END331

!
!
!
END331&&
YNEYLEM&ARATIRMASI&I&
DERS&NOTLARI&&
(2015-2016)
Dr.&Y.&lker&Topcu&&&Dr.&zgr&Kabak&
Teekkr:
Prof.!W.L.!Winston'n!"Operations!Research:!Applications!and!Algorithms"!kitab!ile!Prof.!J.E.!
Beasley's!YA!ders!notlarnn!bu!ders!notlarnn!oluturulmasna!olan!katklar!yznden!her!iki!
profesre!de!teekkr!ederiz....!
Rastlayabileceiniz!tm!hatalarn!sorumluluu!bize!aittir.!Ltfen!bizi!bu!hatalardan!haberdar!ediniz!!
stanbul!Teknik!Universitesi!OR/MS!takm!
Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)
END331 2015-2016
NDEKLER&
1.! YNEYLEM&ARATIRMASINA&GR&...............................................................&1!
1.1!
TERMNOLOJ!..............................................................................................!1!
1.2!
YNEYLEM!ARATIRMASI!YNTEMBLM!..............................................!1!
1.3!
YNEYLEM!ARATIRMASININ!TARHES!..............................................!3!
2.! TEMEL&YNEYLEM&ARATIRMASI&KAVRAMLARI&.........................................&5!
3.! DORUSAL&PROGRAMLAMA&LE&MODELLEME&............................................&9!
3.1!
DP!RNEKLER!.........................................................................................!10!
3.1.1!
Giapetto!rnei!...................................................................................!10!
3.1.2!
Reklam!rnei!.....................................................................................!12!
3.1.3!
Beslenme!rnei!.................................................................................!12!
3.1.4!
Postane!rnei!....................................................................................!13!
3.1.5!
Sailco!rnei!.......................................................................................!14!
3.1.6!
Mteri!Hizmet!Dzeyi!rnei!.............................................................!15!
3.1.7!
Petrol!Karm!rnei!.........................................................................!16!
3.2!
MUTLAK!DEERL!FADELERN!DPYE!EKLENMES!.............................!17!
3.2.1!
Dnm..............................................................................................!17!
3.2.2!
Makine!Yeri!Belirleme!rnei!..............................................................!18!
3.3!
PARALI!DORUSAL!FONKSYONLAR!..................................................!18!
3.3.1!
Paral!dorusal!Konveks!fonksiyonlarn!DPye!eklenmesi!.................!18!
3.3.2!
Dorusal!Olmayan!Konveks!Fonksiyonlarn!Dnm!.....................!20!
3.3.3!
Petrol!Tama!rnei!...........................................................................!20!
4.! DPNN&ZM&..............................................................................................&23!
4.1!
DP!ZMLER:!DRT!DURUM!..............................................................!23!
4.2!
GRAFK!ZM!.........................................................................................!23!
4.3!
SMPLEKS!ALGORTMASI.........................................................................!28!
4.4!
BYK!M!YNTEM!..................................................................................!33!
4.5!
K!AAMALI!SMPLEKS!............................................................................!36!
4.6!
ARET!SINIRLANDIRILMAMI!DEKENLER!.....................................!43!
5.! DUYARLILIK&ANALZ&VE&DUALTE&................................................................&44!
5.1!
DUYARLILIK!ANALZ!................................................................................!44!
5.1.1!
ndirgenmi!Maliyet!..............................................................................!44!
5.1.2!
Glge!Fiyat...........................................................................................!44!

i
END331 2015-2016
5.1.3!
Kavramsallatrma!...............................................................................!44!
5.1.4!
Duyarllk!iin!Lindo!ktsnn!Kullanlmas!.........................................!45!
5.1.5!
Grafik!zm!Kullanarak!Duyarllk!.....................................................!47!
5.1.6!
%100!Kural!.........................................................................................!47!
5.2!
DUALTE!.....................................................................................................!47!
5.2.1!
Primal!!Dual!.......................................................................................!47!
5.2.2!
Bir!DPnin!Dualini!Bulma!......................................................................!47!
5.2.3!
Dual!Teoremi!.......................................................................................!49!
5.2.4!
Ekonomik!Yorum..................................................................................!49!
5.3!
DUALTE!VE!DUYARLILIK!.........................................................................!50!
5.4!
TMLER!GEVEKLK!TEOREM!...............................................................!50!
5.5!
DUAL!SMPLEKS!YNTEM!......................................................................!52!
5.5.1!
Dual!simpleksin!!farkl!kullanm!......................................................!52!
5.5.2!
Admlar!.................................................................................................!52!
5.5.3!
Bir!Kst!Ekleme!...................................................................................!53!
5.5.4!
Normal!enkkleme!sorunu!zme!...................................................!55!
6.! DPDE&LER&KONULAR&...................................................................................&56!
6.1!
DZELTLM!SMPLEKS!YNTEM!........................................................!56!
6.1.1!
Simpleks!ynteminin!matris!formunda!gsterimi!.................................!56!
6.1.2!
Dzeltilmi!Simpleks!Yntemi!Admlar!...............................................!58!
6.1.3!
Dzeltilmi!Simpleks!Yntemi!Tablo!Gsterimi!...................................!62!
6.2!
SMPLEKS!KULLANARAK!DUYARLILIK!...................................................!65!
7.! ULATIRMA&SORUNLARI&................................................................................&72!
7.1!
ULATIRMA!SORUNLARININ!FORMLASYONU!....................................!72!
7.1.1!
Dengeli!Ulatrma!Sorununun!Formlasyonu!......................................!73!
7.1.2!
Dengesiz!bir!Ulatrma!Sorununun!Dengelenmesi!..............................!74!
7.2!
TEMEL!OLURLU!ZMN!BULUNMASI!...............................................!75!
7.2.1!
Kuzeybat!Ke!Yntemi!.....................................................................!76!
7.2.2!
Enkk!Maliyet!Yntemi!....................................................................!77!
7.2.3!
Vogel!Yaklam!...................................................................................!79!
7.3!
ULATIRMA!SMPLEKS............................................................................!80!
7.4!
ULATIRMA!SORUNLARI!N!DUYARLILIK!ANALZ!.............................!84!
7.5!
GEC!KONAKLAMA!SORUNLARI!..........................................................!87!
7.6!
ATAMA!SORUNLARI!..................................................................................!89!
ii
END331 2015-2016
7.6.1!
DP!Gsterimi!........................................................................................!89!
7.6.2!
Macar!Yntemi!.....................................................................................!90!
8.! A&MODELLERNE&GR&................................................................................&93!
8.1!
EN!KISA!YOL!PROBLEM!..........................................................................!94!
8.1.1!
En!ksa!yol!probleminin!DP!gsterimi!..................................................!94!
8.1.2!
Dijkstra!Algoritmas!..............................................................................!94!
8.2!
EN!BYK!AKI!PROBLEM!.....................................................................!96!
8.2.1!
8.3!
En!byk!ak!probleminin!DP!gsterimi!.............................................!96!
EN!KK!MALYETL!AKI!PROBLEM!.................................................!97!
9.! PROJE&YNETM&.............................................................................................&99!
9.1!
KAVRAMLAR!..............................................................................................!99!
9.2!
PROJE!AI!...............................................................................................!100!
9.3!
CPM/PERT!................................................................................................!101!
9.3.1!
CPM!...................................................................................................!103!
9.3.2!
Projenin!hzlandrlmas!.....................................................................!108!
9.3.3!
PERT!.................................................................................................!109!
9.3.4!
CP!iin!Olaslk!Analizi!.......................................................................!111!
!
!

iii
END331 2015-2016
1.& YNEYLEM&ARATIRMASINA&GR&
1.1& TERMNOLOJ&
"Yneylem!Aratrmas"!(YA),!ngiliz!ve!Avrupallar!tarafndan!"Operational!Research"!
ve!Amerikallar!tarafndan!"Operations!Research"!olarak!isimlendirilir!ve!"OR"!olarak!
ksaltlr.!
Bu!alanda!kullanlan!bir!dier!terim!de!"Ynetim!Bilimi"dir!(Management!Science)!ve!
uluslararas! literatrde! MS! olarak! ksaltlr.! ki! terim! birletirilerek! "OR/MS"! veya!
"ORMS"!de!denilir.!
YA! genelde! bir! "Sorun! zme"! (problem! solving)! ve! "Karar! Verme! Bilimi"! (decision!
science)!olarak!da!deerlendirilir.!!
Baz!kaynaklarda!YA!yerine!Endstri!Mhendislii!(Industrial!Engineering!s!IE)!kavram!
da!kullanlr.!!
Son!yllarda!bu!alan!iin!tek!bir!terim!!kullanlmaya!allmaktadr:!OR.!!
Biz! de! derste! bu! alan! iin! Yneylem! Aratrmasnn! Trke! ksaltmas! olan! YA'y!
kullanacaz.!
Yneylem! Aratrmas! (Ynetim! Bilimi)! genellikle! kt! kaynaklarn! tahsis! edilmesi!
gereken!durumlarda!en!iyi!ekilde!bir!sistemi!tasarlamaya!ve!iletmeye!ynelik!karar!
verme!srecine!bilimsel!bir!yaklamdr.!
Belirli& bir& hedefi& gerekletirmek& iin& birlikte& alan& birbirine& bal& bileenlerin&
oluturduu&dzen&sistemdir.&
!
1.2& YNEYLEM&ARATIRMASI&YNTEMBLM&
Bir! sorunun! zm! iin! YA! kullanld! zaman! aadaki! yedi! admlk! sre! takip!
edilmelidir.!
Adm!1.!Sorunun!Formlasyonu!
YA! analisti! (sorunu! olan! karar! vericiye! YA! teknikleri! ile! yardmc! olan! kii)! ilk! olarak!
sorunu! tanmlar.! Sorunun! tanmlanmasv! amalarn! ve! sorunu! oluturan! sistemin!
bileenlerinin!belirlenmesi!ile!olur.!!!
!
!
1
END331 2015-2016
Adm!2.!Sistemin!ncelenmesi!
Daha! sonra! analist! sorunu! etkileyen! parametrelerin! deerlerini! belirlemek! iin! veri!
toplar.! Sz! konusu! deerler! sorunu! temsil! edecek! bir! matematiksel! modelin!
gelitirilmesi!(Adm!3)!ve!deerlendirilmesi!(Adm!4)!iin!kullanlr.!
Adm!3.!Sorunun!Matematiksel!Modelinin!Kurulmas!
Analist! tarafndan! sorunu! ideal! bir! ekilde! temsil! edecek! bir! matematiksel! model!
gelitirilir.!Bu!derste!modelleme!iin!eitli!yntemler!reneceiz.!
Adm!4.!Modelin!Dorulanmas!
nc! admda! kurulan! modelin! gerei! iyi! yanstp! yanstmad! snanr.! u! anki!
durum! iin! modelin! ne! kadar! geerli! olduu! belirlenerek! modelin! geree! ne! kadar!
uyduu!test!edilir.!
Adm!5.!Uygun!bir!Seenein!Seilmesi!
Eldeki! model! zerinde! bir! zm! yntemi! kullanlarak! amalar! en! iyi! karlayan! bir!
seenek!(varsa)!analist!tarafndan!seilir.!
Bazen! eldeki! seeneklerin! kullanm! iin! snrlandrmalar! ve! kstlamalar! olabilir.! Bu!
yzden!amac!karlayan!seenek!bulunamayabilir.!Baz!durumlarda!ise!amalar!en!
iyi!ekilde!karlayan!birden!fazla!sayda!seenek!bulunabilir.!
Adm!6.!Sonularn!Karar!Vericiye!Sunumu!
Bu!admda,!analist!modeli!ve!model!zm!sonucunda!ortaya!kan!nerileri!karar!
verici! ya! da! vericilere! sunar.! Seenek! says! birden! fazla! ise! karar! verici(ler)!
gereksinimlerine!gre!birini!seerler.!
Sonularn!sunumundan!sonra,!karar!verici(ler)!neriyi!onaylamayabilir.!Bunun!nedeni!
uralan!sorunun!doru!tanmlanmamas!ya!da!modelin!kurulmasnda!karar!vericinin!
yeterince! srece! karmamas! olabilir.! Bu! durumda! analist! ilk! ! adma! yeniden!
dnmelidir.!!
Adm!7.!nerinin!Uygulanmas!ve!zlenmesi!
Eer!karar!verici!sunulan!neriden!memnun!kalrsa,!analistin!son!grevi!karar!vericinin!
neriyi! uygulamasna! yardmc! olmaktr:! Seenein! kullanlarak! sorunun! zmne!
nezaret! etmeli! ve! zellikle! evre! koullar! deitike! amalar! karlamaya! ynelik!
dinamik!gncellemeler!yaparak!uygulamay!izlemelidir.!
!
!

2
END331 2015-2016
1.3& YNEYLEM&ARATIRMASININ&TARHES&
Yneylem!Aratrmas!greceli!olarak!yeni!bir!bilim!daldr.!1930'lu!yllarn!sonunda!YA!
ilk!olarak!Birleik!Krallk'ta!kullanld.!!
1936!ylnn!banda!ngiliz!Hava!Bakanlv!dou!kysnda,!Felixstowe!yaknlarnda,!
Suffolk'da! Bawdsey! Aratrma! stasyonu'nu! kurdu.! Sz! konusu! yer! hava! kuvvetleri!
sava!ncesi!radar!almalarnn!yapld!merkezdi.!Yine!1936!ylnda!Kraliyet!Hava!
Kuvvetleri! (RAF)! iinde! Britanya! hava! savunmas! iin! zel! bir! birlik! oluturuldu.!
Radarn!kullanlmaya!balamas!beraberinde!baz!sorunlar!da!getirdi:!Uaklarn!rotas!
ve!kontrolu!gibi!elde!edilen!bilginin!doru!ve!etkin!bir!ekilde!kullanlmas!gibi.!1936!
ylnn! sonunda,! Kent'deki! Biggin! Hill'de! kurulan! bir! grup! elde! edilen! radar! bilgisi! ile!
dier!uak!ile!ilgili!yer!bilgilerinin!!btnletirilmesini!hedefleyen!almalar!yapt.!Sz!
konusu!almalar!YA'nn!balangc!olarak!kabul!edilebilir.!
1937! ylnda! Bawdsey! Aratrma! stasyonu! deneysel! almalar! pratie! evirdi! ve!
Radar! stasyonu! olarak! almaya! balad.! Radardan! elde! edilen! bilgiler!
btnletirilerek!genel!hava!savunma!ve!kontrol!sistemi!oluturuldu.!Temmuz!1938'de!
ky! boyunca! drt! yeni! radar! istasyonu! daha! kuruldu.! Bu! durumda! da! farkl!
istasyonlardan! elde! edilen! ve! genelde! birbirleri! ile! elien! bilginin! dorulanmas! ve!
egdm!sorunu!ortaya!kt.!!
Sorunun! zm! iin! ve! yaplan! ilerin! etkinliinin! llmesi! amacyla! Bawdsey!
Aratrma!stasyonu'nda!A.P.!Rowe!bakanlnda!bir!bilimsel!grup!oluturuldu.!Sz!
konusu! askeri! operasyonlarn! aratrlmas! (Research! into! Military! Operations)!
ilemine! "Operational! Research"! denildi.! Genileyen! alma! grubu,! 1939! yaznda,!
Stanmore!Aratrma!stasyonu'nu!merkez!olarak!kullanmaya!balad.!
Sava! srasnda! Stanmore! Aratrma! Merkezi,! Fransa'daki! Alman! glerine! kar!
istenen! ek! uak! kuvvetlerinin! uygun! olup! olmadn! YA! teknikleri! kullanarak!
deerlendirdi!ve!uygun!olmadn!gsteren!grafiklerle!o!zamanki!babakan!Winston!
Churchill'e! bir! sunum! yapt! ve! sonuta! blgeye! ek! kuvvet! gnderilmeyerek! hava!
kuvvetlerinin! gcnn! azalmas! engellendi.! 1941! ylnda! Yneylem! Aratrmas!
Blm!(Operational!Research!Section!s!ORS)!kuruldu!ve!sava!bitimine!kadar!sz!
konusu!grup!almalar!yapt.!
1941! ylnda! kurulan! Blackett! nderliindeki! bu! gruba! yedi! ayr! bilim! dalndan! onbir!
bilim! adam! katlmt:! ! fizyolog,! bir! fiziki,! iki! matematiki,! bir! astrofiziki,! iki! fizik!
matematikisi,! bir! subay,! bir! mhendis.! Savatan! sonra! YA! almalar! zellikle!
ABD'de!askeriye!dndaki!alanlarda!da!hzland!
3
END331 2015-2016
Trkiye'de! ise! ilk! YA! almalar,! 1! Haziran! 1956'da,! Alb.! Fuat! Ulu'un! abalar! ile!
Genel!Kurmay'da!oluturulan!yedek!subaylardan!oluan!Harekat!Aratrmas!grubu!ile!
balad.! Seferberlik! ve! hava! savunma! konularnda! yurtdndan! alnan! destek! ile!
aratrmalar!yapld.!lkemizde!ilk!YA!dersi!de!T!Makine!Fakltesinde!1960s61!ders!
ylnda!Prof.!Dr.!lhami!Karayaln!tarafndan!verildi.!1966!ylnda!Harekat!Aratrmas!
ismi!Yneylem!Aratrmas!olarak!deitirildi.!

4
END331 2015-2016
2.& TEMEL&YNEYLEM&ARATIRMASI&KAVRAMLARI&
Yneylem! aratrmas,! gerek! hayat! sistemlerinin! matematiksel! modellerle! temsil!
edilmesi! ve! en! iyi! (optimum)! zm! bulmak! iin! kurulan! modellere! saysal!
yntemler!(algoritmalar)!uygulanmasdr.!
Bir!eniyileme!(optimizasyon)!modeli!verilen!kstlar!salayan!karar!deikenlerinin!tm!
deerleri!arasnda!ama!fonksiyonunu!eniyileyen!(enbykleyen!veya!enkkleyen)!
deerleri!bulmay!hedefler!
!
rnek!
Two!Mines!irketi!zel!bir!cevher!kard!iki!adet!maden!ocana!sahiptir.!Ocaklarda!
retilen!cevher!!snfa!ayrlr:!yksek,!orta,!dk!kaliteli.!irket!bir!fabrikaya!haftalk!
olarak! 12! ton! yksek,! 8! ton! orta! ve! 24! ton! dk! kaliteli! cevher! salamak! zere!
anlamtr.! Sz! konusu! iki! maden! oca! (X! ve! Y)! ayrntlar! aada! verilen! farkl!
iletim!zelliklerine!sahiptir.!
Maden&
Maliyet&
('000&/&gn)&
Yksek&
retim&(ton/gn)&
Orta&
Dk&
X&
180!
6!
3!
4!
Y&
160!
1!
1!
6!
Anlamay!gerekletirmek!iin!hafta!sonu!retim!yaplmayan!maden!ocaklar!haftada!
ka!gn!iletilmelidir?!
&
Tahmin!
Two! Mines! rneini! incelemek! iin! ok! basit! bir! ekilde! yargmz! kullanarak!
madenlerin! haftada! ka! gn! alacana! ynelik! olarak! fikir! yrterek! tahmin!
yapabiliriz.!
!
haftada!bir!gn!X!madenini,!bir!gn!Y!madenini!iletme!
Bu!zm!nerisi!iyi!bir!sonu!vermeyecek!gibi!gzkmektedir.!Sadece!7!ton!yksek!
kaliteli! cevher! retilecek! bu! durumda! da! 12! tonluk! mteri! gereksinimi!
karlanamayacaktr.! Byle! bir! zme! "olurlu! (uygun)! olmayan"! (infeasible)! zm!
denilir.!
!
haftada!4!gn!X!madenini,!3!gn!Y!madenini!iletme!
Bu! durumda! tm! mteri! gereksinimleri! karlanabilmektedir.! Byle! bir! zme! de!
"olurlu"!(feasible)!zm!denilir.!Fakat!sz!konusu!zm!nerisi!ok!pahaldr.!
5
END331 2015-2016
Anlamay! en! kk! maliyetle! salayacak! zm! isteriz.! Tahmin! ederek! yeni!
zmler! bulsak! bile! bulduumuz! zmn! en! kk! maliyetli! olup! olmadn!
bilemeyiz.!Yapsal!bir!yaklam!ile!en!iyi!zm!bulabiliriz.!
&
zm!
Yapmamz! gereken! Two! Mines! rneini! szel! olarak! ifade! edip,! sz! konusu! ifadeyi!
matematiksel!bir!tanma!evirmektir.!!
Bu!tipte!sorunlar!zmeye!urarken!ncelikle!aadaki!kavramlar!belirlemeliyiz:!
!
deikenler!(variables)!
kstlar!(constraints)!
ama!(objective)!!
Bu! belirleme! srecine! "formlasyon"! ya! da! daha! resmi! bir! ekilde! sorunun!
matematiksel!modelinin!formlasyonu!denilir.!
!
Deikenler!
Bunlar!verilmesi!gereken!kararlar!veya!bilinmeyenleri!temsil!eder.!ncelenen!sorunda!
iki!adet!karar!deikeni!(decision!variable)!vardr:!
x!=!Bir!haftada!X!maden!ocann!iletilecei!gn!says!
y!=!Bir!haftada!Y!maden!ocann!iletilecei!gn!says!
Doal!olarak!!x!!0!ve!y!!0!olacaktr!!
!
Kstlar!
Kst,! soruna! zg! durumlarn! getirdii! snrlamalardr.! Kst! belirlemenin! en! iyi! yolu!
nce! snrlayc! durumlar! szel! olarak! ifade! edip! daha! sonra! deikenleri! kullanp!
matematiksel!biimde!yazmaktr:!
Cevher!retim!ksd!!retilen!cevher!ile!mteri!gereksiniminin!dengelenmesi!
Cevher!eitleri!
Yksek!!
6x!+!1y!!12!
Orta!! !
3x!+!1y!!!!8!
Dk!!
4x!+!6y!!!24!
Kstlarda&eitlik&yerine&eitsizlik&kullanldna&dikkat&ediniz.&Bu&durumda&gereksinim&
duyulandan& daha& fazla& cevher& retebiliriz.& Eitsizlik& kullanma& "en& iyileme"&
(optimization)&sorunlarndaki&kstlarda&esneklik&salar.&
!
6
END331 2015-2016
Haftalk!gn!ksd!s!Haftada!belirli!bir!gnden!fazla!allamaz.!rnein!haftada!5!gn!
allrsa!
x!!5!
y!!5!
Haftalk& gn& says& gibi& kstlar& genellikle& sakl& (implicit)& kstlar& olarak& isimlendirilir&
nk&bu&kstlar&deikenlerin&tanmlanmasnda&sakldr&
!
Ama!
irketin! amac! toplam! maliyeti! (180x! +! 160y)! en! az! seviyede! tutarak! mteri!
gereksinimlerini!karlamaktr.!
Ele! alnan! sorunda! tm! olas! olurlu! zmlerden! ama! fonskiyonu! deerini!
enkkleyen!karar!deikeni!deerlerini!barndran!zm!en!iyi!zmdr.!
Sorunun! amacnn! kar! enbyklemesi! olmas! durumunda! en! iyi! zm! ama!
fonksiyonu!deerini!en!byk!yapan!deer!olacaktr.!
Genel! olarak,! tm! olas! olurlu! zmlerden! ama! fonksiyonu! deerini! en! iyi! hale!
getiren!karar!deikeni!deerlerini!barndran!zme!"en!iyi"!(optimum)!zm!denilir.!
!
Sonu!olarak!tm!kavramlar!bir!arada!yazarak!tam)matematiksel)modeli!aadaki!
gibi!yazabiliriz:!
enkkle!(minimize)!
180x!+!160y!
yle!ki!(subject!to)!
6x!+&y!!12!
3x!+!y!!8!
4x!+!6y!!24!
x!!5!
y!!5!
x,y!!0!
&
Yukarda!verilen!matematiksel!model!aadaki!biimdedir:!
!
tm!deikenler!sreklidir!(continuous)!
tek!bir!ama!vardr!(enbykleme!(maximize)!veya!!enkkleme!!(minimize))!

7
END331 2015-2016
!
ama!ve!kst!fonksiyonlar!dorusaldr.!Fonksiyondaki!her!terim!ya!sabit!saydr!
ya!da!bir!sabitle!arplm!deikendir!(rnein!24,!0,!4x,!6y!dorusal!terimlerdir!
fakat!xy,!x2!dorusal!deildir).!
!
Yukardaki! ! koulu! salayan! herhangi! bir! formlasyon! bir! "Dorusal! Program"dr!
(DPv!linear!program!s!LP).!
!
Bir! sorunu! DP! ile! incelediimizde! yukardaki! koullara! uymak! iin! baz! varsaymlar!
yaparz.!Ele!aldmz!rnekte!haftalk!alma!gn!saysnn!kesirli!olabilecei!(tam!
say!olmak!zorunda!olmamas)!gibi.!Aslnda!bu!tip!sorunlar!zmek!iin!"Tam!sayl!
programlama"!(integer&programmings!IP)!teknikleri!de!kullanlabilir.!
!
Matematiksel!model!(formlasyon)!kurulduktan!sonra!algoritma!ad!verilen!!saysal!bir!
zm! teknii! kullanlarak! ama! fonksiyonunun! "en! iyi"! (optimum)! deerini! verecek!
(enbykleme! sorunlarnda! en! byk,! enkklemede! en! kk)! ve! tm! kstlar!
salayacak!ekilde!karar!deikeni!deerleri!bulunur.!
!
"YA,)gerek)hayat)sistemlerinin)matematiksel)modellerle)temsil)edilmesi)ve)en)
iyi) zm) bulmak) iin) kurulan) modellere) saysal) yntemler) ) (algoritmalar))
uygulanmasdr.")&
!

8
END331 2015-2016
3.& DORUSAL&PROGRAMLAMA&LE&MODELLEME&
Two!Mines!rnei!incelenirse,!bir!matematiksel!modelin!bir!"Dorusal!Program"!(DPv!
linear!program!s!LP)!olmas!iin!aadaki!koullar!salamas!gerektii!grlr:!
! Tm!deikenler!sreklidir!(continuous)!!
! Tek!bir!ama!vardr!(enbykleme!(maximize)!veya!enkkleme!(minimize))!
! Ama!ve!kst!fonksiyonlar!dorusaldr.!Fonksiyondaki!her!terim!ya!sabit!saydr!
ya!da!bir!sabitle!arplm!deikendir!!
DP'ler!nemlidir!nk:!!
! ok!sayda!sorun!DP!olarak!formle!edilebilir!!
! "Simpleks!algoritmas"!kullanlarak!DP'ler!zlebilir!ve!en!iyi!zm!bulunabilir!
DP'lerin!temel!uygulama!alanlarna!aada!eitli!rnekler!verilmitir:!
! retim!planlama!!
! Rafineri!ynetimi!!
! Karm!!
! Datm!!
! Finansal!ve!ekonomik!planlama!!
! gc!planlamas!!
! Tarmsal!planlama!!
! Gda!planlama!
!
DP'ler!iin!drt!temel!varsaym!sz!konusudur:!
! Oransallk!
o! Her!karar!deikeninin!ama!fonksiyonuna!katks!karar!deikeninin!deeri!ile!
orantldr!(Drt!asker!retmenin!ama!fonksiyonuna!(kra)!katks!(4$3=$12)!
bir!askerin!ama!fonkisyonuna!katksnn!($3)!tam!olarak!drt!katdr.)!
o! Her!karar!deikeninin!kstlarn!sol!tarafna!katks!karar!deikeninin!deeri!ile!
orantldr.!(!asker!retmek!gerekli!cilalama!zaman!(2!saat!!3!=!6!saat)!tam!
olarak!bir!asker!retmek!iin!gerekli!cilalama!zamannn!(2!saat)!!katdr.)!
! Toplanabilirlik!
o! Herhangi! bir! karar! deikeninin! ama! fonksiyonuna! katks! dier! karar!
deikenlerinin!deerlerinden!bamszdr.!(Trenin!(x2)!deeri!ne!olursa!olsun,!
asker!(x1)!retmek!her!zaman!ama!fonksiyonuna!3x1!dolar!katk!yapacaktr.)!
9
END331 2015-2016
o! Herhangi! bir! karar! deikeninin! kst! sol! tarafna! katks! dier! karar!
deikenlerinin! deerlerinden! bamszdr.! (x1in! deeri! ne! olursa! olsun,! x2!
retimi!x2!saat!cilalama!ve!x2!saat!marangozluk!gerektirir.)!
Sonu& 1:! Ama! fonksiyonu! deeri! her! bir! karar! deikeninin! katksnn!
toplamna!eittir.!
Sonu& 2:! Her! bir! ksdn! sol! taraf! deeri! her! bir! karar! deikeninin! katksnn!
toplamna!eittir.!
! Blnebilirlik!
Karar! deikenleri! tam! say! olmayan! deerler! alabilir.! Eer! tam! say! deerler!
kullanmak!artsa!TP!kullanlmaldr.!(1.69!tren!retmek!kabul!edilebilir.)!
! Kesinlik!
Her!parametre!kesin!olarak!bilinmektedir.!
3.1& DP&RNEKLER&&
3.1.1& Giapetto&rnei&
(Winston&3.1.,&s.&49)&
Giapetto!tahtadan!oyuncak!asker!ve!tren!yapmaktadr.!Sat!fiyatlar,!bir!oyuncak!asker!
iin!$27,!bir!oyuncak!tren!iin!$21'dr.!Bir!asker!iin!$10'lk!hammadde!ve!$14'lk!iilik!
kullanlmaktadr.!Bir!tren!iin!ise!sz!konusu!rakamlar!srasyla!$9!ve!$10'dr.!Her!bir!
asker!iin!2!saat!cilalama!ve!1!saat!marangozluk!gerekirken,!her!bir!tren!iin!1!saat!
cilalama!ve!1!saat!marangozluk!gerekmektedir.!Eldeki!hammadde!miktar!snrszdr,!
fakat! haftada! en! ok! 100! saat! cilalama! ve! 80! saat! marangozluk! kullanabilen!
Giapetto'nun! haftada! en! fazla! 40! oyuncak! asker! satabileceini! gz! nnde!
bulundurarak!karn!enbyklemek!iin!hangi!oyuncaktan!haftada!ka!adet!retmesi!
gerektiini!bulunuz.!
Yant!
Karar) deikenleri& tam! olarak! verilmesi! gereken! (bu! sorunda! Giapetto! tarafndan)!
kararlar!tanmlamaldr.!Giapetto!bir!haftada!ka!oyuncak!asker!ve!tren!yapacana!!
karar!vermelidir.!Bu!karara!gre!aadaki!karar!deikenleri!tanmlanabilir:!
!
x1!=!bir!haftada!retilen!asker!says!
x2!=!bir!haftada!retilen!tren!says!
Ama) fonksiyonu! karar! deikenlerinin! bir! fonksiyonudur.! Gelir! veya! karn!

enbyklemek!ya!da!maliyetini!enkklemek!isteyen!karar!vericinin!amacn!yanstr.!
Giapetto!haftalk!karn!(z)!enbyklemek!isteyecektir.!
10
END331 2015-2016
Bu!sorunda!kar!!
(haftalk!gelir)!!(hammadde!satnalma!maliyeti)!!(dier!deiken!maliyetler)!
olarak!formle!edilebilir.!Bu!durumda!Giapettonun!ama!fonksiyonu:!
!
Enbykle!z!=!3x1!+!2x2!
Kstlar! karar! deikenlerinin! alabilecei! deerler! zerindeki,! snrlamalar! gsterir.!

Herhangi!bir!snrlama!olmazsa!Giapetto!ok!fazla!sayda!oyuncak!reterek!ok!byk!
kar!elde!edebilir.!Fakat!gerek!hayatta!olduu!gibi!burada!da!kstlar!vardr!!
Haftalk!kullanlabilen!cilalama!zaman!
Haftalk!kullanlabilen!marangozluk!zaman!
Askerler!iin!haftalk!talep!
aret)snrlamalar&da!eer!karar!deikenleri!salt!negatif!olmayan!deerler!alyorsa!
kullanlmaldr!(Giapetto!negatif!sayda!asker!veya!tren!retemez!).!
!
Yukardaki! tm! bu! zellikler! aadaki! Dorusal) Programlama& (DPv! Linear!
Programming!s!LP)!modelini!verir:!
!
Maks!z!=!3x1!+!2x2!!!
(Ama!fonksiyonu)!
s.t.!
2x1!+!x2!!100!
(Cilalama!ksd)!
x1!+!x2 !80!!
(Marangozluk!ksd)!
x1!
(Talep!ksd)!!
40!!!
x1,!x2!!0!
(aret!snrlamalar)!
!
Eer!(x1,x2)nin!bir!deeri!(bir!zm)!tm!bu!kstlar!ve!iaret!snrlamalarn!salarsa,!
sz!konusu!zm!olurlu)blgededir!(feasible!region).!
Grafik!olarak!ya!da!hesaplayarak!sorun!zldnde!olurlu!blgedeki!zmlerden!
ama!fonksiyon!deeri!en!yksek!olan!zmn!(x1,x2)!=!(20,60)!olduunu!ve!z=180!
deerini!verdiini!buluruz.!Bu!zm!en)iyi)zmdr!(optimal!solution).!
Rapor&
Haftada!20!asker!ve!60!tren!retilmesi!durumunda!kar!$180!olacaktr.!Kar!miktarlar,!
eldeki! iilik! ve! talebe! gre! elde! edilebilecek! en! byk! kar! budur.! Daha! fazla! iilik!
bulunursa!kar!oalabilir.!!
!
!

11
END331 2015-2016
3.1.2& Reklam&rnei&
(Winston&3.2,&s.&61)&&
Dorian! irketi,! yksek! gelirli! mterileri! iin! otomobil! ve! jeep! retmektedir.!
Televizyondaki! tiyatro! oyunlarna! ve! futbol! malarna! bir! dakikalk! spot!
reklamlar! vererek! satlarn! arttrmay! hedeflemektedir.! Tiyatro! oyununa! verilen!
reklamn! maliyeti! $50bin'dir! ve! hedef! kitledeki! 7! milyon! kadn! ve! 2! milyon! erkek!
tarafndan! seyredilebilir.! Futbol! mana! verilen! reklamn! maliyeti! ise! $100bin'dir! ve!
hedef! kitledeki! 2! milyon! kadn! ve! 12! milyon! erkek! tarafndan! seyredilebilir.! Dorian!
yksek!gelirli!28!milyon!kadn!ve!24!milyon!erkee!en!az!maliyetle!nasl!ular?!
Yant&
Karar!deikenleri!aadaki!gibi!belirlenebilir:!
x1!=!tiyatro!oyununa!verilen!reklam!says!
x2!=!futbol!mana!verilen!reklam!says!
Sorunun!modeli:!
min!z!=!50x1!+!100x2!
yle!ki!!!!7x1!!+!!!!!2x2 28!
!!!2x1!!+!!!12x2!! 24!
!!!!!x1,!x2! 0!
Grafik! zm! yaplrsa! (x1,x2)! =! (3.6,1.4)! deerleri! iin! ama! fonksiyonunun! en! iyi!
deeri!z!=!320!olarak!bulunur.!!
Grafie!baklarak!en!iyi!tamsayl!zm!(x1,x2)!=!(4,!2)!olarak!bulunabilir.!
Rapor&
Hedeflenen!kitleye!ulamak!iin!en!az!maliyetli!zm!4!adet!reklam!tiyatro!oyununda!
ve! 2! adet! reklam! futbol! manda! kullanmak! gerekir.! Bu! durumda! Dorian! $400bin!
reklam!masraf!yapacaktr.!!
!
3.1.3& Beslenme&rnei&&
(Winston&3.4.,&s.&70)&
Bayan!Fidan!drt!"temel!gda!grubu"!ile!beslenmektedir:!kek,!ikolatal!dondurma,!kola,!
ananasl!pasta.!Bir!adet!kek!$0.5'a,!bir!kak!dondurma!$0.2'a,!bir!ie!kola!$0.3'a!ve!
bir! dilim! pasta! $0.8'a! satlmaktadr.! Her! gn! en! az! 500! kalori,! 6! oz.! ikolata,! 10! oz.!
eker!ve!8!oz.!ya!almas!gereken!Bayan!Fidan!en!az!maliyetle!bu!gereksinimlerini!
nasl!karlar?!Aadaki!tabloyu!kullanarak!bir!DP!modeli!kurup!sorunu!znz.!
!

