H.

rAKOEXT1

OP171/10371 3A 7ICTOPVJY
171 ETHOPPAC) -71JY 150CHE

HECTAHAK orymkITIA .
LICJAM1/3,50HE.
nOPLIJE1-(j10 CPEA HA CJE.-13EPC-3ATIA,LIY.

1933.
MCJIAMCKA ,41.10H1-11-1KA IIITAMrIAPI4JA
CAPAJEBO

HECTAHAK BOTYMI/IJIA

Spomenika grada
C77

I 78

94( 497 6) 27i1 1645(497 6)"10/18"

cn
cm

0121245

COB I SS o

M11:4SkA

111111ROA

11P.SAN

saltairre

o
-

ttr J,
it

/^-

19

HcropRja 6ocaHcxe npwaHe, on fficHora nocTaHxa na no Ronamie nponacTR, ncnyibeHa je

6orymnimma A 6orymincTHom. Ilanom BocHe OA
jenHom HecTaje A 6orymuna: ibrix Hema HH y BoCI111, HHTH Rma IblIXOBRX 1136ier./IFILIa y 3anaAuntm
y cjeHepHrim xpnruhancxnm 3emlbama.
HaponHo upenarbe xawe na cy nprimminT
ncnam, na 6H cagyaann caoja nmaffla g npusunerncan no.no*aj.
14cTopwnn Kanajese nucone THpne, Aa cy
ce 6orymnna n?enana no6ponon,Ho Mexmeny 11.
zz na cy no6poHons,Ho npreinum ucnam.
143HjecHa cpncER ncToprnw, oneT, THpne
na je npxHa 6ocaHexa" qncTo npaHocnawbe, H
,/XH je ibeHo jepeTRrErrso" o6Fmna nannicxa
H3111HUrbOTHHa. HojenHa on THX THpnika He moAe ce noxa3aTR, anR naHac nocnRje o6jawbrisaffla
catiyHaHRx noxymenaTa n no3Havax pe3ynTaTa
RenRTRHaffla HacenA, mo)xe ce yTHpnriTa xaxo je
Hecrano 6orymnna.
To nnTatbe o6pabyje onaj Hannc II noxywasa
na ra, nocTynuo R nonynapno, pacHnjeTnR.
,

5
4

noCTaHaic 6orymIJICTBa. BOTyMILTICTBO je

nocTano y X. Bexy, y Byrapcxoj, a oaarne.

npexo Cp6Hje, aaxBaTH.no Bocny., Kaxo ce OHO
jaBano xao npaBocnaBHa cexTa, Haje morno npoapHjeTH Ha aanaa, meby xaTonruce. I-IpaBocnaBHa
cpnexa rtpxBa HHje 6Hza joar oprarunoBaHa
unrperby 6orymnncTsa Intje crajana Ha nyTy. Ho,
IITM je cs. CaBa oprammoBao cpucxy awroxechazHy upxBy, noueo je nporoa 6orymwra y Cp6HjH
01111 cy ce CK/10HIMEL y BocHy. Ha ffirixoBy
cpehy Taaa ce chopmnpana 6ocaacxa npnraBa.
BorymBacrBo nocTaje Bp)BaBBa Bjepa.

Oaa cerra aourna je Kao nopyueHa npratm 6ocaHCKIIIVI 6HHOBHHH, KynrtHy a MaTrijH HFIFIOCAHBy.
CacBmm je cnopeatto aa na cy ornt 6HArt npunanHuna oBe cexTe HnH artcy. Bnartaon FIJIH AHHHCTIlja,
xoja rarje y upasH umana ocnona, rtHje ce morna
oapzaTH. Cp6H cy Hmana awroHomay upxBy n
cpricxa upxBeHrr nornaBapH 3aBC11/111 cy oa CBOjax B.naaanana. AKO BocHa npneraHe y3 npaBocnanibe uaruhe nort yrrntaj Cp6Hje a KoHauHo
H3T)7 611TH cHojy camocTanHocT. AKO nprIcTaHe
Karonruce orura noroToBy, jep cy ce Beh Taaa
KaTonuuKta 6ucxyrut Lt nanciar nerarn, peaom
Aplicana 3a crapHje ort 6aHa. Bocattcymm
6aHoBama nuje ocTajao apyra ocnortau ocum
6orymfina a OHH cy Taj je,zoartu nprticaaTHAH.I.IpxBa 6ocaricxa, Kaxo cy ce 6oryburnH camrt Ha3HBana, 6Hna je aoxpaja rnaBHH ocnonan 6ocaHcxe
camocTanHocTH. Bocanoca exacTae.na nuje 6Panu.na
camo ceoca 6.574,4ao4a xezo, y upeom pe4y, ceojy ejepy.

PacupocTmpaffieuvese. Teprrropuj rtpKBe

6ocaHcxe x TepuTopstj apnease 6ocaHcxe uo CTjenana II. KoTpom.artaha noxnanajy ce, ca H3HHMKOM
cacKo-ay6poBaRKEtx Haceo6Haa, Koje cy 6Hne KaT0.1111x1Ke. KaTOJIIKH 6HCKylia, Kao TybHHHH, arrcy
morna npotunprwaTH xaTonlyancTso, na cy HeripP-cTarto TyncaxanH 6ocancxe 6aHoBe nann a xpan,y
yrapcxom. BocaHcKH 6aHoart ce 6paHe on THs onTynca6a xaxo mory, ana y nyHoj mjepH pecnexTyjy
HpxBy 6ocaHcxy, inTo cBjertoue tbrixoBe noBe.lbe.
Pazurir cmaTpa 6aHa Crjertaaa II. aa npaBocnamra,
ang PazIKOMe rmje 6ano noaaaTo Munerner,cxo npo-

KileTCTBO 6orymrina. To upoxneTcino uprinaaa XIV.

Bnjexy, jep je HeK0 mano aonauje, apyrom pyKom H
npyrrtm macranom, ymeTHyo meby npoxnerauxe H
Ho3HaTor rocra Parutna. ManeureBo je 6nHay BocHe;
ozt Tsprxa I. ,to Typcxor ocBojerba npratartano je
BOCHH II cBjeaouancTso mmneureBcxHxxanybepa upaje je Tagno Hero 113BjeluTaja KaTOJIHIIKPIX 6Hcxyna
nancxnx neraTa. Y Manemescxom nporczeTcTBy je
HocHnart JIHCTe 601`), MHJICKHR npoKnerratKa .6ocartcicH 6aH CTeckaHu.
Bart CTienaH je ocBojHo cpncxn Xym n Hexe
xpajeBe Ha 3anaay, raje je KaTonEtuna HpxBa 6Hna Beh npanHurto yTspheria. Huje BjepoBanto aa
je oBaj HM6HHHO3HR Bnaaanan mapao y Bjepy
cBojax HoBnx nonaHmKa, xao IIITO HH Lberos caBpemeratx uap CTethart X(yataa auje.rmpao Ispxe,
Hero r.neaao na nx Ha paarte HaqHHe 3arro6Hje.
CaMa upKBa 6ocaucKa TO Haje morna yuzurrru, jep
.je npoTHB ce6e nmana 6whe oprartn3oBarle H 6o. raTHje apxBe: npaBocnaBay a KaTonwncy. ,E(a

41,141% 4

,NASAN

je ofto Tsphefbe Taimo noyca3yje czrifaj GroHa.

J_Iy6porgraftH cy 6uma 6oramjs on
6ocaHcmfx 6oryzymna, na artax je Tpe6ano maoro mune BpemeHa, Brune Hero IuTO je nmana upxBa
6ocaHcxa. na ce nonaTonsrm npaBocnasHR CTOH.
HR RaJbfbe mapeibe Bocfce, noR Tspiwom
Haje morno RomfjeTH mupelbe 6oryymnersa HH
Ha nerox, HH Ha 3anaR. TBpTKO je 6ao HajTonepaHTHRjR Bneaanart caora BpemeHa.
Irocmfje TBpTicoBe cmprn 6ocaHcxo xpaJbescTBo ce oRpscaje crmfajem OKOJIHOCTH, a mucaxo
cHarom n Bjeurrasom xpaibesa 6ocancxnx.
Hpema Ry6poBatncum Roxymewrffma E3 Ro6a
xepHera CTjenana Byx=mha, R3rneaa Ra ce 6oryManCTBO npoumpano H Ha kberoHy Rpncasy.BorymancxR TOCT Pealm je fberoB RsopjaHRE
caBjermuc H cBjeRogR Ha CHPIM fberosam RoxymeHrxma. AnR, xa.zr ce mano 6wbe ocmoTpa pea
Kapaxrep oBe RBojRue, y To ce m.opa nocymfbaTR. Xeprzer 611 npomffjeszo Ia Recer Bjepa camo xaR 6R amao pagyHa. Kerr je ocBojRo RaTonatuce xpajese n3mehy HepeTse R LIernHe nperoBapao je c nauom o npena3y y xaTonmucy
Bjepy, ana oir Tora HRje 6Rno fmmTa, oReBffmco
36or Tora ruTo je xpan, CTjercaft ToMani npRcTao y3 nany, na ce nancica noTuopa 3a ocBajafbe BocHe aRje morna Ro6RTR. 36or acnRparmje
Ha BocHy fbemy cy Tpe6ane crfmnaTnje 6orymuza
H Be3a c fbama.Ymjeramf ,L(y6postraHrf, Kojama je
oBaj cycjea 6Ro mnoro TescR oR ocTanmc, norypRaR cy My cBora igosjexa, rocTa Peanaa. IIo
cBemy n3rneRa Ra je PaRRE R Ha IIaBnosnha

imopy czynalo Rsa rocnoRapa; Ra je TO tlEIHHO

Ha KocatnaHom RBopy, Roxa3afto je. Hnje Bjep oBaTao Ra je xfoBjex oBe BpcTe 6uo mccrfoHap a
jora mafbe Ra je nmao spemeHa 3a Taj nocao.
Cam xepuer CTjenaH H-Rje Ro6Ro BocHe H Hrfje
uMao noTpe6e Ra mmjerba Bjepy.
,I(ox je 6orymmicxR ycajex y Xymy y Haj6o.iby pyxy Bpno upo6nemaTRgan, RoTne je ycnjex icaromme apicBe Ha 3anaAy a npaBocamme
Ha ncToxy y TO RCTO spHjeme Hecymaffis. Y noBeibama xpa)ba CTjeuarra Tomarna, xoje ce eramce Ha 3ananHe xpajese, fmje smne ap6RTap AjeA
HpxBe 6ocaacxe Hero smcap chparbeBayncor peRa,
IHTO 3HaqH ua je KaTOJIFP:laBCTBO TIOTII3THO npeBnerrano. Jour je NnapRoff PyBapag npRmjeTno,
Ra XpBoje H fberoBa 6paha Hmajy Haporma nmeHa a H,FIXOB HOTOMHH icaTomma upxBeHa. Ha
ncToxy ncTo Taxo HaupeRyje HpaBocnaBaa upxBarIaTpujapx frapnrpaRcmf reHaRRje II, y nocnamf.
HH cfmajcluam xanyhepiama, xBann 6ocaacx.or MR TpononaTa, Ra je npeseo mHore xyryRepe (6oryyuanej Ha upaBocnaBibe. Y To BpHjeme Typrua cy
rocnoRapR y RCTOIIHOi BOCHH H Typcica je caffrfax6er cjeaRo y Bpx6ocHR. Tepuzuopuj upicee 6oeanerce upe,z, uckz; Boeue 6uo ie mamu neeo upuje
Orajenaua IL
flas, Bocue. Y xpossEw Mi xajza H3 OcTpomure Rma jeRfla upatra o MexmeRy II. OcBajagy:
CynTaa je npeR cBojEcm Rornammunma, HacpeR
Benmcor hrumma, nocTasno ja6yicy H TpascHo orf
Ra RoxBaTe ja6pcy a Ra Ha Fnanam He cTa-

8
9

Hy. Kan HnjenaH HRje 3Hao xako 6R To H3EtpurRo,

cynTaa je nonaxo c jenHe crpaHe cauwo

ja6yky A oneT pa3mo Ititnam. Ortaxo
je Mexmen XTHO Ba paryje c xprunhawtma. ,L(a
1111 je MRxajnosa npaqa tacrkntexa
H/111 PI3MHIMbena cnopenHo je, ana je Mexmen ortaxo panHo 3a
tutTarte cuoje ananaurme. 3a 30 ronrma on je
nakEtErnmpao cue nany CX/I0He xpRathancxe ApIxamme Ha nepRcttepRjH Typcicor naperua. Ca
BocHom je Hinno Hajname a Haj6pxce. Cmatbeaa
6ocartexa xparbemma EtRje Hmana Entrme on 300.000
nyrna, naxne Hajmine 75.000 onpacnax myruxapana, AOR je cynraftosa Bojcita 6una nuocTpyxo
Beha. Bocaticxm rpanouR cy 6RAR cna6R 3a MexmenoRy apmbepajy, ana HH TO Mexmeny ErRje
6H.no nocTa Hero je nnsep3Rjom Ha Camt A ,LbrnaBy npHrtyxao xparba Maimjy Tamo, a BpHMEIBLIIH
naHax R nornscaunm mrip na 15 ronREta ocarypao je na therms HanaA 6yne R3HeRanaa xao
rpom. TpH naua R3a onnacxa 6ocanckRx nocnaEtaxa xpeuyo ce cynraH ca CBOM BOiCKOM Ha
BocHy. H3rnena na je BRcorco y ro no6a 6Rno
y Typcxrtm pyxama, jep Mitxajno H3 OcTpouRne
He cnomathe HRxattua rpana no Bo6oHna.
llorpaHRnHH BlIaCTCJIHEI Kortaqesah ce npenao A cyirrari ra je Ha mjecry nocjexao. Mexmen
je 6uo cyumne cRrypaH y cHoj ansjeH, na
6a npaHno ma kakHe KoHuecHje. Bo6oHan je oncjeo caM cynTaH, a ffieroua naxa xonffirta pa3nana ce kao 6yjHrta no Bocam. Ko HRje nao y
poncruo, 33X.110HHO ce y xparberscxe H Etnacreocxe
rpanose (CTa71H0 HacratbeHo CTBHOBHBILITBO) HJIH
AOXBaTHO

y HenpoxonEte nnatunte (BnacH ca cuojRm craAHma A CacH pynapR). lloA Bo6oHnem canRo je
cynTaH orpomne TonoHe H fvAMa TOJIHKO nopynuto Tuphasy, na je rpany ocTajano AnH na ce
npena mmt na nocana R3rFute no nonybentber.
LIponacT je 6Rna HemilHoma H HOCHAH HRje cTaHrbana armaxEtx yczoua Hero ce npenana Ha MHXOCT H HeNLHJIOCT.

Y Bo6oHny je cynrau ca3Hao na je xpan,

no6jerao Ha 3anan A nojypno 3a 11,11M. Ilontro
je Beh H3ry6no Hany na crHitH xpan,a, 3ayerattRo je Hojcxy Ha nonpanunputom narby, npenHonarmy c Maxmyr-namom nocnao HanpRjen, a
on ce cam rtpanto non Jajue, HajaoutjH fl HajTuphit rpan 6ocancxR. IloxoA je 6Ro Taxo 6p3,
na. ce R36jerniute H3 BocHe mory H36pojarR na
npere. I/136jernime cy 6Rne ca xpajiber 3anana
aTOJIHHH.

Maxmyr-narna crxrao je xpaJba y Krbyny.

