan daripada Pembesar tempatan

Keluarga Brooke
Meluaskan Kuasa
Dari tahun 1853 hingga 1905

Tahun 1853

1853, berlakunya
penentangan di Saribas
dan Batang Lupar
Sultan Abdul Mumein
tidak dapat mengawal
penentangan
Lalu menyerahkan
tanah antara sungai
Samarahan dengan
Sungai Rajang dengan
bayaran 1500 dolar
setahun

Tahun 1861

Berlakunya
masalah
kekacauan di
sepanjang
Sungai Rajang
Sultan Mumein
menyerahkan
Sungai Rajang
dan menerima
bayaran 4500
dolar setahun

Tahun 1883

Berlakunya
pembunuhan beberapa
orang Murut di
Lembangan Sungai
Trusan.
Hal ini menyebabkan
kawasan tersebut
diserahkan dengan
bayaran 4500 dolar
setahun

Tahun 1905

Charles Brooke
telah membeli
Lawas
daripada
Sultan Hashim
Jalal (18851906)

KELUARGA BROOKE MEMANTAPKAN PENTADBIRAN SARAWAK

PERKENALKAN PEMERINTAHAN BERAJA

PEMIMPIN TEMPATAN DILIBATKAN DALAM PENTADBIRAN
MEMBENTUK MAJLIS TERTINGGI DAN MAJLIS NEGERI
DIBAHAGIKAN KEPADA LIMA BAHAGIAN, SETIAP BAHAGIAN
DITADBIR OLEH MAJLIS BAHAGIAN.

PENGLIBATAN
PENGLIBATANPEMIMPIN
PEMIMPINTEMPATAN
TEMPATANDALAM
DALAM
PENTADBIRAN
PENTADBIRANBROOKE
BROOKE
MAJLIS

TERTINGGI

KEANGGOTAAN
RESIDEN BAHAGIAN PERTAMA
EMPAT ORANG DATU MELAYU

MAJLIS

NEGERI

KEANGGOTAAN
KETUA KAUM BUMIPUTERA

TUJUAN

TUJUAN

MENASIHATI JAMES BROOKE

MEMBERI PELUANG PEMIMPIN

BUMIPUTERA BERSIDANG TIGA KALI
SETAHUN

MEMBUAT SEMUA DASAR

MELULUSKAN UNDANG-UNDANG
DAN PERATURAN BERKAITAN
PENTADBIRAN

MENGAMBIL BAHAGIAN DALAM

PENTADBIRAN

MAJLIS BAHAGIAN

KEANGGOTAAN
RESIDEN,PENOLONG RESIDEN,PENOLONG
PEGAWAI DAERAH, PEGAWAI ANAK NEGERI

TUJUAN
MENASIHATI RESIDEN

MENGETUAI OPERASI KETENTERAAN

MENJAGA KEAMANAN MENGUTIP CUKAI

BAGI MELICINKAN PENTADBIRAN

PERLUNYA BEBERAPA JABATAN DI
TUBUHKAN SEPERTI JABATAN
KEHAKIMAN, JABATAN POLIS, JABATAN
KASTAM DAN CUKAI, SERTA PEJABAT
POS

PERJANJIAN ANTARA BRITISH DENGAN

CHARLES BROOKE (1888)
SYARAT-SYARAT
PERJANJIAN :

BRITISH MELINDUNGI SARAWAK DARIPADA SERANGAN

MUSUH

KELUARGA BROOKE MEMERINTAH NEGERI DENGAN BEBAS

HAL EHWAL LUAR NEGERI ADALAH DI BAWAH KAWALAN

BRITISH

1941

CHARLES VYNER BROOKE MENCADANGKAN

PERLEMBAGAAN SARAWAK YANG MEMBERI KUASA
PEMERINTAHAN KEPADA RAKYAT SARAWAK

PERLEMBAGAAN SARAWAK 1941

ANTARA ISI KANDUNGAN IALAH :
1.

CHARLES VYNER BROOKE MENYERAHKAN KUASA MUTLAKNYA KEPADA

MAJLIS TERTINGGI DAN MAJLIS NEGERI

2.

RAJA SARAWAK MEMERINTAH DENGAN NASIHAT MAJLIS TERTINGGI

3.

MAJLIS NEGERI DIBERI KUASA MELULUSKAN UNDANG-UNDANG DAN

MENGURUSKAN KEWANGAN

4.

RAJA MEMPUNYAI KUASA UNTUK MEMBATALKAN UNDANG-UNDANG

YANG DILULUSKAN OLEH MAJLIS NEGERI

5.