12
END331 2015-2016
Kalori&
Kek&(1&adet)&
ikolatal&dondurma&(1&kak)&
Kola&(1&ie)&
Ananasl&pasta&(1&dilim)&
ikolata&
(ounce)&
3!
2!
0!
0!
400!
200!
150!
500!
eker&
Ya&
(ounce)& (ounce)&
2!
2!
2!
4!
4!
1!
4!
5!
Yant&
Karar!deikenleri:!!
x1:!gnlk!yenilecek!kek!says!
x2:!gnlk!yenilecek!kak!dondurma!says!!
x3:!gnlk!iilecek!ie!kola!says!!
x4:!gnlk!yenilecek!dilim!pasta!says!!
eklinde!belirlenebilir.!!
Bu!durumda!ama!fonksiyonu!(cent!cinsinden!toplam!gnlk!maliyet):!!
!
min!w!=!50!x1!+!20!x2!+!30!x3!+!80!x4!!
Kstlar:!!
!
400!x1!+!200!x2!+!150!x3!+!500!x4!!500!!!!
(gnlk!kalori)!!
!!!!3!x1!+!!!!!2!x2!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!6!!!!
(gnlk!ikolata)!!
!!!!2!x1!+!!!!!2!x2!+!!!!!4!x3!+!!!!!4!x4!!!!10!!!!
(gnlk!eker)!!
!!!!2!x1!+!!!!!4!x2!+!!!!!!!!x3!+!!!!!5!x4!!!!!!8!!!!
(gnlk!ya)!!
xi!!0,!i!=!1,!2,!3,!4! !
(iaret!snrlamalar!)!!
Rapor!
Bayan!Fidan!gnde!3!kak!dondurma!yiyip!1!ie!kola!ierek!tm!besin!
gereksinimlerini!karlayabilir!ve!sadece!90!cent!harcar!(w=90,!x2=3,!x3=1).!
!
3.1.4& Postane&rnei&
(Winston&3.5.,&s.&74)&&
Bir! postanede! haftann! her! gn! farkl! sayda! elemana! gereksinim! duymaktadr.!
Sendika! kurallarna! gre! bir! eleman! 5! gn! pe! pee! almakta! dier! iki! gn! izin!
yapmaktadr.!altrlmas!gereken!toplam!en!az!eleman!saysn!aadaki!i!ykne!
gre!hesaplaynz.!
!
Gerekli&eleman&
Pzt&
17!
Sal&
13!
ar&
15!
Per&
19!
Cum& Cmt& Paz&

14!
16!
11!
Yant&
Karar!deikenleri!xi!(i.!gn!almaya!balayan!eleman!says)!olsun!

13
END331 2015-2016
Matematiksel!olarak!DP!modeli!aadaki!gibi!oluturulabilir:!
min!z!=!
x1!
! x1
! x1
! x1
! x1
! x1
!
!
!
!
xt0,!t!
+x2!
!
+x2
+x2
+x2
+x2
+x2
!
+x3!
!
!
+x3
+x3
+x3
+x3
+x3
+x4!
+x4!
!
!
+x4
+x4
+x4
+x4
+x5!
+x5
+x5
!
!
+x5
+x5
+x5
+x6!
+x6
+x6
+x6
!
!
+x6
+x6
+x7!
+x7
+x7
+x7
+x7
!
!
+x7!
!
17!
13!
15!
19!
14!
16!
11!
Rapor&
(xt)!=!(4/3,10/3,2,22/3,0,10/3,5),!z!=!67/3!eklindedir.!!
Karar!deikeni!deerleri!yakn!tamsaylara!yuvarlanrsa!(xt)!=!(2,4,2,8,0,4,5),!
z=25!zm!bulunur!(yanl!olabilir!).!!
Elde!edilen!Tamsayl!Lindo!zmne!gre!ise!ama!fonksiyonun!en!iyi!deeri!
z=23'dr!ve!(xt)!=!(4,4,2,6,0,4,3)!eklindedir.!!
!
3.1.5& Sailco&rnei&
(Winston&3.10.,&s.&99)&&
Sailco!irketi!gelecek!drt!mevsimde!ka!adet!yelkenli!reteceine!karar!verecektir.!
Talep! srasyla! 40,! 60,! 75! ve! 25! yelkenlidir.! Sailco! tm! talepleri! zamannda!
karlamaldr.!Balangta!Sailco'nun!envanterinde!10!yelkenli!vardr.!Normal!mesai!
ile! bir! mevsimde! 40! yelkenli! retebilen! irket! yelkenli! bana! $400! iilik! maliyetine!
maruz! kalmaktadr.! Fazla! mesai! ile! yaplan! her! ek! yelkenli! iin! ise! iilik! maliyeti!
$450'dr.! Herhangi! bir! mevsimde! yaplan! yelkenli! ya! talebi! karlamak! iin! kullanlp!
satlr! ya! da! envantere! konulur.! Bir! yelkenlinin! bir! mevsim! envanterde! tutulmas!
durumunda!ise!$20!envanter!tama!maliyeti!olumaktadr.!
Yant!
t!=!1,2,3,4!iin!karar!deikenleri!!
!
xt!=!t.!mevsimde!normal!mesai!ile!retilen!yelkenli!says
yt!=!t.!mevsimde!fazla!mesai!ile!retilen!yelkenli!says!
Envanter!hesaplarnn!yaplabilmesi!iin!kullanlacak!deikenler:!
!
it!=!t.!mevsimin!sonunda!envanterdeki!yelkenli!says!
dt!=!t.!dnem!iin!yelkenli!talebi!
Veri! !
d1=40,!d2=60,!d3=75,!d4=25,!i0=10v!!!xt!!40,!t!

14
END331 2015-2016
Mantksal!olarak!
it!=!its1+!xt!+!yt!s!dt,!t.!
Talep!karlanmal! !
it!!0,!t!
(aret!snrlamalar!!
xt,yt0,!t)!
Bu!kst!kmelerini!kullanarak!toplam!maliyet!zyi!enkklemeliyiz:!
!
z!=!400(x1+x2+x3+x4)!+!450(y1+y2+y3+y4)!+!20(i1+i2+i3+i4)!
Rapor!
Lindo!en!iyi!zm!(x1,!x2,!x3,!x4)!=!(40,!40,!40,!25),!(y1,!y2,!y3,!y4)!=!(0,!10,!35,!0)!ve!
toplam!maliyet!=!$78450.00!olarak!verir.!retim!izelgesi:!
!!
Normal&mesai&(xt)&
Fazla&mesai&(yt)&
Envanter&(it)&
Talep&(dt)&
!
!
!
10!
!
M1&
40!
0!
10!
40!
M2&
40!
10!
0!
60!
M3&
40!
35!
0!
75!
M4&
25!
0!
0!
25!
3.1.6& Mteri&Hizmet&Dzeyi&rnei&
(Winston&3.12,&s.&108)&&
Bir! bilgisayar! irketinde! mteri! hizmetleri! iin! deneyimli! uzmana! olan! talep!
(adamsaat/ay)!!aadaki!gibidir:!!
t&
Ocak& ubat& Mart& Nisan& Mays&
dt &
6000!
7000! 8000! 9500! 11000!
Ocak! ay! banda! irkette! 50! deneyimli! uzman! vardr.! Her! uzman! ayda! 160! saat!
alabilir.!Yeni!bir!uzman!yetitirmek!iin!deneyimli!uzmanlar!50!saat!ayrmaktadr!ve!
sz!konusu!uzmann!eitimi!bir!ayda!tamamlanmaktadr.!Her!deneyimli!uzmana!ayda!
$2000,!her!yeni!uzmana!ise!ayda!$1000!denmektedir.!Her!ay!deneyimli!uzmanlarn!
%5'i! iten! ayrlmaktadr.! irket! hem! hizmet! talebini! karlamak! istemekte! hem! de!
maliyetleri!enazlamak!istemektedir.!Sorunu!zmek!iin!DP!modeli!kurunuz.!
Yant&
Karar!deikenleri:!
xt!=!t!aynda!eitilecek!uzman!says!
lem!yapabilmek!iin!kullanlan!dier!deikenler!ise!
yt!=!t.!ayn!banda!irketteki!deneyimli!uzman!says!
dt!=!t.!ayn!hizmet!talebi!
Bu!durumda!!
min!z!=!2000(y1+...+y5)+1000(x1+...+x5)!
yle!ki!

15
END331 2015-2016
160yts50xt! dt!!
y1!=!50!
t!=!1,...5!iin,!
yt!=!.95yts1+xts1!!
t!=!2,3,4,5!iin.!
!!!!!xt,yt0!
!
3.1.7& Petrol&Karm&rnei&
(Winston&3.8den&esinlenilmitir)&&
Sunco! oktan! dereceleri! ve! slfr! oranlar! farkl! ! tip! ham! petroln! (H1,! H2,! H3)!
kartrlmas!ile!!tip!benzin!(B1,!B2,!B3)!retmektedir.!Benzinlerin!oktan!dereceleri!
ve!slfr!oranlar!belli!standartlar!salamaldr:!!!
! B1!iin!ortalama!oktan!derecesi!en!az!10,!slfr!oran!en!fazla!%2!olmaldr,!
! B2!iin!ortalama!oktan!derecesi!en!az!8,!slfr!oran!en!fazla!%4!olmaldr,!
! B3!iin!ortalama!oktan!derecesi!en!az!6,!slfr!oran!en!fazla!%3!olmaldr.!
Firmann!her!benzin!tipi!iin!en!fazla!satabilecei!talepler!srasyla!3000,!2000!ve!1000!
varildir.!Bununla!birlikte!firma!reklam!yaparak!talebini!arttrabilmektedir.!Herhangi!bir!
benzinde! 1! dolarlk! reklam,! talebi! 10! varil! arttrmaktadr.! Hammaddelerin! oktan!
dereceleri,!slfr!oranlar!ve!al!fiyatlar!ile!benzinlerin!sat!fiyatlar!aada!verilen!
tablolardaki!gibi!ise!Sunconun!krn!enbykleyecek!DPyi!kurunuz.!
Ham&petrol& Oktan&
1!
2!
3!
12!
6!
8!
Slfr&
(%)&
1!
3!
5!
Al&fiyat&
($/varil)&
45!
35!
25!
&
Benzin&
!
!
!
1!
2!
3!
Sat&fiyat&
($/varil)&
70!
60!
50!
Yant&
Karar!deikenleri!
xij&:!i.!hammaddeden!j.!benzine!konulan!miktar!(varil),!i!=!1,2,3v!j=1,2,3.!
rj!:!j.!benzin!iin!yaplan!reklam!($),!j=1,2,3.!
Ama!fonksiyonu!(kar!enbyklemek)!
Maks!Z!=!Kar!=!gelir!!maliyet!
Maks!Z!=! 70
$ #$%
+ 60
$ #$(
+ 50
$ #$*
45
- #%-
+ 35
- #(-
+ 25
- #*-
Kstlar!
Oktan&derecesi&
12#%% + 6#(% + 8#*% 104 #%% + #(% + #*% !!
benzin!1!oktan!derecesi!
12#%( + 6#(( + 8#*( 8 #%( + #(( + #*( !!
benzin!2!oktan!derecesi!

16
- 0- !!
END331 2015-2016
12#%* + 6#(* + 8#** 64 #%* + #(* + #** !!
benzin!3!oktan!derecesi!!
Slfr&oranlar&
(.01#%% + .03#(% + .05#*% )/ #%% + #(% + #*% .024!!!!!
#%% + 3#(% + 5#*% 24 #%% + #(% + #*% !! !
benzin!1!slfr!oran!
#%( + 3#(( + 5#*( 44 #%( + #(( + #*( !! !
benzin!2!slfr!oran!
#%* + 3#(* + 5#** 24 #%* + #(* + #** !! !
benzin!3!slfr!oran!
Talepler&
$ #$-
:- + 100- 444444444<.!!!!(Tj&:!j.!benzinin!reklamsz!talebi)!
aret!snrlamalar!
xij&,!rj!!0,!i,j.!
!
3.2& MUTLAK&DEERL&FADELERN&DPYE&EKLENMES&
3.2.1& Dnm&
Bir!modelde!bir!fonksiyonun!mutlak!deeri!kullanlyorsa,!bu!dorusal!olmayan!bir!yap!
oluturur.! Bir! f(x1,! x2,,& xn)! fonksiyonun! mutlak! deerini! | f(x1,! x2,,& xn)|,! DPye!
ekleyebilmek! iin! bir! yapay! deiken! ()! tanmlayarak! modele! aadaki! kstlar!
eklenir:!
!
!4!f(x1,!x2,,&xn)!
!!!s4!f(x1,!x2,,&xn)!!
Modelde!ama!fonksiyonu!ve/veya!kstlarda!!|f(x1,!x2,,&xn)|!yerine!!yazlr.!Bu!ekilde!
bir! modellemenin! alabilmesi! iin! modelin! y! kkleme! eiminde! olas! gerekir.!
Aksi!taktirde!yukardaki!ifadeler!ile!!stten!snrlandrmad!iin!istenen!mutlak!deer!
hesab!yaplamaz.!
Benzer! yaklam! MinsMaks! ve! MakssMin! ifadelerinin! DPye! eklenmesinde! de!
kullanlabilir.!{!Min!(Maks![f1(x),!f2(x),, fk(x)]!)!}!ifadesini!DPye!eklemek!iin!bir!yapay!
deiken!()!tanmlanarak!modele!aadaki!kstlar!eklenir:!
!
!4!f1(x),!!4!f2(x),!.!,!!4!fk(x)!
{!Maks!(Min![f1(x),!f2(x),, fk(x)]!)!}!ifadesini!DPye!eklemek!iin!bir!yapay!deiken!()!
tanmlanarak!modele!aadaki!kstlar!eklenir:!
!
!4!f1(x),!!4!f2(x),!.!,!!4!fk(x)!
!
!
17
END331 2015-2016
3.2.2& Makine&Yeri&Belirleme&rnei&
(Bazaraa,&2010X&s.30.)&&
Drt!makine!bulunan!bir!retim!alanna!yeni!bir!makinenin!koyulaca!yer!belirlenmek!
istenmektedir.!!Mevcut!makinelerin!koordinatlar!yledir.!
0
3
2
1
,
,
,!
.!Yeni!
3
1
2
4
#%
makinenin! koordinatlar:! # ! olacaktr.! Yeni! makine! ile! dier! makineler! arasndaki!
(
mesafeyi! en! kkleyecek! koordinat! bulmak! iin! bir! DP! kurunuz.! Makineler! aras!
#%
3
mesafeyi!Manhattan!uzakl!ile!belirlenecektir.!rnek:! # !ile!
!arasndaki!mesafe:!
1
(
#% 3 + #( 1 .!!
Yant&
Karar!deikenleri!
x1!ve!x2,!yeni!makinenin!koordinatlar!
ij!:!yeni!makine!ile!i.!mevcut!makine!arasndaki!j.!koordinata!gre!mesafesi,!i&=!1,2,3,4v!
j!=!1,2.!
Ama!fonksiyonu!
Min!
@
$?%
(
-?% >$- !
Kstlar!(Uzaklk&hesaplama)&
>$- A$- #- ,4444444>$- A$- + #- 44444B, <.&& &kij:!i.!makinenin!j.!koordinat!
rneinX&i&=1&ve&j=1,2&iinX&
11!!3!!x1! !
11!!3!+!x1!
12!!1!!x2! !
12!!1!+!x2!
aret!snrlamalar!
x1,!x2!serbestv!ij!!0,!i,j.!
!
3.3& PARALI&DORUSAL&FONKSYONLAR&
3.3.1& Paral&dorusal&Konveks&fonksiyonlarn&DPye&eklenmesi&
Bir!paral!dorusal!fonksiyon!birden!ok!doru!parasndan!oluur.!rnein!
aadaki!ekilde!fonksiyon!drt!doru!parasnn!birleiminden!olumaktadr.!!

18
END331 2015-2016
!
ekilde!ifade!edilen!fonksiyon!aada!verilmitir.!!
#
2 + 2(# 2)
C # = 8 + 4(# 5)
16 + 8(# 7)
0#<2
2#<5
!
5#<7
7 # < 10
Fonksiyonun!eiminin!deitii!noktalara!kesme!noktas!denir.!ekilde!0,!2,!5,!7!ve!10!
kesme! noktalardr.! Eer& x! deeri! arttka! paral! fonksiyonlarn! eimi! artyorsa! bu!
fonksiyon! bir! paral! dorusal! konveks! fonksiyondur.! Bir! matematiksel! modelin!
enkklenecek! ama! fonksiyonu! paral! dorusal! konveks! fonksiyon! ise! bu! amac!
DPye!ilave!etmek!iin!aadaki!iki!yntem!kullanlabilir:!
!
f(x)!bir!paral!dorusal!konveks!fonksiyonv!d1,!d2,!!,dn!kesme!noktalar!olsun.!
Yntem&1.&
HI%
$?% F$ G$ !,!!
Modelde!!
f(x)!!yerine!
&
&
x!yerine!
kstlara G$ J$K% J$ , B = 1, , M 1 ilave!edilir.!!
HI%
$?% G$ !yazlr,!!!
Burada!
G$ , B = 1, . . . , M 1!karar!deikenleri,!!
F$ , B = 1, . . . , M 1!ise!inci!paral!fonksiyonun!eimidir.!!
rnekte!verilen!fonksiyon!iin!DP!formlasyonu!aada!verilmitir.!
C # = G% + 2G( + 4G* + 8G@ !!
# = G% + G( + G* + G@ !!
G% 2!!
G( 3!!
G* 2!!
G@ 3!!

19
END331 2015-2016
Yntem&2.&
H
$?% N$ C(J$ ),!!
Modelde!!
f(x)!!yerine!
x!yerine!
H
$?% N$ J$ !yazlr,!!!
kstlara
H
$?% N$
= 1 ilave!edilir.!!
Burada!!
N$ , B = 1, . . . , M!karar!deikenleri,!!
C(J$ )!ise!inci!kesme!noktasnn!fonksiyon!deeridir.!!
rnekte!verilen!fonksiyon!iin!DP!formlasyonu!aada!verilmitir.!
C # = 0N% + 2N( + 8N* + 16N@ + 40NO !!
# = 0N% + 2N( + 5N* + 7N@ + 10NO !!
N% + N( + N* + N@ + NO = 1!!
3.3.2& Dorusal&Olmayan&Konveks&Fonksiyonlarn&Dnm&
Dorusal!olmayan!konveks!ama!fonksiyonlar!paral!dorusal!konveks!fonksiyona!
dntrlerek! DP! ile! yaklak! olarak! modellenebilir.! Bunun! iin! ncelikle! dorusal!
olmayan! fonksiyon! ns1! paraya! blnr! ve! paralar! aras! dorusal! kabul! edilerek!!
paral! fonksiyona! dntrlr.! Elde! edilen! paral! fonksiyon! yukarda! verilen!
yntemlerden!biri!ile!!DP!olarak!modellenir.!
3.3.3& Petrol&Tama&rnei&
A! noktasnda! bulunan! 10.000! varil! petrol! 1! ve! 2! boru! hatlarndan! B! noktasna!
tanacaktr.!Tama!sresi!tanan!petrol!miktarna!baldr.!Birinci!borudan!tanan!
petrol!miktar!x1!bin!varil,!kinci!borudan!tanan!petrol!miktar!x2!bin!varil!iken!birinci!
borudan! tama! sresi! #%( ! saatv! ikinci! borudan! tama! sresi! ise! #(%,O ! saat! olarak!
hesaplanabilir.!ki!borudan!ayn!anda!petrol!gnderilmesi!durumunda!tama!sresini!
en!kkleyecek!DP!modelini!kurunuz.!
1
A
Yant&
ncelikle!tama!sresi!fonksiyonlar!paral!fonksiyona!dntrlr,!x1!ve!x2,!0!ile!10!
arasnda! deer! alacaklar! iin! 0s10! aral! 4! eit! paraya! blnerek! fonksiyonlar!
paralanabilir.!Aadaki!tabloda!xlere!karlk!gelen!fonksiyon!deerleri!verilmitir.!

20
END331 2015-2016
x!
0,0!
2,5!
5,0!
7,5!
10,0!
f(x1)=4PRQ ! f(x2)=4PQ,S
R !
0,000!
0,000!
6,250!
3,953!
25,000!
11,180!
56,250!
20,540!
100,000! 31,623!
Bu!durumda!sorunun!DP!formlasyonu:!
Karar!deikenleri!
xi!:!i.!borudan!tanan!petrol!miktar!(*1000!varil),!!
fi!:!i.!boruda!tama!sresi!(saat),!!
!:!en!uzun!tama!sresi!(saat)!
zij!:!paral!fonksiyonlar!iin!yardmc!deikenler,&i!=1,2,!j=1,,5.!
Ama!fonksiyonu!
Min!!!
Kstlar!
En&uzun&tama&sresi&borulardan&tama&srelerinden&daha&az&olmamal&
&!f1!!
&!f2!!
Birinci&boru&iin&paral&fonksiyonun&ifade&edilmesi&(Yntem&2)&
x1!=!0z11!+!2,5!z12!+!5!z13!+!7,5!z14!+!10!z15!!
f1!=!0z11!+!6,25!z12!+!25!z13!+!56,25!z14!+!100!z15!
z11!+!z12!+!z13!+!z14!+!z15!=!1!
kinci&boru&iin&paral&fonksiyonun&ifade&edilmesi&
x2!=!0z21!+!2,5!z22!+!5!z23!+!7,5!z24!+!10!z25!!
f2!=!0z21!+!3,953!z22!+!11,18!z23!+!20,54!z24!+!31,623!z25!
z21!+!z22!+!z23!+!z24!+!z25=!1!
Toplam&tanacak&miktar&10.000&varil&olmal&
x1!+!x2!=!10!
aret!snrlamalar!
tm!deikenler!!0.!
Rapor&
Verilen! DP! zldnde! ! =! f1! =! f2! =! 15,781v! x1! =! 3,771v! x2! =! 6,229v! olarak!
bulunmutur.! zmde! elde! edilen! x1! ve! x2! deerlerine! gre! f1& ve! f2! nin! gerek!
deerleri!(dorusal!olmayan!#%( !!ve!#(%,O !fonksiyonlarna!gre)!!14,220!ve!15,546dir.!!
21
END331 2015-2016
Ayn!problemin!dorusal!olmayan!programlama!ile!zm!f1!=!f2!=!15,112v!x1!=!3,887v!
x2!=!6,113!olarak!elde!edilir.!Grld!gibi!dorusal!olmayan!fonksiyonlarn!paral!
fonksiyona! dntrlmesi! ile! elde! edilen! DP! sonucu! ile! dorusal! olmayan!
programlama! zm! birbirine! ok! yakndr.! DPnin! zm! dorusal! olmayan!
programlamaya! gre! daha! kolay! olduu! iin! bu! eklide! bir! modelleme! daha! etkin!
olabilir.! Probleme! DP! ile! daha! kesin! bir! zm! bulabilmek! iin! dorusal! olmayan!
fonksiyonlar!bata!daha!fazla!paraya!blnebilir.!

22
END331 2015-2016
4.& DPNN&ZM&
4.1& DP&ZMLER:&DRT&DURUM&&
Bir!DP!zld!zaman!aadaki!drt!durumdan!biri!ile!karlalr:!
1.! DPnin!bir&tek&en&iyi&zm!vardr.!
2.! DPnin! alternatif& (ok& sayda)& en& iyi& zmleri! vardr.! Birden! fazla! (aslnda!
sonsuz!sayda)!en!iyi!zm!bulunur.!
3.! DP!olurlu&deildir&(infeasible).!Hi!olurlu!zm!yoktur!(Olurlu!blgede!nokta!
yoktur).!
4.! DP!snrl&deildir&(unbounded).!Olurlu!blgedeki!noktalar!sonsuz!byklkte!
ama!fonksiyon!deeri!vermektedir.!
!
4.2& GRAFK&ZM&
Sadece!iki!deikenli!herhangi!bir!DPnin!zm!grafiksel!olarak!bulunabilir!
!
rnek&1.&Giapetto&
(Winston&3.1,&s.&49)!!
Giapetto! DPnin! sadece! iki! karar! deikeni! olduundan! grafik! zerinde! zme!
gidilebilir!
Yant&
The!feasible!region!is!the!set!of!all!points!satisfying!the!constraints.!
!
maks!z!=!3x1!+!2x2!!!
yle!ki!!!!!2x1!+!x2!!100!
(Cilalama!ksd)!
!!!!!!x1!+!x2!!!80!
(Marangozluk!ksd)!
!!!!!!x1! !!!!!!!!!!40!! !
(Talep!ksd)!!
!!!!x1,!x2!!0! !
(aret!snrlamalar)!
Aadaki!kstlar!salayan!noktalar!kmesi!olurlu!blgedir.!DPyi!salayan!noktalar!
kmesi! DGFEH! begeni! ile! snrlandrlmtr.! Bu! begen! (boyal! blge)! zerindeki!
veya!iindeki!herhangi!bir!nokta&olurlu&blgededir.!
!
!
!
!
23
END331 2015-2016
!
!
X2
100
B
finishing'constraint
'Feasible'Region
!
80
!
60
demand'constraint
(Minimization)!
'z'='100
40
20
min!180x!+!160y!
st!!!6x!+!y!>=!12!
!!!!!!3x!+!y!>=!8!
!!!!!!4x!+!6y!>=!24!
!!!!!!x!<=!5!
!!!!!!y!<=!5!
'z'='60
!!!!!!x,y!>=!0!
!
10
20
carpentry'constraint
F
'z'='180
E
40
A
50
80 X1
60
!
DP!iin!olurlu!blgeyi!belirledikten!sonra!en!iyi!zm!iin!aratrma!yaplabilir.!En&iyi&
zm,!olurlu!blgede!en&fazla&z&deerini!veren!noktadr!(enbykleme!sorunu).!!
En!iyi!zm!bulmak!iin,!z!deerleri!ayn!olan!bir!doru!izilir.!Enbykleme!sorunu!
iin!bu!izgi&e&kar&(isoprofit)!dorusuv!enkkleme!sorunu!iinse!e&maliyet!(isocost)!
dorusu!olarak!isimlendirilir!(ekilde&z&=&60,&z&=&100&ve&z&=&180&iin&e&kar&dorular&
grlmektedir).!
Bir!tek!en!iyi!zm!varsa,!e!kar!dorusu!olurlu!blgeyi!terk!ederken!bir!ke!(vertex!
s!corner)!ile!kesiir.!!
Bu!DP!iin!en!iyi!zm!z&=!180!iin!G!noktas!(x1,!x2)!=!(20,60)!eklindedir.!
&
Karar!deikenlerinin!en!iyi!zm!deerleri!kullanldnda!bir!ksdn!sol!taraf!deeri!
ile!sa!taraf!deeri!eitse!o!kst!aktif&(skv!binding,!tight)!bir!ksttr.!
Karar!deikenlerinin!en!iyi!zm!deerleri!kullanldnda!bir!ksdn!sol!taraf!deeri!
ile!sa!taraf!deeri!eit!deilse!o!kst)aktif)olmayan&(nonbinding)!bir!ksttr.!!
Giapetto!DPde!cilalama!iilii!ve!marangozluk!kstlar!aktiftir.!te!yandan!talep!ksd!
aktif!olmayan!bir!ksttr!nk!en!iyi!zmde!x1!<!40!(x1!=!20).!
!
!
24
END331 2015-2016
rnek&2.&Reklam&
(Winston&3.2,&s.&61)!!
Reklam! DPnin! sadece! iki! karar! deikeni! olduundan! grafik! zerinde! zme!
gidilebilir!
Yant&
Aadaki!kstlar!salayan!noktalar!kmesi!olurlu!blgedir.!
!
min&z&=50x1!+!100x2!
yle!ki!!!!7x1!+!!!!!2x2!!28! !
(yksek!gelirli!kadn)!
!!!2x1!+!!!12x2!!24! !
(yksek!gelirli!erkek)!
!!!!x1,!x2!!0!
!
!
!
!
X2
14
!
!
!
!
!
High=income women constraint
12
10
Feasible
Region
!
!
6
z(=(600
!
!
z(=(320
High=income men(constraint
!
!
!
!
A
2
10
12
14
X1
!
Dorian! toplam! reklam! maliyetini! enkklemek! istedii! iin! sorunun! en! iyi! zm!
olurlu!blgede!en&az&z!deerini!veren!noktadr.!
En!az!z!deerli!e!maliyet!dorusu!E!noktasndan!gemektedirv!bu!yzden!en!iyi!zm!
x1!=!3.6,!x2!=!1.4!ve!z!=!320!eklindedir.!
Hem!yksek!gelirli!kadn!hem!de!yksek!gelirli!erkek!kstlar!!saland!iin!her!ikisi!
de!aktif!kstlardr.!
25
END331 2015-2016
rnek&3.&ki&Maden&
min!! 180x!+!160y!
yle!ki!!!!6x!+!y!>=!12!
!!!!!!!
!!!!3x!+!y!>=!8!
!!!!!!!
!!!!4x!+!6y!>=!24!
!!!!!!!
!!!!!!x!<=!5!
!!!!!!!
!!!!!!y!<=!5!
!!!!!!!
x,y!>=!0!
Yant&
En! iyi! zm! iin! maliyet! 765.71dir.! 1.71! gn! X! madeni! ve! 2.86! gn! Y! madeni!
altrlmaldr.!
!
rnek&4.&Deitirilmi&Giapetto&
!
maks!z!=!4x1!+!2x2!!!
yle!kiv!!!!2x1!+!x2!!100! !
(Cilalama!kst)!
!!!!!!x1!+!x2!!!80!
(Marangozluk!kst)!
!!!!!!x1! !!!!!!!!!40!!
(Talep!kst)!!
!!!!x1,!x2!!0! !
(aret!snrlamalar)!

26
END331 2015-2016
&
Yant&
100
80
D
G
F
!
!
E
H
40
50
80
x1
G!(20,!60)!ve!F!(40,!20)!noktalar!arasndaki!doru!zerindeki!noktalar!alternatif&en&
iyi&zmleri!verir.!
0!c&1!iin!
c!![20!60]!+!(1sc)![40!20]!!=!!![40s20c,&20+40c]!
en!iyi!zmdr.!!
Tm!en!iyi!zmler!iin!en!iyi!ama!fonksiyon!deeri!200dr.!!
!
rnek&5.&Deitirilmi&Giapetto&(v.&2)&
x2!!90!(Tren!talebi)!ksdn!ekleyelim.!
Yant&
Olurlu!blge!yoktur:!Olurlu&olmayan&DP!!
&
rnek&6.&Deitirilmi&Giapetto&(v.&3)&
Sadece!x2!!90!ksd!olsun.!
Yant&
E!kar!dorusu!olurlu!blgeyi!terk!edemez:!Snrl&olmayan&DP!
27
END331 2015-2016
4.3& SMPLEKS&ALGORTMASI&
Tm!DP!sorunlarnn!(ikiden!fazla!sayda!karar!deikeni!olanlarn!da)!en!iyi!zm!
olurlu!blgenin!bir!kesindedir.!Simpleks!algoritmas!bu!gerei!kullanarak!zme!
gider.!!
Balangta!olurlu!blgenin!bir!kesi!ile!ileme!balanr!ve!eer!sz!konusu!ke!en!
iyi!zm!vermezse!yeni!bir!adm!(iterasyon)!iletilerek!ama!fonksiyonunu!iyiletiren!
(veya! ayn! brakan)! baka! bir! komu! keye! geilir.! Bu! admlar! en! iyi! DP! zm!
bulununcaya!kadar!srer.!
DP'leri!zmek!iin!kullanlan!simpleks!algoritmas!Dantzig!tarafndan!1940'l!yllarn!
sonunda!gelitirilmitir.!Daha!sonra!algoritma!gelitirilip!yeni!versiyonlar!gelitirilmitir.!
Bunlardan!biri!olan!"revised!simpleks!algoritmas"!DP!zm!iin!kullanlan!bilgisayar!
paketlerinde!kullanlmaktadr.!
&
Admlar&
1.! DPyi!standart!biime!eviriniz!
2.! Bir!temel!olurlu!zm!(basic!feasible!solution!s!bfs)!bulunuz!
3.! Mevcut! bfsnin! en! iyi! zm! olup! olmadn! aratrnz.! En! iyi! ise! sorun!
zlmtr,!durunuz.!
4.! Mevcut!bfs!en!iyi!zm!deilse,!ama!fonksiyon!deerini!en!ok!iyiletirmek!
iin!hangi!temel!d!deikenin!temel!deiken!olacan!(zme!gireceini)!
ve! hangi! temel! deikenin! zmden! kp! temel! d! deiken! olacan!
saptayarak!yeni!bir!bfs!bulunuz.!
5.! Adm!3e!dnnz.!
!
lgili&kavramlar:&
! Standart!biim:!tm!kstlar!eitliktir!ve!tm!deikenler!negatif!olmayan!deerler!
alr!
! bfs:!tm!deikenlerin!negatif!olmayan!deerler!ald!bir!olurlu!zm!
! Temel!d!deiken:!bfsde!deerleri!0a!eit!olan!deikenler!
! Temel! deiken:! bfsdeki! dier! deikenler,! standart! biimdeki! eitliklerin!
zlmesi!ile!0dan!byk!deerler!alrlar!
!
!