Kparb je 3Hao na TypcxR trotbaHRItH He mory say3era a.na na ce Ispharta xa mme nyro
onyrutpant cynTarty A Eberouoj apTivbepnjta. Maxmyr-naunt je 6Rno no cnafte A ort je notwo na.
nperosapa. O6ehao je xpan3y crtrypHocr xatuoTa yc lotaffla H xparb je npncrao, nortrro ce pannje
y Cmenepersy npenao ca cuojum cTprinem PaRHHojem, n H3HHO rnauy.
Mexmen I[. HHje 6130 HH mano tiene68ja (BHTe3) xao tberou njen MexmeA I. arm je 6Rno onacHo
3amjeprrra ce Hojcua, y Kojoj je mopan 6no Bpao
BECOR H BriTCLUTBO spno IXHielbeHO. Mexmen 11 ce

11
10

y neBox.n cjerHo ncAama, n3panno cheTBy on ruejxa A1111 BecTamaje H nocjexao xpa/ba, FberoBa
cTpana PaAaBoja H n3Bjecran 6poj Behe BAacTexe.
,L(a. JIH cy ce 6ocant.xa rpanon upenann
Ha xpaibeBy nopyxy, HJIFI inTo Fracy amana n3rAena Aa ce on6pane, uax IIH ,LIa ce Ayro 6parie,
rarra cy nmann nane y xamBy nomok cnorba, 3a
nac je upazagno cnopenno. Y OBM rpaxosnma
naje 6nAo FannTa capewbeno 3a oncaAy, oun cy
AoT.ne C.11y2KFIJIR 3a 36jeroBe on Typcxax rubaqxamynx gera H y ffinma je 6nAo mmoro maue
yera Aa jeny nero pyxy na mx 6pane
FIcraopujocu je Oanytra ,4a cy ce csu apa,loau
upe,Ta.zu 6es uwayesux yc.nosa u ,z4a cy cau 01-M, ICOitt
cy ce nani.nu y rpa4osuma, uocraa.nu ntyporo po6,be
(ne noAanuuu).
Finje 6u.no nuicanse us,ziaje. OCUJIL e.nacure.nuna
Koeatiesufia u 2pa,414 Ro6oeua NUICO ce nuje upe,lao
upuje repaAa nezo cau uor.nuje nem. Axo nma

xaxBe n3Aaje, ona je Ha xpaibeBoj cTpana, a xe

Ha cTpann FberoBe BAacTeAe.

Jla cy CIPH OBF1 /byAH jennorAacno B3jaarma
Aa he npehn He EcAam, To HamTa ne 6H n3mnjenano EbHX0B nonowaj. Ilpena3ax Ha ncAam nnje
majelbao connjanna uonomcaj. Jaffirmapa cy 6u4n
cTy6 napcnia, ann OHH, Roja cy y3CTH 133 HCIIpHjambeicor po6Jba, nncy 6aAn CJI060,ZIHH AqAy
na y cBoj nmeTax MOTMI OCTBKFITH HFIKOM OCHM
cyATany. JaFbaqapn, y3CTil on xparabancxnx noAanaxa cynTanonx, 6nna cy cno6o,nral JbyAn
r.torAn cBoje nmalbe ocrasTa mome xohe.

CynTan Mexmen Enje morao ocAo6oxura

oTxyna 01t CBOiHX BOiF111OBO po6Jbe OCHM .aa
Ka R ockannpa, jep je po63be npanaAaAo ffinma.
MnxajAo B3 OcTpoanne xaace B3pagaro, na je
cynTan oTxywhnBao ou cBojax Bojnaxa njegaxe
3a jaibaqape no UCT AyxaTa ki 3a Taj nocao Bmao
cBOje napognTe nacape. Axo ce yame Aa je 6nno
caMO nononna on onor 6poja, Kojn naBone acTopana (100.000), cyATau ra ne6n morno HR
nnje naAa y ponBorymnzexa BAacTena,
CTBO, He 6H Tpe6ana mnjelbaTa Blepy Aa .cagyBa
nmaFbe, jep cy Typna 6ana cyranne nyro y
ncToquoj Bncnn, Aa He 6R 3nann xaxo cy Tamo
xprnabancxa anacTena ocTana R gaibe aa csom
nmalby. Haponna TpaRIIIXHia He Bpaaa nnxaxBe
pa3Aaxe B3meby OFIBX, KOill cy npumana ncAam, II
onnx, Koja cy ocTann y cTapoj Bjepa. Ona upueuAeruje sence sa usAajy, uoranyno leAnaxo u Jnyc.numanuma u xputafianuma. Pa3yMHje ce Aa oso cxBaTalbe nnje 6nno o,rx notleTma, nero ce n3mnjeanno
Bjepcxa pa3A0311 Figuy CHJIHJIH 6orymane Aa
majelbajy Bjepy. OnFi" cy naAom Bocne 6unn II0TnyHo ocAo6obenn xarommor nparnexa, a morna
cy Ao6nTa cAo6ony Bjepe namne nero KaTOJIBBH,
jep cy KaTWIFILVI 611AH ucToBjepna ca cynTanoanm
nenpnjaTeibnma, Aox 6orymann macy Bmaxn csojax jennoBjeKanca meby cynTauomam nenpnjaTe)bama.
CyATaa je naxo ocBojno Bocny, ocTaBo
nocane no rpa,zxoBama, neraTo Bojcxe ,Txa ocBaja

12

XepnerosHay H Reypao ce BpaTHo y JenpeHe.

CynTaHosa Bojexa je nosena Benaxy macy,
-po6./ba T. j. cBe raTo je 6Hno cnoco6no sa Tpaacnopr, a npyro je BjepoBaTao ao6Hjeno, 6ap je
TO Kon TypaKa 6ao o6rmaj. Jenaa Ano oBor
po6/ba nompo je ung no6HjeR npa 'TpaacnopTy,
ocTaTax cy 3a,apAana BnacHarm sa ce6e snR cy
uponan Ha naBapHma xao csaxy Apyry un.a ,ncy.
1/1 02Z OHHX Koja cy crarna y Jeupene H y Ljaparpan, nompno je cHrypHo sme on 110.71013RHB, a
ocTanH cy nprimRAH ucnam y npBoj RAH y npyroj
reHepanaja R R3ry6ana ce y TypCKOM mopy.

Hecraiutic 6orymilza. Kaxo cy Typnu 3apo6una H onBena cso cTanno HacTaseHo craHoBHinarBo, CaCBM24 je upnponao na je jenaRm ynapom
HecTano 6orymuncxe snacTe.ne x 6oryr.u4AcKe
xnjepapx.Hje R X0HaT4110 CMIX OHHX, xoja cy o
BjepH 3HaAR mano nme. Y 3BMJIAT je ocTana
selmaa cTaHoBranwrBa, ana cy To 6Hza CacH
TonHLjH HAR BJtacn Ha spno MICKOM cTeneay
KynType, naxne y BjepcKom norneny thnoTaBTRa
maca. ,L(a je OBO TarlHO yTsphyjy nacaaa noxymeaTa. jenaaxo H Typcxa u xpRadiaucKa. Mexmen II, y jenaom macmy 2-Iy6postianama, Tpaam
ou FbLIX JZa He cxnasajy Bnaxe u BnarugHke, Koja
6jeace 36or xywbesa njermaa 3a jasatrape.
fIy6posgana namy nowmje cmpTH cynTaaa
Mexmena H Heycsjenor ynana xepnera Bnarxa
Kocage, na cy BnaTKa nossana Rnacia H na ce
Hepa36opwro OCAOHHO Ha camy kbrixoBy
CnomeaRna, Koje je o6jaHo TpyxenKa ,rryHH
cy xplunhancxe anacTene H3 Ilaanosulia Bem.The

13

ns X?.pHerosFme, ana Rs xpaybescxe BocHe Hema

1333 jaAHOT jejmnor. 14ma camo jenaH nomea o xpamiNaBcxoj (RwronHtixoj) BnacTenz y Bocaa, y IIRC/41
6ocaucKor cannax6era CxeHuep6era MsxajnoBmila
chojaRtmom xycTony 3B13JZOBRily, rnje ce .roBopH
o seroBoj 6paim. xaeBy ZIomum II xHesy MunyTrany ans je Benmo nwrase je JI OBO nRcmo

arrewraimo.
IlosHaTo je na Cy ce 6ocaacKa BnacTena
3BaAH no ony u na ce npeMa Tome upesHme cTanHo
majesano. LIeM cy ce TypHH yispuna y BOCHH,
Taj o6Hgaj npecTaje H ROA OHRX, KojH cy ocTainx
y cT apoj sjepH g Kon oimx, Koja cy upRmunn
ucnan. CHB IlaBna PaneHorha soBe ce Panocnas
IlasnoBah, anR ce seros CHH He sose sHme Pa,nowmanh Hero Hsaaarn Ilasnoanh a Rcro Taxo
seroB noTomax AnH6er Ilasnosuk. MycnRmancxn
BpauxopRim ce on osor Maxmyna, RojH je nornHyo Ha 6ojy flecnoTosy, no nana naaannbera 30By jessaxo.
II03HaTo je na cy Typrm 6HAH Heo6Rxrao
X0H3epBaTHRHH H cBe OCTaaJbaall oHaxo xaxo je
6uno R TO je upoy3poqHno oBy npomjeay. Typna
cy xpaj oxo PoraTRue 3Baa IIaene - HnH (IIaBnoBRila samn,a). OBaKBRX npesHmena KOJZ mycnnmaacxxx 6erosa y cpensoj BOCHR HRTH je 6H.no HIITH naHac uma.
OnBobesem po63ba upxBa 6ocaHexa< nana
je sajenao ca xpaJbescTBom 6ocancimm. .1haraeHa
xHjepapxHje H BnacTene, oHa ce Haje morna onpacaTH. IIRTase je camo, xo je upHmHo seHo HaUrbeACTBO KOX 6ocaucxax snaxa?

14

15

Hcaam o u 1463-1699. Typrm rmcy 6RInt

Humano npo3e.urrH: HIITH cy HaroHH.KH cHnom za
ce npHma ucnam HHTH cy umana RaKBRx macHoHapa. BnacHma ce connjanart nonowaj He 6H upomHjemio g za cy npfuknanH mcnam. Hcnam Hnje npHmHo 6orymHzcxy 6amTHEry ocHm po6Jba x nojezaHana. Muxajno n3 OcTpownze xause, za je cynTaH
ocTaBHo nocaze no rpazoma, anH oHe oqemlzHo Futcy 6Hne Bene, cyzelm no oaoj y 3Begajy. 3Bei:mj Ha Bp6acy 6Ho je norpamremaispbaBa
upema Yrapcxoj, na nuax cynTaH HRje ocTaBo
J1z3Aapy BaHle oz 50 jaffinqapa R 30 zpyrnrx
Typaxa. AKO y3mem.o OBO mjepHno, y ocBojesoj
3emzR morno je 6HTH cseraHexonmco xrubaza
Flocaze no rpazourima 6une cy nnaheHe,
nzaTy je unaliaO cynTaH, geTEpT romme yHanpHjez. Bojmum cy 611.711 BehHHom jaimmapz. Pa3ymHje ce za cy oBe nocaze 6Hne Beluntom cnaBeHcxor nopHjexna, jep ce y oHo zo6a npaBR TypHR
HHcy y3Hmaa y jalbugape. CynTan je zao camo
3sjameT Beceny CTpalxv CKeHzep6ery MexajnoBnhy, a cse ocTano je ocTaim 3a zonmaje, zox
ce H3BpruH 1101111C. Hzylie rozHae nocnaje naza
Jajna cynTaH je mopao nojaqaTH oBe nocaze,
jep cy ce noxa3aze HezoBon:Re. IIa x cuaxHje,
KojR cy zo6nza THmape 3HjameTe, cranosanH cy
no rpazoBuma. 3a BriaAe Mexmeza II. maje 6Hno
mHoro mycnsmaHa y BOCHH, jep ce HHage He mc
xce 3amHenwrx, za Byx rprypemlh ca Hexonaxo
mbaza nalmx Kofflamma zobe 6e3 nxaxBor 07
nopa zo Capajesa H cnanH ra (1480 rozHne). To
noTBpbyjy n .1..(y6posziaan nocnHje cmpTHMexme
,

zoBe 1481 rozHae, uRraylm ,11a cy TypnH y cTpaxy H za ce oHo mano cupema za 6jeRat.
BeHezHKT KypHneuni, nyryjy/m ca hecaperwm ITOCABFICTBOM, H.Hje BHAHO mycimana assax
rpazoBa. Pa3ymHje ce Aa cy OBe fitywatmaHcxe
Haceo6HHe pacne : npnpozmam nopacTom, po6.ibem
Hosm KonsepTHTHma. 06wma je HeRcTRHa Aa
ce BnacTena jarmrma 3a nonmaje y Typcxoj
za je 36or Tora upHmHna ncnam. Oa Behe BnacTene, Koja je npHmHza ucnam, camo je AXMeAnama XepueroBRII 6Ho xanyzaH-nama H BeJFIIKH
Be3Hp H umne HHKO. CB ocTana Hanui 3emn.auH, xojH ce upocnaBume y Typcxoj cnyx6H, y
npBoj cy reHepanujH nnH anamHornaRR R.KH aBaHTypHcm, 3a xoje je Typexa Bojcxa 6H.na Enzopazo. TypcKa je 6Hna anconyraa monapxHja 6e3
Hqera (DeyzanHor. HajBehm nonozaj je saBRcHo
cynTaHoBe BO/be H pacnonoxelba, a cammx6e3H cy nHjeTann cBaxHqac oz Bpx6ocne zo Ep3epyma.
HannoBhn, gRjy cy zpIxammy TypuH HajupHje 3ay3enR, 6:anH cy Bemwe BojBoze pycara
6ocaricKora. Ta nopozzna je npemna Ha Hc.nam,
an ce He 3Ha xaza a HHKO 074 IblIX Huje 6Ho
Hu caHnaK6er. ,L(a cy x mycnamasclua HaBnormIm
6HAH Benruca rocnoza zoxa3yje nHcmo A.;m6era
HaBnortha ,LIy6poBnamama Hs zpyre nozowme
XVI. Brjexa. An6er HaBnoBI1 3em./be rocnozap
maJbe cBoje rzymne Pazoja Byxocanaha ca zpywmom y "Iy6poBrunc Ha upocnasy cs. Bzaxa.
OBaj HaBnonb. Huje cunas gecurrora napa Hero
rocnozaH Ha csome Bopgy. Haceo6Hae oBe my-

16

cznmaHcxe Bnacrene, oa xojnx cy HexR n3ympnR,

a nexn ce HaM110)KHJIH R ocnpomanninn, no3Hajy
ce AaHac.
Haceibe OnRjatta y HpHrihnma II ./by6ounha
Onann xoa HeBecruba jacHo npHxa3yjy Taj Tnn,
Hexe rpaaoBe cy Typnu Hanyarrann, jep
ce rpannna nomaxna unn ce aamnFiRcTparnBan
newrap npemjecTito. Oxo THX Hanyurremax rpaaoBa, axo cy 611)111 y unoaHom xpajy, HacTana
cy mycnRmaHcxa Haceiba, jep cy ce JbyAH paanje oapnnana napese BojHRmte nnwre Hero cBora
oramurra. 4o6pya, K.ibrt KO,L( Fauxa
apeTcrawbajy TRn oBaxrrx myczRmaHcxnx Hacen,a.
OcHm oBe amje Bpere Hacen,,a Haje y Bocan
6nno ApyrRx mycArtmaucxrix cena crte ao 6etixora para.
Y XVI. Bnjexy mycnnmaHrt cy ao6Rnu cBoj
xpBwrckR ano. Y CnaBoHRjR, XpBarcxoj B 4anmanajrz npnmann cy ./byan ncnam xao a y ocTaaam 3en,bama. AaancnaB Mope, HajBehn BnacTenaH y CzaBoHnja, 3er R HalIIIbeARHK HRRone
Hnauxora (Ujlaky), jeakia rpaHa CBere=oix
(aouHRjas rpockoBa Opexoenqxnx Orehazy)
KaHonnx xanrona 3arpe6auxor Opalbo Onnrinornah npRmluna cy ncnam. XycpeB6eroB BojBoaa
MypaT H ffierown noromtn capajescxn MyTeBennhu, nopRjeKnom cy 133 LIIx6eHRxa. PICTH je czyqaj ca Jby6yrrucrtm Kanerarronhrtma, KynnHoBnhRma x meornm apyrnm. HIrrepecauTHo je Aa
XpBand 013M Hai60/1,HM H HajjeaHocraBHRjnm aprymeHTom Hucy AOKa31113a1111 xpBarcrso 6ocaHcxnx
Ana ratcy camo xpBaTcxa BnacTena

17

npnmana ncnam Hero cy npenamang Ii cen,ann.