RAJA BROOKE MELANTIK KEBANYAKAN AHLI MAJLIS TERTINGGI DAN

MAJLIS NEGERI

PERLEMBAGAAN INI GAGAL DILAKSANAKAN

KERANA PERANG DUNIA KEDUA MELETUS

PERUBAHAN
PERUBAHANEKONOMI
EKONOMIDI
DIBAWAH
BAWAH
PENTADBIRAN
PENTADBIRANKELUARGA
KELUARGABROOKE
BROOKE

TIDAK MENGGALAKKAN
KEMASUKAN PELABUR
ASING KERANA INGIN
MENJAGA KEPENTINGAN
EKONOMI

ORANG CINA DIBERI

PELUANG BERDAGANG
DAN MELOMBONG

PEMBANGUNAN TIDAK
SEIMBANG HANYA
TERTUMPU DI
BAHAGIAN PERTAMA
DAN KEDUA

KEGIATAN EKONOMI
YANG DIJALANKAN

HASIL HUTAN (SARANG

BURUNG, GETAH
JELUTUNG DAN ROTAN
SARANG BURUNG
BERKHASIAT & MAHAL
HASIL HUTAN SEPERTI
KAPUR BARUS,DAMAR,
DAN KAYU BALAK BERI
KEUNTUNGAN

TANAMAN BARU - GETAH DAN

TEMBAKAU DI PERKENALKAN

TANAMAN
TRADISIONAL(KELAPA,
GAMBIR,LADA HITAM,
POKOK SAGU/RUMBIA)

TANAMAN TRADISIONAL
GAMBIR

LADA HITAM

1885,jumlah eksport
gambir 1370 tan

Ditanam oleh orang Cina di

bahagian Pertama dan Ketiga

SAGU
KELAPA
Ditanam oleh orang Melayu di
Bahagian Pertama dan Kedua

Ditanam di Sungai
Igan,Oya,Mukah dan Bintulu

HASIL HUTAN

KETERANGAN

HASIL
Sarang Burung

dikutip dari gua batu kapur

seperti Gua Niah
Mempunyai khasiat
Dijual dengan harga yang
tinggi

Getah Jelutung

Pembalakan

Hasil hutan lain

dieksport ke Amerika
Syarikat
dijalankan oleh Syarikat
Borneo dan orang Cina di
sekitar Sungai Rajang
Hasilnya dieksport ke Hong
Kong, Australia dan Amerika
Syarikat
kapur barus, rotan,
damar,

PERLOMBONGAN MEMANTAPKAN
KEKAYAAN KELUARGA BROOKE
EMAS
~ DILOMBONG

DI BAU OLEH PELOMBONG CINA

1857,PELOMBONG CINA TIDAK BERPUAS HATI DNEGAN CUKAI

YANG DIKENAKAN BROOKE
~

~ KEMUDIAN

DIUSAHAKAN SYARIKAT BORNEO

ANTIMONI
~ DIUSAHAKAN

OLEH SYARIKAT BORNEO DI BAU DAN KUCHING

MINYAK
~

USAHA CARI GALI BERMULA TAHUN1882

~ TELAGA

PETROLEUM PERTAMA DI MIRI

~ 1909,

THE ANGLO-SAXON OIL COMPANY MENDAPAT KONSESI

MELOMBONG PETROLEUM
~

1917, KILANG MENAPIS MINYAK DIDIRIKAN DI LUTONG

LATIHAN PENGUKUHAN
SOALAN OBJEKTIF

MAJLIS NEGERI
MAJLIS TERTINGGI

1. Pada pendapat anda, apakah tujuan James Brooke

mewujudkan kedua-dua jentera pentadbiran di atas?
A.

melicinkan pentadbiran

B.

menjaga keamanan

C.

memperkenalkan sistem parlimen British

D.

menyediakan rakyat berkerajaan sendiri

2. Apakah peranan yang dimainkan oleh Majlis Bahagian?

I.

memungut cukai

II.

memudahkan pentadbiran

III.

mengubal undang-undang Bahagian

IV.

menasihati Residen dalam pentadbiran

A.

I dan II

B.

I dan III

C.

II dan III

D.

III dan IV

3. Perlombongan turut diberi perhatian semasa

pentadbiran James Brooke di Sarawak. Apakah bahan
galian yang dilombong di Bau?
I.

Emas

II.

Antimoni

III.

Minyak petroleum

IV.

Arang batu

A.

I dan II

B.

II dan III

C.

III dan IV

D.

I dan IV
A

PERUBAHAN
PERUBAHAN SOSIAL
SOSIAL DI
DI BAWAH
BAWAH
PENTADBIRAN
PENTADBIRAN
KELUARGA
KELUARGA BROOKE
BROOKE
Keluarga Brooke melaksanakan DASAR PECAH DAN PERINTAH
Tujuan : MENGUKUHKAN KUASA
Dasar Pecah dan Perintah Setiap kaum dipisahkan dengan kegiatan
ekonomi dan petempatan yang berbeza

Ekonomi

Petempatan

Orang Melayu

Pentadbiran

Orang Iban

Ketenteraan

Orang Cina

Pertanian,
perlombongan,
perdagangan

Orang India

Perniagaan kain

Orang Sikh

Polis

Bumiputera tinggal di
pedalaman
Orang Cina tinggal di
bandar-bandar
Kesannya:

Perpaduan kaum
terhalang

Kedudukan sebagai Raja

Sarawak terjamin

KESAN PERKEMBANGAN EKONOMI DAN

PERTAMBAHAN PENDUDUK
1. Perkembangan bandar-bandar
Menjadi pusat pentadbiran
dan perdagangan.
Kuching (1841), ibu negeri
dan pusat pentadbiran
kerajaan.
Miri (1910), mula menjadi
pusat kegiatan melombong
petroleum.