28
END331 2015-2016
rnek&1.&Dakota&Mobilya&
(Winston&4.3,&s.&134)&
Dakota!mobilya!irketi!sra,!masa!ve!sandalye!yapmaktadr.!Her!rn!iin,!aadaki!
tabloda!grld!gibi,!snrl!miktarda!kullanlabilen!tahta,!marangozluk!ve!cilalama!
iilii!gerekmektedir.!Ayn!tabloda!rnlerin!sat!fiyatlar!da!verilmitir.!Haftada!en!
fazla! 5! masa! satlabilmektedir.! Haftalk! kar! enbykleyecek! bir! retim! plan!
oluturunuz.!
Kaynak!
Tahta!(m2)!
Cilalama!!
Marangozluk!
Talep!(maks)!
Fiyat!($)!
Sra!
8!
4!
2!
s!
60!
Masa!
6!
2!
1.5!
5!
30!
Sandalye! Kullanlabilen.!
1!
48!
1.5!
20!
.5!
8!
s!
!
20!
!
&
DP&Modeli:!
x1,! x2,! x3! bir! haftada! retilen! sra,! masa! ve! sandalye! says! olsun.! z! ise! Dakota'nn!
haftalk!kar!miktarn!gstersin.!Aadaki!DP'yi!formle!edebiliriz!!
!
maks!z!=!60x1+30x2+20x3!
yle!ki!!!!!!8x1+!!6x2+!!!!x3!!!!48!
!!!!!4x1+!!2x2+1.5x3!!20!
!!!!!2x1+1.5x2+!.5x3! !!8!!
!!!!!!!x2!!!!!!!!!!!!5!
x1,x2,x3!!0!
Simpleks&algoritmas&ile&zm&
ncelikle!gevek!(slack)!deikenler!kullanarak!DP!modelini!standart!biime!getiriniz!
ve!modeli!kanonik!bir!ekilde!yaznz.!
R0!
z& s60x1! s30x2!
R1!
!
8x1! +!!6x2!
R2!
!
4x1! +!!2x2!
R3!
!
2x1! +1.5x2!
R4!
!
!
x2!
x1,x2,x3,s1,s2,s3,s40!
s20x3!
+!!!!x3!
+1.5x3!
+!!.5x3!
!
!
!
+!s1!
!
!
+!s2!
!
!
!
!
!
+!s3!
!
!=!0!
!=!48!
!=!20!
!=!8!
+!s4! =!5!
Bir!balang!temel!olurlu!zm!bulunuz!
Sorun! iin! (x1,! x2,! x3)! =! 0! zm! olurlu! olduundan,! aada! verilen! nokta! bir!
balang!temel!olurlu!zmdr!(basic!feasible!solution!!bfs):!
!
x1!=!x2!=!x3!=!0,!s1!=!48,!s2!=!20,!s3!=!8,!s4!=!5.!
29
END331 2015-2016
Bu!bfsde!!karar!deikeni!temel)d)deiken)(nonsbasic!variables)!ve!drt!gevek!
deiken! ise! temel) deikendir) (basic! variables)! ve! deerleri! kanonik! modeldeki!
eitliklerden!bulunur.!
!
Mevcut!bfsnin!en!iyi!zm!olup!olmadn!kontrol!ediniz!
Temel! d! herhangi! bir! deikenin! deerinin! oaltlmas! (temele! girmesi)! ile! znin!
deerinin!iyilemesinin!mmkn!olup!olmad!aratrlr.!
Eer!tm!temel!d!deikenlerin!ama!fonksiyon!satrndaki!(0.)satrO)row)0))R0)!
katsaylar!0!ya!da!0dan!bykse!(nonnegative),!mevcut!bfs!en!iyi!(optimal)!zmdr!
(znin!deeri!daha!ok!iyiletirilemez).!
Fakat!rnekte!tm!temel!d!deikenlerin!0.!satrdaki!katsaylar!negatiftir:!zm!en!
iyi!deildir.!
!
Yeni!bfsnin!bulunmas!
! Enbyklenmek!istenen!z!en!ok!x1!sfrdan!farkl!yapld!zaman!oalr:!x1!giren)
deikendir!!
! R1!incelendiinde!x1in!en!fazla!6!olabilecei!grlr.!Aksi!takdirde!s1!<!0!olacaktr.!
Benzer! ekilde! R2! ve! R3! srasyla! 5! ve! 4! snrlarn! verir.! Son! satrda! x1!
olmadndan! herhangi! bir! snrlama! sz! konusu! deildir.! Bu! durumda! tm!
snrlamalarn! (aslnda! sa! taraf! deerlerinin! giren! deiken! katsaylarna!
"oran"larnn!!oran)testi)!en!k!olan!4,!x1'in!alabilecei!en!byk!deerdir.!
x1! =! 4! olduunda! s3! =! 0! olup! zmden! kar! ve! kan) deiken) olarak!
isimlendirilir.!!
! R3! de! pivot) denklem) olur.! x1! temel! deiken! olduu! iin! birim! matrise! girecek!
ekilde!sistem!yeniden!dzenlenir.!
Yeni!pivot&denklem!(R3/2):!
R3!:!x1+.75x2+.25x3+!!!!!!!!!!!.5s3!!!!=!4!
R3!kullanlarak!x1!tm!dier!satrlarda!yok!edilir.!
R0=R0+60R3,!!!R1=R1s8R3,!!!R2=R2s4R3,!!!R4=R4!
!
R0 !
R1!
R2!
R3!
R4!
z& ! +15x2!
! !
!
! !
s!x2!
! x1! +.75x2!
! !
x2!
s5x3!
!
!
s!x3! +!s1!
!
+.5x3!
! +!s2!
+.25x3!
!
!
!
!
!
+30s3!
!=!240!
s4s3!
!=!16!
s2s3!
!=!!4!
+.5s3!
! =!!4!
! +!s4! =!!5!
z!=!240!
s1!=!16!
s2!=!!!4!
x1!=!!!4!
s4!=!!!5!
Yeni!bfs!x2=x3=s3=0,!x1=4,!s1=16,!s2=4,!s4=5!eklindedir!ve!z=240!olur!
30
END331 2015-2016
Mevcut! bfsin! optimalliini! kontrol! ediniz! ve! en! iyi! zm! bulunana! kadar! admlar!
tekrar!ediniz!
! x3!girer.!!
! Oran!testi!sonucu!x3!=!8!bulunurv!s2!kar:!kinci!satr!pivot!denklem!olur.!
! Pivot!denklemde!(R2)!giren!deikenin!katsays!1!yaplr:!
R2!!!!!!s2x2+x3+2s2s4s3!=!8!!!(R22).!
R2!satr!ilemleri!ile!dier!satrlarda!giren!deiken!yok!edilir:!
R0=R0+5R2,!!!R1=R1+R2,!!!R3=R3s.5R2,!!R4=R4!
Yeni!bfs:!x2=s2=s3=0,!x1=2,!x3=8,!s1=24,!s4=5v!z!=!280.!!
Sfrnc!satrdaki!tm!temel!d!deikenlerin!katsays!pozitiftir!(5x2,!10s2,!10s3).!!
MEVCUT!ZM!EN!Y!ZMDR!(OPTIMAL!SONU)!
&
Rapor:&Dakota!mobilya!irketi!haftalk!karn!enbyklemek!iin!2!sra!ve!8!sandalye!
retmelidir.!Bu!durumda!280$!kar!eder.!
!
Simpleks&algoritmas&tablolarla&gsterilirse&&
(Siz)de)tm)dev)ve)snavlarda)her)ilem)iin)tablo)kullann!!!)!
maks!z!=!60x1+30x2+20x3!
!
yle!ki!!!!!!!8x1+!!6x2+!!!!x3!!48!
!!!!!!
!!!!!
!4x1+!!2x2+1.5x3!!20!
!!!!!!
!!!!!
!2x1+1.5x2+!.5x3!!!!8!!
!!!!!!!
!!!!!!!!!!!!!x2!!!!!!!!!!!!!5!
x1,x2,x3!!0!
!
Balang!tablosu:!
z
x1
x2
x3
s1
s2
s3
s4
ST
TD
Oran
1
0
/60
8
/30
6
/20
1
0
1
0
0
0
0
0
0
0
48
z2=20
s12=248
1.5
20
s22=220
1.5
0.5
s32=28
s42=25
!
!
!
!
!
31
END331 2015-2016
lk!tablo:!
z
x1
x2
x3
s1
s2
s3
s4
ST
TD
Oran
1
0
0
0
15
0
15
11
0
1
0
0
30
14
0
0
240
16
z2=2240
s12=216
11
0.5
12
s22=24
0.75
0.25
0.5
x12=24
16
s42=25
Oran
!
kinci!ve!en!iyi!tablo:!
z
x1
x2
x3
s1
s2
s3
s4
ST
TD
1
0
0
0
5
42
0
0
0
1
10
2
10
48
0
0
280
24
z2=2280
s12=224
42
44
x32=28
1.25
40.5
1.5
x12=22
s42=25
!
!
rnek&2.&Deitirilmi&Dakota&Mobilya&
Dakota!rneini!$35/masa!olarak!deitirelim!
Yeni!z!=!60!x1!+!35!x2!+!20!x3!
Yeni!sorun!iin!ikinci!ve!en!iyi!(optimal)!tablo:!
!
z&
1!
0!
0!
0!
0!
!
x1!
0!
0!
0!
1!
0!
&
x2!
0&
s2!
s2!
1.25!
1!
!
x3!
0!
0!
1!
0!
0!
!
s1!
0!
1!
0!
0!
0!
x3!
0!
0!
1!
0!
0!
s1!
0!
1!
0!
0!
0!
!
s2!
10!
2!
2!
s0.5!
0!
!
s3!
10!
s8!
s4!
1.5!
0!
!
s4!
0!
0!
0!
0!
1!
!
ST!
280!
24!
8!
2!
5!
!
!
!
TD!
Oran!
!
z=280!
!
!
s1=24!
s!
!
x3=8!
s!
!
x1=2! 2/1.25! &
s4=5!
5/1!
!
s2!
s3!
10!
10!
1.2! s5.6!
1.2! s1.6!
s0.4! 1.2!
0.4! s1.2!
s4!
0!
0!
0!
0!
1!
ST!
280!
27.2!
11.2!
1.6!
3.4!
TD!
z=280!
s1=27.2!
x3=11.2!
x2=1.6!
s4=3.4!
Bir!dier!en!iyi!tablo:!
z&
1!
0!
0!
0!
0!
x1!
0!
1.6!
1.6!
0.8!
s0.8!
x2!
0!
0!
0!
1!
0!
!
Bu!yzden!en!iyi!zm!aadaki!gibidir:!
z&=&280&ve&0&&c&&1!iin!
x1!
x2!
x3!
!
=!!c!
!
2!
0!
8!
!
0!
+!!!(!1!!c!)! 1.6!
!
11.2!
!
=!
!
2c&
1.6&&1.6c&&
11.2&&3.2c&

32
END331 2015-2016
!
rnek&3.&Snrl&Olmayan&DPler&
!
z!
1!
0!
0!
!
x1!
0!
0!
1!
&
x2!
2!
1!
1!
&
x3!
s9&
s6!
s1!
!
x4!
0!
1!
0!
!
s1!
12!
6!
1!
!
s2!
4!
s1!
0!
!
ST!
100!
20!
5!
!
TD!
z=100!
x4=20!
x1=5!
!
Oran!
!
Yok!
Yok!
Oran!testi!yaplamad!iin!zlmek!istenen!DP!snrl!olmayan!DPdir.!
!
4.4& BYK&M&YNTEM&
Eer! bir! DP'de! >! veya! =! kstlar! varsa,! Simpleks! yntemi! kullanlarak! bir! balang!
temel!olurlu!zm!(bfs)!oluturulamaz.!
Bu!durumda!Byk!M!(Big!M)!yntemi!veya!ki!Aamal!(Two!Phase)!Simpleks!yntemi!
kullanlmaldr.!!
Byk! M! yntemi! Simpleks! Algoritmasnn! bir! trdr:! Soruna! yapay! (artificial)!
deikenler!de!eklenerek!bir!bfs!bulunur.!DP'nin!ama!fonksiyonu!da!sonuta!yapay!
deikenlerin!katsaylar!0!olacak!ekilde!yeniden!dzenlenir.!!
Admlar&
1.! ncelikle!tm!kstlar!sa!taraf!(STv!Right!Hand!Side!s!RHS)!deerleri!negatif!
olmayacak!ekilde!dzenlenir!(ST!deeri!negatif!olan!kstlar!s1!ile!arplr.!Bu!
arpm!sonucu!eitsizliin!ynnn!deieceini!unutmaynz!).!Dzenlemelerden!
sonra!her!kst!<,!>!veya!=!kst!olarak!snflandrlr!
2.! Tm! kstlar! standart! biime! evrilir.! Eer! kst! <! kstsa,! sol! tarafa! simpleks!
ynteminde!olduu!gibi!gevek!deiken!si!eklenir.!Eer!kst!>!kstsa,!sol!taraftan!
bir!fazlalk!(excess)!deiken!ei!karlr.!
3.! Tm!>!veya!=!!kstlarn!sol!tarafna!bir!yapay!deiken!ai!eklenir.!Ayn!zamanda!
yapay!deikenler!iin!iaret!snrlamas!(ai!>!0)!da!eklenir.!
4.! M!ok!byk!bir!say!olsun.!Eer!DP!enkkleme!sorunu!ise,!ama!fonksiyonuna!
(her! yapay! deiken! iin)! Mai! eklenir.! Eer! DP! enbykleme! sorunu! ise,! ama!
fonksiyonuna!(her!yapay!deiken!iin)!sMai!eklenir.!
5.! Her!yapay!deiken!balang!temel!zmnde!olaca!iin!ama!fonksiyonundan!
(0.!satr)!elenmelidir!(katsaylar!sfr!olacak!ekilde!dzenleme!yaplmaldr).!Daha!
sonra! simpleks! algoritmasnn! admlar! kullanlarak! (M'nin! byk! bir! say! olduu!
unutulmadan!)!zme!gidilir.!
33
END331 2015-2016
Yukardaki!5!admla!dzenlenen!yeni!DP'nin!en!iyi!zmnde!tm!yapay!deikenler!
0'a!eit!karsa,!esas!sorunun!en&iyi&zm!bulunmutur.!
Eer!yeni!DP'nin!en!iyi!zmnde!en!az!bir!yapay!deiken!pozitif!bir!deer!alrsa,!
esas!sorun!zmszdr&(infeasible)!!!!
!
rnek&1.&Oranj&Meyve&Suyu&
(Winston&4.10.,&s.&164)&
Bevco!irketi,!portakal!gazozu!ile!portakal!suyunu!kartrarak!Oranj!ismiyle!portakall!
meyve!sular!retmektedir.!Portakal!gazozunun!bir!onsunda!0.5!oz.!eker!ve!1!mg!C!
vitamini!vardr.!Portakal!suyunun!bir!onsunda!ise!0.25!oz.!eker!ve!3!mg!C!vitamini!
vardr.!Bevco!bir!oz.!portakal!gazozu!retmek!iin!2,!bir!oz.!portakal!suyu!retmek!
iin! ise! 3! harcamaktadr.! irketin! pazarlama! blm! Oranj'! 10! oz.luk! ielerde!
satmak!istemektedir.!Bevco'nun!her!bir!iede!en!az!20!mg!C!vitamini!bulunmasn!ve!
en!ok!4!oz.!eker!olmas!artn!en!az!maliyetle!karlamasn!salaynz.!
DP&Modeli:&
x1!ve!x2!bir!ie!Oranj'da!bulunmas!gereken!portakal!gazozu!ve!portakal!suyu!miktar!
olsun.!DP!modeli!aadaki!gibi!kurulur.!
!
min!z!=!2!x1!+!3!x2!
!!!!!0.5!x1+!0.25!x2!!<!!!4!
(eker!ksd)!
!!!!!!!!!!!x1+!!!!!!!3!x2!>!20!
(C!vit.!ksd)!
!!!!!!!!!!!x1+!!!!!!!!!!x2!=!10!
(10!ozluk!ie!ksd)!!
x1,x2!>!0!
Byk&M&yntemi&ile&zm:&
Adm!1.!Tm!kstlar!ST!deerleri!negatif!olmayacak!ekilde!dzenleyiniz!!
Tm!kstlarn!ST!deeri!pozitiftir!!
Adm!2.!Tm!kstlar!standart!biime!eviriniz!
z!!!!!2!x1!!!!!!3!x2!! =!!!0!!
!!!!!!0.5!x1+!0.25!x2!+!s1!!
=!!!4!!
!!!!!!!!!!!!x1+!!!!!!3!x2!!!!!!!!!s!e2!
=!20!!
!!!!!!!!!!!!x1+!!!!!!!!!x2!!!!!!!!!!!!!!!
=!10!!
tm!deikenler!>!0!!
!
!
!
34
END331 2015-2016
Adm!3.!>!veya!=!kstlara!ai!yapay!deikenini!ekleyiniz!
z!!!!!2!x1!!!!!!3!x2!! !
=!!!0! !
R0!!
!!!!!!0.5!x1+!0.25!x2!+!s1!!
=!!!4! !
R1!!
!!!!!!!!!!!!x1+!!!!!!3!x2!!!!!!!!!s!e2!+!a2!!!!!!!!!!!!!=!20! !
R2!!
!!!!!!!!!!!!x1+!!!!!!!!!x2!!!
R3!!
!!!!!!!!!!+!a3!
=!10! !
tm!deikenler!>!0!!!
Adm!4.!Ama!fonksiyonuna!Mai!ekleyiniz!(min.!sorunu!iin)!!
!
min!z!=!2!x1!+!3!x2!+!M&a2!+!M&a3!!
Sfrnc!satr!(R0)!aadaki!gibi!olacaktr:!
z!!!!!2!x1!!!!!!3!x2!!M&a2!!M&a3!=!!0!!
Adm!5.!Yapay!deikenleri!R0'dan!eleyecek!ekilde!yeni!R0!oluturunuz!
!
Yeni!R0!=!R0!+!M!R2!+!M!R3!!!!
z!+!(2M2)!x1!+!(4M3)!x2!!M&e2!!
=!!30M!
Yeni!R0!!
Balang!tablosu:!
!!!
z!!
1!!
0!!
0!!
0!!
!!!
&!
x1!!
x2!!
2Ms2!! 4Ms3&!
0.5!! 0.25!!
1!!
3&&
1!!
1!!
!!!
s1!!
0!!
1!!
0!!
0!!
!!!
e2!!
sM!!
0!!
s1!!
0!!
!!!
a2!!
0!!
0!!
1!!
0!!
!!!
a3!!
0!!
0!!
0!!
1!!
!!!
!!!
!!!
ST!!
TD!! Oran!!
30M!! z=30M!! !!!
4!!
s1=4!! !!16!!
20!! a2=20!! &&20/3&!!
10!! a3=10!! !!10!!
Enk.)sorununda,)0.)satr)katsays)"en)pozitif")olan)deiken)giren)deikendir!)
lk!tablo:!!
!!!
z!!
1!!
0!!
0!!
0!!
!&!
&!
x1!!
x2!!
(2Ms3)/3&! 0!!
5/12!!
0!!
1/3!!
1!!
2/3&&
0!!
!!!
s1!!
0!!
1!!
0!!
0!!
!!!
!!!
!!!
e2!!
a2!!
a3!!
(Ms3)/3!! (3s4M)/3!! 0!!
1/12!!
s1/12!!
0!!
s1/3!!
1/3!!
0!!
1/3!!
s1/3!!
1!!
!!!
!!! !!!
ST!!
TD!! Oran!!
20+3.3M!! z!! !!!
7/3!!
s1!! !!28/5!!
20/3!!
x2!! !!20!!
10/3!!
a3!! &&5&&!
En!iyi!tablo:!!
z!!
1!!
0!!
0!!
0!!
x1!!
0!!
0!!
0!!
1!!
x2!!
0!!
0!!
1!!
0!!
s1!!
0!!
1!!
0!!
0!!
e2!!
a2!!
a3!!
s1/2!! (1s2M)/2!! (3s2M)/2!!
s1/8!!
1/8!!
s5/8!!
s1/2!!
1/2!!
s1/2!!
1/2!!
s1/2!!
3/2!!
ST!
TD!!
25!! z=25!!
1/4!! s1=1/4!!
5!!
x2=5!!
5!!
x1=5!!
Rapor:&!
Bir!ie!Oranj'da,!5!oz.!portakal!gazozu!ve!5!oz.!portakal!suyu!olmaldr.!!
Bu!durumda!toplam!maliyet!25!olacaktr.!
!
35
END331 2015-2016
rnek&2.&Deitirilmi&Oranj&Meyve&Suyu&
Bevco!sorununda!dier!koullar!ayn!kalmak!kaydyla!36!mg.!C!vitamini!gerektii!gz!
nne!alnrsa!ilgili!DP!modeli!aadaki!gibi!oluturulur.!
olmak!zerev!
!
!
min!z!=!2!x1!+!3!x2!
!
!!!!!0.5!x1+!0.25!x2!!<!!!4!
!!!!!!!!!!!x1+!!!!!!!3!x2!>!36!
!!!!!!!!!!!x1+!!!!!!!!!!x2!=!10!
x1,x2!>!0!
!
!
!
(eker!ksd)!
(C!vit.!ksd)!
(10!ozluk!ie!ksd)!!
Byk&M&yntemi&ile&zm:&
Balang!tablosu:!
!
!
!
z!
x1!
x2!
1! 2Ms2! 4Ms3!
0!
0.5!
0.25!
0!
1!
3!
0!
1!
1&
!
s1!
0!
1!
0!
0!
!
e2 !
sM!
0!
s1!
0!
!
a2 !
0!
0!
1!
0!
En!iyi!tablo:!!
z!!
x1!!
1!! 1s2M!!
0!!
1/4!!
0!!
s2!!
0!!
1!
s1!!
0!!
1!!
0!!
0!!
e2!!
sM!!
0!!
s1!!
0!!
a2!!
0!!
0!!
1!!
0!!
x2!!
0!!
0!!
0!!
1!!
!
a3 !
0!
0!
0!
1!
!
ST!
46M!
4!
36!
10!
!
TD!
z=46M!
s1=4!
a2=36!
a3=10!
!
Oran!
!
!!16!
!!36/3!
&&10&&
a3!!
ST!
TD!!
3s4M!! 30+6M!! z=30+6M!!
s1/4!!
3/2!!
s1=3/2!
s3!!
6!
a2=6!
1!!
10!
x2=10!!
Bir!yapay!deiken!(a2)!temel!deiken!olduu!iin!orijinal!DP!olurlu!deildir.!
Rapor:&
Belirtilen!artlarda!Oranj!retimi!yapmak!mmkn!deildir.!!
!
4.5& K&AAMALI&SMPLEKS&
Temel!olurlu!zmn!(bfs)!hazr!olmad!durumlarda!iki!aamal!simpleks!yntemi!
byk!M!yntemine!alternatif!olarak!kullanlabilir.!lgili!kstlara!byk!M!yntemine!
benzer!ekilde!yapay!deikenler!eklenir.!Daha!sonra!Aama!I!DP!zlerek!orijinal!
DPye!bir!bfs!bulunur.!Aama!I!DPde!ama!fonksiyonu!yapay!deikenlerin!
toplamnn!en!kklenmesidir.!Aama!I!sonucunda,!orijinal!DPnin!ama!fonksiyonu!
eklenerek!DPnin!en!iyi!zm!belirlenir.!
Admlar&
1.! ncelikle!tm!kstlar!sa!taraf!(STv!Right!Hand!Side!s!RHS)!deerleri!negatif!
olmayacak!ekilde!dzenlenir!(ST!deeri!negatif!olan!kstlar!s1!ile!arplr.!Bu!
36
END331 2015-2016
arpm!sonucu!eitsizliin!ynnn!deieceini!unutmaynz!).!Dzenlemelerden!
sonra!her!kst!<,!>!veya!=!kst!olarak!snflandrlr!
2.! Tm! kstlar! standart! biime! evrilir.! Eer! kst! <! kstsa,! sol! tarafa! simpleks!
ynteminde!olduu!gibi!gevek!deiken!si!eklenir.!Eer!kst!>!kstsa,!sol!taraftan!
bir!fazlalk!(excess)!deiken!ei!karlr.!
3.! Tm!>!veya!=!!kstlarn!sol!tarafna!bir!yapay!deiken!ai!eklenir.!Ayn!zamanda!
yapay!deikenler!iin!iaret!snrlamas!(ai!>!0)!da!eklenir.!
4.! Aama!Ide!orijinal!ama!fonksiyonu,!tm!yapay!deikenlerin!toplamn!(w!=!ai)!
en!kkleyecek!bir!ama!fonksiyonu!ile!deitirilerek!orijinal!DP!zlr.!Bylece!
Aama!I!DPnin!zm!yapay!deikenleri!0!olmaya!zorlayacaktr.!
5.! Her! yapay! deiken! balang! temel! zmnde! olaca! iin! simplekse!
balamadan!nce!bu!deikenler!0.!satrdan!elenmelidir.!Daha!sonra!simpleks!ile!
deitirilmi!sorun!zlr.!
Aama!I!DP!zmnde!!farkl!durum!ile!karlalabilir:!!
I.! Durum!1.!w!>!0!ise!orijinal!DPnin!zm!olurlu!deildir.!(Aama!IIye!
geilmez!)!
II.! Durum!2.!w!=!0!ve!hibir!yapay!deiken!temel!deiken!deil!isev!!
i.! Aama! I! DPnin! en! iyi! tablosunda! yer! alan! ama! fonksiyonu! satr! ve!
yapay!deikenler!ile!ilgili!stunlar!atlr.!!
ii.! Orijinal! ama! fonksiyonu! ile! Aama! I! DPden! gelen! tablo! birletirilerek!
Aama!II!DP!oluturulur.!Eer!Aama!I!DPnin!en!iyi!tablosundaki!baz!
temel!deikenlerin!orijinal!ama!fonksiyonu!katsaylar!sfrdan!farkl!ise!
bu! deikenlerin! ama! fonksiyonunun! elenmesi! iin! satr! ilemleri!
yaplmalsna!dikkat!edilmelidir.!!
iii.! Aama! II! DP! simpleks! algoritmasnn! admlar! kullanlarak! zlr.!
Aama!II!DPnin!zm!orijinal!problemin!zmdr.!
III.! Durum!3.!w!=!0!ve!en!az!bir!yapay!deiken!temel!deiken!isev!
i.! Aama! I! DPnin! en! iyi! tablosunda! yer! alan! ama! fonksiyonu! satr! ile!
temel!d!yapay!deikenler!ve!sfrnc!satrdaki!katsays!negatif!olan!
deikenlere!ait!stunlar!atlr.!
ii.! Orijinal! ama! fonksiyonu! ile! Aama! I! DPden! gelen! tablo! birletirilerek!
Aama!II!DP!oluturulur.!Eer!Aama!I!DPnin!en!iyi!tablosundaki!baz!
temel!deikenlerin!orijinal!ama!fonksiyonu!katsaylar!sfrdan!farkl!ise!

37
END331 2015-2016
bu! deikenlerin! ama! fonksiyonunun! elenmesi! iin! satr! ilemleri!

yaplmasna!dikkat!edilmelidir.!
iii.! Aama! II! DP! simpleks! algoritmasnn! admlar! kullanlarak! zlr.!
Aama!II!DPnin!zm!orijinal!problemin!zmdr.!
!
rnek&1.&Oranj&Meyve&Suyu&
olmak!zerev!
!
!
min!z!=!2!x1!+!3!x2!
!
!!!!!0.5!x1+!0.25!x2!!<!!!4!
!!!!!!!!!!!x1+!!!!!!!3!x2!>!20!
!!!!!!!!!!!x1+!!!!!!!!!!x2!=!10!
x1,x2!>!0!
!
!
!
(eker!ksd)!
(C!vit.!ksd)!
(10!ozluk!ie!ksd)!!
ki&aamal&simpleks&yntemi&ile&zm:&
!
z!!!!!2!x1!!!!!!3!x2!! =!!!0!!
!!!!!!0.5!x1+!0.25!x2!+!s1!! !
!!!!!!!!!!!!x1+!!!!!!3!x2!!!!!!!!!s!e2!
!!!!!!!!!!!!x1+!!!!!!!!!x2!!!!!!!!!!!!!!!
tm!deikenler!>!0!!
=!!!4!!
=!20!!
=!10!!
z!!!!!2!x1!!!!!!3!x2!! !
!
!
=!!!0!
!!!!!!0.5!x1+!0.25!x2!+!s1!! !
!
=!!!4!
!!!!!!!!!!!!x1+!!!!!!3!x2!!!!!!!!!s!e2!+!a2!!!!!!!!!!!!!=!20!
!!!!!!!!!!!!x1+!!!!!!!!!x2!!!
!!!!!!!!!!+!a3! =!10!
tm!deikenler!>!0!!!
!
!
!
!
R0!!
R1!!
R2!!
R3!!
Adm!4.!Tm!yapay!deikenlerin!toplam!en!kklenecek!ama!olarak!belirlenir.!!
Min!w!=!a2!! +!a3!
w!!!!&a2!!&a3!
=!!0!!
!
Yeni!R0!=!R0!+!R2!+!R3!!!!
w!+!(1+1)!x1!+!(3+1)!x2!!&e2!!
=!!30! Yeni!R0!!
!
!
!
!
38
END331 2015-2016
Aama!I!DP!!s!Balang!tablosu:!
!!!
!!!
!!!
!!!
&!
w!!
x1!!
x2!! s1!! e2!!
1!!
2!!
4&!
0!!
s1!!
0!! 1/2!! 1/4!! 1!!
0!!
0!!
1!!
3&&
0!!
s1!!
0!!
1!!
1!!
0!!
0!!
Aama!I!DP!!s!lk!!tablo:!!
!!!
!&!
&!
w!!
x1!!
x2!!
1!! 2/3&!
0!!
0!! 5/12!! 0!!
0!! 1/3!!
1!!
0!! 2/3&&
0!!
!!!
a2!!
0!!
0!!
1!!
0!!
!!!
a3!!
0!!
0!!
0!!
1!!
!!!
!!!
!!!
!!!
s1!! e2!!
a2!!
a3!!
0!! 1/3!! s4/3!! 0!!
1!! 1/12!! s1/12!! 0!!
0!! s1/3!! 1/3!! 0!!
0!! 1/3!! s1/3!! 1!!
!!!
ST!!
30!!
4!!
20!!
10!!
!!!
TD!!
w=30!!
s1=4!!
a2=20!!
a3=10!!
!!!
ST!!
10/3!!
7/3!!
20/3!!
10/3!!
!!!
TD!!
w=10/3!!
s1=7/3!!
x2=20/3!
a3=10/3!!
Aama!I!DP!!s!En!iyi!tablo:!!
w!!
x1!!
x2&& s1!! e2!!
a2!!
a3!! ST!
1!!
0!!
0!!
0!!
0!!
s1!!
s1!!
0!!
0!!
0!!
0!!
1!! s1/8!! 1/8!! s5/8!! 1/4!!
0!!
0!!
1!!
0!! s1/2!! 1/2!! s1/2!! 5!!
0!!
1!!
0!!
0!! 1/2!! s1/2!! 3/2!! 5!!
!
!!!
Oran!!
!!!
!!16!!
&&20/3!!
!!10!!
!!!
Oran!!
!!!
!!28/5!!
!!20!!
&&5&!
TD!!
w=0!
s1=1/4!
x2=5!
x1=5!
Aama!I!DP!en!iyi!tablosunda!w!=!0!ve!a2!ile!a3!temel!d!deiken!olduu!iin!
Durum!2!ile!karlalmtr.!!
i.! Birinci!aama!tablosundaki!yapay!deikenler!ile!ilgili!stunlar!ve!ama!fonksiyonu!
satr!atlr,!!
w!!
1!!
0!!
0!!
0!!
x1&&
0!!
0!!
0!!
1!!
x2!!
0!!
0!!
1!!
0!!
s1!!
0!!
1!!
0!!
0!!
e2!!
0!!
s1/8!!
s1/2!!
1/2!!
a2!!
a3!! ST!
s1!!
s1!!
0!!
1/8!! s5/8!! 1/4!!
1/2!! s1/2!! 5!!
s1/2!! 3/2!! 5!!
s1!!
0!
1!!
0!!
0!!
e2!!
0!
s1/8!!
s1/2!!
1/2!!
ST!
0!
1/4!!
5!!
5!!
TD!!
z=0!
s1=1/4!
x2=5!
x1=5!
ST!
25!
1/4!!
5!!
5!!
TD!!
z=25!
s1=1/4!
x2=5!
x1=5!
TD!!
w=0!
s1=1/4!
x2=5!
x1=5!
min!z!=!2!x1!+!3!x2!!
z!
1!
0!!
0!!
0!!
x1!!
s2!
0!!
0!!
1!!
x2!!
s3!
0!!
1!!
0!!
!yeni!R0!=!R0!+!2R3!+!3R2!
Aama!II!DP!s!Balang!tablosu:!
z!
x1!! x2!! s1!!
e2!!
1!
0!
0!
0!
s1/2!
0!!
0!!
0!!
1!! s1/8!!
0!!
0!!
1!!
0!! s1/2!!
0!!
1!!
0!!
0!! 1/2!!

39
END331 2015-2016
ii.! Aama! II! DP! simpleks! algoritmasnn! admlar! kullanlarak! zlr.! Aama! II!
DPnin!zm!orijinal!problemin!zmdr.!
Balang!tablosunda!ilk!satrda!pozitif!katsay!olmad!iin!bu!tablo!en!iyi!zmdr.!
Bu!zme!gre!x1!=!x2!=!5v!z!=!25!tir.!
Rapor:&!
Bir!ie!Oranj'da,!5!oz.!portakal!gazozu!ve!5!oz.!portakal!suyu!olmaldr.!!
Bu!durumda!toplam!maliyet!25!olacaktr.!
!
rnek&2.&Deitirilmi&Oranj&Meyve&Suyu&
olmak!zerev!
!
!
min!z!=!2!x1!+!3!x2!
!
!!!!!0.5!x1+!0.25!x2!!<!!!4!
!!!!!!!!!!!x1+!!!!!!!3!x2!>!36!
!!!!!!!!!!!x1+!!!!!!!!!!x2!=!10!
x1,x2!>!0!
!
!
!
(eker!ksd)!
(C!vit.!ksd)!
(10!ozluk!ie!ksd)!!
!
z!!!!!2!x1!!!!!!3!x2!! =!!!0!!
!!!!!!0.5!x1+!0.25!x2!+!s1!! !
!!!!!!!!!!!!x1+!!!!!!3!x2!!!!!!!!!s!e2!
!!!!!!!!!!!!x1+!!!!!!!!!x2!!!!!!!!!!!!!!!
tm!deikenler!>!0!!
=!!!4!!
=!36!!
=!10!!
z!!!!!2!x1!!!!!!3!x2!! !
!
!
=!!!0!
!!!!!!0.5!x1+!0.25!x2!+!s1!! !
!
=!!!4!
!!!!!!!!!!!!x1+!!!!!!3!x2!!!!!!!!!s!e2!+!a2!!!!!!!!!!!!!=!36!
!!!!!!!!!!!!x1+!!!!!!!!!x2!!!
!!!!!!!!!!+!a3! =!10!
tm!deikenler!>!0!!!
!
!
!
!
R0!!
R1!!
R2!!
R3!!
Min!w!=!a2!! +!a3!
w!!!!&a2!!&a3!
=!!0!!
!
Yeni!R0!=!R0!+!R2!+!R3!!!!
w!+!(1+1)!x1!+!(3+1)!x2!!&e2!!
=!!46! Yeni!R0!!