CTjenaH HaBuunh (Rad, knj. 222) xance aa je oxo
Bpoaa u Houcere nperuno 40.000 ayraa Ha Rcnam,
nrro n3rneaa. uperjepaHo. Hpena3Rno je Ha ucnaM
n po6n)e, aoseaeHo R3 xpBarcurx R cnoBeHaqx1rx
xpajesa. Jout upuje 6etacora paraa, ue-aam je yjeAulitio jeau Auo jueoe.naeenewux ri.nemerta y je,ruu
rijeaurty.

Hpema caemy ropfflem ncnam je mano BRano

xopncru OA nponacrn 6orymnAcTBa. Y cpeinboj
Bocint Hema Hnje,aHe nopoarate micammaricxe,
3a xojy ce c BjepoBwraoinhy (He ca crtrypHorahy)mouce pehn, aaje Hopnjexnom cTapnHamsa n
enacreocKa.

HanubeAcTso u,picae 6ocaacxe. HpaBocnasHa upxBa 6nna ce cHainna c Typurtma Lt 6nna y nyHoj mjepn 7terann3oBaHa y Typcxoj npnje
naaa B.ocne. HpecTartax HaTprtjapinnje Huje 6rto
HacanaH Hero nonybeaRna aytneBaor paenonoxeffla cpncxor cBetwreacTsa a cpncxor Hapoaa oHora BpemeHa. BnaaRxe yi maHacTripn pmann . cy
cBoje chepmarle Fs 6epaTe, Kojn cy y OHO Dpnjeme nornyHo pecnexToBaHn. AKTHHHOCT cpncxe
HpxBe y To Bpnjeme je Heo'dn=mo jaxa. Beh y
Tpehoj ACCCTHH2 XVI. wrijexa nocrajy Erramnapnje y ropancay H y MuneweBy, IIpaBocnaBlin maHaernpn TaBHa, O3peH, Bo3yha, )1(wromucnRh a
ujepoBaTHo R .floBanna carpabenn cy y XVI BHjexy. Hanpahxn xanybepn H011eTKOM XVII BRjexa
aona3e Ha Aeop mocxoscxor napa cI)joaopa HsaHoBnha (cnHa HBaHa rpo3Hor). Y Topaway je m.o-

1.

18

pao TaKobep nocTojaTH npaBocnaBaH maaacTap,

jep ce Haaqe He MOHie 3KMIICAFITH mamnapaja.
CapajeBcxa cTapa apxBa carpabeaa je Taxobep y
TO Ao6a.
IlpaBocnaBHe Bnaffime xohe aa noni- nacTe
cDpaffieBne H tbaxoBy nacTBy H Aa y npsom
nepHony HHje 6ano 21y6pormaaa, TO 6H ce
RecHno: IIoA yTHaajem o6Howbeae naTpujapulaje
cpncxe, 3aTam Typcxe ,z(emoxpaTHje A aRBenaaHje
cTanma, Cp6H nocTajy Hawnjom npHje on ocTaml.x HapoAa, Koja cy Hmana camocTanue npwase.
flocaje 1557 rarknale nelum naTpajapca nocTajy
Bobe qaTaBor aapona cpncfror H pyKoBone alwjabsa 3a ocno6obeffle.
On 6orymHncxor Hacnajeba HCIIITO je 3anano
KaTonaquy apxBy oxo cacxo-1y6poBaqxHx Konoarrja H KaTozatuam chpaffleBanKnrx manacTapa.
Yenjex KaTonntrxe apxBe 6Ho je 3aaTao marba ou
oaor npaBocnaBae, jep ce chpaffieBaH Hacy Taxo
6p3o morn caabz, Kaxo ce To o6aqao macna.
1-1p'snx romma chpaaieBnal cy BjepoBana y peoKynaaHjy Bocae ou cTpaae xpaza MaTHje Kopanaa
H HHCy 6HI 6e3 aescube onopTyaucTa. 0:Do'Hwuca
Axnaam.a noxa3ana ce Kao anoxp4. Kan cy ce
itopaffieBaa npa6pana, BOcaa ce nogena HIHpHTH
a chpalbesani cy umana nyHe pyxe nocna Dpey3Hmajyka ynpaBy RaTonatme apxBe y TypcKum
aosoocBojeaum xpajemm.a. 2:(a maje 6Hno aenpecTanax marpaaaja H3 KaTonwixor 6noxa H3meby
Uennne, HeperBe n PaMe, xazonHuA ce He 6H
morna oArmaTa y cpeffiboj BOCIIH, xao naro ce

aHcy onp)Kanni Ha HcToxy oxo cDoqe H Cpe6peHaue a Awbe y Cp6njH, H axo je Tamo 6nno
tae Caca nero y cpeniboj BocaH.
3axibymax. 1.1pK.Ba 6ocancxa' aHje 6ana
HAeaTaqaa ca npaBocnawbem, H axo je 6ana ae
camo upaBocnanHa aero If cnaBeacxa cexTa. BorymBna ancy H3nang Kpan,a. CTjenaaa TomaraeBaha an cxpauns naA, Bocae. BorymancKa Bnacrena
Hacy npumana acnam, a yxonaxo cy ra apamana,
TO je 6ano y poncTBy n npH TOM cy npomajeHanH n Bjepy aaaHjy. IlpaBocnaBae A xaronaqxe anacTene, epncxe H xpBaTcxe, xoja cy npamana acnam nma, ana TH anaczenexA KoasepTaTs
antcy TypcKoj npaBpajenang maoro. IlpoaeHaT nycnamana Haje 6Ho Behm no 6eqxora paTa
y BOCHII Her0 y OCTKJIHM xpaurhaacKam upoaaanajama Typcxor aapcTBa: Borymane je KO:( Hfflxose Bnaunce nacTse Hacnajemina npaBocnaBan
apKBa, HeraTo mano xaronnma, a acnam roToso
Hanrra. Typrun ancy xDaHHJIII amaxBe npecaje
3a Bpena3ax aa Hczam no 6eqxora paTa, nax
cy nmana HFI csojgx xacaoaapa. Meby 6ocaacKHm
myeamanuma je 6H.no Cp6a, XpBaTa II qax CnoBeHana no nopajeKny, a BjepoBaTHo A Byrapa. 6ap
meby jafflaqapcxam nocanama, BOCKHCKII Myczamarm cy, Aaxne, cHaTesa jyrocnaBeacKax unemeaa
HCTIIHCKII JyrocnaBena.

20

r-

171CJIAIv11/13ALI,I/IJA 50C HE

flepHoA ncnammanaje BocHe Tpaje roToBo

200 roAnHa 0,T( 1683 .110 1878 roznane.
BegICH par. liper4 par 6Hno je FIZ aycTpujcKoi rparaana oKpyrno 50.000 Typcxax ojtinKa. OR AaHanme BocHe y Taj paaya yzaalao je camo xpaj o,rx KameHrpaAa Ha sana.x. ODI1 B0 . 11111W
6nna cy y orpomnoj sehann osreffieHH n flmanFi
cy csoje nopoRnae. Typcxa Huje snure pe,a OBTITO
'nzahana csojy sojcKy s nocaae noje,aarun rpaAosa Acspaibmiarte cy y npsom peiry aem.1 opa
EICIETO aaHaTama. Jarbnqapcxn gen,B6ar je
6no nanHo 3a6opawberr. Axo y3MCM0 Aa je ocrim
sojaHRa 6nno i0III Heuiro npyror mycnamancKor
cTaHommarrsa: aanavarja, Tprosarta n 3CM opa.1,amKa, nehemo ce upesapnTa axo myczamancKo craROBIIMIITBO pagynamo Ha TepaTopnja, K( jy cy
Typarr nary6ana osrud paTom, Ha 6-700.000 31yula.
Y ocsojenam xpajesama Harosana cy AycTplijautta aaocTane mycnamane cnnom )ar npnmajy xaTonarncy sjepy. Hearro mycnamaHa je rr
upeurno, AOK ce sehaRa ncenana y rypcxe norpamigHe xpajese. KaTOMMICH npoaenaTnaam Xa6-

21

cOyproBaua ojagaBao je TypcKy rpaHrnay

Ha Taj nanrur cTsopno Hajjagy 6parry csome
nponnpalby na BanKan.
Y xpajessma, Koie je ocsojana mneTanKa peny6inca, y flanmanaja, AecHno ce ro
KaKo je aananna rparnana 6ana jaue nocjexaryra,
sehn ano na6jernHaa npemao je y BocHy. ,Ua
frnje 6Bno Bemme norn6Jaje, Kyre 1I r./TaAn y osom
pary, BocHa 6H 6ana cacsnm ncnamnaosana.
MycnamaucKe sa6jernane na rpa.aosa u xpajesa, Koje cy oTenn Mnerrama, nacTarbyjy ce y
ocTaTxy Typcxor nocje,aa y ,,Uanmankrja, no ,noi-boj
Xepuerosnan II no aanaiknoj BOCHR. CTapa my-.
cnnmancxa Hacen,a noja ,rasajy ce 3aa-rno u cTsapajy ce Hosa. HnaK, Ha osoj cTpaHH 6poj yceJbeunKa nuje BCJIHK, jep mneraxma peny6naKa anje
6nna KaKna senaKa sojmaxixa cana n rypcxe nocaae Ha Toj cTparna nacy 6Itne roneme.
M iOr0 sehe je nce,basaffle n3 canaaKa Allmcor n nopen jaKor upenaaa Ha xaTonatncy sjepy
(Flepyurnh). H36jernane 113 osnx xpajesa nojaqasaiy mycnamancKa Hacen,a c najese cTpaHe YHe,
cTsapajy Hosa Ha 3em3baraTy na6jernor xparahartcxor cTaHosanurrsa (xao Cp63baHn xo,a, Baxaha),
nojaqa.najy TypcKe rpaAose Ha YEH a Hacen,asajy
ce na talTaBOM npocropy Hamehy YHe n Bp6aca.
T xa cy nocTann IlpHjeAop, CancKrt Mocr, IleTponau e Kynen Bairyd) n csa ceocxa Hacen,a y
osom Kpajy. je oso Hacerbasarbe spmeao
no uasjecHom nnalry, jraHac ce jora He monce pehn, jep napnrpa,acKa apxas Haje Hrf o6jarmes Ha
ncunTaH. Jenno je Hecymffinso, a To je sa cy na-

22

6jerzHne 3ay3xmane najpaBrinje u najm onnnje

3emibe y oBEcm xpajermma. ,E(a XR je, mchyTHm,
excnponpHjarutja Bpmena neranno nnH uneranno,
nprinirmo je cnopenno. OBa nacen>a necTo npercTan)bajy 3aceoxe cTaprix cena canonanrai TypcicHa xao: L(y6oBrix, Jacenuna, iby6Hja a T. jr.,
nox ce ocTamt xpajeBrt 3oBy no cBojam cnaxHiama. On 1103RaTRX mycnamancxnx noporuma y KpajEtEm, 6HnH cy nprije 6eqxora paTa camo BenmpemchH y OcTponmy, BancbeHlthrt y Byncrow
y Kpyna II ITlepHim y 1-1y6Hurr, nox cy cae ocTane 6eroBcxe Hoponnne H36jernrtne ana onybac ecTocca. (Dammocuthn Ft KynenowthH, ccoju
cy neranno Hna Hneranno 3ay3ena icao cnaxEcje
HHTaBy Bpxonirmy on Jlarma uo Jajua, necyMITAIBO cy H3 JIHRe H TO CDRARTIOZIIR CHrypxo R3 Bymtha y rnje cy Eim npenui
6Hna AH3napH. Kpyrnahrc cy necymcbaBo rconum
ns Canuaxa, paHnje cy ce 3BWIR ApnayToBrchn
H ncTHcnrc cy cTapHje Banibennhe. Onx3na Ty
LleprchrcH BcauheshH, Teunco je pPha, ann cy y
HoBom 6H5H HaneTann TiahunoEmhH y EpHjeme
6emcor paTa, a nexH Tarap y Baxahy. To TaR0 ne monce ce 3aaTx 3a 6arbanyuxe 1,1cuuthe,
jep cy y TO Bpnjeme y Bacboj Aynn 6nna TIOTOMAx cDepxan-nance CoxononHha eDepxannanuchH. TAnTepecanTEco je na pHjenco II neo6nquo npesHme Tiaimnoimh ROCR u neKH JocHcb Tiahnnoenh, HojEt je oBe ronne ner,je rta
KocoBy H3a6pan sa ripencjennExa onurrame.
JeAno lutcmo MycTacha6era eDepxanciamHha
3anoBjenaHxy ccocTajnrcqxa xpajrcHe rpochy Ilerpy

Kerneuthy cBjespqn na cy ce xocTajEutqcat mycnmmaxn noByx.nrc qax y Balby .Tlyicyna cy 6HnH

KmeTH II unahana csoirnvt cnaxHjama necenmy,
Euna HcTospem.eso na je xmeToBexa 6aumna 6nna jaqa on cnaxEljcxor yxcnBalba Aecenme. Bono
je y KpajHEm g Hacwbennica cacuHm ionanexa,
cBjenoqH noporucrca Bynumnxhu H 11)11X0B0
ceno ByrulmnHha Jaripa.
LIonrina pnjexe Bocne, on yraha no H3Bopa
onycromena on nprnma EBrenHja CaBojercor
1697 rwume, Taxohep je y TO no6a nacerbeHa.
Ilpema cDnarmosithy Bucomca Ta6arm (HozcapH)
nomm cy R3 Bynmma s FlemTe. fla je oBaj o6pT
y 6Ho neo6Hquo pa3Bmjen, noxa3yje Hikle
jenuor neraTancicor npenrpaha: Ta6ana, y xoje cy
ce zcounHje nacenHna Cp6H. capajeBoac ectmcbu no6nnH cy jacco nojaHaEbe 133 Ynhypomme, a
6Hno je Hceiberuma qax y MocTap. MCTR je wryqaj ca npenjenom II3mehy Bocne jep
je llynanr Banencxm noxapao noche florcpHrbe R
ormeo miaTan 6poj xpiarahancxor CT3HOEHRIUTBa.
Bpoj nceibeEnuca y Cp6Hjy, RCTOz1HH Cpnjem II Tamarcum BanaT mopao je 6Erru MakbH, jep
je TO 6no rzamm npaBau ayczpHjcxe HaBane, a
Benuxe pHjexe 6nne cy jaxa unperca, anB cy
TH xpajesm no6Hnn H3Bjecran 6poj nceibenruca
cBaxacco BehH mnoro nero raTo je 6Hno parrEcje
mywcHmancxo CTaHOBERRITBO y TRM xpajenmma.

flowapematmcm MHp. Jour ce oBaj nom HRje IIIT cbmpno, a noqrnbe noBH paT H3mehy Typcxe zc AyeTpuje ca lbeHRM caBe3nrixom MnercHma.