2. Kemudahan Asas (jalan raya,

air dan elektrik)
Terhad di bandar-bandar
(kawasan pentadbiran
dan kegiatan ekonomi).

3. Perkhidmatan Kesihatan
Hospital dan klinik dibina oleh
Mubaligh Kristian di bandar
besar.

4. Pengangkutan
a. Kereta api
1917, landasan Kuching Bau
dibina
1932, perkhidmatan dihentikan
akibat kemelesetan ekonomi.
b. Pengangkutan air
Di Kuching, syarikat perkapalan
Singapore and Sarawak
Steamship Company memberi
perkhidmatan.
c. Kapal terbang
1924, menghubungkan Kuching
dan Singapura.

5. Perkhidmatan Telegraf, Pos

dan Telefon
1897, wujud perkhidmatan
telegraf antara Kuching Singapura.
1931, pejabat pos dibina di Kuching.

SEKOLAH
MELAYU

SEKOLAH
CINA

PENDIDIKAN

SEKOLAH
INGGERIS

SEKOLAH MELAYU

1. 1883, sekolah rendah berpengantar bahasa Melayu dibina

( 42 tahun selepas pemerintahan Brooke).
2. Tujuan pembinaan - Melatih orang Melayu menjadi guru
sekolah Melayu dan kakitangan rendah kerajaan.
3. Buku-buku dibawa dari Semenanjung Tanah Melayu.
4. Sekolah Melayu yang dibuka kerajaan :
i. Sekolah Merpati Jerpang
ii. Sekolah Encik Buyong
5. Kemudahan sekolah tersebut digabung menjadi Madrasah
Melayu.

SEKOLAH
INGGERIS

1. Kerajaan mengalakkan
Mubaligh Kristian
mendirikan sekolah
Inggeris.
2. Antara sekolah terawal
ialah Sekolah St.Thomas
( 1848 ), Sekolah St.Mary
( 1850 ) dan Sekolah
St. Teresa ( 1855 ) di
Kuching.

SEKOLAH
CINA

1. Sekolah Cina dibina dan

diuruskan oleh orang
Cina.
2. Guru, sukatan pelajaran
dan buku teks dibawa
dari Cina.

LAIN-LAIN
TENTANG
PENDIDIKAN
Keluarga Brooke tidak yakin pendidikan
Barat sesuai untuk penduduk tempatan.
Charles Brooke membina sekolah untuk orang Melayu dan Cina sahaja.
Sekolah untuk orang Dayak tidak digalakkan kerana mahu mengekalkan
cara hidup mereka.
1917, sekolah untuk kaum Melanau didirikan.
1924, Jabatan Pelajaran ditubuhkan.
1976, hanya terdapat 25 buah sekolah kerajaan.
Ada guru-guru sekolah kerajaan dilatih di MPSI , Tanjung Malim.
1940, Maktab Perguruan Kent didirikan untuk melatih guru-guru sekolah
Melayu.

LATIHAN PENGUKUHAN
Soalan Objektif

Kaum

Pekerjaan

Melayu

Pentadbir

Cina

Pertanian

Iban

Ketenteraan

1. Jadual di atas menunjukkan pengenalan pekerjaan berdasarkan

suku kaum di Sarawak pada kurun ke19. Berdasarkan maklumat
tersebut, apakah bentuk dasar pemerintahan kerajaan Brooke di
Sarawak?
A
B
C
D

Perpaduan kaum
Pecah dan perintah
Ekonomi antarabangsa
Utamakan penduduk tempatan

Bandar X

Pusat pentadbiran kerajaan

Sarawak mulai tahun 1841.

2. Rajah di atas merujuk kepada salah sebuah bandar di

Sarawak. Apakah bandar yang dimaksudkan di atas?

A
B
C
D

Bau
Sibu
Saribas
Kuching

 Jabatan Pelajaran ditubuhkan pada tahun 1954.

Guru-guru mendapat latihan di Maktab Perguruan

Sultan Idris.
Maktab Perguruan Kent didirikan pada tahun 1940.

3. Berdasarkan maklumat di atas, apakah matlamat yang hendak

dicapai oleh kerajaan Sarawak melalui usaha-usaha tersebut?
A Meningkatkan mutu pendidikan di Sarawak
B Memberi keutamaan kepada perkembangan sekolah Melayu
C Meningkatkan daya saing sekolah Melayu dengan sekolah lain
D Menambah peluang kenaikan pangkat untuk guru-guru sekolah
Melayu
A