40
END331 2015-2016
!!!
!!!
!!!
&!
w!! x1!! x2!!
s1!!
1!!
2!!
4&!
0!!
0!! 1/2!! 1/4!!
1!!
0!!
1!!
3!!
0!!
0!!
1!!
1&&
0!!
!!!
e2!!
s1!!
0!!
s1!!
0!!
!!!
a2!!
0!!
0!!
1!!
0!!
!!!
a3!!
0!!
0!!
0!!
1!!
!!!
!!!
!!!
ST!!
TD!! Oran!!
46!! w=46! !!!
4!!
s1=4!! !!16!!
36!! a2=36!! !!12!!
10!! a3=10!! &&10!!
Aama!I!DP!!En!iyi!tablo!
w!! x1!! x2!!
s1!!
e2!! a2!! a3!! ST!!
TD!!
1!
s2!
0!
0!
s1!
0!
s4!
6!
w=6!
0!
1/4!
0!
1!
0!
0! s1/4! 3/2! s1=3/2!
0!
s2!
0!
0!
s1!
1!
s3!
6!
a2=6!
0!
1!
1!
0!
0!
0!
1!
10! x2=10!
!
Aama!I!DP!en!iyi!tablosunda!w!>!0!olduu!iin!Durum!1!ile!karlalmtr.!Buna!
gre!orijinal!DP!olurlu!deildir.!
Rapor:&
Belirtilen!artlarda!Oranj!retimi!yapmak!mmkn!deildir.!!
!
rnek&3.&(Winston,!4.13)&
Aadaki!DP!Modelini!iki!aamal!simpleks!ile!znz.!
maks!z!=!40x1!+!10x2!!!!!!!!!!!!!!!!+7x5!+!14x6!
yle!kiv!!!!!!!x1!!!s!!!!!x2!!!!!!!!!!!!!!!!+2x5!!!!!!!!!!!!=!0!
!!
!!!!!!s2x1!!+!!!!x2!!!!!!!!!!!!!!!!!s2x5!!!!!!!!!!!!=!0!
!
!!!!!!!!!x1!!!!!!!!!!!!!+!x3!!!!!!!!!+!x5!!!s!!x6!!!=!3!
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!2x2!+!x3!+!x4!+!2x5!!+!!x6!!!=!4!
&
Tm!kstlar!eittir!kst!olduu!iin!problem!standart!biimdedir.!
!!!
!z!s!40x1!!s!10x2!!!!!!!!!!!!!!!!s7x5!s!14x6!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!=!0!
!!!!!!!!!x1!!!s!!!!!x2!!!!!!!!!!!!!!!!+2x5!!!!!!!!!!+!a1!!!!!!!!!!!!=!0!
!!
!!!!!!s2x1!!+!!!!x2!!!!!!!!!!!!!!!!!s2x5!!!!!!!!!!!!!!!!+!a2!!!!!!!!!!!!=!0!
!
!!!!!!!!!x1!!!!!!!!!!!!!+!x3!!!!!!!!!+!x5!!!s!!x6!!!!!!!!!!!!!+!a3!!=!3!
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!2x2!+!x3!+!x4!+!2x5!!+!!x6!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!=!4!
(Not:!son!kstta!x4!temel!deiken!olabilecei!iin!yapay!deiken!eklenmemitir.)!
min!w!=!a1!+!a2!+!a3!
41
END331 2015-2016
w!!a1!&a2!!a3!=!0!!
!
Yeni!R0!=!R0!+!R1!+!R2!+!R3!!!!
w!+!!x3!+!x5!&x6!!
=!!3! Yeni!R0!!
!
!
!
!
!
!
w! x1! x2! x3! x4! x5!
1!
0!
0!
1&
0!
1!
0!
1! s1! 0!
0!
2!
0! s2! 1!
0!
0! s2!
0!
1!
0!
1!
0!
1!
0!
0!
2!
1!
1!
2!
!
Aama!I!DP!!En!iyi!tablo:!
w! x1! x2! x3! x4! x5!
1! s1! 0!
0!
0!
0!
0!
1! s1! 0!
0!
2!
0! s2! 1!
0!
0! s2!
0!
1!
0!
1!
0!
1!
0! s1! 2!
0!
1!
1!
!
x6!
s1!
0!
0!
s1!
1!
!
a1 !
0!
1!
0!
0!
0!
!
a2 !
0!
0!
1!
0!
0!
!
a3 !
0!
0!
0!
1!
0!
!
ST!
3!
0!
0!
3!
4!
!
TD!
w=3!
a1=0!
a2=0!
a3=3!
x4=4!
x6!
0!
0!
0!
s1!
2!
a1 !
0!
1!
0!
0!
0!
a2 !
0!
0!
1!
0!
0!
a3 !
s1!
0!
0!
1!
s1!
ST!
0!
0!
0!
3!
1!
TD!
w=0!
a1=0!
a2=0!
x3=3!
x4=1!
!
Oran!
!
!!s!
!!s!
&&3!!
!!4!
w!=!0!ama!a1!ve!a2!temel!deiken!olduu!iin!Durum!3!ile!karlalmtr.!!
i.! Aama! I! DPnin! en! iyi! tablosunda! yer! alan! temel! d! yapay! deikenler! ve! ilk!
satrdaki!katsays!negatif!olan!deikenler!ile!ilgili!stunlar!ve!ama!fonksiyonu!
satr!atlr.!
w!
1!
0!
0!
0!
0!
x1!
s1!
1!
s2!
1!
s1!
x2!
0!
s1!
1!
0!
2!
x3!
0!
0!
0!
1!
0!
x4!
0!
0!
0!
0!
1!
x5!
0!
2!
s2!
1!
1!
x6!
0!
0!
0!
s1!
2!
a1 !
0!
1!
0!
0!
0!
a2 !
0!
0!
1!
0!
0!
a3 !
s1!
0!
0!
1!
s1!
ST!
0!
0!
0!
3!
1!
TD!
w=0!
a1=0!
a2=0!
x3=3!
x4=1!
ii.! Orijinal!ama!fonksiyonu!(z)!ile!Aama!I!DPden!gelen!tablo!birletirilerek!Aama!
II!DP!oluturulur.!
z!s!40x1!!s!10x2!!!!!!!!!!!!!!!!s7x5!s!14x6!=!0!
Orijinal!ama!fonksiyonunda!katsays!sfrdan!farkl!olan!deikenlerin!tm!temel!d!
deikendirv!bu!yzden!satr!ilemi!yapmadan!Aama!II!DP!oluturulur.!
!
!
!
!
42
END331 2015-2016
Aama!II!DP!!Balang!Tablosu!
!
!
!
!
!
!
!
Z! x2! x3! x4! x5! x6! a1!
1! s10! 0!
0! s7! s14& 0!
0! s1! 0!
0!
2!
0!
1!
0!
1!
0!
0! s2! 0!
0!
0!
0!
1!
0!
1! s1! 0!
0!
2!
0!
1!
1!
2&
0!
!
a2 !
0!
0!
1!
0!
0!
!
ST!
0!
0!
0!
3!
1!
!
TD!
z=0!
a1=0!
a2=0!
x3=3!
x4=1!
!
Oran!
!
!!s!
!!s!
!!s!
!!1/2&!
iii.! Aama! II! DP! simpleks! algoritmasnn! admlar! kullanlarak! zlr.! Aama! II!
DPnin!zm!orijinal!problemin!zmdr.!
Aama!II!DP!!En!iyi!tablo!
z! x2! x3! x4! x5! x6!
1!
4!
0!
7!
0!
0!
0! s1! 0!
0!
2!
0!
0!
1!
0!
0! s2! 0!
0!
1!
1! 1/2! 3/2! 0!
0!
1!
0! 1/2! 1/2! 1!
!
Rapor:!!
a1 !
0!
1!
0!
0!
0!
a2! ST! TD!

0!
7!
z=7!
0!
0! a1=0!
1!
0! a2=0!
0! 7/2! x3=7/2!
0! 1/2! x6=1/2!
z&=!7,!x3!=!3,5v!x6!=!0,5v!x1!=!x2!=!x5!=!x4!=!0!
!
4.6& ARET&SINIRLANDIRILMAMI&DEKENLER&
areti!snrlandrlmam!deikenler!olabilir!(serbestv!unrestricted!in!sign!s!urs).!!
Bu)konu)snfta)ilenecektir.)

43
END331 2015-2016
5.& DUYARLILIK&ANALZ&VE&DUALTE&
5.1& DUYARLILIK&ANALZ&
5.1.1& ndirgenmi&Maliyet&
Herhangi! bir! temel! d! deikenin! indirgenmi! maliyeti! (reduced! cost),! deikenin!
temel! deiken! olmas! (DP'nin! en! iyi! zmne! girmesi)! iin! ama! fonksiyon!
katsaysnda!yaplacak!iyiletirme!miktardr.!!
Eer!bir!xk!temel!d!deikeninin!ama!fonksiyon!katsays!indirgenmi!maliyet!kadar!
iyiletirilirse,! DP'nin! bir! tek! en! iyi! zm! olmaz:! alternatif! zmler! vardr.! xk,! sz!
konusu! zmlerden! en! az! birinde! temel! deikenv! en! az! birinde! ise! temel! d!
deiken!konumundadr.!
Eer!xk!temel!d!deikeninin!ama!fonksiyon!katsays!indirgenmi!maliyetten!daha!
fazla!iyiletirilirse,!yeni!DP'nin!tek!bir!en!iyi!zmne!ulalr!ve!bu!zmde!xk!temel!
deiken!olur!(xk>0).!
Temel!deikenin!indirgenmi!maliyeti!sfrdr!(tanma!baknz)!!
!
5.1.2& Glge&Fiyat&
DP!modelinin!i.!ksdnn!glge!fiyat!(shadow!price),!sz!konusu!ksdn!sa!taraf!(STv!
Right! Hand! Side! s! RHS)! deerinin! 1! birim! oaltlmas! durumunda,! en! iyi! ama!
fonksiyon!deerinin!ne!kadar!iyiletiini!(enbykleme!sorununda!ne!kadar!arttn,!
enkkleme!sorununda!ne!kadar!azaldn)!gsterir.!
Bu! tanm! sadece! deiimden! nceki! zmn! deiimden! sonra! da! ayn! kalmas!
durumunda!geerlidir!!
Bir!>!ksdn!glge!fiyat!her!zaman!0!ya!da!0'dan!kk!(nonpositive)v!bir!<!ksdn!
glge!fiyat!ise!her!zaman!0!ya!da!0'dan!byk!(nonnnegative)!olacaktr.!!
5.1.3& Kavramsallatrma&&
maks!z!=!6!x1!+!x2!+!10!x3!
&&&&&&&&x1!!!!!!!!!!!!!+!x3!!!100!
&&&&&x2!! !
!!!!!1!
Tm!deikenler!!0!
&
Bu&ok&kolay&bir&DP&modelidir&ve&simpleks&kullanlmadan&elle&de&zlebilir:!
x2!=!1!(Bu!deiken!ilk!kstta!yoktur,!bu!durumda!sorun!enbykleme!olduundan!
ikinci!ksdn!sol!taraf!deeri!1'e!eit!olur)!
44
END331 2015-2016
x1!=!0,!x3!=!100!(Bu!iki!deiken!ise!salt!ilk!kstta!kullanlmlardr!ve!x3'n!ama!
fonksiyon!deeri!x1'inkinden!byk!olduu!iin!x3'n!en!iyi!deeri!birinci!kst!ST!
deerine!eit!olur)!
Bu!durumda!en!iyi!zm!aadaki!gibidir:!
z!=!1001,![x1,!x2,!x3]!=![0,!1,!100]!
Ayn&zamanda&duyarlk&analizi&de&elle&hesaplanabilir:!
ndirgenmi&Maliyet&
x2!ve!x3!temel!deiken!(en!iyi!zmde)!olduklarndan,!indirgenmi!maliyetleri!0'dr.!
x1'i!temel!deiken!yapabilmek!iin!ama!fonksiyon!katsaysn!en!az!x3'n!ama!
fonksiyon!katsays!kadar!yapmak!dier!bir!deyile!4!(10s6)!birim!oaltmak!gerekir.!
Yeni!ama!fonksiyonu!(maks!z!=!10!x1!+!x2!+!10!x3)!olacak!ve![x1,!x2,!x3]!iin!en!az!iki!
en!iyi!zm!bulunacaktr:![0,!1,!100]!ve![100,!1,!0].!
Bu!durumda!x1'in!indirgenmi!maliyeti!4'tr.!
Eer!x1'in!ama!fonksiyon!katsaysn!indirgenmi!maliyet!deerinden!daha!fazla!
oaltrsak!en!iyi!zm!bir!tane!olacaktr:![100,!1,!0].!!
Glge&Fiyat&
Eer!birinci!ksdn!ST!deeri!1!birim!arttrlrsa,!x3'n!yeni!en!iyi!zm!deeri!100!
yerine!101!olacaktr.!Bu!durumda!da!z'nin!yeni!deeri!1011!olacaktr.!!
Tanmdan!faydalanp!tersten!gidersek:!1011!s!1001!=!10,!birinci!ksdn!glge!fiyat!
deeridir.!
Benzer!ekilde!ikinci!ksdn!glge!fiyat!1!olarak!hesaplanr!(ltfen!hesaplaynz).!
!
5.1.4& Duyarllk&iin&Lindo&ktsnn&Kullanlmas&
DKKAT:)Simpleks'de)sfrnc)satr)olan)ama)fonksiyonu)Lindo'da)birinci)satr)
(Row)1))olarak)kabul)edilir!))
Bu)yzden)ilk)kst,)Lindo'da)her)zaman)ikinci)satrdr!!!)
MAX
6 X1 + X2 + 10 X3
SUBJECT TO
2)
X1 + X3 <=
100
3)
X2 <=
1
END
LP OPTIMUM FOUND AT STEP
0
OBJECTIVE FUNCTION VALUE
1)
1001.000
VARIABLE
VALUE
REDUCED COST
X1
0.000000
4.000000
X2
1.000000
0.000000
X3
100.000000
0.000000
ROW
SLACK OR SURPLUS
DUAL PRICES
45
END331 2015-2016
2)
0.000000
10.000000
3)
0.000000
1.000000
RANGES IN WHICH THE BASIS IS UNCHANGED:
OBJ COEFFICIENT RANGES
VARIABLE
CURRENT
ALLOWABLE
ALLOWABLE
COEF
INCREASE
DECREASE
X1
6.000000
4.000000
INFINITY
X2
1.000000
INFINITY
1.000000
X3
10.000000
INFINITY
4.000000
RIGHTHAND SIDE RANGES
ROW
CURRENT
ALLOWABLE
ALLOWABLE
RHS
INCREASE
DECREASE
2
100.000000
INFINITY
100.000000
3
1.000000
INFINITY
1.000000
!
Lindo!kts!x1,!x2!ve!x3!deikenlerinin!indirgenmi!maliyetlerini!(reduced!costs)!4,!0!
ve!0!olarak!vermektedir.!
Enbykleme!sorunlarnda!temel!d!bir!deikenin!indirgenmi!maliyeti!ayn!
zamanda!Lindo!ktsndaki!ama!fonksiyon!katsaylar!aralndaki!(obj.!coefficient!
ranges)!o!deiken!iin!izin!verilen!oal!(allowable!increase)!deeri!ile!de!
bulunabilir.!Burada!x1!iin!sz!konusu!deer!4'tr.!
Enkkleme!sorunlarnda!ise!temel!d!deikenin!indirgenmi!maliyeti!izin!verilen!
azal!(allowable!decrease)!deerine!eittir.!
Ayn!Lindo!ktsndan,!glge!fiyatlar!(shadow!prices)!da!kstlarn!"dual!price"!
deerleri!okunarak!bulunabilir:!
rneimizde!birinci!ksdn!(satr!2)!glge!fiyat!10'dur.!
kinci!ksdn!(satr!3)!glge!fiyat!ise!1'dir.!
Eer!bir!ksdn!ST!deerindeki!bir!deiim!en!iyi!zmn!deimeyecei!izin!verilen!
ST!aralklarnda!(allowable!RHS!range)!ise!aadaki!denklemler!kullanlarak!yeni!
ama!fonksiyon!deeri!hesaplanabilir:!
enbykleme!sorunu!iin!
!
yeni!ama!fn.!deeri!=!eski!ama!fn.!deeri!+!(yeni!ST!!eski!ST)!!glge!fiyat!
enkkleme!sorunu!iin!
!
yeni!ama!fn.!deeri!=!eski!ama!fn.!deeri!!(yeni!ST!!eski!ST)!!glge!fiyat!
Lindo!rneinde,!izin!verilen!ST!aral!oal!(allowable!increase!in!RHS!ranges)!
sonsuz!(infinity)!olduu!iin!her!iki!ksdn!da!ST!deerini!istediimiz!kadar!
oaltabiliriz.!Fakat!izin!verilen!ST!aral!azalna!(allowable!decrease)!gre!birinci!
ksd!en!fazla!100,!ikinci!ksd!ise!1!birim!azaltabiliriz.!!
!

46
END331 2015-2016
!
rnek&
Birinci!ksdn!yeni!ST!deerinin!60!olduunu!dnelim.!
ncelikle!izin!verilen!aralklar!kontrol!edilir.!oal!sonsuz!olduundan!birinci!
denklemi!kullanabiliriz!(maks!sorunu):!
zyeni!=!1001!+!(!60!s!100!)!10!=!601!
!
5.1.5& Grafik&zm&Kullanarak&Duyarllk&
Snfta)ilenecektir.)
!
5.1.6& %100&Kural&
Snfta)ilenecektir.)
!
5.2& DUALTE&
5.2.1& Primal&&Dual&
Herhangi!bir!DP!ile!ilikisi!olan!bir!dier!DP!dual!(eters)!olarak!isimlendirilir.!Dual!
bilgisi!ekonomik!ve!duyarllk!analizi!ile!ilgili!ilgin!aklamalar!salar.!Duali!alnan!DP!
primal!olarak!isimlendirilir.!Primal!model!enbykleme!sorunu!ise!dual!enkkleme!
sorunu!olur.!Bu!kuraln!tam!tersi!de!dorudur.!!
5.2.2& Bir&DPnin&Dualini&Bulma&
Normal)enbykleme!sorununun!duali!normal)enkkleme!sorunudur.!!
Normal&enbykleme&sorunu&tm&deikenlerin&0&veya&0dan&byk&olduu&ve&
tm&kstlarn&&olduu&bir&sorundur.&&
Normal&enkkleme&sorunu&tm&deikenlerin&0&veya&0dan&byk&olduu&ve&
tm&kstlarn&&&olduu&bir&sorundur.&
Benzer!ekilde,!normal!enkkleme!sorununun!duali!de!normal!enbykleme!
sorunudur.!!

47
END331 2015-2016
Normal&Enbykleme&Sorununun&Dualini&Bulma&
PRMAL!
maks!z!=!
c1x1+!c2x2!++!cnxn!
yle!ki!!
a11x1!+!a12x2!+!!+!a1nxn!!!!!b1!
!
!
a21x1!+!a22x2!+!!+!a2nxn!!!!!b2!
!
!
!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!!!
!
!
am1x1!+!am2x2!+!!!+!amnxn!!bm!
!
xj!!0!(j!=!1,!2,!,n)!
DUAL!
!
min!w!=!!
b1y1+!b2y2!++!bmym!
!
yle!ki!!
a11y1!+!a21y2!+!!+!am1ym!!!!c1!
!!!!!
!
!
a12y1!+!a22y2!+!!+!am2ym!!!!c2!
!!!!!
!
!
!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!
!
!
!
a1ny1!+!a2ny2!+!+!amnym!!!!!cn!
!
!
yi!!0!(i!=!1,!2,!,m)!
!
Normal&Enkkleme&Sorununun&Dualini&Bulma&
PRMAL!
!
min!w!=!!
b1y1+!b2y2!++!bmym!
!
yle!ki!!
a11y1!+!a21y2!+!!+!am1ym!!!!c1!
!!!!!
!
!
a12y1!+!a22y2!+!!+!am2ym!!!!c2!
!!!!!
!
!
!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!
!
!
!
a1ny1!+!a2ny2!+!+!amnym!!!!!cn!
!
!
yi!!0!(i!=!1,!2,!,m)!
DUAL!
maks!z!=!
c1x1+!c2x2!++!cnxn!
yle!ki!!
a11x1!+!a12x2!+!!+!a1nxn!!!!!b1!
!
!
a21x1!+!a22x2!+!!+!a2nxn!!!!!b2!
!
!
!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!!!
!
!
am1x1!+!am2x2!+!!!+!amnxn!!bm!
!
xj!!0!(j!=!1,!2,!,n)!
!
Normal&Olmayan&Enbykleme&Sorununun&Dualini&Bulma&
! Eer!i.&primal!kst!!kstsa,!ilgili!dual!deiken!yi!!0!eklinde!olmaldr.!
! Eer!i.&primal!kst!eitlikse,!ilgili!dual!deiken!yi!"iareti!
snrlandrlmam"!(serbestv!unrestricted!in!sign!s!urs)!deikendir.!
! Eer!i.&primal!deiken!urs!ise,!i.&dual!kst!eitliktir.!
!
Normal&Olmayan&Enkkleme&Sorununun&Dualini&Bulma&
! Eer!i.&primal!kst!!kstsa,!ilgili!dual!deiken!xi!!0!eklinde!olmaldr!
! Eer!i.&primal!kst!eitlikse,!ilgili!dual!deiken!xi!"iareti!
snrlandrlmam"!(urs)!deikendir.!
! Eer!i.&primal!deiken!urs!ise,!i.&dual!kst!eitliktir!
48
END331 2015-2016
&
5.2.3& Dual&Teoremi&
Primal!ve!dualin!en!iyi!ama!fonksiyon!deerleri!eittir!(eer!sorunlar!iin!en!iyi!zm!
varsa).!
Zayf!dualiteye!grev!dual!iin!herhangi!bir!olurlu!zmn!wsdeeri!en!az!primal!iin!
herhangi!bir!olurlu!zmn!zsdeeri!kadar!olabilir!!!z!!w.!
! Dual!iin!herhangi!bir!olurlu!zm!primal!ama!fonksiyon!deeri!iin!snr!
olarak!kullanlabilir.!
! Primal!snrl!deilse!(unbounded)!dual!olurlu!deildir!(infeasible)!
! Dual!snrl!deilse!primal!olurlu!deildir.!
! Primal!enbykleme!sorunu!ise!en!iyi!tablonun!sfrnc!satrndan!en!iyi!
dual!zm!nasl!okunur?!
!
yi!dual!deikeninin!en!iyi!deeri!
=!en!iyi!R0da!sinin!katsays!!
(kst!i!!ise)!
=!en!iyi!R0da!einin!katsays!! !
(kst!i!!ise)!
=!en!iyi!R0da!ainin!katsays!!M!!
(kst!i!=!ise)!
! Primal!enkkleme!sorunu!ise!en!iyi!tablonun!sfrnc!satrndan!en!iyi!
dual!zm!nasl!okunur?!!
!
!xi!dual!deikeninin!en!iyi!deeri!
=!en!iyi!R0da!sinin!katsays!!
(kst!i!!ise)!
=!en!iyi!R0da!einin!katsays!! !
(kst!i!!ise)!
=!en!iyi!R0da!ainin!katsays!+!M!!
(kst!i!=!ise)!
5.2.4& Ekonomik&Yorum&
Primal!normal!enbykleme!sorunu!olduunda,!dual!deikenler!karar!vericiye!
salanabilecek!kaynaklarn!deeri!ile!ilgili!olur.!Bu!yzden!dual!deikenlerden!ou!
kez!kaynak)glge)fiyatlar)olarak!sz!edilir.!
rnek&
PRMAL!
x1,!x2,!x3!retilen!sra,!masa!ve!sandalye!saysn!gstersin.!Haftalk!kar!$z!iken!DP!
modeli:!!
maks&z!=!60x1+30x2+20x3!!
8x1+!!!6x2+!!!!!x3!!!48!! (Tahta!kst)!
4x1+!!!2x2+1.5x3!!!20!! (Cilalama!kst)!!
2x1+1.5x2+0.5x3!!!!!8!! (Marangozluk!kst)!!
x1,x2,x3!!0!!
49
END331 2015-2016
!
DUAL!
Farzedelim!ki!bir!giriimci!Dakota'nn!tm!kaynaklarn!(hammadde)!satn!almak!istiyor.!!
Dual! sorunda! y1,! y2,! y3! srasyla! bir! m2! tahta,! bir! saat! cilalama! iilii! ve! bir! saat!
marangozluk!iin!denmesi!gereken!creti!gsterir.!!
$w!de!kaynak!satn!alma!toplam!maliyetini!gsterir.!!
Kaynak! cretleri! Dakota'y! sata! tevik! edecek! kadar! yksekv! giriimciyi!
vazgeirmeyecek!kadar!az!olmaldr.!Bu!durumda!da!toplam!satn!alma!maliyeti!toplam!
kar!kadar!olur.!!!
min!w&=!48y1+!20y2+!8y3!!
8y1!+!!!!4y2!+!!!!2y3!!60!! (Sra!kst)!!
6y1!+!!!!2y2!+!1.5y3!!30!! (Masa!kst)!!
!!y1!+!1.5y2!+!0.5y3!!20!! (Sandalye!kst)!!
!!y1,y2,y3!!0!!!
!
5.3& DUALTE&VE&DUYARLILIK&
Snfta)ilenecektir.)
!
5.4& TMLER&GEVEKLK&TEOREM&
Primal! ve! Dual! zmleri! birbiriyle! ilikilendiren! bir! teoremdir.! Bu! teorem! ile! en! iyi!
zmde! primal! modeldeki! kstlar! ile! dual! modeldeki! deikenlerin! ve! primal!
modeldeki!deikenler!ile!dual!modeldeki!kstlarn!ilikileri!ortaya!konmaktadr.!
Karar!deikenleri!x1,!x2,,!xn!olan!m!tane! !kst!ve!bu!kstlarla!ilgili!s1,!s2,,!sm!
gevek! deikenlerini! ieren! bir! normal! en! bykleme! probleminin! (PRIMAL)! duali!
karar!deikenleri!y1,!y2,,!ymv!n!tane!!kst!ve!bu!kstlarla!ilgili!e1,!e2,,!en!fazlalk!
deikenlerini!ieren!bir!normal!en!kkleme!problemi!(DUAL)!olacaktr.!
Bu!problemler!iin!x!=![x1,!x2,!!xn]!bir!primal!olurlu!zmv!y!=![y1,!y2,!!ym]!ise!bir!
dual!olurlu!zm!olsun.!x!ve!y!en!iyi!zm!olabilmeleri!iin!yalnz!ve!yalnz!aadaki!
koullar!salanmaldr:!
si&yi!=!0!(i!=!1,2,,m)!
ej&xj&=!0!(j!=!1,2,,n)!

50
END331 2015-2016
Dier!bir!deyile,!en!iyi!zmde,!bir!modeldeki!deiken!(yi!veya!xj)!pozitif!ise!dier!
modelde!bu!deikenle!ilikili!kst!aktiftir!(si!veya!ej!=!0).!Bir!modeldeki!kst!aktif!deil!
ise!(si!veya!ej!>!0)!dier!modelde!bu!kstla!ilikili!deiken!(yi!veya!xj)!0!deerini!alr.!
Tmler! geveklik! teoreminden! faydalanarak! dual! modelinin! zmnden! primal!
modelin! zmne! veya! primal! modelin! zmnden! dual! modelin! zmne!
ulalabilir.!Bu!zellik!aadaki!rnek!ile!gsterilmitir.!
rnek:&
Aadaki!verilen!DP!modelini!gz!nne!alnz.!!
min!z!=!3x1!+2x2!+!4x3!
yle!kiv!!!!2x1!+!!x2!+!3x3!=!60!
!!!! !!!!!!!!3x1!+3x2!+!5x3!!120!
!!
!!!!!!!!!!x1!+!x2!s!3x3!!150!
x1!,!x2,!x3!!0!
bu!DP!modelinin!en!iyi!zm!Z=!90,!x1!=!0,!x2!=!15,!x3!=!15!olarak!verilsin.!Buna!
gre! dual! modelin! zmn,! primal! model! iin! glge! fiyatlar! ve! indirgenmi!
maliyetleri!bulunuz.!
Primal!modelin!standart!biimi:!
min!z!=!3x1!+2x2!+!4x3!
yle!kiv!!!!2x1!+!!x2!+!3x3!!!!!!!!!!!!!!!!=!60!
!!!! !!!!!!!!3x1!+3x2!+!5x3!!e2!!!!!!!!=!120!
!!
!!!!!!!!!!x1!+!x2!!s!!3x3!!!!!!!!+!s3!=!!150!
tm!deikenler!!0!
Dual!modelin!standart!biimi:!
Maks!w!=!60!y1!+!120!y2!+!150!y3!
yle!kiv!!!!2!y1!+!3!y2!+!!y3!+!d1!!!!!!!!!!!!!=!3!
!!!!!!! !!!!!!!!y1!+!3!y2!+!!y3!!!!!!!+!d2!!!!!!!=!2!
!
!!!!!3!y1!+5!y2!s!3!y3!!!!!!!!!!!!!+d3!=!4!
y1!urs,!y2!!0,!y3!!0,!!d1,!d2,!d3!!0.!
Dual!modeldeki!y1,!y2,!y3!primal!modelin!glge!fiyatlarnv!d1,!d2,!d3!ise!primal!modelin!
indirgenmi!maliyetlerini!verecektir.!
Tmler!geveklik!teoremine!gre!en!iyi!zmde!aadaki!koullar!salanmaldr:!
x1!*!d1!=!0!v!! x2!*!d2!=!0v!!! x3!*!d3!=!0!
y2!*!e2!=!0!v!y3!*!s3!=!0!!
z!=!90,!x1!=!0,!x2!=!15,!x3!=!15!olduuna!gre!e2!=!0!ve!s3!=!180dir.!

51
END331 2015-2016
Koullarn!salanmas!iin!d2!=!0,!d3!=!0v!y3!=!0!olmaldr.!Bunlar!dual!modelde!yerine!
konduunda!!bilinmeyenli!!denklem!elde!edilir:!
!!!!!!2!y1!+!3!y2!+!d1!=!3!
!!!!!!!!y1!+!3!y2!!!!!!!!!!=!2!
!!!!!!3!y1!+5!y2!!!!!!!!!!=!4!
Buradan!y1!=!1/2v!y2!=!1/2v!d1!=!1/2!olarak!hesaplanr.!!
Rapor:!Dual!DP!modelinin!zm:!w=0v!y1!=!1/2v!y2!=!1/2v!y3!=!0v!d1!=!1/2v!d2!=!0v!d3!
=!0.!Buna!gre!primal!model!iinv!birinci!ve!ikinci!kstlarn!glge!fiyatlar!s1/2v!nc!
kstn!glge!fiyat!0dr.!kinci!ve!nc!karar!deikenlerinin!indirgenmi!maliyetleri!
0dr.!Birinci!karar!deikenin!indirgenmi!maliyeti!1/2'ye!eittir.!
!
5.5& DUAL&SMPLEKS&YNTEM&
&
5.5.1& Dual&simpleksin&&farkl&kullanm&
! DPye!bir!kst!eklenmesi!durumunda!yeni!en!iyi!zm!bulma,!
! DPdeki! kstlardan! birinin! ST! deerinin! deitirilmesi! durumunda! yeni! en! iyi!
zm!bulma,!
! Normal!enkkleme!sorunu!zme.!!
&
5.5.2& Admlar&
1.! En!negatif!ST!seilir,!
2.! Bu!pivot!satrn!temel!deikeni!zmden!kar,!
3.! Pivot! satrdaki! negatif! katsayl! deikenler! iin! oranlar! hesaplanr! (sfrnc!
satrdaki!katsay!/!pivot!satrdaki!katsay),!
4.! Mutlak!deerce!en!kk!oranl!deiken!zme!girer.!
! Pivot! satrdaki! her! deiken! negatif! olmayan! katsaylara! sahipse,! DPnin! olurlu!
zm!yoktur.!
rnek:&
&
z
1
0
x1
0
0
x2
0
1
s1
1,25
2,25
s2
0,75
/0,25
s3
0
0
ST
41,25
2,25
TD
z
x2
&
/1,25
0,25
3,75
x1
/0,75
/0,25
#0,75
s3
&
&
s3!negatif!ST!deerine!sahip!olduu!iin!zmden!kar.!
52
END331 2015-2016
Pivot!satrdaki!negatif!katsayl!deikenler!iin!hesaplanan!mutlak!deerce!en!kk!
oran!olan!deiken!s1!olduu!iin!(1,25!/!s0,75!ve!0,75!/!s0,25)!s1!zme!girer.!
Satr!ilemleri!yaplr.!
x1
x2
s1
s2
s3
ST
TD
0,333
1,667
40
/1
x2
0,667
/1,667
x1
0,333
/1,333
s1
!
!
!
!
En!iyi!zm:!z!=!40,!x1!=!5,!x2!=!0!!
!
5.5.3& Bir&Kst&Ekleme&
Ek&rnek&1!
Dakota! sorununda! pazarlama! faaliyetleri! asndan! en! az! 1! masa! retmek! zorunlu!
olsun.!!
Yant&
x2!!1!eklenir.!!
Mevcut!en!iyi!zm!(z&=!280,!x1! =!2,!x2! =!0,!x3! =!8)!yeni!kst!salamad!iin!artk!
olurlu!deildir.!!
Yeni!en!iyi!zm!bulmak!iin!en!iyi!tabloya!yeni!bir!satr!eklenir:!!
!
x2!!e5!=!1!
e5i!TD!olarak!kullanabilmek!iin!bu!denklemi!s1!ile!arplr:!!
!
!x2!+!e5!=!1!!
Yeni!tablo:!
!
!
z
1
0
x1
0
0
x2
5
32
x3
0
0
s1
0
1
s2
10
2
s3
10
38
s4
0
0
e5
0
0
32
34
x31=18
1.25
30.5
1.5
x11=12
s41=15
#1
31
e5'='#1
!
!
RHS
BV
280 z1=1280
24 s11=124
e5!zmden!kar!ve!x2!zme!girer.!!
En!iyi!zm:!!
z!=!275,!s1!=!26,!x3!=!10,!x1!=!3/4,!s4!=!4,!x2!=!1!!
53
END331 2015-2016
&
Ek&rnek&2!
x1!+!x2!!12!kstnnn!eklendiini!varsaylsn.!!
Yant&
Mevcut!en!iyi!zm!(z&=!280,!x1! =!2,!x2! =!0,!x3! =!8)!yeni!kst!salamad!iin!artk!
olurlu!deildir.!!
Yeni!en!iyi!zm!bulmak!iin!en!iyi!tabloya!yeni!bir!satr!eklenir:!!
!
x1!+!x2!!e5!=!12!
e5i!TD!olarak!kullanabilmek!iin!bu!denklemi!s1!ile!arplr:!!
!
!x1!!x2!+!e5!=!12!!
Yeni!tablo:!
!
z
x1
x2
x3
s1
s2
s3
s4
!
1
0
5
0
0
10
10
0
!
0
0
/2
0
1
2
/8
0
!
!
0
0
/2
1
0
2
/4
0
!
0
1
1,25
0
0
/0,5 1,5
0
!
0
0
1
0
0
0
0
1
!
!
0
/1
/1
0
0
0
0
0
!
x1i!TD!olarak!kullanabilmek!iin!satr!ilemi!yaplr:!
!
z
x1
!
1
0
!
0
0
!
!
0
0
!
0
1
!
!
0
0
!
0
0
!
terasyonlar:!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
e5
ST
TD
0
0
280
24
z
s1
0
0
0
8
2
5
x3
/12
e5
s4
x2
5
/2
x3
0
0
s1
0
1
s2
10
2
s3
10
/8
s4
0
0
e5
0
0
ST
280
24
TD
z
s1
/2
/4
x3
1,25
/0,5
1,5
x1
s4
0,25
#0,5
1,5
#10
e5
z
1
0
x1
0
0
x2
10
/1
x3
0
0
s1
0
1
s2
0
0
s3
40
/2
s4
0
0
e5
20
4
ST
80
/16
TD
z
s1
#1
#32
x3
/1
12
x1
s4
/0,5
/3
/2
20
s2