24

Typrul cy R3ry6wm H oBaj paT

C EbEINt, mRpom
y Hoxcapetuty 1718: Tam.Hruxn BaHaT, fiCTOT41111
Cpujem, cjesepny Cp6Hjy, cse rpanoBe la CaBR
H ,a01b0i YHH ca 20 KM. 3emwunTa Ha jyr ocTaTax cBojEtx nocjena y ,L(anmanfijR, ,a01 ce jaxo
Hace.lbeEta mycnamaHRma cjesepo-3ananm rpafmHa BocHe onp)Kana.
MycnamaEtH Et3 ,L(a.nmaqgje noByRn H cy ce
y nolby Xeprterommy
3ana,aay BocRy, ann FIDRxon 6poj Eatje 6Ro BenEnc, Erro jacHo c :Bjenone
ca,ztalba mycnRmancica Hace/ba y TH,M. xpa jeBuma.
3a BpHjeme 6ezncora paTa, 1687 ro, ulEte, R cenErna je jezkEta BenEnca rpyna xaTonwn
cTaHoanEun
Em
TBa y AyeTpHjy H Hacena cenc > Batncoi
BapatbH Bylbeana. MsBoheEbe umem a BylbeBau on pujexe Byne y XeprteroBRHR HEt; e MI
xan unino y rnaBy, jep oxo ByHe HRje 6Hao
Hema xaTonEuca, a tben TOK He R3HOCH E
HexonHxo xanobteTapa. OCEIM Tora ume 3BeneHo
on ByHe rnacnno 6H Bytbax xao X1pHlbal EC, PaMJbax R Hepemax. Y u3ujenrrajy o nyTot 3alby; no
BocHR IlanjElheBor nperxonmuca Afire PanRha,
Hatuao cam pjeruelbe oBe 3aroHerice. Je, naH ceJbaK y ceny rpaosmxy Kon TpaBErEca) rc o omeEry
cynehrt npaBoczaBart, Ka3ao je PagEthy. na 6yFbaCT 3aaqa zlynaB, a BylbeBart gynamcc . Kaxo
cy 6ocaHclat BnacH HOCHRH Ilepx1HE 6e3 o63Hpa
Ha Bjepy cse no cicopa, oFto Tyma.telbe ma ny-

Hy Biep0BaTHOCT.

Buctcyrt cefficut, a nortHRje 3arpe6atti KEI,

myEt BpajxoBEth, y uonitcy napoxaja y .TI IrtH, 30Be 1,xanne-moxaBne KaTOJIMIKRM BnacH ma J3211

25

Bythenna ta. Ilpasocnainui JImnalm Aaaac pa3nEncyjy BrbeRue (raToxasge)

Kpatbarka (qaicaBatta
xajtcaBarta).
llomjepeFbe myczHmaucutx Haceyba y cjesepHoj Bocna n3Bpmeno je no nemapxagHoEte 1111HRje trix Ha u3sjecHHm mjecTxma jona ny6,be.
OBa npomjeHa rpanEtHe u3a3Bana je B3mjeHy norpanHtmor cTaHoBHHEaTBa, jep cy xpEtrahaHR ceJIHJIH y aycTpHjetcy rpammy, a mycnEmarm y
Typcxy, 14cTotnut xpajeBEt BocHe, Caunax H roptbe Flonopawbe no6Rna cy HajBehH 6poj H36jerJITTellaIX Hacen.a.
Orta aycTpujcxa oxynaltaja noBpantna je
KaTOJIRKe Ha nectly o6any CaBe. KaTonazuca Hace)ba y Flocaalum Hajny6Jba cy Ha rteHTpy xon
Bpona, a npema xpwrama ce cycyjy na nonrylto
npecTaily Ron Bptucor
rpan.Hunce. CaB ocTans
npocTop acnyFbaBajy npaBocnaBrut. OBH xaronnn
c o6e cTpaue Ha3HBajy ce
camEt motcrulma, a
Taxo 11X 3oBy
ibrIX01311 cycjena npaBocnaBHH
nycnastaBH. flp. Bnanmmxp 'hopoBuh HaBe0 je
noprijetcno oBor Ha3HBa on Cac, HITO Hrtje BjepoHaTHO, jep Tora Ha3HBa
xon xaTonrusa nia
ibITX.01MIX cycjena, npaBocnaBaRx H mycnErmaHa,
Hema y xpajeaRma pynapclatm yf yonntre Hurnje
Hero y Ilocammt. OBaj Ha3HB mopa 6HTH mahapuor ropjexna, a no cBoj npmannH 03Hagyje
,,
3ewbopaHHica.
2".(oEkErjano moxnEtma, majcTopEtma,
TproBitHmi, rocnonH u nEtraHama."
Biinrpa.u.,cicH MHp. AyeTpRjaHlux cy oneT
3apanum ca Typcxom, ana cy oBaj nyr u3ry6wm
paT. Mnpom y Bnorpany, 1739 ronHae, Typqa

27

26

cy no6Rna Cp6Rjy R n3ry6/beHe rpaoe y

BocEn. MycnxmaHR ns OBRX Kpajesa, Kojia cy ce
oKyhunt y BocEta xao HaHaTurRje, TproBna 11 3emibopa,aHluw, HEtcy ce Bpahamt Ha cTapa orEbRurra.
2".(a je oBa THpalba TanHa, nospbyjy jacao mycnamaamca Hacen,a y HocaHRHR. HaTpar cy ce noBpanm BojEtRaR, x111110BMILBEI, cnaxije a 6ecKyliHRr, oBR nombetubn rrojatatrn.OBy HoBy HanacT
Cp6rtjamEt cy 3Bana BocaHruma, jep je Beluaa
nornna u3 Bocne.
LLIffpelbe mc.iama y Bocitm. HoTaKnyra
aycTplajoKRm .npRmjepom n oropileHR Henjepom
xpEuniaHa npeMa cynTarry R Typcxoj ap}Kamt,
110x1111by mycnRmann npBm aa Bpue npRracaK Ha
xprturiaae. Y TOM BpemeRy roToso HecTaje xpREaiancKe BnacTene y Kpajewma, xoje Eatje HaxBaTana 1111 npBa RR npyra ceo6a. HajpjegHTRjR npumjep cyji,6RHe xpRutiaHcKe anacTene najy Xpa6perm-MunopanoRiu, KojEt cy 200 roJERHa 6unz
rypcKe BojBoae (mycentmn) carpamnR maHaertp )1(ErromEtcnRii u upKBe y OmasuliRma, Tpuje6Eby e ra6emr. Jeana rpaHaoBe noponne scenEtna je y PycEtjy (rpochom MR.opaaoHnhu), npyra
npRmuna Rcnam (OnEtja. y LlpHuhuma), a Tpehice
noce)bagEtna g ymmentna (JbwbEtlin y AuTomncnaily). OBa naKBRialtnja capureHa ie HeinTo neranno, ana BelREtom uneranHo. Hopen cHera Tora
y KpajeBama, y Kojul.ta Huje 6Rno maoro R36jerma, ocTano je xpRiniaHcKe nnacTene oA o6a
pena no Haruax naaa.
HeKe npaBocnasHe noponme no XepueroBIIHR n liCT01,1H0i BOCEM cagyBane cy cHoja
'

imatba no Haurrix natia g no arpapHe pechopme,

Kao Ha np. y Jby6nEby, rjtje je 6Rno npaBocnaBHFIX ara n ffe7IIIMaICKFIX KmeTa a TO He 110 KyLIOBFIFIFI, Hero no HacnRjeby. H HeinTo xpEnuianCKAX crtaxgja y EICTO,IHIZM KpajeBlima Bocae ocTa.110 je II .rta)be, jep mErrpononuT CaBa KocaHoBi
nrnue na cy Bantlarna, KyjyanRim R npyrt npenamt
cBoje 6epaTe R ca6)be TeK OMep naraR JlaTacy,
Kaa je yBenen Taa3RmaT yKurtyTa cnaxnjcKa
BojcKa. OBO uporolbeEbe xprualaHcKix 6auTRHEIKa (iurrnyK-caxt6Rja) II xpEuniaHcKRx cnamtja
HRje aoaujeno mHoro noBehatba mycnumatuma y
BOCHII. XpEtrahaacKa Etace)ba 6nEnKe rpaHutu HRcy nonnerna Tome npRTEtcxy, jep je rpaHRia 6Hna 6ma3y 11 morno ce ynajeK upe6jekrt. Hace)ba
y ynyTparafflocTR, HapogEtTo cToiapcxa, npimfina
cy cpena acnam. BenExa cTogapcKa o6nacT Bopaq (cpeooBR raTagma. HeBectafficKR n KOWSIX11),
HonBene*je, nnanuncKR Kpaj on TpHoBa jto PaMe,
6pbaHR oxo Knamba n T. A. uperam cy Ha Denam.
OBI1X MyTFIBX romma. MycnRmancKEI rpabanu rt
ceibanR rnenam cy oBe HoBe xoEuepTaTe npeKo
pameua R Hawnam Dx 6anRjama. Taj acTr npoaec Bpinno ce Ha ncroxy, camo je Tamo ucnamxHaluja winna ynopeno ca ApHayhefflem R TI1M cmo
m3ry6anEt mHoro Ha patiya Ap6aHaca. OBa aKHRja
je upeTpmna nopao y UpHoj rops, jep cy unemeucKe opraBanamaje 6une noBcobso jaKe, aa n36ane cBoje upucTamtne ucnama, LipHoropcKa ncTpara noTypRua y cTBapi je peantErja Ha DcnamnHnpabe HaKoa 6eirKora paTa. KaKo je 6nno c npenacKom Ha acnam y cpe3oBRma : choqaHcKom, qaj-

28

Hrmom, porarwucom H Rumerpancxom, Temxo je

pehH, jep je y THM xpajesHma 6nno .nocTa mycnumaricxux nocefbernaxa c ucTona, a ocnm Tora Hacen,a Tora xpaja HHcy ncnwrana.
Cyleo6 Boeme ca CTam60nom. BocHa ce
y upso Hpujeme 6yHnna malbe Hero ocTane
uposrmrmje Typcxor Hapcina. HeycnjecH y pary,
oncrynarbe Typcxor Teprrropnja onacHocT na
n BocHa nanue y baypcxe pyxe, 41111e BocaHne
peHITTeHTHITM npema HeHTpanHoj nnairn y CTaM6wry. BocHa xao rpauwma nponnmraja He Ainxd
6yHy ripoTHs cynTaHa, jep je yrpozseHa npoinmnrtja. ana imje 3a,110B0JbHa c omam, urro ce panH
y CTam6ony. Typcxa je n3ry6nna xrDbane KH.110meTapa, nox cy ce 6ocancxn nycinlm.aBH mopanH
noRyhH Tex Heurro mano, n axo naperirma Ha Toj
cTparm Fmje Aasana armaxRe noTnope. Typrmma
OKO cynTaHoRa Asopa oRaxo cmaibeHa Hapenrum
naHana je jotu Marbe morylmocTH 3a rocnoncTno
6oraTcTso, na je u BocHa nomna y paqyx 3a
excnnoaTarmjy, a Bocamm cy ocTawbam4 capin ce6H, xan ce panHno o 06paHR npncaBe. OHH HFITH cy
MOr/TH pecnexToHaTH TOCTIOACTBO OB1TX CTam6onHja, xojH cy TOCITOACTBO Ao6nlin npoTexurfjom,
a He Ha ca6/BH xao nocan, HHTH cy mornH njeposaTH jenHoj Rnann, xoja yeTyna rparumne noxpajnHe napemme baypHma.
Typcxn 1111110BH111All TI3 CTam6ona, HaRrumyTH Ha rocnoncTso H xonchop, rnenanx cy Hpexo pameHa ose rpamumpe, CTaJIHO Hacnoffierm Ha
ca6.rby 11/111 nymxy, a OBH H,FIX ITO rorony. Y 0 11Hma Ocmaannja 6HAII Cy Boratbama nwbarm, Kojn

29

Fna Typcxn He 3Hajy, a y wurma Bounbaxa Typun

cy 6unn Typxyme", cna6Hhu H Hinwronnhu. 1/1
jerum 1i Apyrn cmaTpanH cy 3a urreTy, DITO cy
IbLIXOBH upoTimmum y nahrr nimy< (npaHoj ejepH). Ap6amaja je 6Hna y WIFIxTHOM nonowajy. H
nopen cnera Tora, OBe ARHje nposrmuHje
Haj6whe ce ona3nRajy H 11,11X0Ba je 3acnyra, InTo
je Typcxa HpeAcrumna ose HpHe xpH3e. HapomTy HanacT 3a BocHy R Ap6aHHjy npeTcTaruba
LlpHa ropa. BocHa a Ap6aaHja cy y cTaffly
je ocHoje, anH Typcxa HHje y cTarby na je onpAn
Kogaaa xpajaHa. PaT aycTpujcxor Hapa
JocHcha II y caRe3y c naprtuom KaTaprmom II
Huje noHno npomjeHe rpaarme, anH ca H3roffleibem jarmapa n3 6Horpancxor namanyxa y3HHmnpeHe cy crse Typcire upenmumje oxo Fbera, na
izt Bocria. Oso cTarbe Tpajano je neceTax ronrtHa
on mnpa y CBHITITOBy uo cmpTH 6Horpancxor Banaje MycTacha-name. OBaj nepnon je cTrsopno
cne yczone 3a Kapabopben yeTaHax. Jaffinqapcim
upoTexTop Ha3paH-orny y Bunrmy HacpTao je Ha
6Horpancim namanyx, Typcxa maje morna naTH
HH Hojrurgxe ITOMOhll aH cimHancHcxRx cpencTana
6Horpancxom Hamn, a fflemy Fmje ocTajazo 1111InTa npyro Hero na Haopynca Cp6e.
HajBaxamjn upenycnors 3a 6yHy Ha Taj HaqHH je cTHopen. 3a TO/IIIKO ronrma H3PlIa,arbeJTH
HanaheHH janHzrapn, ca cRojHm nomaraguna
6ecxyharumma R3 cycjennnx npommmaja, BpaTHna cy ce y Cp6Hjy nocnHje cmpTH MycTacha-naMe n 3a xpaTxo Rpnjeme D3a3Bann 6yHy.