54
END331 2015-2016
!
!
!
z
x1
x2
x3
s1
s2
s3
s4
e5
ST
!
1
0
0
10
0
0
60
0
60 /240
!
0
0
0
/1
1
0
/4
0
0
16
!
!
0
0
1
/1
0
0
/2
0
/4
32
!
0
1
0
1
0
0
2
0
3
/20
!
0
0
0
1
0
0
2
1
4
!27
!
!
0
0
0
/0,5
0
1
/4
0
/4
36
!
Pivot!satrdaki!her!deiken!negatif!olmayan!katsaylara!sahip:!!
TD
z
s1
x2
x1
s4
s2
DPnin!olurlu!zm!yoktur.!!
!
5.5.4& Normal&enkkleme&sorunu&zme&
Ek&rnek&3&
Aadaki!DPyi!znz:!!
min!z!=!x1!+!2x2!
yle!ki!!!x1!!2x2!+!x3!!4!
!
!2x1!+!!!x2!!x3!!6!
&&&&&x1,!x2,!x3!!0!
Yant&
! z
x1
x2
x3
e1
e2
!
1
*1
*2
0
0
0
!
*1
2
*1
1
0
! 0
! 0
#2
*1
1
0
1
!
x1
x2
x3
e1
e2
! z
! 1
0
*1,5
*0,5
0
*0,5
!
#1,5
0
2,5
1
*0,5
! 0
1
0,5
*0,5
0
*0,5
! 0
!
z
x1
x2
x3
e1
e2
!
0
*2,333
0
*0,333 *0,333
! 1
! 0
0
*1,667
1
*0,667 0,333
! 0
1
*0,333
0
*0,333 *0,333
!
!
En!iyi!zm:&&&z!=!10/3,!x1!=!10/3,!x2!=!0,!x3!=!2/3!
ST
TD
0
*4
#6
z
e1
e2
ST
TD
3
#1
z
e1
x1
ST
TD
3,333
0,667
3,333
z
x3
x1

55
END331 2015-2016
6.& DPDE&LER&KONULAR&
6.1& DZELTLM&SMPLEKS&YNTEM&
Klasik! simpleks! yntemi! bilgisayarlar! iin! en! etkin! yntem! deildir.! nk! mevcut!
admda!veya!sonraki!admlarda!gerekli!olmayan!veriler!hesaplanr!ve!depolanr.!
Dzeltilmi! simpleks,! Simpleks! yntemi! admlarnn! daha! az! hesaplama! ile!
uygulanmasn!salayan!sistematik!bir!prosedrdr.!zellikle!bilgisayar!programlarnn!
daha!az!veri!saklamasn!salar.!
Simpleks!yntemde!her!bir!iterasyonda!gerekli!olan!bilgiler!unlardr:!
! Temel!olmayan!deikenlerin!Satr!0!(R0)daki!katsaylar,!!
! zme!girecek!deikenin!dier!denklemlerdeki!katsaylar,!!
! Sa!taraf!deerleri.!
Simpleks! ynteminde! tm! tablodaki! deerler! hesaplanrken! dzeltilmi! simpleks!
ynteminde! sadece! yukarda! verilen! bilgiler! hesaplanarak! etkin! bir! algoritma!
oluturulur.!
!
6.1.1& Simpleks&ynteminin&matris&formunda&gsterimi&
Deiken!says=n,!kst!says=m!olmak!zere,!
Maks!Z!=!cx!!
yle!kiv!Ax!=!b!,!x!!0.!
Burada!x!karar!deikenleri!vektr,!c!ama!fonksiyonu!katsaylar!vektr,!A!teknoloji!
katsaylar!matrisi,!b!sa!taraf!deerleridir.!!
rnein!aada!verilen!Dakota!Mobilya!DPsi!iinv!!
!
!
maks!z!=!60x1+30x2+20x3!
yle!ki!!!!!!8x1+!!6x2+!!!!x3!!!!48!
!!!!!4x1+!!2x2+1.5x3!!20!
!!!!!2x1+1.5x2+!.5x3! !!8!!
!!!!!!!x2!!!!!!!!!!!!5!
x1,x2,x3!!0!
1
8 6
#%
x!=! #( ,!T = 60, 30, 204 ,!U = 4 2 1.5 ,!V =
2 1.5 0.5
#*
0 1
0
48
20 !olur.!
8
5
Notasyon&tablosu&
c&
1!!n!satr!vektr,!ama!fonksiyonu!katsaylar!
x&
n!!1!stun!vektr,!karar!deikenleri!
A&
m&!n&!matrisiv!teknoloji!katsaylar!
56
END331 2015-2016
b!
BV!
BVj!
NBV!
aj !
B!
N)
cj)
cB &
cN &
xB &
xN &
!
sa!taraf!deerleri!vektr!
temel!deikenler!kmesi!(BVnin!ilk!elemen!ilk!ksttaki!temel!deiken,!
BVnin!ikinci!elemen!ikinci!ksttaki!temel!deiken,!.,!
jinci!ksttaki!temel!deiken!
temel!olmayan!deikenlerin!kmesi!
orijinal!problemde!kstlarn!xj!stunu!
m&!m&matrisiv!jinci!!stunu!orijinal!kstlarda!BVj&iin!olan!stunlardan!oluur!
m& !(n&h!m)!matrisiv!stunlar!orijinal!kstlarda!temel!olmayan!deikenler!
iin!olan!stunlardan!oluur&
ama!fonksiyonunda!xj!nin!katsaylar&
1!!m!satr!vektrv!!jinci!eleman!BVjnin!ama!fonksiyonu!katsays!
1!!(nsm)!satr!vektrv!!jinci!eleman!NBVnin!jinci!elemanna!karlk!gelen!
ama!fonksiyonu!katsays!
m!!1!stun!vektr,!temel!deikenler!
nhm!!1!stun!vektr,!temel!d!deikenler!
Simpleks!yntemde!herhangi!bir!temel!olurlu!zm!ierdii!temel!deikenler!ile!ifade!
edilebilir.!Bunun!iin!BV!temel!deikenler!kmesinin!tanmlanmas!gerekir.!!
Herhangi!bir!BV!iin!A,!x!ve!c!temel!ve!temel!d!deikenlere!kar!gelen!stunlara!
gre!iki!ksma!ayrlrsav!!
A!=![B,!N]!
x!=![xB,!xN]!
c!=![cB,!cN]!
elde!edilir.!Bunlara!gre!ilgilenilen!DP!aadaki!gibi!dzenlenebilir:!!
Maks!Z = TX Y X + TZ Y Z !!
yle!kiv!!!![Y X + \Y ZX = V!
)
xBV,!xNBV!!!0!
buradaki!sembollerin!tanmlar!notasyon!tablosunda!verilmitir.!!
Bu!modelde!B!matrisi!dorusal!bamsz!vektrlerden!olutuu!iin!tersi!alnabilirdir.!
Temel!deikenlerin!ilgili!temel!olurlu!zmdeki!deerlerini!bulabilmek!iin!kstlarn!
her!iki!taraf!Bs1!ile!arplr:!
[ IQ [Y X + [ I% \Y Z = [ I% V&&
Y X + [ I% \Y Z = [ I% V&!
Burada! [ I% \! temel! d! deikenlerin! simpleks! tablosundaki! katsaylarn,! [ I% V! ise!
sa!taraf!deerlerini!verir.!!
57
END331 2015-2016
Simpleks!tablosundaki!sfrnc!satr!bulabilmek!iin!Z = TX Y X + TZ Y Z !denkleminde!Y X !
yerine![ I% V [ I% \Y Z !yazlrsav!
Z = TX [ I% V [ I% \Y Z + TZ Y Z 4!!
Z + TX ]I% ^ TZ Y Z = TX ]I% V44
Burada! TX ]I% ^ TZ !temel!d!deikenlerin!sfrnc!satrdaki!katsaylar,!TX ]I% V&
ise! sfrnc! satrn! sa! taraf! deeridir.! Bir! temel! d! deikenin! sfrnc! satrdaki!
katsays! indirgenmi! maliyet! olarak! adlandrlr! ve! N- F- = TX_ [ I% `- F- & eklinde!
ifade!edilebilir.!
Verilen!formlere!gre!herhangi!bir!temel!olurlu!zmdeki!BV!iin!simpleks!tablosu!
aadaki!gibi!oturuturulabilir.!
z!
Ya !
Yb !
z!
1!
0&
Ta [ I% \ Tb !
Ya !
0&
[ I% \!
ST!
Ta [ I% V! Satr!0!(R0)!
[ I% V!
Satr!1!!m&(R1sRm)!
Bu! tablo! zerinden! en! iyilik! koulu! (maks! problemi! iin)! Ta [ I% \ Tb 0dr.! Eer!
herhangi!bir!j&temel!d!deikeni!iin!N- F- = TX_ [ I% `- F- < 0!ise!mevcut!tablo!en!
iyi! deildir.! Hangi! temel! d! deikenin! temelv! hangi! temel! deikenin! temel! d!
olacana!karar!verilerek!sonraki!iterasyona!geilir.!
Yukarda! verilen! tabloda! zme! girmeyecek! olan! temel! d! deikenler! iin!
hesaplanan![ I% \!deerleri!simpleks!yntemde!kullanlmaz.!Kullanlmayacak!verilerin!
hesaplanmas!ve!depolanmas!byk!problemlerde!etkinlii!drmektedir.!Bu!yzden!
aada!admlar!verilen!dzeltilmi!simpleks!yntemi!gelitirilmitir.!
!!!
6.1.2& Dzeltilmi&Simpleks&Yntemi&Admlar&
(Maks!problemi!iin)!
Adm&0:!Bh1!in!okunaca!stunlarn!belirlenmesi.!Balangta,!Bh1!!=!I.!
Adm&1:!Mevcut!tablo!iin!c = TX [ I% 4hesaplanr,!(w!simpleks!arpan!veya!dual/!glge!
fiyat!olarak!adlandrlr)!
Adm&2:!Tm!temel!olmayan!deikenler!iin!R0daki!katsaylar!!(N- F- = cX_ B I% a-
F- = wa- F- )!!hesaplanr.!!
!Tm!katsaylar!negatif!olmayan!deerler!alm!ise,!mevcut!zm!en!iyidir.!!
58
END331 2015-2016
!Mevcut!zm!en!iyi!deil!ise!en!negatif!katsayl!deiken!zme!girecek!
deiken!olarak!belirlenir.!Bu!deikene!xk!denir.!
Adm&3:!xk!nn!hangi!satrdan!temel!deiken!olarak!gireceini!belirlemek!iin,!
!xknin!mevcut!tablodaki!stunu!hesaplanr!(h- = [ I% `- !)!!
!Mevcut!tablonun!sa!taraf!deeri!hesaplanr!(V = [ I% V)!
!Oran!testi!ile!hangi!deikenin!temel!d!olaca!belirlenir.!
!Yeni!BV!kmesi!bulunmu!olur.!
Adm& 4:! Mevcut! tablodaki! xk& nn! temele! girmesi! iin! gerekli! EROlar! belirlenir.! Bu!
EROlar!mevcut!Bh1e!uygulanrsa!yeni!Bh1!elde!edilir.!Adm!1e!dnlr.!
Dzeltilmi&simplekste&kullanlan&formller&
Forml&
Aklama&
IQ
BV!tablosundaki!xj!stnu!
hi = [ ì &&
IQ
Simpleks!arpanlar!!glge!fiyat!
c = T[ [ &&
IQ
xj&nin!R0daki!katsaylar!!indirgenmi!maliyet!
N- F- = T[ [ ì ji
= cì ji &
IQ
BV!tablosundaki!kst!sa!taraf!deerleri!!temel!
V = [ V&&
deiken!deerleri!
IQ
k = T[ [ V = T[ V = cV& BV!tablosunda!R0daki!sa!taraf!deeri!s!Ama!
fonksiyonu!deeri!
&
rnek&1.&Aadaki!DPyi!dzeltilmi!simpleks!ile!znz.!
!!!!!!!!Maks!Z!=!x1!+!2x2!!x3!+!x4!+!4x5!!2x6!
!
yle!kiv!x1!+!x2!+!!!x3!+!x4!+!x5!+!!!x6!!6!!
!
!!
!2x1!!x2!!2x3!+!x4!!!!!!!!!!!!!!!!!!4!!
!
!
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!x3!+!x4!+!2x5!+!x6!!4!!
Tm!deikenler!!0!!
ncelikle!problem!standart!biime!dntrlr:!
Maks!Z!=!x1!+!2x2!!x3!+!x4!+!4x5!!2x6!
!
yle!kiv!x1!+!x2!+!!!x3!+!x4!+!x5!+!!!x6!+!s1!!!!!!!!!!!!!=!6!!
!
!!
!2x1!!x2!!2x3!+!x4!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!+!s2!!!!!!!=!4!!
!
!
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!x3!+!x4!+!2x5!+!x6!!!!!!!!!!!!!+!s3!=!4!!
Tm!deikenler!!0!!
!
Balangta!gevek!deikenler!temel!deikendir.!BV!=!{s1,!s2!,!s3!}!!!!!!!!!!!!!
1 0 0
Adm&0:&B!=![a7,!a8,!a9]!=!I, Bs1!=!B!=!I = 0 1 0 !
0 0 1
1.!terasyon!
Adm&1: BV!=!{s1,!s2!,!s3!},!Bs1!=!I, TX = [0,0,0]

59
END331 2015-2016
c = TX [ I% !v!c = 0,0,0 n = [0,0,0]!

Adm&2:!(N- F- = cX_ B I% a- F- = wa- F- )!!hesaplanr.!
1
1
N% F% = 0,0,0 2 1 = 1!!v!! !
!N( F( = 0,0,0 1 2 = 2!!
0
0
1
1
N* F* = 0,0,0 2 (1) = 1!v!!
N@ F@ = 0,0,0 1 1 = 1!!
1
1
1
1
NO FO = 0,0,0 0 4 = 4!v!! !
No Fo = 0,0,0 0 (2) = 2!!
2
1
ndirgenmi!maliyeti!negatif!olan!deikenler!var,!bu!yzden!zm!en!iyi!deildir.!En!
negatif!indirgenmi!maliyet!deerine!sahip!olan!x5!zme!girer.!
Adm&3:!kan!deikenin!belirlenmesiv!
1
1
!x5!in!mevcut!tablodaki!stunu:!hO = [ I% Ò =I 0 = 0 v!
2
2
6
6
I%
Mevcut!tablonun!sa!taraf!deeri:!V = [ V = n 4 = 4 !
4
4
6
6
1
Oran!testi:! 4 / 0 =
!
2 44444 q*4 zmden4kar
4
2
Yeni!BV=!{s1,!s2!,!x5!}!!!!!!!!!!!!!
0
Adm&4:!Yeni!BV!iin!Bs1!hesaplanr.!hO i! 0 !haline!getirmek!iin!gerekli!EROlar!Bye!
1
1
0
uygulanr.! 0 !!! 0 !iin!R3!=!R3!/!2v!R1!=!R1!!R3v!R2!=!R2.!
2
1
1 0 1/2
1 0 0
I%
I%
0 !olarak!bulunur.!
Bu!ilemler!} = 0 1 0 e!uygulanrsa!yeni!} = 0 1
0
0
1/2
0 0 1
!
!
!
2.!terasyon!
1 0 1/2
0 ! , TX = [0,0,4]
Adm&1:!BV=!{s1,!s2!,!x5!}!,!}I% = 0 1
0 0 1/2
1 0 1/2
0
c = TX [ !v!c = 0,0,4 0 1
= [0,0,2]!
0 0 1/2
I%

60
END331 2015-2016

1
N% F% = 0,0,2 2 1 = 1!!v!! !
0
1
N* F* = 0,0,2 2 (1) = 3!v!!
1
1
No Fo = 0,0,2 0 (2) = 4v! !
1
1
!N( F( = 0,0,2 1 2 = 2!!
0
1
N@ F@ = 0,0,2 1 1 = 1!!
1
0
!N~ F~ = 0,0,2 0 0 = 2!v!
1
ndirgenmi!maliyeti!negatif!olan!deikenler!var,!bu!yzden!zm!en!iyi!deildir.!En!
negatif!indirgenmi!maliyet!deerine!sahip!olan!x2!zme!girer.!
Adm&3:!kan!deikenin!belirlenmesiv!
1 0 1/2 1
1
0
1
0
!x2!nin!mevcut!tablodaki!stunu:!h( = [ `( =
1 = 1 v!
0 0 1/2
0
0
I%
1 0 1/2 6
4
0
1
0
Mevcut!tablonun!sa!taraf!deeri:!V = [ V =
4 = 4!
0 0 1/2 4
2
I%
1
4
44 4444q%4 zmden4kar
Oran!testi:! 4 / 1 =
!
0
2
Yeni!BV=!{x2,!s2!,!x5!}!!!!!!!!!!!!!
1
Adm&4:!Yeni!BV!iin!B !hesaplanr.!h( yi! 0 !haline!getirmek!iin!gerekli!EROlar!Bye!
0
1
1
uygulanr.! 1 !! 0 !!iin!R1!=!R1v!R2!=!R2!+!R1v!R3!=!R3.!
0
0
1 0 1/2
1 0 1/2
I%
I%
0 e! uygulanrsa! yeni! } = 1 1 1/2 ! olarak!
Bu! ilemler! } = 0 1
0 0 1/2
0 0 1/2
s1
bulunur.!
!
!
3.!terasyon!
Adm&1:!BV=!{x2,!s2!,!x5!},!}
I%
1 0 1/2
= 1 1 1/2 ,!! TX = [2,0,4],
0 0 1/2
1 0 1/2
c = TX [ !v!c = 2,0,4 1 1 1/2 = [2,0,1]!
0 0 1/2
I%

61
END331 2015-2016

1
N% F% = 2,0,1 2 1 = 1!!v!!
0
1
N@ F@ = 2,0,1 1 1 = 2v!
1
1
!N F = 2,0,1 0 0 = 2!v!
0
1
!N* F* = 2,0,1 2 (1) = 4!v!
1
1
!No Fo = 2,0,1 0 (2) = 5v!
1
0
N~ F~ = 2,0,1 0 0 = 1!v!
1
ndirgenmi!maliyeti!negatif!olan!deiken!yok,!bu!yzden!zm!en!iyidir.!!
Temel!deikenlerin!deeri!#a = V = [ IQ V&forml!ile!hesaplanrsav!!
#(
1 0 1/2 6
4
q( =! 1 1 1/2 4 = 8 !olarak!bulunur.!Temel!d!deikenlerin!deeri!0dr.!
#O
0 0 1/2 4
2
Ama!fonksiyon!deeri! = T[ [ IQ V = T[ V = cV&formlne!grev!
6
Z&=&cV = 2,0,1 4 = 164olur.!
4
!
6.1.3& Dzeltilmi&Simpleks&Yntemi&Tablo&Gsterimi&
Dzeltilmi!simpleks!yntemi!ile!elle!zmek!iin!tablo!gsteriminden!faydalanlabilir.!
Bunun! iin! tabloda! simpleks! ynteminden! farkl! olarak! sa! taraf! deerleri,! simpleks!
arpanlar! w! ! ve! temel! matrisin! tersi! deerleri! saklanr.! Gerekli! olduunda! zme!
girecek!deikenin!katsaylar!tabloya!ek!olarak!ilave!edilir.!
Balatma&adm&
[ I% ! ile! bir! temel! olurlu! zm! bul.! c = Ta [ I% ,! V = [ I% V! hesaplayarak! aadaki!
dzeltilmi!simpleks!tablosunu!olutur:!
Temel!tersi!
ST!
w!
Ta V!
[ I% !
V!
&
Ana&adm&&
Her!temel!d!deiken!iin!N- F- = c`- T- !hesapla.!
N F = min N- F- !belirle.!Eer!N F 0!ise!dur!!Mevcut!zm!en!iyi!zmdr.!!
-

62
END331 2015-2016
Deil!ise!h = [ I% ` !hesapla.!Eer!h 0!ise!en!iyi!zm!snrszdr.!Eer!h 0!ise!

I
h
!stununu!tablonun!sana!ekle.!
Temel!tersi!
ST!
xk !
w!
Ta V!
N F !
[ I% !
V!
h !
!
r!indisini!standart!oran!testi!ile!belirle:!!
= min
%$
: G$ > 0 !
yrkya!gre!pivot!ilemler!yaparak!tabloyu!gncelle,!ana!adm!tekrar!et.!
rnek&2.&Aadaki!DPyi!dzeltilmi!simpleks!ile!znz.!
maks!z!=!60x1+30x2+20x3!
yle!kiv! 8x1!+!!!!6x2!+!!!!!!x3!!48!
!! !
4x1!+!!!!2x2!+!1,5x3!!20!
!! !
2x1!+!1,5x2!+!0,5x3!!8!
! x1,!x2,!x3!!0!
ncelikle!problem!standart!biime!dntrlr:!
maks!z!=!60x1+30x2+20x3!
yle!kiv! 8x1!+!!!!6x2!+!!!!!!x3!!+!s1!!!!!!!!=!48!
!! !
4x1!+!!!!2x2!+!1,5x3!!!!!!!+s2!!!!=!20!
!! !
2x1!+!1,5x2!+!0,5x3!!!!!!!!!!+s3!=!8!
Tm!deikenler!!0!
Balatma!adm!
Balangta!gevek!deikenler!temel!deikendir.!BV!=!{s1,!s2!,!s3!},!!
1 0 0
B !=!B!=!I = 0 1 0 ;
c = Ta [ I% = 0, 0, 0 n = [0, 0, 0]!!
0 0 1
48
48
48
V = [ I% V = n 20 = 20 4!!!
!Ta V = 0, 0, 0 20 = 04!
8
8
8
s1
Dzeltilmi!simpleks!tablosunu!olutur:!
!
z!
s1!
s2!
s3!
0!
1!
0!
0!
Temel!Tersi!
0!
0!
1!
0!
0!
0!
0!
1!
ST!
0!
48!
20!
8!
!
Ana!adm!!1.!iterasyon!
Her!temel!d!deiken!iin!N- F- = c`- T- !hesapla.!
8
N% F% = c`% T% = 0, 0, 0 4 60 = 60!!
2
63
END331 2015-2016
6
2 30 = 30!!!
1.5
1
N F = c`* T* = 0, 0, 0 1.5 20 = 20&&
0.5
j = i ji = 60, 30, 20 = 60!<!0!v!mevcut!temel!olurlu!zm!
N( F( = c`( T( = 0, 0, 0
en!iyi!deildir.!!!
8 8
I
x1!zme!girerv!k!=!1.!h% = [ I% `% = n 4 = 4 :! !stununu!tablonun!sana!ekle.!!
h
2 2
!
Temel!Tersi!
ST!
!
x1!
!
Oran!
z!
0!
0!
0!
0!
!
s60!
!
!
s1!
1!
0!
0!
48!
!
8!
!
48/8!=!6!
s2!
0!
1!
0!
20!
!
4!
!
20/4=5!
s3!
0!
0!
1!
8!
!
2!
!
8/2=4**!
!
Oran!testi!ile!kan!deiken!s3!olarak!belirlenir.!Yeni!tabloyu!elde!etmek!iin!dzeltilmi!
0
60
8
simpleks!tablosuna!eklenen!stuna!gre!pivot!ilem!yaplr!
0 .!
4
0
2
1
R3!=!R3!/!2v!!
R2!=!R2!!4R3,!! R1!=!R1!!8R3,!! R0!=!R0!+!60R3!
!
z!
s1!
s2!
x1!
0!
1!
0!
0!
Temel!Tersi!
0!
30!
0!
s4!
1!
s2!
0!
0.5!
ST!
240!
16!
4!
4!
Her! temel! d! deiken! iin! N- F- = c`- T- ! hesapla.! c! vektrn! dzeltilmi!
simpleks!tablosu!R0dan!al!!
6
N( F( = c`( T( = 0, 0, 30 2 30 = 15!!!
1.5
1
N F = c` T = 0, 0, 30 1.5 R = 5&&
0.5
0
No Fo = cò To = 0, 0, 30 0 0 = 30!!
1
&
j = i ji = 15, 5, 30 = 5!<!0!v!mevcut!zm!en!iyi!deildir.!!!
i
1 0 4 1
1
x3!zme!girecekv!k!=!3.!&h* = [ I% `* = 0 1 2 1.5 = 0.5 .!
0 0 0.5 0.5 0.25
!
tablonun!sana!ekle.!!
I
h
!stununu!!

64
END331 2015-2016
!
z!
s1!
s2!
x1!
0!
1!
0!
0!
Temel!Tersi!
0!
0!
1!
0!
ST!
240!
16!
4!
4!
30!
s4!
s2!
0.5!
!
!
!
!
!
x3!
s5!
s1!
0.5!
0.25!
!
!
!
!
!
Oran!
!
ss!
4/0.5=8**!
4/0.25=16!
!
Oran!testi!ile!kan!deiken!s2!olarak!belirlenir.!Yeni!tabloyu!elde!etmek!iin!dzeltilmi!
0
5
simpleks!tablosuna!eklenen!stuna!gre!pivot!ilem!yaplr! 1 0 .!
1
0.5
0
0.25
R2!=!R2!/!0.5v!
!
R1!=!R1!+!R2,!! R3!=!R3!!0.25!R2,!R0!=!R0!+!5R2!
!
z!
s1!
x3!
x1!
0!
1!
0!
0!
Temel!Tersi!
10!
10!
2!
s8!
2!
s4!
s0.5!
1.5!
ST!
280!
24!
8!
2!
!
Her! temel! d! deiken! iin! N- F- = c`- T- ! hesapla.! c! vektrn! dzeltilmi!
simpleks!tablosu!R0dan!al!!
6
N( F( = c`( T( = 0, 10, 10 2 30 = 5!!!
1.5
0
NS FS = c`S TS = 0, 10, 10 1 = 10&&
0
0
No Fo = cò To = 0, 10, 10 0 0 = 10!!
1
j = i ji = 5, 10, 10 = 5!!0!v!mevcut!temel!olurlu!zm!en!iyidir.!!
i
Deikenlerin!zmdeki!deerleri!tablodan!grlebilir:!!!
x1!=!2,!x2!=!0,!x3!=!8,!z!=!280.!
!
6.2& SMPLEKS&KULLANARAK&DUYARLILIK&
Simpleks! kullanarak! yaplabilecek! duyarllk! analizleri! Dakota! mobilya! rneinde!
incelenecektir.!Dakota!mobilya!probleminde!x1,!x2,!x3!srasyla!retilen!sra,!masa!ve!
sandalye!miktar!olarak!tanmlanmtr.!!
Kar!enbyklemek!iin!kurulan!DP:!
maks!z!=!
!
60x1! +!30x2! +!20x3!
!!
8x1! +!!6x2! +!!!!x3! +!s1!
! =!48! Tahta!

65
END331 2015-2016
4x1! +!!2x2! +1.5x3!
! +!s2!
2x1! +1.5x2! +!!.5x3!
! =!20! Montaj!
! +!s3!
! =!!8!
Marangozluk!
Bu!problemin!en!iyi!zm!(Simpleks!tablosu):!
z&
+5x2!
s2x2!
! +s1!
s2x2! +x3!
! +x1! +1.25x2!
! +10s2! +10s3!
! =!280!
+2s2!
s8s3!
! =!!!24!
+2s2!
s4s3!
! =!!!!!8!
s.5s2! +1.5s3!
! =!!!!2!
En!iyi!zmde!BV:!{s1,!x3,!x1}!,!NBV:{x2,s2,s3},!w&=!cBBh1=![0,10,10]!ve!
]
I%
1
2
8
2
4 !.!
= 0
0 0,5 1,5
Analiz&1:&&Temel&d&deikenin&ama&fonksiyonu&katsaysnn&deimesi&
xj! temel! d! deikenin! ama! fonksiyonu! katsays! cj! olursav! bu! deikenin! en! iyi!
tablodaki!indirgenmi!maliyeti![N- F- =4cBBh1aj&!s!cj&]!kontrol!edilir.!!
Eer!N- F- 0!ise!(Maks!problemi!iin)!mevcut!temel!en!iyi!kalr!ve!mevcut!zm!
deimez.!
Eer!!N- F- < 0!ise!(Maks!problemi!iin)!mevcut!temel!en!iyi!deildir,!xj!zme!girer!
ve!oran!testi!ile!hangi!deikenin!zmden!kaca!belirlenerek!yeni!zm!simpleks!
yntem!ile!elde!edilir.!
xj!temel!d!deikenin!ama!fonksiyonu!katsays!iin!mevcut!temel!zmn!en!iyi!
kalaca! aral! bulunmak! iinv! cj& ! =! cj& ! + kabul! edilerek! nn! N- F- 0! ! (Maks!
problemi!iin)!eitsizliini!salayan!deerleri!bulunur.!
rnek& 1.! Dakota! Mobilya! problemi! iin! x2nin! ama! fonksiyonu! katsays! hangi!
aralklarda!deiirse!mevcut!temel!zm!en!iyi!kalr?!!
c2&!=!30&+
6
N( F( =4[0,10,10] 2 !!(30!+!)!!!0!
1,5
5!s! 0
5!
veya!c2&!!35!iken!mevcut!temel!deimez.!
rnek&2.!Dakota!Mobilya!probleminde!masann!sat!fiyat!40!birim!olursa!yeni!zm!
ne!olur?!

66
END331 2015-2016
Masann! sat! fiyat! x2nin! ama! fonksiyonu! katsaysdr.! 40! olursa! rnek! 1den!
6
grlebilecei! gibi! mevcut! temel! en! iyi! deildir.! N( F( =4[0,10,10] 2 ! ! (40)! =! s5!
1,5
olarak!hesaplanr!ve!x2!zme!girer.!Oran!testi!ile!x1in!zmden!kaca!belirlenir!
ve!simpleks!ile!yeni!zm!bulunur!(ltfen!kendiniz!bulunuz).!
!
Analiz&2.&Temel&deikenin&ama&fonksiyonu&katsaysnn&deimesi&
xk!temel!deikenin!ama!fonksiyonu!katsays!ck!olursav!tm!temel!d!deikenlerin!
indirgenmi!maliyetleri![N- F- =4cBBh1aj&!s!cj&]!kontrol!edilir.!!
Eer!tm!temel!d!deikenler!iin!N- F- 0!ise!(Maks!problemi!iin)!mevcut!temel!
en!iyi!kalr.!Mevcut!zmdeki!ama!fonksiyonu!deeri!deiir!ve!k = T[ [ IQ V = T[ V!
forml!ile!hesaplanr.!
Eer! en! az! bir! temel! d! deiken! iin! ! N- F- < 0! ise! (Maks! problemi! iin)! mevcut!
temel! en! iyi! deildir,! en! negatif! katsayl! xj! zme! girer! ve! oran! testi! ile! hangi!
deikenin!zmden!kaca!belirlenerek!yeni!zm!simpleks!yntem!ile!elde!edilir.!
xk! temel! deikenin! ama! fonksiyonu! katsays! iin! temel! zmn! en! iyi! kalmasn!
salayacak! aral! bulunmak! iinv! ck& ! =! ck& + kabul! edilerek! nn! tm! temel! d!
deikenler! iin! N- F- 0! ! (Maks! problemi! iin)! eitsizliini! salayan! deerleri!
bulunur.!
rnek& 3. Dakota! Mobilya! probleminde! srann! sat! fiyat! (x1in! ama! fonksiyonu!
katsays)!hangi!aralklarda!deiirse!mevcut!temel!zm!en!iyi!kalr?!
c1&!=!60&+
1
2
8 6
2
4 2 304 0!!!!!5!+!1.25 !!0!!!!!! !s4!
N( F( = 0, 20, 60 + 0
0 0,5 1,5 1,5
1
2
8 0
2
4 1 04 0!!!!!10!s!0.5 !!0!!!!!! !20!
NO FO = 0, 20, 60 + 0
0 0,5 1,5 0
1
2
8 0
2
4 0 04 0!!!!!10!+!1.5 !!0!!!!!! !s20/3!
No Fo = 0, 20, 60 + 0
0 0,5 1,5 1
Sonu!olarak!s4!! !20!v!veya!56!!c1&!80!ise!mevcut!temel!en!iyi!kalr.!
rnek& 4.! Dakota! Mobilya! probleminde! srann! sat! fiyat! (x1in! ama! fonksiyonu!
katsays)!50!olursa!zm!ne!olur?!

67
END331 2015-2016
rnek!3te!hesapland!gibi!eer!x1in!ama!fonksiyonu!katsays!50!olursa!mevcut!
temel! en! iyi! deildir.! Yeni! zm! bulabilmek! iin! dzeltilmi! simpleks! tablosu!
oluturulur:!!
!
z!
s1!
x3!
x1!
0!
1!
0!
0!
Temel!Tersi!
15!
s5!
2!
s8!
2!
s4!
s0.5!
1.5!
ST!
260!
24!
8!
2!
!
Temel!d!deikenler!iin!indirgenmi!maliyetler!hesaplanr:!
N( F( = 7.5v!!!NO FO = 15;!!!!No Fo = 5!
x2!zme!girer.!x2!stunu!tabloya!eklenir:!
!
z!
s1!
x3!
x1!
0!
1!
0!
0!
Temel!Tersi!
15!
s5!
2!
s8!
2!
s4!
s0.5!
1.5!
ST!
260!
24!
8!
2!
!
!
!
!
!
x2!
s7,5!
s2!
s2!
1.25!
!
!
!
!
!
Oran!
!
s!
s!
1.6*!
!
x1!zmden!kar.!Yeni!tablo:!
!
z!
s1!
x3!
x2!
0!
1!
0!
0!
Temel!Tersi!
12!
4!
1,2!
s5,6!
1,2!
s1,6!
s0,4!
1,2!
ST!
272!
27,2!
11,2!
1,6!
!
Bu!zmn!en!iyilii!kontrol!etmek!iin!temel!d!deikenlerin!indirgenmi!maliyetleri!
hesaplanmaldr.! Hesaplandnda! hepsinin! pozitif! olduu! grlebilir! (ltfen! kendiniz!
hesaplaynz).!!
Sonu!olarak!srann!sat!fiyat!50!olursa!firma!sra!retmeyi!brakmal!onun!yerine!
masa!retmelidir.!retim!miktarlar!x2!=!1.6v!x3!=!11.2v!kar!ise!272!olacaktr.!
!
Analiz&3.&Kst&sa&taraf&deerinin&deimesi&
inci! kstn! sa! taraf! deeri! bi! olursav! en! iyi! simpleks! tablosunun! sa! taraf! deerleri!
[V = [ IQ V]!kontrol!edilir.!!
Eer!V !ise!mevcut!temel!en!iyi!kalr.!Karar!deikenlerindeki!ve!ama!fonksiyonu!
deerindeki!deiim!deiir,!V = [ IQ V!ve!k = T[ [ IQ V = T[ V!formlleri!ile!hesaplanr.!
Eer!V &(en!az!bir!sa!taraf!deeri!negatif)!ise!mevcut!zm!yeni!durum!iin!olurlu!
deildir.!Bu!durumda!dual!simpleks!yntemi!ile!en!iyi!zm!bulunur.!
68
END331 2015-2016
inci! kstn! sa! taraf! deeri! iin! temel! zm! deitirmeyecek! aralk! bulunmak!
istenirsev!bi!=!bi!+ kabul!edilerek!nn!V !eitsizliini!salayan!deerleri!bulunur.!
rnek&5.!Dakota!Mobilya!probleminde!mevcut!cilalama!miktar!(kinci!kst!sa!taraf!
deeri)!hangi!aralklarda!deiirse!mevcut!zm!en!iyi!kalr?!!
b2&!=!20+
V=[
IQ
1
2
8
12
48
24 + 2
2
4 20 + = 8 + 2 0!!!!!!!! 4 !!!
V= 0
0 0,5 1,5
4
8
2 0.5
Sonu!olarak!!s4!! 4!!!!veya!!!!16!!b2& 24!!!iin!mevcut!temel!en!iyi!kalr.!!

rnek&6.!Dakota!Mobilya!probleminde!mevcut!cilalama!miktar!(kinci!kst!sa!taraf!
deeri)!18!saat!olursa!zm!ne!olur?!!
nerilen!deiim!mevcut!cilalama!miktar!iin!izin!verilen!aralkta!olduu!iin!mevcut!
temel!en!iyidir.!Yeni!karar!deikeni!deerleri!V = [
IQ
1
2
8 48
20
2
4 18 = 4 !
V= 0
0 0,5 1,5 8
3
olarak! (x1! =! 3,! x2! =! 0,! x3! =! 4)! bulunur.! Yeni! ama! fonksiyonu! deeri! ise! k = T[ V =
20
0, 20, 60 4 = 260!tr.!
3
rnek&7.&Dakota!Mobilya!probleminde!mevcut!cilalama!miktar!(kinci!kst!sa!taraf!
deeri)!30!saat!olursa!zm!ne!olur?!
nerilen!deiim!mevcut!cilalama!miktar!iin!izin!verilen!aralkta!deildir.!Yeni!zm!
bulabilmek! iin! dual! simpleks! yntemi! kullanlmaldr.! Bunun! iin! ncelikle! simpleks!
tablosu!oluturulur:!!
z!
x1 !
x2!
x3&
0!
s1!
s2!
s3!
1!
0!
N- F= T[ [ IQ ì ji !
0!
0!
0!
0!
0!
1!
z!
1!
x1!
0!
x2!
5!
x3&
0!
s1!
0!
s2!
10!
s3!
10!
ST!
380!
TD!
0!
0!
s2!
0!
1!
2!
s8!
44!
s1!
0!
0!
s2!
1!
0!
2!
s4!
28!
x3!
0!
1!
1,25!
0!
0!
s0,5!
1,5!
s3!
x1!
w=!cBVBh1!
ST!
TD!
Z = TX_ ]I% V!
z!
0!
G- = ]I% - !
s1!
1!
Bs1!
V = ]I% V!
0!
x3!
x1!
!
69
z!
END331 2015-2016
zmden!x1!kar,!s2!girer.!
z!
x1!
x2!
x3&
s1!
s2!
s3!
ST!
TD!
1!
0!
20!
30!
0!
0!
0!
40!
320!
z!
4!
3!
0!
1!
0!
s2!
32!
s1!
0!
4!
3!
1!
0!
0!
2!
16!
x3!
0!
s2!
s2,5!
0!
0!
1!
s3!
6!
s2!
!
En!iyi!zm!bulunmutur.!En!iyi!zmde!x1!=!0,!x2!=!0,!x3!=!16!ve!Z!=!320dir.!
!
Analiz&4.&Yeni&bir&karar&deikeni&eklenmesi&
Probleme! yeni! bir! xj! karar! deikeni! eklenirsev! mevcut! en! iyi! zmn! deiip!
deimeyecei! bu! karar! deikeni! iin! ! indirgenmi! maliyet! [N- F- =4cBBh1aj& ! s! cj& ]!
hesaplanarak!kontrol!edilir.!
Eer!N- F- 0!ise!(Maks!problemi!iin)!mevcut!temel!en!iyi!kalr!ve!mevcut!zm!
deimez.!
Eer!!N- F- < 0!ise!(Maks!problemi!iin)!mevcut!temel!en!iyi!deildir,!xj!zme!girer!
ve!oran!testi!ile!hangi!deikenin!zmden!kaca!belirlenerek!yeni!zm!simpleks!
yntem!ile!elde!edilir.!
!
rnek& 8.! Dakota! Mobilya! probleminde! yeni! bir! rn! olarak! sehpa! retilmesi!
deerlendirilmektedir.! Sehpa! retimi! iin! birer! birim! marangozluk,! cilalama! ve! tahta!
kullanlmaktadr!ve!sehpann!sat!fiyat!15$dr.!Dakota!iin!sehpa!retmek!karl!olup!
olmadn!belirleyiniz.!
1
x7! retilen! sehpa! miktar! olmak! zere! c7! =! 15,! = 1 ! olsun.! ncelikle! x7! iin!
1
1
indirgenmi!maliyet!hesaplanr:![N F =4[0,!10,!10]! 1 15 = 5.!ndirgenmi!maliyet!
1
pozitif!olduu!iin!mevcut!zm!en!iyidir.!Sonu!olarak!x7!=!0!elde!edilir,!yani!Dakota!
iin!sehpa!retmek!karl!deildir.!
!
Analiz&5.&Yeni&bir&kst&eklenmesi&
Probleme!yeni!bir!kst!eklenirse!en!iyi!zmn!deiip!deimeyecei!eklenen!yeni!
kst!iin!en!iyi!tabloda!sa!taraf!deeri![V = [ IQ V]!hesaplanarak!kontrol!edilir.!Burada!

70
END331 2015-2016
yeni! kst! ile! birlikte! temel! deiken! kmesine! yeni! kstla! ilgili! gevek! deiken!
eklenecektir.! Dolaysyla! B! temel! matrisi! ile! Bs1! temel! matris! tersi! deiecektir.! Bu!
analizi!yapabilmek!iin!ncelikle!yeni!!Bs1!bulunmal!ve!V = [ IQ V&hesaplanmaldr.!
Eer!V !ise!mevcut!temel!zm!yeni!kst!salad!anlalr.!Mevcut!temel!en!iyi!
kalr,!karar!deikenlerinin!ve!ama!fonksiyonun!deeri!deimez.!
Eer!V &(yeni!kstn!sa!taraf!deeri!negatif)!ise!mevcut!temel!zmm!yeni!kst!
salamad! anlalr.! Mevcut! zm! yeni! durum! iin! olurlu! deildir.! Bu! durumda!
simpleks!tablosu!oluturularak!dual!simpleks!yntemi!ile!en!iyi!zm!bulunur.!
!
rnek& 9.! Dakota! Mobilya! probleminde! rnler! bittikten! sonra! son! bir! kalite! kontrol!
yaplmas!gerektii!ortaya!kmtr.!Her!rn!0.5!saatte!kontrol!edilmektedir!ve!haftalk!
toplam!7!saat!mevcuttur.!Yeni!durum!iin!en!iyi!zm!bulunuz.!
Yeni!kst:!0,5x1!+0,5x2!+!0,5x3!!7!!!!!!!!!0,5x1!+0,5x2!+!0,5x3!+!s4!=!7!!!!!!
Yeni!temel!zm:!BV=!{s1,!x3,!x1,!s4}!,!NBV={x2,s2,s3}!
1
]= 0
0
0
1
8
1.5 4
0.5 2
0.5 0.5
1 2
8
0
0 2
4
0 !kullanlarakv!!!]I% =
0
0 0.5
1.5
1
0 0.75 1.25
0
0 !hesaplanr.!
0
1
!
1 2
8
0
2
4
V = [ IQ V =
0 0.5
1.5
0 0.75 1.25
0 48
24
0 20 = 8 0!olduu!iin!mevcut!zm!
2
0 8
2
1 7
deimez.!!
!

71
END331 2015-2016
7.& ULATIRMA&SORUNLARI&
7.1& ULATIRMA&SORUNLARININ&FORMLASYONU&
Genel!olarak,!bir!ulatrma!sorunu!aadaki!bilgileri!barndrr:!
! Bir!rn/hizmet!gnderen!m&adet!arz)noktas)(supply!point).!i!arz!noktas!en!
fazla!si!birim!arz!edebilir.!
! rnn/hizmetin! gnderildii! n& adet! talep) noktas) (demand! point).& j! talep!
noktas!en!az!dj!birime!gereksinim!duyar.!
! Bir!birimin!i!arz!noktasndan!j!talep!noktasna!gnderilmesi!maliyeti!cijdir.!
Sz!konusu!bilgi!aadaki!ulatrma)tablosu&ile!formle!edilebilir:!
Talep!
Talep!
noktas!1! noktas!2!
!
c11!
!
c12!
Arz!
noktas!1!
!
!
!
!
!
c21!
!
c22!
Arz!
noktas!2!
!
!
!
!
!
!
!
!
.....!
!
!
!
!
!
cm1!
!
cm2!
Arz!
noktas!m!
!
!
!
!
!
TALEP!
!
d1 !
d2 !
.....!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
Talep!
noktas!n!
!
c1n!
!
!
!
c2n!
!
!
!
!
!
!
!
cmn!
!
!
ARZ!
s1!
s2!
!
sm!
dn !
Eer!toplam!talep!miktar!toplam!arz!miktarna!eitse!sorun!dengeli)ulatrma)sorunu&
olarak!isimlendirilir.!
!
xij!=!i!arz!noktasndan!j!talep!noktasna!gnderilen!miktar!olsun.!
Bu!durumda!ulatrma!sorununun!genel!DP!gsterimi!aadaki!gibidir:!!
!
min!i
j!cij&xij!
yle!ki!j!xij&!si!(i=1,2,!...,!m)!
xij!!0!
i!xij&!dj!(j=1,2,!...,!n)!
Arz!kstlar!
Talep!kstlar!
Yukardaki!sorun,!bir!enbykleme!sorunu!(ulatrma!sonucu!kar!elde!edilmesi!gibi)!
da!olsa,!kstlarnn!benzer!zellikler!tamas!durumunda!yine!bir!ulatrma!sorunudur.!
&

72
END331 2015-2016
7.1.1& Dengeli&Ulatrma&Sorununun&Formlasyonu&
rnek&1.&Powerco&
Powerco! irketinin! drt! ehre! hizmet! veren! ! adet! elektrik! santrali! vardr.! Her! bir!
santral! srasyla! 35! milyon,! 50! milyon! ve! 40! milyon! kWh! elektrik! retmektedir.!
ehirlerin! en! youn! saatlerde! talep! ettii! elektrik! miktar! ise! srasyla! 45! milyon,! 20!
milyon,!30!milyon!ve!30!milyon!kWhdir.!1!milyon!kWh!elektriin!bir!santralden!bir!ehre!
gnderilmesinin! maliyeti! aadaki! tabloda! verilmitir.! Her! ehrin! talebini! en! az!
maliyetle! karlamak! zere! bir! ulatrma! tablosunda! dengeli! bir! ulatrma! sorunu!
formle!ediniz!ve!sorunun!DP!modelini!gsteriniz.!
!
ehir!1! ehir!2!
Santral!1!!
$8!
$6!
Santral!2!
$9!
$12!
Santral!3!
$14!
$9!
ehir!3!
$10!
$13!
$16!
ehir!4!
$9!
$7!
$5!
Yant:&
1.! Ulatrma!sorununun!formlasyonu!
!
Santral!1!
Santral!2!!
Santral!3!
TALEP!
ehir!1!
!
8!
!
!
!
9!
!
!
!
14!
!
!
45!
ehir!2!
!
6!
!
!
!
12!
!
!
!
9!
!
!
20!
ehir!3!
!
10!
!
!
!
13!
!
!
!
16!
!
!
30!
ehir!4!
!
9!
!
!
!
7!
!
!
!
5!
!
!
30!
ARZ!
35!
50!
40!
125!
Toplam!talep!ve!toplam!arz!eit!olduundan!(125!milyon!kWh)!sorun!dengelidir.!
!
2.! Sorunun!DP!modeli!olarak!gsterimi!
xij:!Santral!ide!retilen!ve!ehir!jye!gnderilen!elektrik!miktar!(million!kwh)!
min!z!=!8x11!+!6x12!+!10x13!+!9x14!+!9x21!+!12x22!+!13x23!+!7x24!+!14x31!+!9x32!+!
16x33!+!5!x34!
s.t.! x11!+!x12!+!x13!+!x14!!35! !
!
x21!+!x22!+!x23!+!x24!!50!
x31!+!x32!+!x33!+!x34!!40!
x11!+!x21!+!x31!!45! !
x12!+!x22!+!x32!!20!
x13!+!x23!+!x33!!30!
x14!+!x24!+!x34!!30!
xij!!0!
(arz!kstlar)!
(talep!kstlar)!
(i!=!1,!2,!3v!j!=!1,!2,!3,!4)!
73
END331 2015-2016
&
7.1.2& Dengesiz&bir&Ulatrma&Sorununun&Dengelenmesi&
Fazla&Arz&
Eer!toplam!arz!miktar!toplam!talep!miktarn!geerse,!sorunu!dengelemek!iin!talep!
miktar!aradaki!fark!(fazla!arz!miktar)!kadar!olan!bir!yapay)talep)noktas)yaratlr.!Sz!
konusu! noktaya! yaplacak! gnderimler! aslnda! olmayaca! iin! bu! noktaya! arz!
noktalarndan!yaplacak!ulatrma!maliyeti!0!olacaktr.!!
Karlanmayan&Talep&
Eer!toplam!arz!miktar!toplam!talep!miktarndan!azsa,!aslnda!olurlu!bir!zm!yoktur!
(talepler!karlanamaz).!Bu!durumda!karlanamayan!talep!kadar!arz!olan!bir!yapay)
arz)noktas)yaratlr.!Talebin!olmayan!bir!arz!noktasndan!karlanmas!(veya!talebin!
gerekte!karlanamamas)!beraberinde!bir!ceza!maliyeti!getirir.!
&
rnek&2.&Fazla&Arz&iin&Deitirilmi&Powerco&
ehir! 1in! talebinin! 40! milyon! kwh! olduunu! farz! edelim.! Bu! durumda! dengeli! bir!
ulatrma!sorunu!formle!ediniz.!
Yant&
Toplam!talep!120!ve!toplam!arz!125!olduundan!sorun!dengeli!deildir.!
Sorunu!dengelemek!iin!bir!yapay!talep!noktas!eklenir.!Sz!konusu!noktann!talebi!
125!!120!=!5!milyon!kwh!olacaktr.!!
Her! santralden! yapay! talep! noktasna! 1! milyon! kwh! elektrik! gndermenin! maliyeti! 0!
olacaktr.!
Tablo!4.!Fazla!Arz!rnei!iin!Ulatrma!Tablosu!!
!
Santral!1!
Santral!2!!
Santral!3!
TALEP!
ehir!1!
!
8!
!
!
!
9!
!
!
!
14!
!
!
ehir!2!
!
6!
!
!
!
12!
!
!
!
9!
!
!
ehir!3!
!
10!
!
!
!
13!
!
!
!
16!
!
!
ehir!4!
!
9!
!
!
!
7!
!
!
!
5!
!
!
Yapay!
!
0!
!
!
!
0!
!
!
!
0!
!
!
ARZ!
40!
20!
30!
30!
5!
125!
35!
50!
40!
!
rnek&3.&Karlanmayan&Talep&iin&Deitirilmi&Powerco&
ehir!1in!talebinin!50!milyon!kwh!olduunu!farz!edelim.!Karlanamayan!her!1!milyon!
kWh!elektrik!iin!80$!ceza!maliyeti!kesilirse!dengeli!bir!ulatrma!sorunu!formle!ediniz.!

74
END331 2015-2016
Yant&
5! milyon! kWh! elektrik! arz! eden! bir! yapay! arz! noktas! eklenir.! Gerektev! yapay! arz!
noktasna!atanan!talep!karlanmayaca!iin!maliyet!olarak!ceza!maliyeti!(80$)!girilir.!!!
!
ehir!2!
!
6!
!
!
!
12!
!
!
!
9!
!
!
!
80!
!
!
ehir!3!
!
10!
!
!
!
13!
!
!
!
16!
!
!
!
80!
!
!
ehir!4!
!
9!
!
!
!
7!
!
!
!
5!
!
!
!
80!
!
!
ARZ!
Yapay!
arz!
ehir!1!
!
8!
!
!
!
9!
!
!
!
14!
!
!
!
80!
!
!
TALEP!
50!
20!
30!
30!
130!
Santral!1!
Santral!2!!
Santral!3!
35!
50!
40!
5!
!
!
7.2& TEMEL&OLURLU&ZMN&BULUNMASI&
Dengeli!bir!ulatrma!sorunu!iin!genel!DP!gsterimi!aadaki!gibi!yazlabilir::!
!
min!i
j!cij&xij!
yle!ki!j!xij&=!si!(i=1,2,!...,!m)!
xij!!0!
i!xij&=!dj!(j=1,2,!...,!n)!
Arz!kstlar!
Talep!kstlar!
Sz!konusu!soruna!bir!temel!olurlu!zm!(basic!feasible!solution!s!bfs)!bulmak!iin!
aadaki!nemli!gzlemi!kullanlr:!
Eer!dengeli!bir!ulatrma!sorununda!xijlerin!deerler!kmesi!bir!kst!haricinde!tm!
kstlar!salarsa,!bu!deerler!o!ksd!da!salar.!
Bu! gzlem! ulatrma! sorununun! zm! srasnda! herhangi! bir! kst! gzard!
edebileceimizi!ve!m+ns1!ksttan!oluan!bir!DP!zeceimizi!gsterir.!Genel!olarak!ilk!
arz!kst!deerlendirme!d!braklr.!
Geri!kalan!m+ns1!ksda!bfs!bulmak!iin!herhangi!bir!m+ns1!deikenin!temel!zm!
verebileceini! dnlebilir:! fakat! sz! konusu! m+ns1! deikenin! temel! zmde!
olabilmesi!iin!bir!dng&oluturmamalar&gerekir.!!
En!az!drt!hcrenin!bir!dng!oluturmas!iin:!
! Herhangi!ardk!iki!hcrenin!ayn!satr!veya!stunda!olmas!gerekir,!
! Ayn!satr!veya!stunda!ardk!!hcre!olmamaldr,!

75
END331 2015-2016
! Serinin! son! hcresi! ilk! hcre! ile! ayn! satr! veya! stunda! olup! dngy!
kapatmaldr.!
Dengeli! bir! ulatrma! sorununa! temel! olurlu! zm! bulmak! iin! ! farkl! yntem!
kullanlabilir!(Dikkat!!Bu!yntemler!ulatrma!problemini!tamamen!zmek!iin!deil!
bir!temel!olurlu!zm!bulabilmek!iin!uygulanrlar).!
1.! Kuzeybat!Ke!(Northwest!Corner)!Yntemi!
2.! Enkk!Maliyet!(Minimum!Cost)!Yntemi!
3.! Vogelin!Yaklam!
!
7.2.1& Kuzeybat&Ke&Yntemi&
Ulatrma! tablosunun! en! sol! st! kesinden! balanr! ve! x11e! mmkn! olduunca!
byk! bir! deer! atanr! (tabii! kiv! ! x11! en! ok! s1! ve! d1! ikilisinin! en! kk! deeri! kadar!
olabilir).!
! Eer!x11=s1!ise!ilk!satr!iptal!edilir!ve!d1,!d1ss1!olarak!gncellenir,!
! Eer!x11=d1!ise!ilk!stun!iptal!edilir!ve!s1,!s1sd1!olarak!gncellenir,!
! Eer!x11=s1=d1!ise!ya!ilk!satr!ya!da!ilk!stun!iptal!edilir!(her!ikisini!de!deil!)!!
! Eer!satr!iptal!edilirse!d1!sfr!yaplr,!
! Eer!stun!iptal!edillirse!s1!sfr!yaplr.!
Bu! ekilde! devam! ederek! (her! seferinde! geri! kalan! hcrelerde! yeni! solsst! keye!
atama!yaparak)!tm!atamalar!yaplr.!Sonuta,!bir!hcre!geriye!kalacaktr.!Satr!veya!
stundaki! deeri! atayarak! ve! hem! satr! hem! de! stunu! iptal! ederek! ilemi! bitirilir:!
bylece!bir!bfs!elde!edilmitir.!
rnek&1.&
Aadaki!dengeli!ulatrma!sorunu!iin!bir!bfs!bulalm!!
(Bu!yntemde!maliyetler!gerekmediinden!verilmemitir!).!
!
5!
1!
3!
2!
4!
2!
1!
Toplam!talep!toplam!arza!eittir!(9):!sorun!dengelidir.!!
!

76
END331 2015-2016
2!
3!
1!
3!
X!
4!
2!
1!
2!
3!
X!
1!
3!
X!
!
1!
!
2!
!
1!
!
!
!
2!
3!
X!
1!
X!
3!
X!
!
0!
!
2!
!
1!
!
!
!
2!
3!
X!
1!
X!
0!
2!
1!
3!
X!
0!
2!
1!
m+ns1!(3+4s1!=!6)!adet!deiken!atanm!olur.!KBK!yntemi!ile!seilen!deikenler!bir!
dng!oluturmadklarndan!bir!bfs!bulunmutur.!
!
7.2.2& Enkk&Maliyet&Yntemi&
KBK!yntemi!maliyetleri!gz!nne!almadndan!balang!bfssi!maliyeti!yksek!olan!
bir!zm!olabilir!ve!en!iyi!zmn!bulunmas!iin!ok!sayda!ilem!gerekebilir.!
Bu!durumla!karlamamak!iin!kullanlabilecek!olan!enkk!maliyet!ynteminde!en!
dk!tama!maliyeti!olan!hcreye!atama!yaplr.!Bu!hcreye!yaplacak!xij!atamas!
yine!min!{si,!dj}!kadardr.!
KBK!yntemindeki!gibi!atama!yaplan!hcrenin!olduu!satr!veya!stun!iptal!edilip!arz!
ya!da!talep!deeri!gncellenir!ve!tm!atamalar!yaplncaya!kadar!devam!edilir.!!
!
77
END331 2015-2016
rnek&2.&
!
!
!
!
!
!
2!
!
2!
!
3!
!
!
!
!
!
!
!
12!
!
!
!
!
!
!
3!
!
1!
!
8!
!
!
!
!
!
!
!
8!
2!
!
2!
!
3!
!
!
!
!
8!
!
!
5!
!
3!
!
4!
!
!
!
!
!
!
!
4!
3!
!
1&
!
8!
!
!
!
!
!
!
!
6!
!
5!
!
6!
!
6!
5!
!
3!
!
4!
!
!
!
!
!
!
!
5!
10!
15!
!
6!
!
5!
!
6!
!
5!
2!
15!
12!
X!
4!
6!
!
!
!
2!
!
!
2!
!
2&
!
3!
!
!
!
!
8!
!
!
3!
!
1!
!
8!
!
!
!
!
!
!
!
5!
!
3!
!
4!
!
!
!
!
!
!
!
6!
!
5!
!
6!
!
5!
X!
15!
10!
X!
4!
6!
!
5!
!
2!
!
!
2&
!
2!
!
3!
!
!
!
!
8!
!
!
3!
!
1!
!
8!
!
!
!
!
!
!
!
5!
!
3!
!
4!
!
!
!
!
!
!
!
6!
!
5!
!
6!
!
X!
X!
15!
5!
X!
4!
6!
!
!
5!
!
2!
!
5!
!
2!
!
2!
!
3!
!
X!
!
!
!
8!
!
!
!
3!
!
1!
!
8!
!
!
!
!
!
!
4!
X!
!
5!
!
3!
!
4!
!
X!
!
!
!
!
!
6!
!
6!
!
5!
!
6!
!
X!
X!
X!
X!
!

78
END331 2015-2016
7.2.3& Vogel&Yaklam&
Her! satr! ve! stun! iin! ceza! hesaplanarak! ynteme! balanr.! Ceza! o! satr! veya!
stundaki!en!kk!iki!maliyet!arasndaki!farktr.!
Daha! sonra! cezas! enbyk! olan! satr! veya! stun! bulunur.! Sz! konusu! satr! veya!
stundaki!en!dk!maliyetli!hcre!ilk!temel!deikeni!verir.!
Yine!KBK!yntemindeki!gibi!bu!deikene!atanacak!deer,!ilgili!hcrenin!arz!ve!talep!
miktarlarna!baldr.!Gerekli!iptaller!ve!gncellemeler!yaplr.!Yeniden!geri!kalan!tablo!
iin!yeni!cezalar!hesaplanr!ve!prosedre!benzer!admlarla!devam!edilir.!
!
rnek&3.&
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
14!
!
6!
!
15!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
22!
!
7!
!
80!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
24!
!
8!
!
78!
!
Arz!
Satr!cezas!
5!
22s14=8!
8!
7s6=1!
15!
78s15=63!
Talep!
12!
7!
9!
Stun!cezas!
!
!
!
!
!
!
!
!
14s6=8!
!
!
!
!
!
14!
X!
!
!
6!
X!
!
!
15!
12!
!
22s7=15!
!
!
!
!
!
22!
!
!
!
7!
!
!
!
80!
!
!
24s8=16!
!
!
!
!
!
24!
!
!
!
8!
!
!
!
78!
!
!
Talep!
X!
7!
9!
Stun!cezas!
22s7=15!
24s8=16!
!
!
!
!
X!
!
!
!
!
!
!
8!
!
!
!
Arz!
!
Satr!cezas!
5!
24s22=2!
8!
8s7=1!
3!
80s78=2!
&
!
!
!
!
!
!
!
!
!
X!
!
X!
!
12!
!
14!
!
6!
!
15!
!
Talep!
X!
Stun!cezas!
!
22!
!
7!
!
80!
!
7!
!
24!
!
8!
!
78!
!
1!
80s22=58! 78s24=54!
Arz!
Satr!cezas!
5!
24s22=2!
X!
3!
80s78=2!
&
&
&
79
END331 2015-2016
!
!
!
!
!
!
!
!
!
X!
!
X!
!
12!
Talep!
!
14!
!
6!
!
15!
!
X!
!
!
5!
!
X!
!
!
!
22!
!
7!
!
80!
!
2!
!
!
X!
!
8!
!
!
!
24!
!
8!
!
78!
!
12!
Satr!cezas!
X!
X!
3!
80s78=2!
1!
Stun!cezas!
!
s!
s!
&
&
Vogel!yaklam!ile!elde!edilen!temel!olurlu!zm:!!!
!
!
!
!
!
!
!
!
14!
!
22!
!
!
X!
!
5!
!
X!
!
!
6!
!
7!
!
!
X!
!
X!
!
8!
!
!
15!
!
80!
!
!
12!
!
2!
!
1!
Talep!
Arz!
7!
!
24!
!
8!
!
78!
!
9!
Arz!
5!
8!
15!
!
&
&
7.3& ULATIRMA&SMPLEKS&
Ulatrma! simpleksi,! simpleks! yntemin! ulatrma! probleminin! zel! yapsna! gre!
dzenlemesi! ile! gelitirilmitir.! Simpleks! yntemin! temel! admlar! ulatrma!
simpleksinde!de!uygulanr.!Herhangi!bir!bfsnin!en!iyi!olup!olmadn!kontrol!etmek!
iin!temel!d!deikenlerin!indirgenmi!maliyetleri!hesaplanmaldr.!Bunun!iin!F$- =
T[ [ IQ ì ji = cì ji !forml!kullanlr.!Burada!w!her!kst!iin!glge!fiyatlar!(dual!
deikenleri)!ieren!bir!vektrdr.!Ulatrma!probleminde!m!arz!noktas!n!talep!noktas!
olursav!m!+!n!adet!kst!yer!ald!iin!w!ierisinde!de!bu!sayda!eleman!bulunur.!Diyelim!
kiv! ! w! =! (u1,! ,! um,! v1,! ,vn)! olsunv! burada! u1,! ,! um,! arz! kstlar! ile! ilgili! dual!
deikenler,! v1,! ,vn! ise! talep! kstlar! ile! ilgili! dual! deikenlerdir.! a$- ! ise! xij!
deikeninin!kst!katsaylardr.!Ulatrma!probleminde!a$- ,!iinci!ve!m+jinci!elemanlar!
1,!dier!elemanlar!0!olan!bir!vektrdr.!Sonu!olarak!F$- = ca$- F$- = $ + - F$- !
olarak!hesaplanr.!$ 44- !deerlerini!bulabilmek!iin!w&=&cBVBh1!ifadesinden!!wB&=&cBV!
elde!edilirv!B!ierisinde!temel!deikenlerin!ì !deerleri!yer!aldndan!her!bir!temel!
deiken! iin! waij& =& ui& +& vj& =& cij! yazlabilir.! Burada! verilen! kavramsal! aklama!
erevesinde!yntemin!admlar!aada!verilmitir.!!
!!!!!
80
END331 2015-2016
Yntemin&Admlar&
1.! Eer!ulatrma!sorunu!dengesiz!ise!dengelenir,!
2.! KBK,!Enkk!Maliyet!veya!Vogel!yntemlerinden!biri!kullanlarak!bir!bfs!bulunur,!
3.! u1! =! 0! olarak! kabul! edip! mevcut! bfsdeki! tm! temel! deikenler! iin! ui! +! vj! =! cij!
denklemi!kullanarak!ular!ve!vler!hesaplanr.!
4.! (Enkkleme!sorunlar!iin)!Tm!temel!d!deikenler!iin!F$- = $ + - F$- !!0!
ise,!en!iyi!zm!bulunmutur.!Eer!bu!koul!salanmazsa!F$- !deeri!en!pozitif!olan!
deiken!pivot&ilemleri&ile!temele!girer!ve!temeldeki!deikenlerden!biri!zmden!
kar.!Bylece!yeni!bir!bfs!bulunmu!olur.!Adm!3e!gidiniz.!
(Enbykleme!sorunlar!iin)!Tm!temel!d!deikenler!iin!F$- = $ + - F$- !!
0!ise,!en!iyi!zm!bulunmutur.!Eer!bu!koul!salanmazsa!F$- !deeri!en!negatif!
olan! deiken! pivot& ilemleri& ile! temele! girer! ve! temeldeki! deikenlerden! biri!
zmden!kar.!Bylece!yeni!bir!bfs!bulunmu!olur.!Adm!3e!gidiniz.!
Pivot&ilemleri!
1.! zme!girecek!olan!deiken!ile!temel!deikenlerin!bazlar!veya!hepsi!bir!dng!
oluturur!(sadece!bir!olas!dng!vardr!).!
2.! Dngdeki!hcreleri!zme!giren!hcreden!balayarak!saylr.!Says!ift!olanlar!
(0,! 2,! 4,! vb.)! ift& hcreler& olarak! iaretlenir.! Dngdeki! dier! hcreleri! de! tek&
hcreler&olarak!iaretlenir.!!
3.! Tek! hcrelerde! deeri! en! kk! olan! deiken! bulunur.! Bu! deiken! temel! d!
kalacaktr.!Bulunan!en!kk!deere!!denirsev!tm!tek!hcrelerdeki!deerlerden!
!kartlr!ve!ift!hcrelerdeki!deerlere!!eklenir.!Dngde!olmayan!deikenlerin!
deeri!deimez.!Eer!!=!0!ise!giren!deiken!0!deeri!ile!zme!girecektir.!
&
rnek&1.&Powerco&
Sorun! dengelidir! (toplam! talep! toplam! arza! eittir).! Powerco! rneine! KBK! yntemi!
uygulanrsa,!aadaki!tabloda!grlen!bfs!elde!edilir!(m+n1=6!temel!deiken!).!!
!
ehir!1!
!
8!
Santral!1!
35!
!
!
9!
Santral!2!!
10!
!
!
14!
Santral!3!
!
!
TALEP!
45!
ehir!2!
!
6!
!
!
!
12!
20!
!
!
9!
!
!
ehir!3!
!
10!
!
!
!
13!
20!
!
!
16!
10!
!
ehir!4!
!
9!
!
!
!
7!
!
!
!
5!
30!
!
ARZ!
20!
30!
30!
125!
35!
50!
40!

81
END331 2015-2016
1.&terasyon:&
u1!=!0!
u1!+!v1!=!8!!!!!!!!v1!=!8!
u2!+!v1!=!9!!!!!!!!u2!=!1!
u2!+!v2!=!12!!!!!!v2!=!11!
u2!+!v3!=!13!!!!!!v3!=!12!
u3!+!v3!=!16!!!!!!u3!=!4!
u3!+!v4!=!5!!!!!!!!v4!=!1!
Tm!temel!d!deikenler!iin!ij!=!ui!+!vj!!cij!hesaplanr:!
12!=!0!+!11!!6!=!5!
13!=!0!+!12!!10!=!2!
14!=!0!+!1!!9!=!s8!
24!=!1!+!1!!7!=!s5!
31!=!4!+!8!!14!=!s2!
32!=!4!+!11!!9!=!6!
32!en!pozitif!olan!deeri!verdiinden,!x32!temel!deiken!olacaktr.!!
x32nin!de!olduu!dng!(3,2)s(3,3)s(2,3)s(2,2)!eklindedir:!!=!10!bulunur.!
!
!
ehir!1!
!
8!
Santral!1!
35!
!
!
9!
Santral!2!!
!
10!
!
14!
Santral!3!
!
!
TALEP!
ehir!2!
!
!
!
20!
!
45!
!
6!
!
12!
!
9!
!
ehir!3!
!
10!
!
!
!
13!
!
20+&
!
16!
!
10 !
ehir!4!
!
9!
!
!
!
7!
!
!
!
5!
30!
!
ARZ!
30!
30!
125!
20!
35!
50!
40!
x33!temel!d!deiken!olacaktr.!Yeni!bfs!aadaki!tabloda!verilmitir:!
&
2.&terasyon:&
ui/vj!
8!
!
35!
!
10!
!
!
0!
1!
s2!
TALEP!
11!
8!
!
9!
!
14!
!
45!
!
!
!
10!
!
10
12!
6!
!
12!
!
9!
!
!
!
!
30!
!
!
20!
7!
10!
!
13!
!
16!
!
30!
!
!
!
!
!
30!
ARZ!
9!
!
7!
!
5!
!
30!
12!=!5,!13!=!2,!14!=!s2,!24!=!1,!31!=!s8,!33!=!s6!
12!en!pozitif!deeri!verdiinden,!x12!zme!girer.!
x12nin!de!olduu!dng!(1,2)s(2,2)s(2,1)s(1,1)!eklindedir!ve!!=!10dur.!!
!
!
82
35!
50!
40!
125!
END331 2015-2016
!
Santral!
1!
Santral!
2!!
Santral!
3!
TALEP!
ehir!1!
!
35&
!
10+&
!
!
8!
!
9!
!
14!
!
ehir!2!
!
!
!
10!
!
10
6!
!
12!
!
9!
!
ehir!3!
!
10!
!
!
!
13!
30!
!
!
16!
!
!
30!
ehir!4!
!
9!
!
!
!
7!
!
!
!
5!
30!
!
30!
45!
20!
&
x22!zmden!kar.!Yeni!bfs!aadaki!tabloda!verilmitir:!
&
3.&terasyon:&
ui/vj!
8!
!
25!
!
20!
!
!
0!
1!
3!
TALEP!
6!
8!
!
9!
!
14!
!
!
10!
!
!
!
10
45!
12!
6!
!
12!
!
9!
!
!
!
!
30!
!
!
20!
2!
10!
!
13!
!
16!
!
!
!
!
!
!
30!
30!
ARZ!
35!
50!
40!
125!
ARZ!
9!
!
7!
!
5!
!
35!
50!
40!
30!
125!
13!=!2,!14!=!s7,!22!=!s5,!24!=!s4,!31!=!s3,!33!=!s1!
13!en!pozitif!olan!deeri!verdiinden,!x13!temel!deiken!olacaktr.!
x13n!de!olduu!dng!(1,3)s(2,3)s(2,1)s(1,1)!eklindedir.!!=!25!!
!
ehir!1!
!
8!
Santral!1!
!
25!
!
9!
Santral!2!!
!
20+!
!
14!
Santral!3!
!
!
TALEP!
45!
ehir!2!
!
6!
!
10!
!
12!
!
!
!
9!
!
10
20!
ehir!3!
!
10!
!
!
!
13!
!
30!
!
16!
!
!
30!
ehir!4!
!
9!
!
!
!
7!
!
!
!
5!
30!
!
30!
ARZ!
10!
2!
ARZ!
35!
50!
40!
125!
x11!temel!d!deiken!olur.!Yeni!bfs:!
&
4.&terasyon:&
ui/vj!
6!
!
!
!
45!
!
!
0!
3!
3!
TALEP!
6!
8!
!
9!
!
14!
!
45!
!
10!
!
!
!
10
6!
!
12!
!
9!
!
!
25!
!
5!
!
!
20!
10!
!
13!
!
16!
!
30!
!
!
!
!
!
30!
9!
!
7!
!
5!
!
30!