30

31

Kapaopets yerauaw. Howmje Ko=ume

KpajRHe HacTynHno je Kozz Cp6a yHjeperbe na ce
y AyerpHjy He KopRcTa y3naTH. Opywje y
cpncKgm pyKama H no6jene HaA Ila3Hax-ornyom
HORITIVIH cy cpncKo noy3nalbe, a naxmjcKo HacH/be nwxypuno yeTaffax. ,ijomahR mycznmaaR
cy y CTHIby zta ce onynpy ycramcy HR II0 CBOi0i 6pojHoj cHa3R, IIRTH noczojH conxnapaocT
meby 11>HX, jep cy JaffingapR zf npema cnaxRjama
R ocTamm DqcnsmaHRma 6wm 3ynymhapH. BocHa
je H onAje yqHmana cHoje. Bocamw cy ca Hannjom Behnp-namom nomni y BRorpaA, anH chnHancucKa mx3epRja TypcKora Hapcna cTaanna je 6ocancKor HanHjy y 3HDRCHOCT cpucKnx yeramma.
Kpajffin Hanop 6ocaHcKax mycnamaaa na noKope
6yHTonny Cp6Rjy cHpumo ce nopa3om Ha
mapy. HOILUBCJIIMI TypcKH rpanor y Cp6RjR
ocHojefat cy wayhe ronHae ki BocHa je Ao6Rna Haceibemaxe Hose Typ6ynenTHe enemeaTe. Y Gram6cory noimEby HojEurnce pecDopme, a 6ocaucKa
mycnRmamy He mory na cxHaTe Ty axnRjy y momeHTy pahmor ycraIma x OHBCHOCTH na BocHa
6yne oAHojeua Hapeaxae.
Ilponacr Cp6nje H MHHOILICB yeTaHaic.
KapabopbeHa Cp6Rja RORBHHO je uponana 1813
roffime, anH ce noRparmma mycnamaHR Hucy
necntro HH 3rpRjanR, Kan je, 1815, Aomao MunoLues ycTanax. Bocaa je 6una RHTpacHreHTHa. Mianoin Ko.rx 6ocaucKor He3Hpa Haje morao no6RTH
mmaimax RoaHecHja H jeAsa je R3HHo rnasy, ana cy npanka Typna 6Rn norrycvbrninja H Cp6Rja je Ao6Rna csojy aywHomRjy. To norrymTakse

npRcznano je H36jernime 83 Cp68je na ce cTanso

HacTaHe y Bocrm. CacHum je pa3ymkzao na cy
ose R36jernHne 6Rne oropgeHe Ha Gram6on, a
xaKo cy ce BehRaom Hacenwm no rpaRon(Rma,
troHyKAH cy 3a CO6OM ocTane rpabaue. 06pyq
oxo BocHe cTerao ce cacHnm i3 He3a ca napCTBOM ocTana je Ha ycKom nojacy Honona3apcxor
cannaxa, KojH je anmmincrpaTmmo npanallao
BOCHH
zaje cy mycnRmaHn Hame KPBFI a je3HKa 6wm cagynaHR on ap6aHannce Haje3ne. Typug
cy y3mananH HenpecTaao, 3a nyczamaHe rmje
6Rno mjecTa y xpRinhancxHm Ap)KaHama, a Mycnamalm y BOCHH 6HnH cy y oxmjaffly. IlpoHanaja
R3meby CTam6ona BocHe nocTaje cHe ny63ba.
Typrw yzawy cas lpyn Aa ogyHajv ocTaTKe cHoje joni yaRjex HenRxe umnepHje. BocHy molKe
camo ockeH3HHa na ocno6ona npRTHcxa. Typcxa
mwhe y BocHy name na je noHeity y peA, anR
y IMIXOBHM axuajama, OCIIM RpHonoraTHa 33 KopRcTon,,y67ba, Hema HHHiTa Apyro. Buno Kaxan
cnopa3ym ca AyeTpajom, Cp6Rjom Rna LlpHom
ropom HHje moryh, jep y THM Apx(aHama Hema
mjecra 3a Renam rm 3a lberoso upaaHo cxHahaIbe H Bocamwma ocTaje Ap6aHrtja Kao jefflum
case3HRK. BocaHcxs mycnRmaHR ce He cmHjy onHojtrrH Qu TypcKe, a 0,1X Tpynor napcTsa He mory oilexm3aTH maxaime noTnope. qfiCTO exoHomCKEI momeHaT Brpa Taxobep yzory, jep Ha mjecTo
jycTHcfmnapamix 6ocaucKnx cnaxzja nona3e Tybmm. Typcxa nemoxpaTHja ry6R noTnyHo RpHjenHocT, jep je excnan3Rja Typcxe HnacTH npecTana.
/loce7benoj mycnRmaHcxoj anacTeng Ha cjesepy

32

ona immano He xouBeEmpa. HcTospemeHo, Munom

06peHowth He npowyEnTa majenHo cpencTso na ce
ocno6onH mywriamana it3 Cp6Hje, oH ce qax He
)xarta na naJbestme, camo ua Bx nprIcunnHa ceo6y.
Munom cnpuijeqaBa Typcxy Bojcxy, cwyrubeny y
BOCHH, na nobe npoTHB PycHje u aycrpHjcxn
nocnammu 11. xoH3yna cse ce Bume ruajemajy y
Typcxe crBapia. Cyxo6 B3meby CTam6ona n BocHe nocTaje HemmloBaH.
rpa,rkauplesnha 6pia. KoHaqHo ce BocHa
no6ymana n Be3ana ca Ap6aanjom. Xycejrni6er
TpananiqesHh HHje umao noBon,Ho ripecTuxa;
cTapa no6poBwbaqxa Bojcxa maje morna na ce
mjepH ca B3Bjew6aHom Typcxom BOiCKOM ; HCT011Ha xpajew HHcy ce ocjehana TOJIHKO yrpwReEm,
na cy npHcTanH y3 cynTaHa B 6yHa je xoHaqHo nponana. Y xprtmhaucxHm. 3emibama HHje 6Hno mjecTa 3a mycnamane u 6jerymty Xycejnny rpanamqenhy R tberomm capanEumnma
Huje ocrajano munTa npyro Hero na ce BpaTe y
TypcKy, e axo cy 3xami InTa ux qexa. OBy 6yay
je HCKOpHCTHO Menom 05peHoBh na 3ay3me
mecT Haxuja n,qa EcTucHe mycnHmaHe y norpaHnque xpajeBe. HajTewe je 6nno Munomy ca
mgcnumaHmatm 3em.-bopanumEHma y Honputby, xojH cy Tenixo Hanyunann cHoje oribmnTe. Hnax je
Munomy yenjeno na ux HcenEt CBC, ocnM Caxapa
II Manor 3Boptinxa. H B3 Typcxnx rpanoBa uceJbaBana cy ce mywmmann, Hell1TO DITO ce y HODBM
npuurxama EtucH mornH cuahH, a HeatTo IIITO je
Munom ql1HBO cse moryhe na Bx ucenH.

33

Bom6ap,a,oBalbe Buorpaza H npe,rikaja

rpa,a,osa. CynTaHoB cyBepeHnTeT y Cp6Hjn Bpe-

menom ce cacHum FICTalb110; Cp6n uy 6runa CBC

arpecnBmtjH, a myczHmaHH no rpanosHma cse
oropqemtjH. Cyxo6 je 6Ho Heu36jemiu R pa3Bno
ce it3 jenHor He3Ha.TEtor uHrmneHTa. Hourbe neT
romma 1867, oBaj ce cyxo6 cnpmHo npenajom rpanoBa n -,:ce.2baBalbem nywmmana H3
rpanoBa. OBa je no6jena chaTamta 3a antnjy
xHe3a Muxajna. Htt KHC3 Muxajno, HH tberoB MEItancTap Hmtja Tapantamm, TBopan cpucxor HarmoHanHor nporpama, Hncy yEnbanH Aa 6e3 RomnpomHca ca Bczamom Hema ocno6obetba HR BCTacimalba Typaxa B3 EBpone. Ua je Muxajno
y3eo rpa4oBe a ocTaBuo mycnumane y Ebtama, Hama aximja 3a ocno6obeibe 6rtna 6R y mHoro 6oibem nonowajy.
MycnHmaHcxe fiCeJI,CHFIKe T13 i Cp6uje npnmito je 6ocaxcut Banaja Ocman Weplich-nama
HacenHo ux xao xopnoH npeme AycTpHjH. Tana cy nocTamt : Bpe3oBo Hwbe, Opamje
man, a mHora mycimmancxa Hacen,a no6Hna cy
nojaqalbe:
rippipo,ruio mimpelbe mycaHmana. Bpno
necTe nojaBe xyre g xonepe Haromine cy nojenune mycnHmaHcxe noponnne na cene y nnaHmty
u na Tamo II ocTatty, nOIIITO cy ce cxyhrinx rc
axomon,Hpana. Kon HexHx myc.nHmaHcxnx Hacwba
nemaBa ce, Kao u xon xpHmhaHa, na ce pa3pone
Hacene CaJIHO Ha cBojnm paHHjam xaTyEtHma.
Y acToqxy Bocny 6una je jaxa marpanuja 113 1:103

34

nona3apcxor carwaxa, na je Ocmars aleprich-naura

acxopHcTao Taj noxpeT na ociarypa rparumy npema Cp6ajn.
Uigpeibe upHe rope m HceJbarsathe my.
caffmaHa. UpHa ropa ce nocTeneHo umpana i
rberio runperi,e nornajeno je ucTmcwarsarbe mycnRmana. PaT 1876-8 maje HHO uponniperbe Cp6Hje
upema BOCHH, ang ce UpHaropa aponmpana Ha panyrc 6ocancxor u cxanapcxor unnajeTa.1436jernane
y cxanapcxls BanajeT 6p3o cy ce noap6artarnane,
nox cy u36jernme y 6ocaricscu BanajeT canyHaneje3HK H o6rtnaje. 1436jermnre xs Hurcrursha nane
cy Bocrut Hajnella 6poj HaceJbeHmca y OHO spnjeme. Bepanncvmm KoHrpecom. 3aspraert je noxpeT
ycen,arsarba myczEmarca y Bocay H OA Taaa noUHFbe uce/barsarbe ns BocHe.
rOTOBO CTBAHHM yceibarsarbem, HOBBM rcoHHepTHTHma n nce.)baHarbem npasocnarmux n xaroJunca, nponenaT mywnmarsa noneo ce Ha 40/0
oA yrcynaor CTaHOBHHIIITBa. MycnHmarn cy nojatrarsans nehany y rpazmaHma, y xpajernma c nujesa cTparre YHe, y npocTopy H3meby .UpHrre ra
BocHe. .L[oce.lbermiH cy nanx npersary mycnamarra
u y npenjeny, rnje cy 6pbarn nprmun ucnam.
Taxo cy mycnimarm no6run nehincy, a Hace,baHarbe u36jer.nrina 1867 ronIne nojanano je mycmamaHcrce marbrrHe Ha cjenepy.
Oicyriausja Bocue. AycTprtja je no6nna
Bocrry Ha 6epnriticrcom rcourpecy, ania He necinBEITHBHO, jep je cynTaHy ocTao cyHeperasTeT. Mycnrimama y Bocrn onynpm cy ce orcynalarrjH.

35

Taj oTnop, a axo pharso oprana3oHaH, 61to je TO.a iao jax, na je AycTpHja mopa.na mo6Hmacant
n3ocTpyrco sHrue Hojrunca, Hero DITO je 6H.no oApacnax mycnHmana y BOCHH H KomagHo ce mop ana onpehu oxynHparba Hoso-na3apcxor camaa. flpmapemeHocr aycTpajcxe oxynarrHje 3a Hac
je 6rsna cpeha, jep ce MyczamaEra HHcy ucenunH,
lame 6H 6HAR 3a Hac HanHorranao u3ry6.ibeHnin
TOTHyHO 6H ClipHjex1HAH crsaxy excnansHjy Cp6Hje Ha jyr. KoHanao je H Cp6Hja yunnzna Aa Hema cnricna roHHTH mycnamaae, anH rber nruouH IzIKH anapaT ruje mmao .rxoHoibno ymjenniocTH.aa
HX 3a1[pncn, na cy ce AHCTOM ucenana.
Kaaajes noxymaj. Kan ce AycTpHja y1 spcTuna y BocHH, npna joj je 6pHra 6Hna na je
3a,o6rsje sa AycTpHjy a on rbe na HanHrar ayeTprIjcxy xpyHounny. rpock An.apanni je y Berbam any Kanajy Harnao nparsor qoujexa sa Taj nocao.
Kanaj je 20 ronnHa 6Ho Heorparmgena rocnonap BoHe H yznartHo je cHe inTo je morao. HHje ycroao,
H lje OH xpras. 4pyrH Herco He 6H morao HH TOAHKO. floxymaj na ce Bjepom onHojenu mycnima13H OABOje H
HanHoHanno on Cp6a u XpHaTa
CTB0p11 HOBB 60C3HCKH Hapon, Frnie ycnHo.
Y sany.0 je Kanaj cusopHo rInTarly ucropaincy
ruscony H nax upeno6Ho Jariha Hanrnne rpam rraxy 6ocaHcrcor" je3rma, csia cy ce noxyasaIH pa36war o nsapcTxrry acnamcice 3ajeruHne. He
nemoxpaTH3am, xojrim cy TypiH 3apaaana BocHy,
rusje ce morao cy36HTH, anra ce o,rx 6ocancxxx
6erona morna cTHoprsTa apncTorcpaTHja no mabapcRoj mycTpH. BocHa rmje umana HH jenaor aTpH-

36

6yTa 3a aycTpRjcxy RpyaoRlany, a AycTpRja 36or

Bocne imje morna na nocTaRa nemoxpaTcKa. Cyxo6 je 6Ro semEnnoRan. H Ranje noniao, Ronatmo
ce Cl3pE11110 Ha ayerpRjcRy -mery,

37,

CPb171 HA CJEBEPO - 3AFIA,SY

Ca aycTpRjcxam nocnaRcTRom cynTaRy 1530,

nporryToRao je BeneRRKT KypnnetuR11 Bocny 111 0
Tome nanRcao Rnmry. KyprmenwheRo TRpbeEbe
na cy qama, Cp6R g MapTono3R" nocen,eaR ns
ny6nRe Typcaor napcTRa, npnwheno je y Ramoj
RcTopRjR xao axcRom. 11p Baco rnyman ce Asrao c npazom npoTHR Tora, ana lberoso Tspberbe
o ucTosjeTnocTR rtpuse 6ocaRcxe" x upiate ripaBocnaBHe Isalje ce romaxo morno npRbulTa. .L[p.
Bnampulp 'BopoRRII m3jacnRo ce 3a KypnuennaheRy TBpAlby R noxywao je .na je n,oRa]Re njexasaRyzu majanexTom oRfix Cp6a. H axo cy
o6ojRna chR/10.110311 no cTpynR, anjenaR nRje ona3Ro ,na cy Cp6R sa cjeRepo-3ana.ny 6Fura
xixaRnin g Aa cy toTom ,nouamje npRxRaTRAR RjeKaRclun AnjanexT.

.31e6y Cp6ama nct cjeeepo-saua,u uma xeuttuo

AoceJbertuica c ucTaoKa (nRje pRjeR o Cp6Rma y
CnaBonRjR), aau xa,4.4(ofina eefiuna je uopujelcaom
.us u.nauuncleor macuea enpmee Bp6aca u
eopme Yue.