83
35!
50!
40!
125!
END331 2015-2016
11!=!s2,!14!=!s7,!22!=!s3,!24!=!s2,!31!=!s5,!33!=!s3!
Tm!ijler!negatif!olduundan!en!iyi!zm!bulunmutur.!
!
Rapor&
Santral!2den!ehir!1e!45!milyon!kwh!elektrik!gnderilmelidir.!
Santral!1den!ehir!2ye!10!milyon!kwh!elektrik!gnderilmelidir.!Benzer!ekilde!Santral!
3den!ehir!2ye!10!milyon!kwh!elektrik!gnderilmelidir.!
Santral!1den!ehir!3e!25!milyon!kwh!ve!Santral!2den!ehir!3e!5!milyon!kwh!elektrik!
gnderilmelidir.!
Santral!3den!ehir!4e!30!milyon!kwh!elektrik!gnderilmelidir!
Toplam!tama!maliyeti:!z!=!.9(45)!+!6(10)!+!9(10)!+!10(25)!+!13(5)!+!5(30)!=!!$1020.!
!
7.4& ULATIRMA&SORUNLARI&N&DUYARLILIK&ANALZ&
&
Bu! blmde! ulatrma! sorunlar! iin! duyarllk! analizi! ile! ilgili! aadaki! noktalar!
incelenmektedir:!!
! Temel!D!Deikenin!(NBV)!ama!fonksiyon!katsaysnn!deitirilmesi.!!
! Temel!Deikenin!(BV)!ama!fonksiyon!katsaysnn!deitirilmesi.!!
! Bir!arzn!!kadar!artrlmas!ve!bir!talebin!!kadar!artrlmas.!!
Bu! deiiklikler! Powerco! sorunu! kullanlarak! aklanmaktadr.! Anmsanaca! gibi!
Powerco!sorunu!iin!en!iyi!zm!z=$1,020dir!ve!en!iyi!tablo!nceki!blmde!(sayfa!
banda)!verilmitir.!!
Temel&D&Deikenin&Ama&Fonksiyon&Katsaysnn&Deitirilmesi&&
Temel! d! bir! xij! deikeninin! ama! fonksiyon! katsaysnn! deitirilmesi! en! iyi!!
tablonun!sa!taraf!deerini!deitirmez.!Bu!nedenle!mevcut!temel!hala!olurludur.!
cBVBs1! deimediinden! uiler! ve! vjler! deimez.! 0.! satrda! yalnz! xijnin! katsays!
deiir.!Bu!nedenle!xijnin!katsays!en!iyi!tablonun!0.!satrnda!pozitif!olmayan!bir!deer!
ald!srece!mevcut!temel!en!iyi!kalr.!!
!
rnek& 1.! ! 1! milyon! kwh! elektriin! Santral! 1den! ehir! 1e! iletim! maliyetinin! hangi!
aralktaki!deerleri!iin!mevcut!temel!en!iyi!kalr?!!
c11in!8den!8+ya!deitirildii!varsaylsn.!nn!hangi!deerleri!iin!mevcut!temel!en!
iyi!kalr?! c11 = u1 + v1 c11 = 0 + 6 (8 + ) = 2 .!!
Bu!nedenle!mevcut!temel!s2!s!!!!0,!ya!da!!!s2,!ve!!!!!c11!!8!s!2!=!6!olduu!srece!
mevcut!temel!en!iyi!kalr.!!

84
END331 2015-2016
!
Temel&Deikenin&Ama&Fonksiyon&Katsaysnn&Deitirilmesi&
cBVBs1! deeri! deitirildii! iin! 0.! satrdaki! her! temel! d! deikenin! katsays!
deiebilir.!Mevcut!temelin!en!iyi!kalp!kalmadn!belirlemek!iin!yeni!uiler!ve!vjler!
bulunmal! ve! bu! deerler! kullanlarak! her! temel! d! deiken! iin! olurluluk! koulu!
denetlenmelidir.! Mevcut! temel,! temel! d! deikenlerin! olurluluk! denetimi! pozitif!
olmayan!bir!sonu!verdii!srece!en!iyi!kalr.!!
!
rnek& 2.! ! 1! milyon! kwh! elektriin! Santral! 1den! ehir! 3e! iletim! maliyetinin! hangi!
aralktaki!deerleri!iin!mevcut!temel!en!iyi!kalr?!
c13n!10dan!10+ya!deitii!varsaylsn.!O!zaman! c13 = 0 !denklemi!!u1!+!v3!=!10dan!
u1!+!v3!=!10!+!ya!dnr.!Bu!nedenle!uilerin!ve!vjlerin!bulunmas!iin,!aadaki!
denklemler!zlmelidir.!!
u1=0!
u2!+!v1!=!9!
u1!+!v2!=!6!
u2!+!v3!=!13!
u3!+!v2!=!9!
u1!+!v3!=!10!+!!
u3!+!v4!=!5!
Bu!denklemlerin!zlmesi!ile!u1!=!0,!v2!=!6,!v3!=!10!+!,!v1!=!6!+!,!u2!=!3!s!,!u3!=!3,!
ve!v4!=!2!sonular!elde!edilir.!
Bundan! sonra! her! temel! d! deiken! iin! olurluluk! denetimi! yaplr.! Her! temel! d!
deiken!0.!satrda!pozitif!olmayan!bir!katsayya!sahip!olduu!srece!mevcut!temel!en!
iyi!kalr.!!
c11 = u1 + v 1 8 = 2 0
c14 = u1 + v 4 9 = 7
c 22 = u2 + v 2 12 = 3 0
2
3
c 24 = u2 + v 4 7 = 2 0
c 31 = u3 + v 1 14 = 5 + 0
c 33 = u3 + v 3 16 = 3 0
5
3
Bu!nedenle!mevcut!temel!s2!!!!2,!ya!da!8!=!10!!2!!c13!!10!+!2!=!12!eitsizlikleri!
geerli!olduu!srece!en!iyi!kalr.!!!
!
!
!

85
END331 2015-2016
Hem&si&Arznn&Hem&de&dj&Talebinin&&Kadar&Artrlmas&
Bu!deiiklik!ulatrma!sorununun!dengeli!kalmasn!salar.!uiler!and!vjler!her!kstn!
glge! fiyatnn! negatifi! olarak! dnlebileceinden! mevcut! temelin! en! iyi! kalmas!
durumunda!yeni!zsdeeri!aadaki!ekilde!hesaplanabilir.!!
yeni!zsdeeri!=!eski!zsdeeri!+!!(ui)!+!!(vj)!
rnein,!1.!Santralin!arz!ve!2.!ehrin!talebi!1!birim!arttnda!!
yeni!maliyet!=!1,020!+!1!(0)!+!1!(6)!=!$!1,026.!
!
Karar!deikenlerinin!yeni!deerleri!ise!u!ekilde!bulunabilir:!!
1.! xij!en!iyi!zmdeki!temel!deikense!xij!!kadar!arttrlr.!
2.! xij! en! iyi! zmdeki! temel! d! deiken! ise! xijyi! ve! baz! temel! deikenleri!
ieren! dng! bulunur.! i! satrnda! ve! dngde! olan! tek! hcre! bulunur.! Bu! tek!
hcrenin! deeri! ! kadar! artrlr! ve! dngde! dolalarak! ve! deiimli! olarak!
deerler! artrlarak! ve! azaltlarak! mevcut! temel! deikenlerin! yeni! deerleri!
bulunur.!!
rnek&3.!!lk!durumu!gstermek!zere!s1!ve!d2!deerleri!2!birim!artrlsn.!!
x12!en!iyi!zmdeki!bir!temel!deiken!olduu!iin,!yeni!en!iyi!zm:!
!
!
ui/vj!
Santral!1!
0!
Santral!2!
3!
Santral!3!
3!
Talep!
!
ehir!1!
!
6!
!!
8!
!! !!
!!
9!
45! !!
!! 14!
!! !!
45!
ehir!2!
6!
!!
6!
12! !!
!!
12!
!!
!!
!!
9!
!10! !!
22!
ehir!3!
10!
!! 10!
25! !!
!! 13!
5! !!
!! 16!
!! !!
30!
ehir!4! Arz!
2!
!
!!
9!
!!
!!
37!
!!
7!
!!
!!
50!
!!
5!
!30! !!
40!
30!
!
Yeni!zsdeeri!1,020!+!2u1!+!2v2!=!$!1,032.!!
&
rnek&4.!!kinci!durumu!gstermek!zere,!hem!s1!hem!de!d1!1!birim!artrlsn.!
x11! mevcut! en! iyi! zmde! temel! d! bir! deiken! olduu! iin! x11i! ve! baz! temel!
deikenleri! ieren! bir! dng! bulunmaldr.! Dng! (1,! 1)! ! (1,! 3)! ! (2,! 3)! ! (2,! 1)!
eklindedir.!lk!satrda!olup!dng!iinde!yer!alan!tek!hcre!x13tr.!Bu!nedenle!yeni!en!
iyi! zm! x13! ve! x21yi! 1! artrarak! ve! x23! 1! azaltarak! bulunmaktadr.! Bu! deiiklik!
sonucu!aadaki!!en!iyi!zm!ortaya!konulur:!
!

86
END331 2015-2016
!
!
!
ehir!1!
ui/vj!
6!
!!
8!
Santral!1! 0! !! !!
!!
9!
Santral!2! 3! 46! !!
!! 14!
Santral!3! 3! !! !!
Talep!
!
46!
ehir!2!
6!
!!
6!
10! !!
!!
12!
!!
!!
!!
9!
!10! !!
20!
ehir!3!
10!
!! 10!
26! !!
!! 13!
4! !!
!! 16!
!! !!
30!
ehir!4! Arz!
2!
!
!!
9!
!!
!!
36!
!!
7!
!!
!!
50!
!!
5!
!30! !!
40!
30!
!
Yeni!zsdeeri!=!1,020!+!u1!+!v1!=!$!1,026dr.!!
Dikkat!!Hem!s1!hem!d1!5!birimden!fazla!arttrlrsa!mevcut!temel!olurlu!olmayan!zm!!
durumuna!gelmektedir.!Neden?!
!
7.5& GEC&KONAKLAMA&SORUNLARI&
&
Baz!durumlarda!gnderim!srecindeki!bir!nokta!hem!rn/hizmet!gnderebilir,!hem!
de!sz!konusu!noktaya!rn/hizmet!gnderilebilir.!rn/hizmetin!arz!noktasndan!talep!
noktasna!gnderimi!srasnda!geici!olarak!konaklad!bu!nokta!geici&konaklama&
noktas!olarak!isimlendirilir.!!
Bu!zellii!olan!bir!gnderim!sorunu!geici!konaklama!sorunudur.!
Geici! konaklama! sorununa! en! iyi! zm! sz! konusu! sorunu! ulatrma! sorununa!
dntrp!ulatrma!sorununu!zerek!bulunabilir.!
)
Uyar)
Ulatrma!Sorunlarnn!Formlasyonu!blmnde!belirtildii!gibi,!bir!baka!noktaya!
bir! rn/hizmet! gnderen! fakat! hi! bir! noktadan! rn/hizmet! alamayan! nokta! arz&
noktas!olarak!isimlendirilir.!
Benzer!ekilde,!bir!talep&noktas!da!dier!noktalardan!rn/hizmet!alabilir!fakat!hi!bir!
noktaya!rn/hizmet!gnderemez.!
!
Admlar&
1.! Eer!sorun!dengesiz!ise!sorunu!dengeleyiniz.!!
s!=!dengeli!sorun!iin!toplam!arz!(veya!talep)!miktar!olsun.!
2.! Aadaki!ekilde!bir!ulatrma!tablosu!kurunuz:!
Her!arz!ve!geici!konaklama!noktas!iin!tabloda!bir!satr!gerekecektir,!
Her!talep!ve!geici!konaklama!noktas!iin!bir!stun!gerekecektir,!
Her!arz!noktasnn!arz!o!noktann!arz!miktar!kadar!olacaktr,!
87
END331 2015-2016
Her!talep!noktasnn!talebi!o!noktann!talep!miktar!kadar!olacaktr,!
Her!geici!konaklama!noktasnn!arz!o!noktann!arz!miktar!+!s!kadar!olacaktr,!
Her!geici!konaklama!noktasnn!talebi!o!noktann!talep!miktar!+!s!olacaktr.!
3.! Ulatrma!sorununu!znz.!
!
rnek&1.&Kuruolu&
(Winston&7.6.dan&esinlenilmitir)&
Kuruolu!Malatya!ve!G.Antepdeki!fabrikalarnda!buzdolab!retmektedir.!Malatyadaki!
fabrika! gnde! en! fazla! 150! adet,! G.Antepteki! fabrika! ise! gnde! en! fazla! 200! adet!
buzdolab! retebilmektedir.! Buzdolaplar! uak! ile! stanbul,! zmir! ve! Ankaradaki!
mterilere! gnderilmektedir.! zmir! ve! stanbuldaki! mterilerin! talepleri! 130! iken!
Ankaradaki! mterilerin! talebi! 50! adettir.! Gnderim! maliyetlerindeki! deiiklikler!
yznden!baz!buzdolaplarnn!fabrikalardan!uakla!ncelikle!Ankara!veya!Eskiehire!
gnderilmesi! ve! daha! sonra! nihai! mterilere! bu! ehirlerden! gnderilmesi!
dnlmektedir.!Aadaki!tabloda!ehirler!aras!birim!tama!maliyetleri!verilmitir.!
Kuruolu! toplam! tama! maliyetlerini! enazlayacak! ekilde! mteri! taleplerini!
karlamak!istemektedir.!!
TL!
Malatya!
G.Antep!
Ankara!
Eskiehir!
Ankara!
8!
15!
0!
6!
Eskiehir!
13!
12!
6!
0!
Istanbul!
25!
26!
16!
14!
zmir!
28!
25!
17!
16!
&
Yant:&
Bu!sorunda!Ankara!ve!Eskiehir!geici&konaklama&noktalardr.!
Adm&1.!Sorunu!dengeleme!
Toplam!arz!=!150!+!200!=!350!
Toplam!talep!=!130!+!130!+!50!=!310!
Yapay!talep!=!350!!310!=!40!
s!=!350!(dengeli!sorun!iin!toplam!arz!veya!talep!miktar)!
Adm&2.!Bir!ulatrma!tablosu!kurma!
Geici!konaklama!noktas!talebi!=!O!noktann!talep!miktar!+!s!!
Ankara!iin!talep:!50!+!350!=!400!!!!!!!!!!!!!!!Eskiehir!iin!talep:!0!+!350!=!350!
Geici!konaklama!noktas!arz!=!O!noktann!arz!miktar!+!s!!
Ankara!iin!arz:!0!+!350!=!350!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Eskiehir!iin!arz:!0!+!350!=!350!
!
88
END331 2015-2016
Malatya!
G.Antep!
Ankara!
Eskiehir!
Talep!
Ankara!
!
!
!
!
!
!
!
!
Eskiehir!
8!
!
15!
!
0!
!
6!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
400!
13!
!
12!
!
6!
!
0!
!
350!
Istanbul!
!
!
!
!
!
!
!
!
25!
!
26!
!
16!
!
14!
!
130!
Izmir!
!
!
!
!
!
!
!
!
28!
!
25!
!
17!
!
16!
!
Yapay!
!
!
!
!
!
!
!
!
130!
Arz!
0!
!
0!
!
0!
!
0!
!
40!
150!
200!
350!
350!
1050!
Adm& 3.! Ulatrma! sorununun! zm! (Adm! 2de! oluturulan! ulatrma! tablosunun!
ulatrma! simpleksi! kullanlarak! zm! ! ulatrma! simpleksinin! admlar!
gsterilmemitir.)!
!
Malatya!
G.Antep!
Ankara!
Eskiehir!
Talep!
Ankara!
!
150!
!
!
!
250!
!
!
8!
!
15!
!
0!
!
6!
!
Eskiehir!
!
!
!
30!
!
!
!
320!
400!
13!
!
12!
!
6!
!
0!
!
350!
Istanbul!
!
!
!
!
!
100!
!
30!
25!
!
26!
!
16!
!
14!
!
130!
Izmir!
!
!
!
130!
!
!
!
!
28!
!
25!
!
17!
!
16!
!
130!
Yapay!
!
!
!
40!
!
!
!
!
Arz!
0!
!
0!
!
0!
!
0!
!
40!
150!
200!
350!
350!
1050!
!
Rapor:&
Kuruoglu!Malatyada!150!buzdolab!retip!bunlarn!tamamn!Ankaraya!gndermelidir.!
Ankaraya!gelen!150!rnn!50si!Ankarann!talebi!iin!kullanlrkenv!100!stanbula!
gnderilir.!!G.Antepde!160!buzdolab!retilmelidir!(Yapayn!40!kmas!G.Antepin!200!
retim! kapasitesinin! 40nn! kullanlmayacan! gstermektedir).! retimin! 130u!
dorudan!zmire,!30u!Eskiehir!zerinden!stanbula!gnderilmelidir.!
Bu!durumda!toplam!tama!maliyeti!6830!TL!olacaktr.!
!
7.6& ATAMA&SORUNLARI&
Ulatrma!sorunlarnda!her!arz!noktasnn!bir!talep!noktasna!atanmasn!ve!her!talebin!
karlanmasn! gerektiren! zel! bir! durum! sz! konusudur.! Bu! tip! sorunlar! atama!
sorunlar! olarak! isimlendirilir.! rnein! hangi! iinin! veya! makinenin! hangi! ii!
yapacan!belirlemek!bir!atama!sorunudur.!
7.6.1& DP&Gsterimi&
Bir!atama!sorununda!bir!arz!noktasn!bir!talep!noktasna!!atamann!maliyeti!cijdir.!
89
END331 2015-2016
te!yandan,!bir!xij!!0s1!tamsay!deikeni!aadaki!gibi!tanmlanr:!
!
xij!=!1!eer!i.!arz!noktas!j.!talep!noktasnn!talebini!karlamak!zere!atanrsa!
xij!=!0!eer!i.!arz!noktas!j.!talep!noktasnn!talebini!karlamazsa!!
Bu!durumda,!bir!atama!sorununun!genel!DP!gsterimi!aadaki!gibidir:!
!
min!i
j!cij&xij!
yle!ki!j!xij&=!1!(i=1,2,!...,!m)!
xij!=!0!veya!xij!=!1!
i!xij&=!1!(j=1,2,!...,!n)!
Arz!kstlar!
Talep!kstlar!
&
7.6.2& Macar&Yntemi&
Tm!arz!ve!talep!miktarlar!tamsay!olduundan,!en!iyi!zmdeki!tm!deikenler!de!
tamsay! olmaldr.! Her! kstn! ST! deeri! 1e! eit! olduundan,! her! xij! 1den! byk!
olmayan! ve! negatif! olmayan! bir! tamsay! olmaldr.! Bu! durumda! her! xij! 0! veya! 1!
olmaldr.!
xij!=!0!veya!xij!=!1!kstlamasn!DP!gsteriminde!ihmal!edersek,!her!arz!noktasnn!bir!
adet!arz!ettii!ve!her!talep!noktasnn!bir!adet!talep!ettii!dengeli!bir!ulatrma!sorunu!
ile!karlarz.!
Fakat! atama! sorununun! ulatrma! simpleks! yntemi! ile! zlmesi! yukarda! verilen!
kstlamay!kullanmayaca!iin!etkin!olmayacaktr.!
Bu! yzden! simpleksden! daha! basit! bir! algoritma! olan! Macar! Yntemi! ile! atama!
sorunlar!zlr.!
Uyar)
1.! Ama! fonksiyonunun! enbyklenmesi! istenilen! atama! sorunlarnda! karlar!
matrisindeki! elemanlarn! 1! ile! arplarak! sorunun! enkkleme! sorunu! olarak!
Macar!Yntemi!ile!zlmesi!gerekir!
2.! Eer! maliyet! matrisinde! satr! ve! stun! saylar! eit! deilse! atama! sorunu!
dengesizdir.!Bu!durumda!sorunu!Macar!Yntemi!ile!zmeden!nce!bir!veya!daha!
fazla!sayda!yapay!nokta!eklenerek!dengelenmelidir..!
Admlar&
1.! mmlik!maliyet!matrisinin!her!satrndaki!en!kk!maliyeti!bulunuz.!
2.! Her!maliyetten!kendi!satrndaki!en!kk!maliyeti!kararak!bir!matris!kurunuz.!
3.! Yeni!matrisde!her!stunun!en!kk!maliyetini!bulunuz.!

90
END331 2015-2016
4.! Bu! sefer! her! maliyetten! kendi! stunundaki! en! kk! maliyeti! kararak! yeni! bir!
matris!(indirgenmi!maliyet!matrisi)!kurunuz.!
5.! ndirgenmi!maliyet!matrisindeki!tm!sfrlar!rtecek!ekilde!en!az!sayda!(yatay!
veya!dey)!izgi!iziniz.!Eer!bu!ilem!iin!m&adet!izgi!gerekli!ise!en!iyi!zm!
bulunmutur.!Eer!gerekli!izgi!says!m!adetten!az!ise!bir!sonraki!adma!geiniz.!
6.! ndirgenmi!maliyet!matrisinde!Adm!5de!izilen!izgiler!ile!rtlmemi!en!kk!
maliyeti!(k)!bulunuz.!
7.! Her!stnden!izgi!gemeyen!maliyetten!ky!karnz!ve!ift!izgi!ile!rtlen!her!
maliyete!ky!ekleyiniz.!Adm!5e!dnnz.!
!
rnek&1.&Uu&Ekibi&
(Winston&7.5.den&esinlenilmitir)&
Drt! adet! kaptan! pilot! (P1,! P2,! P3,! P4)! uularda! beraber! olduklar! drt! adet! uu!
teknisyenini! (T1,! T2,! T3,! T4)! yetkinlik,! uyum! ve! moral! motivasyon! asndan! 1s20!
leinde!deerlendirmilerdir!(1:!ok!iyi,!20:!ok!kt).!Deerlendirme!notlar!tabloda!
verilmitir.! Havayolu! irketi! her! uu! teknisyeninin! kaptan! pilotlara! atamasn! bu!
deerlendirmelere!gre!yapmak!istemektedir.!
!
P1!
P2!
P3!
P4!
T1!
2!
2!
7!
14!
T2!
4!
12!
8!
5!
T3!
6!
6!
3!
8!
T4!
10!
5!
9!
7!
&
Yant:&
Adm&1&&&2&Tablodaki!her!satr!iin!en!kk!maliyetler!bulunur!ve!her!maliyetten!kendi!
satrndaki!en!kk!maliyet!karlr.!
!
2!
2!
7!
14!
!
4!
12!
8!
5!
!
6!
6!
3!
8!
!
10!
5!
9!
7!
Satr!min!
2!
2!
3!
5!
!
!
!
!
!
!
0!
0!
4!
9!
!
2!
10!
5!
0!
!
4!
4!
0!
3!
!
8!
3!
6!
2!
&
Adm&3&&&4.!Yeni!matrisin!her!stunun!en!kk!maliyeti!bulunur.!Her!maliyetten!kendi!
stunundaki!en!kk!maliyeti!kararak!indirgenmi!maliyet!matrisi!elde!edilir.!
!
!
!
!
Stun!min!
0!
0!
4!
9!
0!
2!
10!
5!
0!
0!
4!
4!
0!
3!
0!
8!
3!
6!
2!
2!
!
!
!
!
!
0!
0!
4!
9!
!
2!
10!
5!
0!
!
4!
4!
0!
3!
!

91
6!
1!
4!
0!
!
END331 2015-2016
!
Adm&5.&Aadaki!tabloda!gsterildii!gibi!3.!ve!4.!satr!ile!1.!stunda!izilecek!izgiler!
indirgenmi! maliyet! matrisindeki! tm! sfrlar! rter.! Gerekli! en! az! izgi! says! 3dr.!
4den!az!izgi!gerektiinden!zm!en!iyi!deildir.!Bir!sonraki!adma!geilir.!
!
0!
0!
4!
9!
2!
10!
5!
0!
4!
4!
0!
3!
6!
1!
4!
0!
&
Adm&6&&&7.!rtlememi!en!kk!maliyet!1dir.!Her!rtlmemi!maliyetten!1!karlr!
ve!iki!izgi!ile!rtlenlere!1!eklenir.!!
!
0!
0!
4&
9&
2&
10&
5!
0!
4&
4&
0!
3!
6&
1&
4!
0!
0!
0!
5!
10!
!
!
!
1!
9!
5!
0!
3!
3!
0!
3!
5!
0!
4!
0!
&
Yeni! tabloda! tm! sfrlar! drtten! daha! az! izgi! ile! rtmek! mmkn! deildir.! En! iyi!
zm!bulunmutur.!!
Stun! 3deki! tek! sfr! x33de! ve! Stun! 2deki! tek! sfr! x42dedir.! Satr! 4! tekrar!
kullanlmayaca!iin!Stun!4!iin!kalan!sfr!x24dedir.!Son!olarak!x11i!seeriz.!Seilen!
tm!karar!deikenleri!1e!eittir.!
Rapor:&!
P1!T1!ile,!P2!T4!ile,!P3!T3!ile!ve!P4!T2!ile!umaldr.!
&
rnek&2.&Enbykleme&sorunu&
!
A!
B!
C!
D!
E!
F!
6!
2!
5!
6!
2!
G!
3!
7!
8!
9!
2!
H!
5!
6!
3!
3!
2!
I!
8!
3!
4!
1!
2!
J!
10!
2!
6!
7!
8!
Rapor:&!
En!iyi!kar!=!36,!Atamalar:!AsI,!BsH,!CsG,!DsF,!EsJ!
Alternatif!en!iyi!zm:!AsI,!BsH,!CsF,!DsG,!EsJ&

92
END331 2015-2016
8.& A&MODELLERNE&GR&
Telefon!hatlar,!internet,!kara!yollar,!elektrik!sistemleri!ve!su!datm!sistemleri!gibi!bir!
ok! fiziksel! yap! yaammzn! ierisinde! olan! ok! bilinen! alardr.! Bu! sistemler,!
rnlerin! en! ksa! yolla! veya! en! dk! maliyet! ile! istenilen! yerlere! gnderilmesi! gibi!
ortak! problemler! ierirler.! Bu! fiziksel! alar! gibi! bir! ok! en! iyileme! problemi! de! a!
gsterimi!ile!analiz!edilebilir.!!
A! enyilemesi! konusunun! kkleri! 1940lara! dorusal! programlamann! gelimesine!
kadar!gider.!Bundan!sonra!teorik!ve!uygulama!aratrmalarnn!artmas!ve!pratik!birok!
probleme!uygulanmas!ile!a!enyilemesi!konusu!hzla!gelimitir.!!
Ders! kapsamnda! birka! nemli! a! modelinin! tantm! yaplacaktr:! bu! konular!
ierisinde! en! ksa! yol! problemi,! en! byk! ak! problemi,! en! kk! maliyetli! ak!
problemi!ve!proje!ynetimi!vardr.!
Bir!a!veya!izge!iki!ana!unsur!ile!tanmlanr.!Bir!ynl!G(N,S)!a!sonlu!dm!(ke,!
nokta)! kmesi! N! =! {1,2,...,! m}! ve! bu! dmleri! birbirlerine! balayan! sonlu! ynl!
balant!(yay,!dal,!izgi)!kmesi!S!=!{(i,j),!(k,l),...,(s,!t)}!ile!tanmlanr.!(i,j)!balants!i!ve!
j! dmlerini! iden! j! ynne! balar.! Bir! an! m! dm! ve! n! balantdan! olutuu!
varsaylabilir.!rnein!aadaki!a!drt!dm!ve!yedi!balantdan!olumaktadr!ve!!
N!=!{1,2,3,4},!S!=!{(1,2),!(1,3),!(2,4),!(2,3),!(3,2),!(3,4),!(4,1)}.!
!
!
!

93
END331 2015-2016
8.1& EN&KISA&YOL&PROBLEM&
m! dm! ve! n! balantdan! oluan! bir! G(N,S)! an! gz! nne! alalm.! Her! (i,j)! ! S!
balants! iin! bir! cij! maliyeti! verilsin.! Bir! balang! noktasndan! (dm! 1)! biti!
noktasna!(dm!m)!en!ksa!rotay!bulma!problemine!en!ksa!yol!problemi!denir.!!!
!rnek&1.&Firmalara!kargo!hizmeti!veren!ATKsBrown!irketi,!bir!mterisinin!rnlerini!
datm!merkezinden!(dm!1)!mterinin!deposuna!(dm!6)!tamak!istemektedir.!
Olas!yollar!ve!km!cinsinden!uzunluklar!aadaki!ekilde!verilmitir.!Burada!problem!
1.!noktadan!6.!noktaya!ulamak!iin!en!ksa!rotay!belirlemektir.!
!
!
8.1.1& En&ksa&yol&probleminin&DP&gsterimi&&
xij!=!0!veya!1v!(i,j)!balantsnn!en!ksa!yol!zerinde!olup!olmad!gstermek!zere,!!
Min4
F$- #$- !
$?% -?%
-?% #%-
yle4ki;4!!
!
!
-?% #$
$?% #$
= 1!
?% #$
= 0!! !
i=2,,ms1!
= 1!
!xij!=!0!veya!1,!i,j=1,2,,m.!
Burada!toplamlar!adaki!mevcut!olan!balantlar!iin!hesaplanr.!
!
8.1.2& Dijkstra&Algoritmas&&
Tm!cij!!0!olduu!durumu!gz!nne!alalm.!Bu!durum!iin!bir!noktadan!(dm!1)!
dier!tm!noktalara!en!ksa!yolu!veren!ok!basit!ve!etkin!bir!yntem!vardr:!Dijkstra!
Algoritmas.!Bu!yntem!bir!etiketleme!algoritmasdr!ve!dmleri!nce!geici!sonra!
da!kalc!olarak!etiketleyerek!ilerler.!!!!
94
END331 2015-2016
BALANGI!ADIMI!
Balang!dm!(dm!1)!0!olarak!kalc!etiketlenir.!
Dier!tm!dmler!!olarak!geici!etiketlenir.!
ANA!ADIM!
1)!Tm!geici!etiketleri!gncelle:!
j!dm!geici!etiketi=!!
min
<4dmnn4mevcut4geici4etiketi
!
B4dmnn4kalc4etiketi + B, < balantsnn4uzunluu, B, < 4BBM
2)!En!kk!geici!etikete!sahip!dmn!geici!etiketini!kalcya!evir.!
3)!Ana!adm!var!dmnn!kalc!etiketini!buluncaya!kadar!yrt,!bulunca!dur.!
En! ksa! rotay! bulabilmek! iin! mden! 1e! geriye! doruv! etiketleri! arasndaki! fark!
aralarndaki!mesafeye!eit!olan!dmlerden!geerek!gidilir.!!!!!
rnek&2.!rnek!1deki!problem!iin!en!ksa!yolu!bulunuz.!
Yant:!P(i):!inin!kalc!etiketiv!T(i):!inin!geici!etiketi!olamak!zerev!
!
BALANGI!ADIMI!
P(1)!=!0,!T(i)!=!,!i!=!2,,6.!
ANA!ADIM!!1nci!koum!
T(2)!=!min!(,!P(1)!+!c12)!=!min!(,!2)!=!2!
T(3)!=!min!(,!P(1)!+!c13)!=!min!(,!4)!=!4!
T(4)!=!T(5)!=!T(6)!=!!!
Dm!2nin!geici!etiketini!kalc!hale!getiriyoruzv!P(2)!=!2.!
ANA!ADIM!!2nci!koum!
T(3)!=!min!(4,!P(2)!+!c23)!=!min!(4,!2+1)!=!3!
T(4)!=!6,!T(5)!=!4,!T(6)!=!!!
Dm!3nin!geici!etiketini!kalc!hale!getiriyoruzv!P(3)!=!3.!
ANA!ADIM!!3nc!koum!
T(4)!=!6!
T(5)!=!min!(4,!P(3)!+!c35)!=!min!(4,!6!)!=!4!
T(6)!=!!!
Dm!5in!geici!etiketini!kalc!hale!getiriyoruzv!P(5)!=!4.!
ANA!ADIM!!4nc!koum!
T(4)!=!min!(6,!P(5)!+!c54)!=!min!(6,!7)!=!6!
T(6)!=!min!(,!P(5)!+!c56)!=!(,!6)!=!6!
Dm!6nn!geici!etiketini!kalc!hale!getiriyoruzv!P(6)!=!6.!Var!dmnn!kalc!
etiketi!bulundu,!dur.!!!