38

39

6ocancico-xpnaTcnoj
rpannu.n. rparmna B3me1}y BocHe u XpBaTcxe
Bmna je xoco or( Balbe 1IyKe, upexo Kameurpana
R YBRa no nanmaraucxe rpamme. CranHo HacraFbeHo OTBHORIIRBITBO y xpBaTexox AHjeny 6ano
je traxaBamco no roBopy a xaTorminco IIo Bjepn.
Bpoj Tora OT3HOBERDITBB Huje morao 6HTH Bensx,
jep je Bryarmx mjecra 6Hno mano. Hormc xcyna
3arpe6anxe 6acxynaje 'Qrz 1334. cnominbe xao
xcyne : Jaupy, OmTpy ./Iyxy Ft Mpeu. OCRar oBe
Tpn Ha 15 xx. o,r( Yse Ha jyr Hema xaronangxx
Ayna, a oBe Tpx cy y naHanabem cpe3y calcxom.
XpBaTcirfix Bnaxa naxaBana 6Hno je camo Ha
Bene6HTy, onarcze cy orrcernans Ha Kpac n y
HcTpy. Ha rpanoBa xpBaTcxe BnacTene Ha nHjeBoj o6arm Yrre Hema mnoro : Bnaraj, Janpa, BymeBxh, Bjenaj II Pnnau, TO je cse. rnasHo craHORITHMTBO 6RAR cy 6ocaucxa BJI3011, 6023 OTWIHor crarnunra. Beh noigeTKom XIV. Bajexa
OBI ce BnacH cnymTajy ca cBojnm crarnama y
Ranmarmjy, cse no mopa. OBe Bnaxe Beh 1322.
roArtHe cnommbe Mnanea IlIy6rrh xao cBoje Bojmuce. Benzxa xpBaTexa BnacTena 6p3o cy ce noroAnna oxo name c ortm BnacHma. Hncy cagyBaHe
x He 3Ha ce 3a noBen3e Mnanesalfly6nha OIRIM unacxma, ana cy noBerbe ABojnne norarbe,ntbnx Henannha ReTRHORRX xHe3oBa, HecymitaBo nocrojane. Ca4yBaaa noBen,a AHrca (HBarra) clopaHxonana, 3eTa
Hanybefflunca nonubeArber Hennuha, y rnaBrrom je
upenac oarrx crapnjnx noBerba.
iiHoBerba 6aHa Aroxa B3Jrara je na Knacy
1436. ronnne II c Fbox ce rrae3oBnma Bnannorm
ClraHOBHHIIITBO HA

norBphyje crapn Bnamur 3mcoa, xarcas je 6Ho 3a

HODIJbe,a11,FIX Henanmha. Y oBoj ce PLOBC.ibli nomrbe,n,Fbn Hernumh 30BC 110 6ocancrcom Hanmly
6czmo., Realtox lisanoeufie.. BaHoux LIOJkaHREIR
Ha3HBaiy ce Xpeamusu, cTanHo Hacrarberm Bnacx
Cp6.7bu z XpBaTarr He MORCe 03111I BriacHma 611TR
BOjBOJX3, a XpBaTHHH He cbuljy AprraTH Bnaxa
OORM jeArror 6paBapa (no6amma).
cy ce y XV. Hfijexy OB Bnacx nonenn
cranHo HacraFbrmara, noxa3yjy noBeJbe JIaurra c
TanoBna Bnauxom xne3y BHnby 2:Iy6paB4nhy rr
nonFmje FberoBoj yA0B33AR 1.1,1313TR.
Honorraj owtx Bnaxa Ha 3anany 6no je maoro 60.11,11 Hero Bnaxa y Cp6Hje y Bcro Bprrjeme,
jep Hema rancaxBe Bnaunce pa6oTe (uorroca) Hero
caMO nyKal Ha craH naBarbe y OTORIT. BojeBarbe oBnx Bnaxa je BpebleHcral orparmgerro, jep
He Bojyjy oA Crrinaaa no MapTurra.
MaxacTxpx Kpxa H Kpyna. JeneHa
cecTpa napa X(yuraFra, nonBrna je upaBocnaBHe manacmpe Kpxy a Kpyny. 2:(a. JIR cy onn
manacrBprt camo 3anyx6rma jenue HemaffinheBe
omme 111111 je npa TOM 6R.110 a ROJIRMLIKRX paLrysa CrecfraHa ,L(yulaaa s rberoBa 3era Mnaneaa
Iny6Frha, o6ojHrre oroptleaux nporimmaxa [6ocancxrix 6ory nna, reunco je pehH. KaA ce y3me
y panya oinloc oBe ABojane upema BocHH.
3arwa charcaT na je 6orymnucTBo npasoczaBaa
cexTa n na yrapcxn xparbeBB a Bermxa xpBarcrra H mahapcica unacrena mrcy, no Xa6c6yproBarra, xarommx npo3enxTH, onna je BjepoBarno

40

na je y ocHHHaffly OIX Maaaempa 6Hno u noAHTFFIKOr pagyHa. Hecymaas je cDaKaT na ose

maRacTHpe Huje IIHKO napao, H aKo cy
na cy
113 OBOT Kpaja noTnyao eCTIICHyTH
cno6o0Ho n HecmeTaHo HacTaanna cHoj )K1tHoT
Ao nonacKa TypaKa. HHje HjeposaTno na cy
upaHocnaRHH RanybepH peKpyToBanH cHoj nonMAELAaK H3 ynaffieHHx cpricKHx xpajesa c ncToKa,
Hero 3 oxwatHe camzx maHacTkipa. PICTO Tako
Hnje moryhe na Cy TH KanybepH ocTanH HeaKTHHHH 3a HLue o,ix 150 romma. ,L(HpeKTH-Hx noKa3a o upaHocnaHHoj nponaraaan y oaHu KpajeHama ueMa, anH je HeCyMEbHBO na ce KaTonaqaucTso y aKAHOHOM npocTopy OBI1X mallacTHpa
Hmje morno na uporanpH HH 3a Kpa;beucsa 6ocancKora HH nourbe ffierosa nana.
flpHa reHepanHja Typciurx nonaHHKa y OBHM
KpajeHma 6una je HecybabHHo npaHocnaHHa u
maoro je HjeposaTHHje na je To upaHocnawhe oHo
Aoma153 KpKe H 133 Kpyne. ManacTxp Xpmafh, y
rornhe
YHe,
jaan,a
ce
npesame
paHo.
na
6H
HI
6wrz
Ajeno
xanyhepa
c
acToxa,
jep
je
morao
nocTojao jour 1498 romfile, xag cy My Rexe RojBoAe
nognomme cpe6pelle yTaapa.
Typcxo ocoojelbe. 1-.1a cy Typna, upa noxony Mexmena 11, ronHe 1463, 3ay3eim Coxon,
Bunaj Klbyq, a ajepoaaTao KameurpaR, TO je

u3BaH cHaKe cymbe. VICTO je Taxo carypHo ce

CTaHOBEHLW OBHX KpajeHa HHcy 6yHans npoTH
Typaxa cy nplacTama y3 Kpaiba MaTHiy 11
BnannenaHa Kocagy. 14na MexmeR 11 unn ffieroa

41

'calwax6er y Bpx6ocau Hca6er Hca6eroh, mopao je CKAOILTITH HeKH cuopa3ym ca HnacHma

OBX Rpajetta ra RaTII HM anarie onaxtalme. BeHeAFIKT Kypnrierurth KaRre Aa je HnanaKH nope3 6Ho

Taap Ha Kylly (cTaH), HITO 6H 3HaziE1/10 3HaTHO cmaH,HHalbe naummx naRc6HHa npema oFnIma y aoHen,H AmKa OpaaKonaHa.
Hecyma,HHo je cHrypHo 1ca TypHH, 3a
TaBe H.nane Mexmena 11, HHcy upoumpimana CBOjy nacT na../be Ha 3anan. lhamcannafx aoxona
Ha 3arraA 6Hno je npunagHo, ana ocum ripaor,
1472 roznue, OHH Racy 6RAR ycnjeirrsa. ,E(ecnor Byx
FprypeBil je
Typaxa ozinztgRo Rarmo oay
apcly sohle R EtpecTarao cRoje yqRTe)be
Te

mjepe, Aa cy CB ffiero noxonH cRpraaaanH

ycnjexom, a TypcKH nopa3om npu noBpaTKy c
po6.-,em H ca nnHjeHom.
1-loaube cy36Hjaffla BnaTKa Kocage H 14HaHa UpHojemilia a nonybe ocHojeffla HoHor Ha mopy, nocTaje TypcKa aRnHja y OBHM xpajeaHma
acHwba. FlpaHan TypcKor npoHpaffla pne npeKo
Bpascga u Bjenaja Ha ropffly YHy, Koja ce morna np.ra3nTa.
Kan cy Typug 3ay3enal Xpmaa, H OcTpoanuy Ha YEUI, He 3na ce, anH axo TH rpanoaH
Hncy ocHojerni npnje 1493, oRR cy 6H/lia Tonpaw
ocna6n,enH na /Fmcy morn 6pauHTH TypHama
npena3 npeKo YHe. XpHaTcKH 6aa Zepergam noigeKao je jenaH wbailKaLuKH noxo,u, 6ocazcxor caHHaR6era npx noRpaTKy H TOM DpHJIHKOM npeTpnao cTpaxoHHT nopa3. XpHaTcRa HnacTena npeTprmna cy Taicas nopa3, na mune HHje morno

42

Typcxum
roBopa o etinuracHom arnopy
rubaxmannrum noxoAuma HH Typorom ocBajarby.
FlpaBoczanriu marracrup Xpmarb nocrojao je Beh
1498 ri Taj xpaj Huje Buare npunarrao XpBaTctroj.
axo ra Typrat trucy 3anocjenu, OH je 61to res
nullius. Y nonucy neyna 3arpe6amre 6ucxynuie
orr 1501 rourtHe Hema Buate nryna: Mperra, OLnTpe .flyxe n Janpe, MTO 3HaxH Aa je cBa 3ewba
Ao xpBarctrux rpaAoBa Ha Acuboj Caau H YHH
naza y Typcxe pyxe. Beh norarbe naAa Buorpaua, Typau cy rocnoirapu y roprboj .11anmanuju 1,1
jora ce Apnce camo KAHC H 06poBart.
Beffewmer Kypnneuuth. Ca nocnaHcluom
rrapa cDepArrnarrua cynrarry 1530 rouurre unrao
je H Kyprrnerarrh H orarcao cBoj nyT. Aycrpujcxo
HocnaNcTso runno je npexo Knartyrae Ha Kpyny
Ha YIH H HOM/be Te TsphaBe ripena3u Ha Typcxy 3em./by, anu cse Ao Kamenrparra He Hauna3u
Ha Typcxe nocaue.
Kypunernuh je Buuno Ha TOM rryTy quue,
Cp6e H Mayrono3e. rroja cy Aoce.7besu u3 Ay6HHa Typcxe, H3 cartaarca cmeuepesmor H 6uorpaztcxor 11 Bjepe cy cK. flaBna.. thtiut cy Ha3IFIB `3a
Bnaxe Ha Kpacy u y Hcrpu, xoju cy noce2berru
c Bene6rtra ; MapTono3u cy xpraahascrcu Boiruruu, nnalterunru y Typcxoj Bojcnu, a Bjepa CB.
flaB.na je oxreBunHo 6pxarbe 6orymuncTBa (naBnutrujarru) H nparsocnawba. CacBum je moryhe Aaje
nexa xpurnhartexa nocarra Ha OBOM Apymy morna
6ura cacTaBibeHa H3 mapTono3a, rtoBertemix c
acroxa, jep u Mmxajno KOHCT3HTHHOBT1h cnomurbe BojBoAy curmscxor< xao nomohrunca BojBorre

TH

43

(cannax6era) 6ocancxor. OBo euraunocu npuje he

ce OAHOCHTH rra CJITHHUy y cpe3y x./byquom Hero Ha Curartuy Ha KocoBy, uma Ha Cjeramy y
Caartaxy, a o Llentnu Aa He ropupumo, jep je y
Moxajnoso Bpujeme 6una Aanexo oA Typcxe rpaHurte.
Herca cpnexu Aocerbearntu, xoje je iroBeo
XpBoje nowbe 6rrrxe Ha KocoBy, rarcy ce mornu Taxo pa3mHonruTH a xart 6u Tep"a Apa Ba_
waruha 6una Tauta.
Z(oceibaBarbe Cp6a H3 cannaxa cmeAepescxor (6Horpaucrat:Huje nocTojao), Huje moryhe, jep
TypcicH noxoua Ha BocHy Eracy vannEt npexo TO.
ra canuarra, Hero npexo crconcrror H 6ocanciror
y Bpx6ocHu. Carurax cmeAepescrar H JJOIbB IloApurbe 6unu cy TO.7111X0 onycrorneHH noxoArtma
Aecnora Byrra, Aa Hx je Tpe6ano HaceibaBaTu, a
He 1:3 fbHb OBBOAHTH CTB.HOOHIMITBO.
Ilonvbe upyror noxoAa cynTaHa Mexmer.ta 11,
BocHa je cnopeArro 6ojurare H Tamo Bojyje canuax6er 6ocauctru. YiTypcxoj jenaH canaax6er Huje umao
upaBa rra pacenu cycjeram caHnax H Aa Hacena
cBoj.
Bpoj cranoBHunnua u3meby,L(orber Bagycha,
Knuca, Jlanua u Kpyne Ha YHEI y Bpnjeme KyprinenruheBa nyra mopao je H3HOCHTH 100.000
Ayrua, a TOZHICy macy Hucy Typnu mornu npece.71HTLI HH Ha jeAarrnyr HH y Burne maxoBa, a Aa
Tome He ocTaHe HurraxBa cnomeaa.
TarrBo upece)baBarbe 3B6H/bHCHBH 6n npaBocnaarru xanybepu Ha ucToxy, HJIH KaTO/MtiKa

44
clapaTpa y cpeffiboj BocHra urra Koaaigno xpEraTcHa
norpasErtwa BnacTena Ha 3anaAy.
Ceo6a y )1Cy 6epax. HcTe roruarre, Hara je
OBWX
nponyroHao Kypraneunah, npura ycxorua
xpajesa ce.ne y }Kyn6epax.
YcHoura cy ca nepHckepErje Typcxora rrap,cTaa oA Yrra, Frranoqa ST HerEme. ripasocnaHjbe ormax ycxorra Haje noTpe6Ho 1[oxa3HErairrt, jep
pyra cy upxcy HeKH TO ocTaAH ,zro AaHac, a . a
yerrorna
6HAH
HAacH
nraza yrasjy. ,Lka cy OBB
Hjeurria 6ojy H opyzjy, cujerroge Ebro, our&ycjeHH,
6raxahaaa 3arroBjeAHHHH, a Ha tracy:6HAH ruraheag
HojHrIHH Hoxa3yje 6poj croxe, Hojy;cy npeTjepann
n3 oTan6Eme y Kpaj, KojH cy H3a6paArr 3a Hacerbasarbe. .11p HBKO WynaHmh rrEarre, Ha RoA ormx
T.
ycHoxa Hma ponascruax prajezut xao 6apurr
a nowe 6HTH caMO TanHjaHcxx yrrarraj, KojHce
3a nap rortHEra Haje morau npnburrH.
Typcxa xaceJbaaaJba. TypnH EracerbaHajy
cHerenaTcrar orryerjeAe xpajeue, TO je Hecpubmao
Taquo. Arra Typcxo ocHajarbe oraxx xpajesa arre
HpAo cnopo, jep ce Hprnrr cHarom cannarcr> 6ocaacKor, a He Typcxora rrapersa, gErja Hauarra nAe AonaHora Mopase n LtyHarra. Xycpep6er je
npracruben Aa rpaHH TRphaBeline OKO KAHca, Aa
ra Ha Taj HagErn npucHAH Ha ripeAajy. Kpyna Ha
1592 roArrHe.
YHEI narra BCTO 1565, a BHxah
xpajersa
Tpaje
cHojErx CTO
Typcxo ocHajarbe OMIX
neHeceT roruaaa. CHTEurie ceo6e noHnHpyje HpAo
Aarco excuari3ErsHo CTHHOBHBUITBO 113 rillaHHHCKEIX.
xpajerra 6e3 raxaroae Typcxe HarTepHermaje. Cano

norrybe Bernmax ucerbaHalba urna oAsoberba cTaHoEuunnTua y AyerpHjy, moparna cy Typna HacerbaHaTH onycTjeze xpajeue, a TH Erracy y Aaiih11111)0j EOCHH, Hero y nguH. r./JaBHH 6poj OBHS
Eracerbetuaxa AaHaAH cy excnaH3HHHH nzarmana
R3 xpaja H3neby ropmer Bp6aca n ropEbe Yrre.
Hopeik zuaTaBor B0jHEFIK01" Apyna xpo3 BocEry, oJr, Hosor Ha3apa, 6HAoje mapTono3a (HepyAennja) H HojHaxa (xonopwaja). Ha noxoxama c
Typruana OHH cy MOrMa y1103HaTH orse onycTjerre
xpajese H 3a HocerbaHarbe y HAIX aracy nx Typ1:(11 noparan HaroHErTH. fla Erma orsamarrx Hacerbemarra cHjeAoge npe3ramena Manype, MaTapyre H
Kpraqxoprahn (rnweEra upEroropcmax ruremeHa EICTHCHyTHX nperco Tape ra JIHma),upe3Hme Flornaman,
na nowaa B npe3rtneaa cacKor noprajexna Fpy6op, Xepuer H IllErxmaH, 3HTH1+4 2:(paxymrh unaraxor H MyAmexa ap6aHarracor nopHjexna. L(p.
MIVIeHICO CDWIRHOBBil CLIOMMIie HallyEaTeHO cerro
HenHnorazhe y cpe3y Halcogxora, a nebyrram y
Kpajrum HOCTOill 6paTcTuo HcTora rameHa. OBO je
6pa-!CTBO ramano yulrjex cHeraTearaxa H upema
Tone je xorr rbHx Tpaaktuuja x cTapraja H cHrypHHja. HeRHmourrhEr Hawy Ha cy nopujeKnon u3
XepHeromarle x Aa cy ce parmje 3Har FpxosrahH,
nrro ErHje Hemoryhe, jep Eud je Bucoxo morno
6HTH cano eTana. OBBX EtacerbeHmea nowe 6HTH
HajuEnne OKO Kopelume ra .1 -1aurka, arna Ebraxos
6poj maxaxo He no)xe 6raTra HenEtx, a H:BX0B yTjelIpeo
Haj Ha OCTall0 CTBHOBHHILITBO jOW
Typcxo Hacerbauarbe cnonErme ce TeK 1551 roA.
Hace;bauarben orrycTjernax npalesa H3a moApyrn--

47

46
RBEX ycaoxa, oxo

1600 roRime, oao ce 3axpinaBa.

Jenasto je carypao, a To je xa. osa HaceibeHaral

Hacy perpyToBaHn c xpyre crpane, Hero x3 annajeTa 6ocaacxora H TO nopeA Bojaatwor xpyma,
jep HH jexaH caaaax6er Haje amao upaBa xa HeKom criaxaja vins 6araTaHaxy xance xmeTe. Moama je OBO ace./haBaffle mapTono3a upexaHyno.upaBoczaxaa nanau ameby Bacoxor x ,E(oEber Baxycha, jep y TOM Ay6OKOR 3aneby Typaama ancyT pe6ana maprono3a. Hennahaffle HJIFI onaxnaluia
y unahalby napcxax xax(6aaa; noTEryao Hennahaixe cnaxajcxax Tpaw6aaa; npaBo HoraeH,a opyacja A H3rnexa - Ha eBewryanny rubaqxy, morna cy
3byxe B 6e3 npacTaBxa xa noxpeay Ha ceo6y.
Xpxurkarrickx rpamiqaps. Typaa Hacy
xapazx noloro y exonomexe oxHoce y ocaojeaax
3emixama, ana cy fax no6onanaBana, HapogaTo
Ha rpanaaa, .xa 3axo6Hjy macy npoTax uorpaHaxam xpranhaHcxe anacTene. To cBjexoga
Kypanewah, a Taxo je 6ano mano xormaje s y
CnaBoaaja, oxo Bpoxa a Iloacere. Xparahaax cy
morna 6aTH H 611/IR cy Bojaaaa y Typcxoj
BRaCR 6e3 cTanHax cTamnaTa, OTBpAJIR y
6op6a c npapoxox a Awybam 3njepama, yBajex
nox opy*jem, 6ana cy ovargaH maTepnjan Bojmpaca. rpaxoBa y oBom nzanaHcaom xpajy Haje
6Hno mHoro. BjegaTo y ochewas, Typaa xg
Hacy rpaxana A Hocaxe mano6pojaax rpaxoBa
Hacy 6x.ne AOBO.fbEfe 1111 xa 6pane rparmay, a xamo nH xa echxxacao noTnomoray Typcxo uporkapalbe Ha 3anax. Ca mneTaxixam rpaxoBama y
,E(anmanajn Typaa Hacy 6iana y npajaTen,cTBy

xao c ,L(y6posamcom, H 36or Tora um Haje 6ano

Temo xa ce oxpexay xnanneor nope3a y cToaa.
Bnacxma oneT, y OBEIM xpajesama, Haje 6ano
Teraxo paToBaTH 3a Typxe, jep cy paToBana Ef 3a pliaaje rocnoxape, a paT je xoHocao a3ajecHe xopacTa y arbagaa H y po6x.y.
Typcxo paToBaffle 6x.no je rOTOBO pexosHo ycnjennio. Y paT ce Ha Bemuce noxoxe pnjelxo xax
Honieffle opyxja camo no ce6H 6nno je
npasaneraja H 6o.ixe ox cBera xpyrora jamqHno
ngay cno6oxy. ):La ona xparahaHcxa rpaaaqapa
Hacy 6nna y pbaBy nonozajy xoxa3yje chaxaT,
xa cy ce gecro B3 aycTpajcxe rpaHaae Bpahana
y Typcxy. Typexax nocaxa, OCEIM Kamearpaxa
Bjenaja y OBOM xpajy Haje 6ano, a BCTO Taxo
Haje 6ano cnaxaja y =IHTaBom canuaxy na=mom.
UeaTap apaBoczawba 6ao je y maaacTapy Xpmby,
rxje je o6FrIao cjexao ex3apx narpajapxa nehxora. HpaBocnamia xanybepa 113 Xpmfba_ 6ana
cy rnaBaa noxpeTagn ceo6a y AycTpajy. Anconyrna BCTOBjeTHOCT 3axTjesa CBFIX ycxoxa npema
aycTpajcxoj yapaa Haj6o./be xoxa3yje y xaxsom
cy oAaocy OB13 rpanagapx cTajanx rpeMa Typcxoj yupaaa. Xpainhanx cy nmana A cBoje xpamhaHcxe cTapjelnyme, Koje cy xx Boxane y paTy,
a cyxane uM y mapy. Hapo,a,Ha njecma je najeno
oqyBana cnomea aa OBO xpHinhaacxo ileToBathe
Ha rpaaaaa. 14ma xox Byxa Heo6Htmo najena
njecma o Byemy lby6a-qnhy. CeibaHm ce xoroBapajy xaxa he xa noby cefficxa xaneTaa npeAnaACe

49

48

.L(a nnemo no;x Tpatran y ropy,

,L(a qexamo Brwa iby6Hun.ha,
Y ibera je Eryinxa JypHinnHa,
BpnTxa ca6Jba xapam6ame linaBnue,
Mpxoffinha II xannax n nepje
o6oje Toxe TaAktjHae.
CBe cmajeTno pyxo H opyxcje,
CBe celbcxHjex Hannlx xapaM6auia,
Cefflanom ra HOCH na cpamoTy."
OBaj xparahaHna TexcH je CefflaaHma
Typciatx ara Ha KpajHan, 1.1 OH OTBO!".C110 HcKa3yje
cBoje rpannnapcxo Bjepyjy":

flpasocaamm Cp6vi cycTapocjeAmou,14.

,E(p Anexca 14Bnh o6jano je cnnexoBe npaBocnaunnx ycxoxa y XpBaTcRoj n CnaBoHnju (Hacen,a, xn,
XXXV().
VI3 oBnx cirecKoBa BHAI1 ce jacno, na cy
OBTI ycionH 611JIFI JIFICTOM DxaBnn H npema Tome
nncy morirx 6HTH Aoce.ibeHmTH ca neroxa, a canarba H3HxoB njexaBatum AnjanexaT nexa o6jacHe
np Tnyinau II itp Tioposh TO HM je y 3anaTy, Ban>na he ce Ty CJIO/KHTII.
Eso iixaBcxnx nmeHa n npe3nmena THX ycxoxa no 14BheBnm cnHcgosnma, a oBaxa cy Hmena H y cnacxy Tporapcxor apxxbaxona BeHxa PoTonAa. 3a Mopnaxe
Jypememah: Bujanxe, Jyparnemah: PaAoeaa,
ByKm.s, Jypainkuwash: Rpajqaa, CTagan, 2(alturposah: BrIeTa, Byjaga, PaAoeas PaAe, Caaeposah:
Tona, Cesepornail Haan, HHKOBHh: Jyparaus,
JypKoaah: Jypaj, Craaaaosak: TojKo, ByKmag,
HEUITKO, PaAorsaa, raoaAea, Hsaa, ByK, PaAaaoj, ByKeaa, Mnaom, PaAoje, PaAojuga, Boroje, PaAy.71,
Beesixah: 118.13KOI E[BannumBah: PaAoBaH, ByjnHa,
Boina, PaAunoanh: Maxaa., Haan, lAerdTKosah: Byjaga, Bymna, Haaa, MIIKO, Byze, Jlanoniga: lIeTap,
Jypiesuh: YIsaH, MaJ.Ko, 06paA, MapKo, Mapso, Aparoczaa, CTaaKo, Hsaaomili: Maxyza, CTanaff, 14earr, Mincajzo, CninKosah: ByK, Haaagah: MaxoBILI, ByK, Jypah: ClumeeTap, Hzaja, IleTpaiunh:
1:1"plmojearh :
CTHnaH,
CTunan,
II eTpasah:
Tpa6aEbag: Heaga,
Jype, YTacangoagh:
MuKyza, PaAa6paToauh : Mazua,
Heasah
Kocapeaah: TanHja, GTaHko XepalC0131311,
:

,,Ax' y meHe ca6n.,a xapam6ame finaBrue,

Ja cam lhainny xericxn yxBaTno,
rIa My InTcasi Hnurra yqHHHo,
nojaca.
TeK oTnac'o ca6./by
AK' j' y meHe Mpxon,Hha nepje,
3ry6nx IIeTpa, ocBojnx msy nepje.
yxp'o macam,
CBe cam OT' 0,
tIFIEHT11. "
111111 ' MH caAa, IIITO hent
143 oBora BjeunTor qeToBaffla Ha rpannnu nomaxao je cemcKH HHEcnyc Hapokinnx njecaMa, ca
MHoro malbe xpHruhancxora Hero y ocranama,
unn no .7berroTn a sar emKOM ocjehalby He 3aocTaje
IIH 113a jensor.
OBe xprnahalicxe rpaHnne HecTaje uorcube
6egxora paTa ; jeAHo je PaTxoso cauyBano CBOje npnnnerHje no xpaja.

51

50

nan: 'quayannah, ByjahTypamanoBuh, Bpan,anh, B,oeanoBnh, Boxowlemah, Tp6yxoBnh, Roza-

KoBah, Byquanh, HBanoBah, Panoj ,leBah, Bytcocaauh, RaauToBnh, Roenh, EaeTamah,

OrmanoBah, MaannoBah, Jypo: Mapunaomah, 11111JI0TIIII, 110HOBIlh, JalcmIIk, Pajna: AparyzoBuh,
Panumco: XpammoBah, Byaoeaaah,
JlazaToBah, Byjamah, GraaasoBah, RoBaMH.711114:
neBah, Tp6yxoBah, ByacanoBah,
PaA,II4CBIIh,
Pann6paToBah,
HBora: MaxajoloBnh, HBarka: BnamoBah, Ropnah,
Tpa61ILan, Brmh, Panah, Jype: CTanknuah, Panornah, Ma.neTnh, LiaBaomah, Cenaapemah, Mynpnh,
BezonaBnoBah, Jaamah, IlonoBnh, BnamoBah, Ep,zxeman, Tomainals, razeTah, IlpepanoBah, Tonwbeaosah, Mazailah, OeTojuh, raaoBah, 11Brua: CTamaumh, BaTozah, BygeTnh, IlpunojeBah, OeTojuh,
Xp211111.10Blik, Mynpnh, PazeTah, HBO: BonenclICOBah, HoBazoBah, roryoba, Bax.eaTah, Jypuna:
Mapaosnh, LIpenojemah, IIIejaroBah, ,i(eenoToBah,'
HBanao: Tymnan, CTane: Panuh, YTIIIIIIIH: Roeanowah, Jypaman: 14Baosah, ,Ikeenh, 11Bannm: CICO pojeunh, Bymnah, Ropnah, Bporanah, Bonnbaa, Jypaj: IlaBaosah, CTojanah, BymparoBah,
Bpajasomii, Jypaomah, Bynenag, PBAIIBOjewah,
111TeTaposuh, Wynanomah, ElypazoBah,
,Z(o6panah, Jlemah, BarazoBuh, Panounb., Bujnomah, Peanymah, CTaaranah, OTanah, BunaaoBnh,
Ma.aah, IlzaBnemah, Panan: RaTazezuh, ByaamaBoBnh, 14Ban rpy6ainth, Panagemah, BywaeBah, ByaggeBBh , Byanah, JypjeBah, Boacanapemah, PanaBojeBah, IIejalc, CTpaxan.a, IleritoBah, r.:Bojnomih, Py-

zah, Marn,,omgh, Rojanah, tlyjwayah, Ilpepanosnh,

PanoBah, XpanymoBah, MaaamBah, Ae.TrinyKoBah, AparoBanoBnh, Ib311TH0131111, 3opah,
HJb'epamma, Ae.anunnayaosah, Aparaninh, Mnagah,
CeBepoBuh, Mampauounh, CTrmanoBah, Ceayzuh,
Mynah, Fumeypomah, CTHHICOBEIh, CopeTah, IlaBaomah, 1311Mffillh, TaTap01311h, rpROBRIi, TOA0p0BIlh,
BaCTaIIInh, IlaB.ToBnh, Illaorah, HBanomah, BynanoBah, OemanoBrah, Byamaaomah, Raanamah, ,'s -F.aBaonah, Pxjlcosak. Muzaaosnh e L[penojeBak, BOTICOB1311. Be.,baHOBIlh, RyhlaHOW1h,

AeanaysoBah, Maqah, CTIMaHOBIlh, Bojah,

j(ecuoT, ,Zparyinah, Cramcomah, ,Ikejanomah, PanaaoBnh, Byaosaa, Mamyaa, Boemah, Tp6yxoBah,
JamcoBah, Panmanomah, RaeymoBah, ByAMIlh,
BoryT, Hosaaomah, YrapaoBah, Ilau.noBah, ByaoBilh, BynmasoBah. MapKomaii, aCHHHOBIlh, B.aananmh, Bepaanomah, -LIonee, Jr.anh, Mapwinh, Ilpn6ahesuh, RonemeBah, Manan: Pana6parobah, ilso:
3oplranh.
,E(a oux nxaBna macy nocTann njexaBna non
yinnajem nocen)emaxa ca acToxa, noxa3yjy naj6wbe )1(ym6ep4ann. Y Aym6epax ce naje 1111K0 nocen,aBao nombe npBe ceo6e, na nnax cy
)1(ym6eptiama nocrana njexamm, nonjennaxo Ii
npaBocnaBna H ynajaTa. Haponne njecme R npaBocnaBna apxBa nomibe Benaxe ceo6e mopane
cy amaTa ynjena y Toj npomjema. Y naunbem roBopy y Kpajann IIMa ocTaTaKa iiKaBcKor rosopa:
An wiz a Mj. nBjecTa, tto Mj. jeo a T. ,L( 0111f, Kojn
cy npamana acnam nna HaTOJIIIIIHHCTBO, ocTarm
cy DicaaLta BlicKyn CelbCKH, a nonmaje Barpe6ati-