95
END331 2015-2016
En!ksa!yol!1s2s5s6!dmlerinden!gemektedir.!Toplam!maliyet!(toplam!uzaklk)!6!
kmdir.!
8.2& EN&BYK&AKI&PROBLEM&
m!dm!ve!n!balantdan!oluan!bir!G(N,S)!an!gz!nne!alalm.!A!zerinden!
tek!bir!rnn!ak!planlanmak!istensin.!Her!(i,j)!!S!balantsnn!zerinde!akan!
rn!miktar!bir!uij!!st!limiti!ile!snrlandrlsn.!Bu!ekilde!tanmlanan!bir!ada!bir!
balang!noktasndan!(dm!1)!biti!noktasna!(dm!m)!en!fazla!rn!akn!
bulma!en!byk!ak!problemi!olarak!tanmlanr.!Problemde!herhangi!bir!maliyet!sz!
konusu!deildir.!!
rnek&3.!(Winston!8.3ten!esinlenilmitir.)!
ATKsPetrol!aada!verilen!a!zerinde!so!dan!siye!bir!saatte!gnderilecek!ham!
petrol!miktarn!enbyklemek!istemektedir.!Ham!petrol!so!dan!siye!tanrken!2,!3!
ve!4!numaral!istasyonlarn!hepsinden!veya!bir!ksmndan!gemelidir.!ekildeki!
balantlar!farkl!aptaki!boru!hatlarn!gstermektedir.!Her!bir!balant!zerinden!bir!
saatte!tanabilecek!en!fazla!!petrol!miktarlar!milyon!varil!cinsiden!ekil!zerinde!
verilmitir.!Burada!problem!verilen!artlarda!so!dan!siye!bir!saatte!gnderilecek!en!
fazla!ham!petrol!miktarn!bulmaktr.!
!
8.2.1& En&byk&ak&probleminin&DP&gsterimi&
Dm!1den!dm!mye!ak!f!ilev!!(i,j)!balants!zerindeki!ak!xij!ile!gsterilmek!
zerev!
Maks4C!
-?% #%-
yle4ki;4!!
!
-?% #$-
= C!
?% #$
= 0!! !
i=2,,ms1!

96
END331 2015-2016
!
!
$?% #$
= C!
#$- $- 44B, < = 1,2, , .444!
!xij!!0,!i,j=1,2,,m.!
Burada!toplamlar!ve!eitsizlikler!adaki!mevcut!olan!balantlar!iin!tanmlanmtr.!
rnek&4.!rnek!3te!verilen!problemi!zmek!iin!gerekli!DPyi!kurunuz.!!
Yant:&
Maks4C!
yle4ki;4!!
#%( + #%* = C!
!
#(* + #(@ #%( = 0!
!
#*@ + #*O #%* #(* = 0!
!
#@O #(@ #*@ = 0!
!
#@O + #*O = C!
!
#%( 42!
!
#%* 3!
!
#(* 1!
!
#(@ 4!
!
#*@ 2!!
!
#*O 2!
!
#@O 7444!
!Tm!deikenler!!0!!
(not:!s0!ve!si!noktalarnn!indis!numaralar!1!ve!5!olarak!alnmtr.)!
!
8.3& EN&KK&MALYETL&AKI&PROBLEM&
En!kk!maliyetli!ak!problemi!ders!kapsamnda!ilenen!ulatrma,!atama,!geici!
konaklama,!en!kk!maliyetli!ak,!en!byk!ak!ve!CPM!problemlerinin!en!genel!
halidir.!En!kk!maliyetli!ak!problemine!dmler!iin!talep!ve!arz!deerleri!ile!
balantlarla!ilgili!maliyetler!ve!st!/!alt!snrlar!dahil!edilebilir.!Problemin!tanm!
aada!verilmitir.!
m!dm!ve!n!balantdan!oluan!bir!G(N,S)!an!gz!nne!alalm.!N!kmesindeki!
her!i!dm!iin!bir!bi!tanmlanr.!bi,!!eer!bi!>!0!ise!arz!miktarn,!eer!!bi!<!0!ise!
talep!miktarn!ifade!eder.!i!dmleriv!eer!bi!>!0!ise!arz!noktas,!eer!!bi!<!0!ise!
talep!noktas!olarak!snflandrlabilir.!Eer!bi!=!0!ise!i!dm!arz!veya!talep!noktas!
deildir,!geici!konaklama!veya!ara!nokta!olarak!isimlendirilebilir.!Her!(i,j)!!S!
balants!iin!balant!zerindeki!ak!xij!!gsterilsin.!Ayrca!her!balant!iin!cij!!

97
END331 2015-2016
maliyeti!ve!balant!zerindeki!akn!en!byk!ve!en!kk!miktarlar!uij!ve!$- !
verilsin.!
En!kk!maliyetli!ak!problemi,!verilen!artlarda!kullanlabilir!arzn!a!boyunca!
tanarak!talepleri!en!kk!maliyetle!tanmas!olarak!tanmlanr.!!!
Matematiksel!olarak!problem!aadaki!DP!ile!ifade!edilebilir!(toplamlar!ve!
eitsizlikler!adaki!mevcut!olan!balantlar!iin!tanmlanmtr.)!!
Min4
F$- #$- !
$?% -?%
-?% #$-
?% #$
yle4ki;4!!
= $ !!!
$- #$- $- 44B, < = 1,2, , .444!
i=1,,m!
!xij!!0,!i,j=1,2,,m.!
Burada!ak!dengeleme!denklemleri!olarak!ifade!edilen!ilk!kst!i!dmndeki!net!
akn!biye!eit!olmasn!salar.!kinci!kst!balantlardaki!akn!alt!ve!st!snrlar!
ierisinde!kalmasn!salar.!!
rnek&5.!(Winston!8.5ten!esinlenilmitir.)!
Aada!verilen!yol!ana!her!saat!1!noktasndan!900!ara!girmektedir.!Bu!
aralardan!300!tanesi!4!noktasndan,!500!tanesi!6!noktasndan!ve!100!tanesi!de!5!
noktasndan!kacaktr.!ekil!zerinde!her!balant!zerinde,!aralarn!balanty!
geme!sresi!(dakika!olarak)!ve!balantdan!bir!saatte!geebilecek!azami!ara!says!
verilmitir.!!tm!aralarn!1!noktasndan!4,!5!ve!6!noktalarna!en!ksa!srede!varmas!
iin!problemi!en!kk!maliyetli!ak!problemi!olarak!modelleyiniz.!!
2!
!!
(10,!800)!
1!
!
(11,!600)!
(cij,!uij)!
4!
!!
(10,!400)!
(15,!100)!
(20,!
300)!
(8,!600)!
(9,!
600)!
(5,600)!!
3!
!!
(6,!400)!
6!
!!
5!
!!

98
END331 2015-2016
9.& PROJE&YNETM&
9.1& KAVRAMLAR&
Organizasyonlar!ilerini!ilemler!veya!projeler!olarak!gerekletirirler.!
lemler!ve!projelerin!ortak!zellikleri:!
! nsanlar!tarafndan!gerekletirilirler,!!
! Kt!kaynaklarla!snrlandrlrlar,!
! Planlanr,!uygulanr!ve!kontrol!edilirler.!!
lemler!ve!projelerin!farklar:!
! lemler!sregelen!ilerdir!ve!tekrarlanr,!!
! Projeler!geici!ilerdir!ve!bir!kereye!mahsus!yrtlr.!!
Bir!proje!tek!bir!rn!veya!hizmet!ortaya!karmak!iin!yaplan!geici!ve!youn!ciddi!
abalardr.!Burada!vurgulanan!geici!kavram!tanml!bir!balang!ve!bitii!olan,!tek!
kavram!ise!!baz!ayrt!edici!zelliklerine!gre!farkl!anlamndadr.!
Projelerde!kullanlan!kaynaklar!zaman,!finans,!iilik,!malzeme,!makine,!ara!gere!vb.!
olarak!sralanabilir.!
Proje!rnekleri:!!
! Yeni!bir!rn!veya!hizmet!gelitirmek,!!
! Yeni!bir!ulam!arac!tasarlamak,!
! Bir!bina!veya!tesis!ina!etmek,!
! Politik!kampanya!yrtmek,!!
! Yeni!bir!i!srecinin!uygulanmas!!
Ynetim! genel! olarak! yrmekte! olan! bir! sre! veya! faaliyetin! planlamas,!
uygulanmas!ve!kontrol!ile!ilgili!olduu!dnlr.!
Proje) Ynetimi! ksa! sre! zarfnda! nemli! faaliyetlere! kaynaklarn! ve! insanlarn!
balantlandrlmasn!ifade!eder.!
Proje! ynetimi,! paydalarn! projeden! beklentilerini! karlamak! ve! amak! iin! proje!
faaliyetlerine!bilgi,!beceri,!ara!ve!yntemlerin!uygulanmasdr.!Paydalarn!projeden!
beklentilerini!karlama!ve!ama!aada!rnekleri!verilen!birbiri!ile!atan!taleplerin!
karlanmasn!ierir:!
! Kapsam,!sre,!maliyet,!kalite,!!
! Farkl!paydalarn!farkl!ihtiya!ve!beklentileri,!!
! Tanmlanm!ihtiyalar,!tanmlanmam!beklentiler.!
99
END331 2015-2016
Proje&Planlama&
1.!Amalarn!tanmlanmas!
2.!Projenin!tanmlanmas!
3.!Gerekli!faaliyetlerin!planlanmas!
4.!takmlarn!organize!edilmesi!
Proje!ncesi!!!!!!!!!!!
!!!!!Proje!srasnda!
Proje&izelgeleme&
1.!Faaliyetlere!kaynaklarn!atanmas!
2.!Faaliyetler!aras!ilikilerin!ayarlanmas!
3.!Dzenli!olarak!gncellemelerin!yaplmas!
Proje&Kontrol&
1.!Kaynaklar,!maliyetlerin,!kalitenin!ve!btenin!izlenmesi!
2.!Planlarn!revize!edilmesi!ve!deitirilmesi!
3.!Taleplerin!karlanmas!iin!kaynaklarn!kaydrlmas!
!
9.2& PROJE&AI&
Dm!ve!ynl!balantlardan!oluur!ve!faaliyetler!arasndaki!ilikileri!gsterir.!ki!tr!
vardr:!!
! Balant! emas! (Activity! on! Arc! ! AOA):! Balantlar! faaliyetleri! gsterir,!
dmler!faaliyetlerin!balama!ve!bitiini!gsterir.!!
! Blok!emas&(Activity!on!Node!!AON):!Noktalar!faaliyetleri!gsterir,!balantlar!
faaliyetler!arasndaki!ncelik!ilikilerini!gsterir.!!
&
rnek&1.&Proje&A&
Bir!projede!5!faaliyet!vardr.!!
A!ve!B!faaliyetleri!C!aktivitesinden!nce!yaplmaldr.!!
B,!Dden!nce!yaplmaldr.!!
C,!Eden!nce!yaplmaldr.!
Proje!an!iki!farkl!tre!gre!iziniz.&
&
Yant:&
Balant!emas!! !
! !
Blok!emas!
!
100
END331 2015-2016
9.3& CPM/PERT&
A! modelleri! birok! faaliyet! ieren! byk! ve! karmak! projeleri! izelgelemek! iin!
kullanlabilir.!!
Eer!tm!faaliyetlerin!sreleri!kesin!olarak!biliniyorsa!projenin!tmnn!bitirilmesi!iin!
gerekli! sre! Kritik) Yol) Yntemi! (CPM! s! Critical! Path! Method! )! ile! belirlenir.! CPM!
faaliyetlerin!proje!toplam!sresini!uzatmadan!ne!kadar!ertelenebileceini!bulmak!iin!
de!kullanlr.!
Eer! faaliyetlerin! sreleri! kesin! olarak! bilinmiyorsa! proje! iin! belirlenmi! bir! teslim!
zamannda! bitirme! olasln! bulmak! iin! Program) Deerlendirme) ve) Gzden)
Geirme) Teknii! (PERT! s! Program! Evaluation! and! Review! Technique)! yntemi!
kullanlr.!
!
CPM/PERT&Uygulama&Alanlarna&rnekler&
! Bina,!hava!alan,!yol!vb.!inaat!projelerinin!izelgelenmesi!
! Yeni!bilgisayar!sistemlerinin!yklenmesi!
! Yeni!rnlerin!tasarm!ve!pazarlamas!
! Gemi!imalat!
!
CPM/PERT&iin&ortak&alt&adm&
1.!Projeyi!ve!nemli!faaliyetleri!tanmla,!
2.!Faaliyetler!aras!ilikileri!tanmla.!ncelik!ilikilerini!belirle,!
3.!Proje!an!iz,!
4.!Her!faaliyet!iin!yaplma!sresini!ve/veya!maliyet!tahminlerini!belirle,!
5.!Adaki!en!uzun!yolu!(kritik)yol)!hesapla,!
6.!Projeyi!planlamak,!izelgelemek,!takip!etmek!ve!kontrol!etmek!iin!a!kullan.!
!
CPM/PERT&ile&cevaplanabilecek&sorular&
! Proje!ne!zaman!bitecek?!
! Projedeki!kritik!faaliyetler!ve!iler!neler?!
! Kritik!olmayan!faaliyetler!hangileri?!
! Belirli!bir!zamanda!projenin!bitme!olasl!ne?!
! Proje!plana!gre!yryor!mu?!Plann!nnde!mi?!Plann!gerisinde!mi?!
! Proje!btenin!zerinde!mi,!altnda!m?!
! Projeyi!zamannda!bitirebilmek!iin!yeterli!kaynak!var!m?!!
101
END331 2015-2016
! Eer! proje! planlanandan! nce! bitirilmek! isteniyorsa! bu! en! az! maliyet! ile! nasl!
yaplabilir?!
!
CPM/PERTin&avantajlar&
! Proje!ynetiminin!eitli!aamalarnda!kullanlmas!yararldr.!
! Matematiksel!olarak!ok!karmak!deildir.!
! A! gsterimi! ile! kullanclarn! grsel! olarak! proje! faaliyetleri! arasndaki! ilikileri!
grmeleri!salanr.!
! Kritik!yol!ve!gevek!zaman!analizleri!nemli!faaliyetlere!yakndan!bakmay!salar.!!
! A!yaps!gsterimi!projelerin!belgelenmesi!iin!nemli!bir!kaynak!oluturur.!!
! ok!eitli!projelerde!ve!sektrlerde!uygulanabilir.!
! Sadece!sreleri!gsteren!izelgeleri!deil!maliyetleri!takip!etmek!iin!de!yararldr.!!
!
CPM/PERTin&snrlamalar&
! Proje!faaliyetleri!ak!olarak!tanmlanmaldr.!Birbirlerinden!bamsz!olmaldr!ve!
ilikiler!deitirilemez.!
! ncelik!ilikileri!belirli!olmaldr.!!
! PERTteki! faaliyet! zamanlar! Beta! olaslk! dalmna! uymaldr.! Bu! dalma!
uyduu!dorulanmaldr.!
! Sre!tahminleri!genelde!zneldir!ve!yneticilerin!grlerine!baldr.!
! Kritik!yola!ok!fazla!odaklanlmas!riski!ile!karlalabilir.!
!
CPM/PERTin&uygulanmas&
CPM!veya!PERTi!uygulayabilmek!iin!projeyi!oluturan!faaliyetlerin!listesi!gereklidir.!
Tm!faaliyetler!bittiinde!proje!de!biter.!Her!faaliyet!iin!ondan!nce!bitmesi!gereken!
faaliyetlerin!(ncl&faaliyetler)!listesi!verilmelidir.!!
ncelik!ilikilerini!ieren!Proje!A!(Proje!emas)!hazrlanmaldr.!Bunun!iin!balant!
emas!(AOA)!kullanlr.!!
Faaliyetler!ve!ncelik!ilikileri!verilmise!proje!a!aadaki!kurallara!gre!izilir:!!
! Dm! 1,! projenin! balangcn! ifade! eder.! 1den! kan! balantlar! ncelii!
olmayan!faaliyetlerdir.!!
! Projenin!bitiini!ifade!etmek!zere!bir!biti!dm!ilave!edilmelidir.!!

102
END331 2015-2016
! Adaki! dmler! yle! numaralandrlmaldr! kiv! herhangi! bir! faaliyetin! bittiini!

gsteren! dm! her! zaman! faaliyetin! baladn! gsteren! dmden! daha!
byk!numara!ile!ifade!edilmelidir.!
! Bir!faaliyet!ada!birden!fazla!balant!ile!gsterilemez.!
! ki!dm!sadece!bir!balant!ile!birletirilebilir.!
! Son!iki!kurala!uymak!iin!aa!sfr!sreli!bir!yapay)faaliyet!eklenebilir.!
!
rnek&2.&Widgetco&(Winston&8.4.,&p.&433)!
Widgetco!yeni!bir!rn!gelitirmektedir.!Yaplmas!gereken!faaliyetler,!ncelik!ilikileri!
ve!sreleri!aada!verilmitir.!Bu!proje!iin!proje!an!iziniz.!
Faaliyetler!
ncl&faaliyetler!
Sre&(gn)!
A:iilerin!eitimi!
s!
6!
B:hammaddeleri!satn!alnmas!
s!
9!
C:!1.!rnn!imalat!
A,!B!
8!
D:2.!rnn!imalat!
A,!B!
7!
D!
10!
C,!E!
12!
E:!2.!rnn!test!edilmesi!
F:!1.!ve!2.!rnlerin!montaj!
!
Yant&
!
!
9.3.1& CPM&
CPM!iin!iki!kilit!hesap!vardr:!
Erken!balama!zaman!(the!early&event&time))ET(i):&i!dmnn!en!erken!balama!
zamandr.!
En! ge! balama! zaman! (the! late& event& time)) LT(i):& i! dmnn! projenin! biti!
zamann!etkilemeden!en!ge!balanabilecei!zamandr.!
103
END331 2015-2016
!
ERKEN&BALAMA&ZAMANI&s&ET&&
ET(1)!=!0!
ET(i)!hesab:!
&
i!dmne!dorudan!balanan!nceki!dmleri!bul!kv!(k,!i)!!S.!
&
ET!!=! maks : A, 4B + J$ !!!
J$ :!(k,i)!balantsyla!tanmlanan!faaliyetin!sresi.!
,(,$)
ET(n)!hesaplandnda!dur!(n:&biti&dm)!
!
rnek&3.&ET&
Proje! ann! bir! paras! aada! verilen! noktalar! iin! ET! deerleri! u! ekilde! ise!
ET(6)y!hesaplaynz:!
3
ET(3)=6,!ET(4)=8,!ve!ET(5)=10!
8
4
3
5
Yant:&ET(6)!=!maks!{ET(3)+8,!ET(4)+4,!ET(5)+3}!=!maks!{14,!12,!13}!=!14!
!!
rnek&4.&Widgetco&rnei&iin&ET(i)&deerleri&
ET(5)=26
ET(3)=9
3
6
1
9
ET(1)=0
2
ET(2)=9
ET(6)=38
12
10
4
ET(4)=16
!!
&
En&ge&balama&zaman&s&LT&
Biti!dmnden!balayarak!geriye!doru!git.!!
LT(n)!=!ET(n)!!
LT(i)!hesab:!
&
i!dmne!dorudan!balanan!sonraki!dmleri!bul!jX&(i,!j)!!S.!
104
END331 2015-2016
&
LT!!=! min : B, < J$- !!!
J$- :!(i,j)!balantsyla!tanmlanan!faaliyetin!sresi.!
-,($,-)
ET(1)!hesaplandnda!dur.!
!
rnek&5.&LT&
Proje!ann!bir!paras!aada!verilen!noktalar!iin!LT!deerleri!u!ekilde!ise!LT(4)!
hesaplaynz:!LT(5)=24,!LT(6)=26,!ve!LT(7)=28!
5
3
4
5
7
Yant:&LT(4)!=!min!{LT(5)3,!LT(6)4,!LT(7)5}!=!min!{21,!22,!23}!=!21!
!
rnek&6.&Widgetco&rnei&iin&LT(i)&deerleri&
LT(5)=26
LT(3)=9
3
6
1
9
ET(1)=0
8
7
0
2
LT(2)=9
LT(6)=38
12
10
4
LT(4)=16
&
TOPLAM&BOLUK&(TOTAL&FLOAT)&
!!
Proje!balamadan!nce!bir!faaliyetin!sresi!bilinemez.!Proje!an!kurarken!kullanlan!
deerler!faaliyetlerin!gerek!biti!sresinin!yaklak!bir!tahminidir.!
Toplam)boluk!kavram!bir!faaliyetin!biti!sresinin!tahmini!biti!sresini!amasnn!
ne!kadar!nemli!olduu!ile!ilgili!bir!ldr.!!!
Bir!(i,j)!balants!ile!gsterilen!faaliyetin!toplam!boluk!(Total!Float)!TF(i,j)!deeri!bu!
faaliyetin!projenin!bitirilme!sresini!etkilemeden!en!erken!balama!zamanna!gre!ne!
kadar! ertelenebileceini! gsterir.! Bir! baka! ifade! ile! projenin! bitirilme! sresini!
etkilemeden!bir!faaliyetin!sresi!ne!kadar!arttrlabileceini!gsterir.!!
!
TF(i,j)!=!LT(j)!!ET(i)!!tij!
105
END331 2015-2016
rnek&7.&Widgetco&rnei&iin&TF(i,j)&deerleri&
Faaliyet!B:!TF(1,2)!=!LT(2)!!ET(1)!!9!=!0!
Faaliyet!A:!TF(1,3)!=!LT(3)!!ET(1)!!6!=!3!
Faaliyet!D:!TF(3,4)!=!LT(4)!!ET(3)!!7!=!0!
Faaliyet!C:!TF(3,5)!=!LT(5)!!ET(3)!!8!=!9!
Faaliyet!E:!TF(4,5)!=!LT(5)!!ET(4)!!10!=!0!
Faaliyet!F:!TF(5,6)!=!LT(6)!!ET(5)!!12!=!0!
Yapay!Faaliyet:!TF(2,3)!=!LT(3)!!ET(2)!!0!=!0!
!
KRTK&YOLUN&BELRLENMES&
Eer! bir! faaliyetin! toplam! boluu! sfr! ise! o! faaliyetin! ertelenmesi! projenin! biti!
zamann! teleyecektir.! Sfr! toplam! bolua! sahip! bir! faaliyet! Kritik) Faaliyettir.!
Balang!dmnden!biti!dmne!kadar!tm!kritik!faaliyetleri!ieren!yola!Kritik)
Yol!denir.!
&
rnek&8.&Widgetco&rnei&iin&Kritik&Yol&
TF(1,2)!=!0!
TF(1,3)!=!3!
TF(2,3)!=!0!!
TF(3,4)!=!0!
TF(3,5)!=!9!
TF(4,5)!=!0!
TF(5,6)!=!0!
Widgetco!iin!kritik!yol:!1s2s3s4s5s6!
!
SERBEST&BOLUK&(FREE&FLOAT)&&
Bir! (i,j)! balants! ile! gsterilen! faaliyetin! serbest! boluk! FF(i,j)! deeri! bu! faaliyetin!
sonraki!faaliyetlerin!balamasn!etkilemeden!ne!kadar!ertelenebileceini!gsterir.!
&
FF(i,j)!=!ET(j)!!ET(i)!!tij&
&
rnek&9.&Widgetco&rnei&iin&FF(i,j)&deerleri&
Faaliyet!B:!FF(1,2)!=!9!!0!!9!=!0!
Faaliyet!A:!FF(1,3)!=!9!!0!!6!=!3!
Faaliyet!D:!FF(3,4)!=!16!!9!!7!=!0!
Faaliyet!C:!FF(3,5)!=!26!!9!!8!=!9!
Faaliyet!E:!FF(4,5)!=!26!!16!!10!=!0!
Faaliyet!F:!FF(5,6)!=!38!!26!!12!=!0!
106
END331 2015-2016
rnein! C! Faaliyetinin! FFsi! 9! gndr.! Bu! faaliyetin! balamasnn! 9! gnden! fazla!

ertelenmesi!sonraki!faaliyetlerin!(bu!durmunda!F!faaliyeti)!balama!zamann!etkiler.!
!
Kritik&yol&sresini&bulmak&iin&DP&kullanm&
Kritik!yolun!sresini!bulmak!iin!DP!kullanlabilir.!!
Karar!deikeni:!xj:!j!dmnn!zaman!!
Kstlar:!Her!(i,j)!faaliyeti!iin!j!ortaya!kmadan!nce!i!dm!ortaya!kmaldr!ve!(i,j)!
faaliyeti!bitirilmelidir.!!
&
&
xj!!xi!+!tij!!
(i,j)!!S!
Ama!projenin!biti!sresini!en!kklemektir.!!
&
&
&
min!z&=!xn!s!x1!
Projenin!kritik!yolu,!glge!fiyatlar!s1!olan!kstlarla!ilgili!faaliyetleri!ierir.!!
Eer!bir!kstn!glge!fiyat!s1!ise!bu!kstn!sa!taraf!deeri!(faaliyetin!sresi)!!kadar!
arttnda!ama!fonksiyonu!(projenin!toplam!sresi)!da!!kadar!artacaktr.!!
!
rnek&10.&Widgetco&rnei&iin&DP&yaklam&
min!z!=!!
yle!ki!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
x6!s!x1!
x3!!x1!+!6! (Balant!(1,3)!kst)!
x2!!x1!+!9! (Balant!(1,2)!kst)!
x5!!x3!+!8! (Balant!(3,5)!kst)!
x4!!x3!+!7! (Balant!(3,4)!kst)!
x5!!x4!+!10! (Balant!(4,5)!kst)!
x6!!x5!+!12! (Balant!(5,6)!kst)!
x3!!x2!
(Balant!(2,3)!kst)!
!!!tm!deikenler!urs!!
!!
En&iyi&zm&Raporu&(LINDO)&
OBJECTIVE FUNCTION VALUE
38.00000
1)
VARIABLE
VALUE
X6
38.000000
X1
0.000000
X3
9.000000
X2
9.000000
X5
26.000000
X4
16.000000
ROW
SLACK OR SURPLUS
ARC (1,3)
3.000000
ARC (1,2)
0.000000
ARC (3,5)
9.000000
ARC (3,4)
0.000000
ARC (4,5)
0.000000
ARC (5,6)
0.000000
ARC (2,3)
0.000000
REDUCED COST
0.000000
0.000000
0.000000
0.000000
0.000000
0.000000
DUAL PRICES
0.000000
-1.000000
0.000000
-1.000000
-1.000000
-1.000000
-1.000000
Proje!38!gnde!bitirilebilir.!!
Kritik!yol:!1s2s3s4s5s6!

107
END331 2015-2016
9.3.2& Projenin&hzlandrlmas&
ou!zaman!projeler!kritik!yol!sresinden!daha!nce!bitirilmelidir.!DP!ile!proje!teslim!
sresine! yetimek! iin! en! dk! maliyet! ile! kaynaklarn! nasl! tahsis! edilecei!
bulunabilir.!Bu!srece!proje!hzlandrma!(crashing!a!project)!denir.!
!
rnek&11.&Widgetco&Projesinin&hzlandrlmas&
Widgetco! gelitirdii! rnn! rakip! rne! gre! piyasaya! daha! nce! kmasn!
istemektedir.! Rakibinin! rn! 26! gn! sonra! piyasa! kacaktr.! Bu! yzden! Widgetco!
kendi!rnn!25!iinde!piyasaya!srmelidir.!Projenin!biti!sresi!38!gn!olduu!iin!
Widgetco!ek!harcamalar!yarak!25!gnlk!proje!biti!sresini!salamaldr.!Widgetco!
herhangibir!faaliyetin!sresini!en!fazla!5!gn!azaltabilir.!
Bir!faaliyetin!sresini!bir!gn!drmenin!maliyeti!u!ekildedir:!
! Faaliyet!A! $10!
! Faaliyet!B! $20!
! Faaliyet!C! !!$3!
! Faaliyet!D! $30!
! Faaliyet!E! $40!
! Faaliyet!F! $50!
Projeyi!25!gnde!bitirmenin!en!dk!maliyetini!bulunuz.!
Yant:&
Karar!deikenleri!!
!
!
!
!
DP!
A:!!Faaliyet!Ann!sresinden!azaltlan!gn!says!
...!
F:!!Faaliyet!Fnin!sresinden!azaltlan!gn!says!
xj:!j!dmnn!zaman!(j!=!1,,6)!
!
!
!
!
!
!
!
&
!
!
!
!
!
!
!
!
min!10A!+!20B!+!3C!+!30D!+!40E!+!50F&
yle!kivA!!5!
!
B!!5!
!
C!!5!
!
D!!5!
!
E!!5!
!
F!!5!
&
x3!!x1!+!6!!A!!
!
!
x2!!x1!+!9!!B&
!
x5!!x3!+!8!!C&
!
x4!!x3!+!7!!D&
!
x5!!x4!+!10!!E&
!
x6!!x5!+!12!!F&
!
x3!!x2!
!
x6!!x1!!25!
!!!A,!B,!C,!D,!E,!F!!0v!xj!urs!
!
108
END331 2015-2016
&
zm&ve&Rapor&
&
z!=!390,!A!=!2,!B!=!5,!C!=!0,!D!=!5,!E!=!3,!F!=!0!
&
x1!=!0,x2!=!4,x3!=!4,x4!=!6,x5!=!13,x6!=!25!
Ay!2,!Byi!5,!Dyi!5!ve!Eyi!3!gn!azaltarak,!proje!25!gnde!bitirilebilir.!!
Toplam!maliyet!$390!olacaktr.!
!
Proje&A&ve&Kritik&yol&
(4,4)
3
A4
1
B4
(0,0)
(13,13)
D2
C8
2 (4,4)
(25,25)
F 12
E7
4 (6,6)
! !
Kritik!yol:!1s2s3s4s5s6!veya!1s3s4s5s6!
9.3.3& PERT&
CPMde!tm!faaliyetlerin!srelerinin!net!olarak!bilindii!varsaylr.!Bir!ok!projede!bu!
geerli!deildir.!PERTte!ise!faaliyetlerin!sreleri!rassal!deiken!olarak!modellenir.!!
PERTte!her!faaliyet!iin!proje!yneticileri!!deeri!belirlemelidir:!!!
! yimser!sre!(a)!
! Ktmser!sre!(b)!!!
! Srenin!en!olas!deeri!(m)!!
Bir!(i,j)!balants!ile!gsterilen!faaliyetin!sresi!Tij!ile!gsterilirse,!PERT!Tij!nin!beta!
dalmna!uyduunu!varsayar.!Bu!varsayma!gre!Tijnin!ortalamas!(beklenen!deeri)!
ve!varyans!u!ekilde!hesaplanabilir:!!!
!
!
!
!
E(Tij)!=!(a!+!4m!+!b)!/!6!
var!Tij!=!(b!!a)2!/!36!
Beta!Olaslk!Dalm:!

109
END331 2015-2016
!!
PERT!tm!faaliyetlerin!srelerinin!bamsz!olduunu!varsayar.!Buna!gre!herhangi!
bir! yoldaki! faaliyetleri! tamamlamann! ortalama! deeri! ve! varyans! u! ekilde!
hesaplanr:!
Faaliyetlerin!bitirilme!zamanlarnn!ortalamas!=!
($,-) (:$- )!
($,-) 0(:$- )!
Faaliyetlerin!bitirilme!zamanlarnn!varyans!=!
CPM! ile! bulunan! kritik! yol! zerindeki! faaliyetlerin! toplam! sresini! gsteren! rassal!
deiken& CP! olarak! tanmlansn.! PERTte,! CPM! ile! elde! edilen! kritik! yolun! Merkezi!
Limit!Teoremine!gre!normal!daldn!varsaylr!ve!CP!u!ekilde!hesaplanr:!
!
! =
$,- $$4 :$- !
&
rnek&12.&Deitirilmi&Widgetco&
Widgetco!rneinde!faaliyetler!iin!a,!b,!m!deerleri!tablodaki!gibi!verilmitir.!Projenin!
beklenen!biti!zamann!ve!varyansn!bulunuz.!
Faaliyet&
(1,2)!
(1,3)!
(3,5)!
(3,4)!
(4,5)!
(5,6)!
&
Yant:&E(T12)!=!(5+13+94)/6!=!9,!!
E(T13)!=!6! !
!
!
E(T35)!=!8! !
!
!
E(T34)!=!7! !
!
!
E(T45)!=!10! !
!
!
E(T56)!=!12! !
!
!
E(T23)!=!0! !
!
!
&
&
a&
5!
2!
3!
1!
8!
9!
b&
13!
10!
13!
13!
12!
15!
m&
9!
6!
8!
7!
10!
12!
varT12!=!(13s5)2/36!=!1.78!
varT13!=!1.78!
varT35!=!2.78!
varT34!=!4!
varT45!=!0.44!
varT56!=!1!
varT23!=!0!
&

110
END331 2015-2016
Proje&A&ve&Kritik&Yol&
(9,9)
3
6
1
(0,0)
(26,26)
2 (9,9)
(38,38)
12
10
4 (16,16)
&
Kritik!yol:!1s2s3s4s5s6!
&
E(CP)!=!9!+!0!+!7!+!10!+!12!=!38!
varCP!=!1.78!+!0!+!4!+!0.44!+!1!=!7.22!
CPnin!standart!sapmas!=!(7.22)1/2!=!2.69!
9.3.4& CP&iin&Olaslk&Analizi&
rnek&13.&Deitirilmi&Widgetco&rnei&iin&olaslk&analizi&
rnek!13te!problem!iin!projenin!35!gn!ierisinde!bitme!olasl!nedir?!
Yant:&CPnin!normal!dalma!uyduu!gz!nne!alnrsa,!Z!tablosu!yardm!ile!istenen!
olaslk!bulunabilir.!!
Standart!normal!birikimli!olaslklar!kullanlarak!(Winston&12.6,&s.&724h725):!
!
P(CP35)!=!P[(CPs38)/2.69!!(35s38)/2.69)]!=!P(Z1.12)!=!0.1314!
Projenin!35!gn!ierisinde!bitirilme!olasl!%13.14tr.!
!
!

111

END331

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

END331

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

!

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Ama) fonksiyonu! karar! deikenlerinin! bir! fonksiyonudur.! Gelir! veya! karn!

Kstlar! karar! deikenlerinin! alabilecei! deerler! zerindeki,! snrlamalar! gsterir.!

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Cum& Cmt& Paz&

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

12#%( + 6#(( + 8#*( 8 #%( + #(( + #*( !!

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

12#%* + 6#(* + 8#** 64 #%* + #(* + #** !!

#%( + 3#(( + 5#*( 44 #%( + #(( + #*( !! !

#%* + 3#(* + 5#** 24 #%* + #(* + #** !! !

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

kstlara G$ J$K% J$ , B = 1, , M 1 ilave!edilir.!!

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

High=income women constraint

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

bu! deikenlerin! ama! fonksiyonunun! elenmesi! iin! satr! ilemleri!

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

a2! ST! TD!

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

c = TX [ I% !v!c = 0,0,0 n = [0,0,0]!

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Adm&2:!(N- F- = cX_ B I% a- F- = wa- F- )!!hesaplanr.!

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Adm&2:!(N- F- = cX_ B I% a- F- = wa- F- )!!hesaplanr.!

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Deil!ise!h = [ I% ` !hesapla.!Eer!h 0!ise!en!iyi!zm!snrszdr.!Eer!h 0!ise!

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

60x1! +!30x2! +!20x3!

8x1! +!!6x2! +!!!!x3! +!s1!

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

4x1! +!!2x2! +1.5x3!

2x1! +1.5x2! +!!.5x3!

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Sonu!olarak!!s4!! 4!!!!veya!!!!16!!b2& 24!!!iin!mevcut!temel!en!iyi!kalr.!!

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

Dr. Y. lker Topcu (www.ilkertopcu.info) & Dr. zgr Kabak (kabak@itu.edu.tr)

12#%( + 6#(( + 8#( 8 #%( + #(( + #( !!

#%( + 3#(( + 5#( 44 #%( + #(( + #( !! !