52

xA 1..11~H Bpajxonh 3one one KaT0)11111Ke IIITOKaBge : xaronatuatm Baacnma unn Byibennnma,
Rox nxanue 30BC Xpnarnma. Ha Hexy npupoRriy
mnrpannjy npanoc.nananx Cp6a n3 Xepnero3ue,
npexo Bennxor xaTommor 6noxa, He Tpe6a HH
jep je upanoczawne TaRa y Ha3aRonaffly Ha HepeTn, n jep cy npanocnannn Roce,be11111{11 Ha npnoj eTann nocrajaan xaTo.nnnu.
je c.nyzaaj A ca xaToannnma, Kojn cy ce ceannn
xpo3 cjenepHe npanocnanne xpajene.
JeRHa rpyna ycKozrxnx n.: c3nmena, u ocnm
njaaexra, yrnpbyje yexotuco nopnlexao ca
Byx lkaja, Byx Bpc, PaRun raannnx, I/Inan
IIejax, Jonaa Baax, Bolun Rpajaii, PaRoje Mnpoeaaa, Mnaan T,ypnrka, PaRya PaRoje roaelu,
Muxajao CTaHmua, JID.nuna PaRanoj, HBaFI CTpaxnrba, HBaH ,I1(eCIIOT, I?Inan Boryr, MojaT Jeaonan,
P aRocan Jeaonan, Mnann Jeaonag,
Onnx ripe3nmena uma cnyRa y 3anamirtm
xpajenuma, Rox BX Ha ncroxy Ranac HeMa, IIHTH
IIX je paHnje 6nRo, cyRehn no nonwhama, nonncy
xoLuora xaca n nomennunma, Koje je o6janno
Honaxosuk. HmeHa Bnax n Bpc (Xpc) cy HecyMiblIBO 3ana,RHor nopnjexna,
Hn TOTIOHEMBCTIIIIIIa upe3nmeHa, KOjFIX
ma ivloro, He yxa3yjy Ha ncTox, Hero Ha xpaj,
As nora cy ycxonn ncenn.nn :
PaRnsoj ErpezyqaHnH, Byja E[peariannu, Jonan RoinaaHna, PaRoffla BaeTamah, LIeTap Baeranuals, Mapxo BaeTaLunis, Aaexca Baaonnuan,
Honas BaRomanan, Byxnup Paunconau, Bylt a{n-

53

nnHnna, PaRowt Bacruninh, Jameo ByRamen, Byxmnp Mpulenan, rpy6enca Jaxonag, MBA0 WyHan,
Byz exan..n.aHnn, I4Ban BaeTainnli, Byx Xonoank,
Byx Raneaann, finuna Tpn6an,ark, CTamco Jeexonan, Janwo BaRoramb,g, ranpnao FanonnHan, CTIIuan BaeTamnh, Jyp , EpRea,an, Maxyza lipRap,
BaRonaHan, Myaxo Oryannran, neTap MyHan,
IIHaH Byxonau, Mnxajao XpacTonag, Mnpocaan
LLIazajenag, Mapxo JInnarnik, PaRoTa Borinh, IIanao Raninamm, Tona RozaHn, FInxoaa JanopnHa,
By=nah Fpaxonag, ByaeTa Bnpacanonnb,
He 3aam. oRxyRa upemme Hpe.nyilaHnH,
xaR A Ranac nocToja Hpu.nyna n3meby raanoxia
IlujenHa A xaR ce pme n3ronapa jeRnaxo.
BpaHeran, BpaHemennha, BpaibenuT, Bpaineniennhn A Manetnenniin Hncy TOHOFIIIMBOTHtlKa
npe3nmena, nero narponnmncriixa, jep nocroje
Awnia nmeHa BpaHein A Ma.nem. Hma je,RHa rpyAa antnuax nmena, xoja yxa3yje Ha TO, JXa OBEI
yOKOLW Hncy Ryro npanoc.nanun unn Ra upxna
na IbBX nuje umana Bennx yrunaj :
LIoaoj Irononuk, BpaHern Ceaaxonuh, BpaHem
PaRoHnh, Xepax PaRanonmk, BpaHein PaRonaHonnli,
BpaHem PaRocaan -h, BpaHent JIanrink, Bore,n,a
Mnaojxonnin, Bpagem ,/angyzonnli, Il[o6aT LIono
nnh, Bpanern BaRonanark, Bpaneux BytuThennh,
BpaHem PoroHnh, rpy6am PaRnHonnh, Ppy6aru
rapannh, MpqeTa rapannh, BpaHent Coaaxonnh,
Xepax PaRonanonals, Bpanent Byxnparonnk, BpaHeni
Boaoraannh, Ino6aT Horionnh, BpaHem BaRonunan
BpaHem CTn6uh, XpEbas IIononnis, JarfflaR Tp6yxonnk, BoaHeni Cnpomaumh, BpaHema Byenk, Bpa-

55

54
nem Byrceanh, Cmwhan MnannoBeh, CmoJharr Mnanh, Bpanern Bepmah, Cpua Arucanna, enwhan
IlpoKenh.
"n oBaxefix nmena uema y ncrogamm xpan
jemrma.

Konagno jaa nurecem jeArry rpyrry xpmnhancmax upxBennx nmena, xoja noTBphyjy mahapcxo-xpBaTcus ymnaj Kao It TO ,aa Cy OBe
yexoxe upcninn ,naamaTaucxn Kanynepn :
Mrucyaa CoaAraTnk, Mrucyza Pajnh, B.Tum Paannoneh, Mrucyza PymnoBnh, JaKoB Innmynonnh,
MuKyaa Ulepampanh, Ty,nop Rneacnrrnh, Bpe
BynnupoBnh, Mnicyza FloBarcoBnh, Murcyza Baarnah,
Mmcyza AmnryzoBnh, Mnxaa, ElBannnh, Janym
ramnapeBnh, MaTuja rprypnh, MaaaK Tin.quh, MnKyaa IIITp6arr, MnzaK Kneacwilah, Mumon BPajMarcyza IlBarroBnh, Mencyaa BymrKOB1111.,
ziennh, MapTna Caajrnquh, MaTnja Mnaarc Rumah, MapTan Mnaymiah, MnKyaa Paymomah,
Mrucyza Xpanannomah, Brunco rapannh, 14Ban XpanannoBoh, MaTnjarn lloanah, Mnamc Beprnagnh,
MapTan PajKosnh, MaTnja Porwha, Mrraarc Bepnnquh, MuKyaa IlaynoBnh, Mincyza PajmnroBuh, MaTaja CTojKoBuh, ramnan Ilpe,nojeBnh, MaTiaja jniauh, IIInnioa BoacineBnh, Mrucyza Paocaanh,
MnKyzallBanoanh, MaTuja IleTpomah, Mn.naK Xpanoh, Maamc Tp6yxoBnli, MHZaK Ba=mh, TyAop
MOA,Cpilh, MaTKO ROJIHh, YTHISHHH ROCELHOBBh, Mn.
Kyza BoacnneBnh, Mnayza Xpanannomah, MIncy,na
Ceeepomah, MnKyaa AejarroBn h, Bmuco ByKaeoBnh
BBAKO MaTniamemah, MaTnja ilapnojeBnh, IlaBae.
Aeaninanynosuh, Mrtaarc PajaKomah, MaTnja Baa-

uncoBuh, HpueTo43 reaninumynoruth MaTnja Pa,naToBnh, MuKyza 3,neaap, MaTe MaprrTnh, MaTe
Jarcuarh, TaAaja Romapemah, Mnrcyza MapKoBnh,
y EXVEI /111,

un.yral

..11.11.1:241/11.11,

11111ny -

Baannh, Mmcyaa BpAap, Marnja CTojKormh,

MaTaja IIpenojesah, ramnap IIpeAojeBuh, Mmcyaa
IIsanoBnh, Mincyaa Mamyzonnh, Mapoje HoIIKOBUli,
YTntuan Rocanosnh,Mrucy.na XparraanoBnh, MrazaK
Beprminah, Mincyza Ceicyanh, MuKy.na IlpeAojeBuh,
MaTaja 06pa,nomrh, MaTuja MapKoBnh, Ty,ztop
Ranren.
Haxaxanx AnpeuTianx Aorca3a Eum ,zroxyme
naTa nema 3a TO ann cBa unAnnaja roBope na
je OBO npaBocnambe noTex.no e3 KpKe u Kpyne
n Aa cy oBn Kanyhepn 3ay3emt HeRH HanynrreHa

xaTointum manacTup y XpmFby.

Excnaliamja ose o6aacni.ExcnaH3HunocT

one unaHHHcxe o6nacTH He 3aocTaje HHmano 3a

onom LipHe rope u Xepueromme. CHe Ao 6exixora paTa ona excuan3Hja uAe Ha 3anaix, a o.T( TaAa ce o6phe Ha ncrox. Beh 1715 ucemmo je 113
xpHaTcxe Kpajane npexo 1000 HojHuxa ca caojum nopoAnnama y Cpujem n oxonrury Heuyxa.
H e3 Typcxora jrnjena Kpajane rrogruhe ceo6a
na cjeBep n Ha ncTox. Hcwhemurn oBor hpaja
cyc?chy ce y OKOJIHFIH Capajesa n y AOJTHHO
BocEre. Y cjesepnoj BOCHH upenau n npexo
Bocne u npyncajy ce trax y Cp61Ijy u y Cpujem.
Floponuna CTojaHa HoHaxoHnha je nopHjex.flom us

Hos,rope, u3meby Jajna u Mpxon,Hh-rpaa. Beha

ceo6a y flo)Tpuibe 6una je y geTeprom genenujy
nponmora nujexa u ca OBHM je Hace,heaunuma

56

umao xnett Munom Benke nescube zi mnorn cy

ce oA HHX BpaTHJIH y Typcxy.
Ha camom Tepeny, y Kpajann, cranoBnurace
nenpecTano xpeTano 36or xpBn XIJI rnaTBO
Aa, TMO oBamo. Moja nopoRntta je cenana
y ,E(anmannjy, na ce BpaTnAa y Bocriy, oAatne
npemna y Ayerpnjy n oneT ce BpaTnna p Bocny.
OBO ynyrap!be cen,axatte He cmnje ce y3eTH xao
ocnona tta nennTHBalbe nopnjettna CTAHOBTEMBITaa, ane ce bloxce y3eTn Aa je nnannncxn xpaj
nttmeby roptter Bp6aca H roplbe Yne MaTnna
CRHR OBITX naceA,a. OBaj ttpaj Bma n Aanac najBelin npnpoAatt nopacT K najBelly pa3nnxy 3;3meby mynunx u nceacxxx y xopncT myansnx.
BegICH paT H

npecTarialc xplaukaacKor

3a 6e,ixora paTa n nonybe Ibera npecTane cy mapTononuce u BojEargxe npnttnnernje

Aorne cno6oAnn ceibann nocTaAn Cy xmeToBn.
Y neynnnjnm xnajettnma ncTncxyjy hlycnamaucice
3136jerAnne cxapo CTaH0bHHILITBO ft nace.lbaBajy
ce y ttnxoBa mjecTa, a nexonxo nopoAnna Ao6nBajy jeAaa tulTaB xpaj xao crtaxnje.
(141/11MOB411111, BnurleBnlin, Berunpettnha,
ljanniln
BaAn.ettnlw, Uepalin,
Bayttamajy TOTOBO cas xpaj nameby Yrie H
Bp6aca, OA oBnx nopoRsna 6nAn cy y BOCHH
npaje 6eIncor paTa camo : Beanpettailn, BaRlbeBHBaka tt Hiepnhn.
,L(a nH je OBO yxmehaBatte AoTno cAo60.7zMIX ce/baxa us,,pmeno neranno una uneranno,
oAjeAttom nAn nocreneno, ae moze ce 3HaTH,

Bojesaiba.

Aox ce ae o6jaan napnrpa,Qcxn apxna. CyAebtt

no 3buljaffly H no Tnmapy TO nnje ci, puleno oAjeAttom.
Y Hapozwoj cintjec-rn oso je ocTano, CBe
Ao xonagnor pjerueffla arpapuor nnTaffia, xao
npocTo nacttibe kI oTnmagnua. 4oceibennnu-cnaxnje -AonnjeAn cy yrapcxn arpapun cncTem ca
pa6oTom fia cBojnm cno6oAnnm nmaffinma. floraqno 6n 6nno, Aa je pa6oTe 6nAo tt y ocTanoj BoCEM, ann je tte TOKOM Bpemena necrano, a AaBame y naTypn je mebyco6nom noroA6om noBeliano.
Kpajnaa ce cTanno 6yanna npoTaB yxmeitanalba,
a napognTo ETOTHB pa6oTe (xynyxa, 6erAyxa).
OBH jygepannbn cno6oAnn ce./bann 11 Bojannn
Tpance xao MHHHhiyM yxnAaffle pa6oTe u npeTBapaibe y AaBaffle y naT),pn (0Acnjenatte 6erAyxa).
OBO je xonagno cBpmeno 1848 roAnne y TpaBFinxy, rAje je 3a ocTairy Bocny xwoulttnanpano
AocaAarbe cTatte, a aa xpajese, y xojama je f10cTojana pa6oTa, yBeAena je Tpefinna oA AcnTa tt
nonottnna oA cRjena. 3acTynnunn ttmeToBa, noII0B11 H Klie3OBH, upacTann cy ua OBO noBehanalbe camo Aa ce ocAo6oAe nountto4Bajylte pa6oTe.
HapoA Eurje npnmno oBy pechopyAo6po H 6op6a
je aacTaR)beua AenyTattnjama y CTam6on a opywannm ornopom. Ta 6op6a je npoAyAcena a
aycTprijcxe oxynannje nonme ocno6oben,a, AoK
OBO noTotte nnje xonamno nnxBTIAnpano Ilnannn411 nncy nmaAn mnoro chncxannor pa3Aora 3a
Taxso Apxatte, ann cy Dmann Apyktinjy npaBny
canjecT, ycnoBiberry nponmoinhy.

Hezzer cpenzbeejexoeHor ocTano je H no nazza naHanmera xon ozmx cerbaxa. Hexe ronmze,
Ha epHmjep, xazz je 6Hna rnan, oHH cy panje
ormeana Hero MOJIHAH BABOT.
HHcam ce cnyecrio z1BOTHM nirrHpazbem H
naHabalbem Hpena, na He oTemnaHam tHrTarbe oHHma, xoja ce OBHM nocnom npocDecHoHanno He
6a3e. Mcropunama ozz 3aHaTa H oHago cy, HehHHom, no3Hant m3Hopa : XpomIxa Mexajna KonCratiTHHOBIia H3 OcTpormrze (rAHCHBK cpa.
npymTea), 3anHcH H HaTnricH ./b. CTojazzoaniza,
noxymeHTH Paqxora, .1lonamrdia n Illypmxma v
Monumenta Slavorum Meridionalium, ,aanmaTHHceo-cprickH Mara.3m3, CrojaH HoHaxoseh, noxymenTH H3 ny6poHanxor apxasa, xoje cy o6iaHnH
Tpyxenxa H Cuapnik y rnacmaxy 3eM. my3eja capajeecxor, pazzout npa 143Hisa H Apa )14ynanzzlia
y 113.QBH,HMB Axazzeriuzje y Baorpany, Meenoundi
PyHapau, KocazzoHil a CTj. nal341,11111.