KAYNAKLI PARALARDA OLUAN ARTIK

GERLMELERN NCELENMES

Serkan BENL

Haziran,2004
ZMR

KAYNAKLI PARALARDA OLUAN ARTIK

GERLMELERN NCELENMES

Dokuz Eyll niversitesi

Fen Bilimleri Enstits
Yksek Lisans Tezi
Makina Mhendislii Blm, Konstrksiyon-malat Anabilim Dal

Serkan BENL

Haziran,2004
ZMR

II

Yksek Lisans Tezi Snav Sonu Formu

SERKAN

BENL,

tarafndan

YRD.DO.DR.

SERDAR

KARAOLU

ynetiminde hazrlanan KAYNAKLI PARALARDA OLUAN ARTIK

GERLMELERN NCELENMES balkl tez tarafmzdan okunmu, kapsam
ve nitelii asndan bir Yksek Lisans tezi olarak kabul edilmitir.

Ynetici

Jri yesi

Jri yesi

Prof.Dr. Cahit HELVACI

Mdr
Fen Bilimleri Enstits

III

TEEKKR

Dnyada ok uzun sredir ve lkemizde de son yllarda nemli bir aratrma

konusu olan kaynakl paralardaki artk gerilmelerin sonlu elemanlar yntemi ile
analizi zerinde almama olanak salayan ve bu almann her evresinde deerli
bilgi ve tecrbesini paylaan hocam Sayn Yrd.Doc.Dr. Serdar Karaolu na ,

Yaplan almann ANSYS sonlu eleman paket program ile analizi sresince
karlatm her trl sorunumda bilgilerini ve zamann benimle paylaan hocam
Sayn Yrd.Doc.Dr. iek zese,

Tm hayatm boyunca bana destek olan annem ve babama,

Her trl zntm ve sevincimi kendi duygular gibi benimseyen, her zaman en
yakn destekleyicim olan eim Kader Benliye teekkr ederim.

IV

ZET

Malzemelerin kaynak ssna cevab, baz durumlarda artk gerilmeler ve

distorsiyonlar gibi mekanik problemlere yol aar. Kaynakl paralarda souma
srasndaki lokal bzlmeler sebebiyle, artk gerilmeler ve distorsiyonlar meydana
gelir. Bu meydana gelen artk gerilmeler, harici gerilmeler ile birlikte, beklenmedik
anlarda parann hasar grmesine sebep olabilir. Distorsiyonlar ise, parann boyut
hassasiyetini olumsuz olarak etkiler.Tm bu olumsuzluklar nlemek iin kaynak
ileminden sonra ek ilemler yapmak zorunluluu vardr. Bu sebeple, kaynakl
paralarda meydana gelen artk gerilme ve distorsiyonlar nceden tahmin etmek,
nemli bir aratrma konusu olarak aratrmaclarn dikkatini ekmitir. Sonuca
ulamak iin deneysel almalar yapmak bavurulan en nemli yollardan biridir.
Ancak tek bana deneyler kaynak ssna maruz malzemelerin karmak davranna
yol aan faktrleri incelemeye ve bunlarn birleik etkilerini birbirinden ayrmaya
yeterli deildir. Sonlu elemanlar yntemi ile modelleme, kaynak ilemini fiziksel
kurallara gre simule eder.

Bu almada, aln kayna ile birletirilen paralarda meydana gelen artk

gerilmeler sonlu elamanlar yntemi kullanlarak analiz edilmitir. 2 boyutlu analiz
neticesinde kan sonular, daha nce yaplan almalarn sonular ile
karlatrlarak, yaplan model doruland.

Anahtar Kelimeler : Aln Kayna, Artk Gerilmeler, Sonlu Elemanlar Yntemi,

ANSYS, Isl Analiz

ABSTRACT

The thermal response of materials to a welding heat source sometimes causes

mechanical problems, e.g. residual stresses and distortion and changes in mechanical
properties due to changes in the microstructure. Residual stresses and distorsion take
place in weldments due to local heating and cooling. When this residual stresses
combine with the external forces, unexpected failure can be observed during service
life of weldments. The distortion can effect the dimensional accuracy of the
weldments. Therefore some additional straightening processes are needed atfer
welding process. For this reason, the prediction of the amount and the distribution of
residual stresses and distortion before welding has been an important subject for
researchers. Experimental testing is one way to approach solution. However
experiments alone can not separate the factors involved and their integrated effects
on the complex behaviour of the material subjected to the welding heat. Finite
element modelling simulates the welding behaviour according to the pysical laws.

In this thesis, the residual stresses that taken place in a butt welding is investigated
with finite element method. The results obtained from 2 dimensional analysis
compared with the previous studies of different researchers, so the model is verified.

Keywords : Butt Welding, Residual Streses, Finite Element Method, ANSYS,

Thermal Analysis.

VI

NDEKLER

Sayfa
indekiler ............................................................................................................. VI
ekil Listesi........................................................................................................... IX

Blm Bir
GR

1.1 Giri................................................................................................................. 1

Blm ki
KAYNAK LEM

2.1 Kaynak lemi Tanm..................................................................................... 7

2.2 Elektrik Ark Kayna ...................................................................................... 8
2.3 Kaynakl Birletirme eitleri ........................................................................ 9
2.3.1 Aln Kaynakl Birletirmeler .................................................................. 9
2.3.2 Ke ve D Ke Kaynakl Birletirmeler ........................................ 10
2.3.3 Bindirme Kaynakl Birletirmeler .......................................................... 11

Blm
ELKLERN ISIL ZELLKLER VE KAYNAK BLGES

3.1 eliklerin Ergitme Kaynanda Kaynak Blgesi............................................ 12

3.2 eliklerin Isl zellikleri................................................................................. 13

VII

3.2.1 Is letim Katsays.................................................................................. 14

3.2.2 zgl Is ................................................................................................. 15
3.2.3 Younluk ................................................................................................ 15
3.2.4 Is Transfer Katsays.............................................................................. 16
3.3 Elektrik Ark Kaynanda Scaklk Dalm ................................................... 17
3.3.1 Ark Iss .................................................................................................. 17
3.3.2 Kaynak Blgesinde Scaklk Dalm ................................................... 18
3.3.3 Souma Hz ........................................................................................... 19
3.3.4 eliklerde Kaynak Blgesi..................................................................... 19

Blm Drt
KAYNAK LEMNDE OLUAN ARTIK GERLMELER VE NEDENLER

4.1 Kaynak leminde Artk Gerilmeler................................................................ 22

4.2 Artk Gerilmelerin Oluum Nedenleri ............................................................ 22
4.3 Artk Gerilmelerin Oluumu ........................................................................... 26
4.3.1 Yapsal Uyumsuzluk Neticesi ile Meydana Gelen Artk Gerilmeler ..... 26
4.3.2 Isl Gerilmeler Neticesiyle Meydana Gelen Artk Gerilmeler ............... 28

Blm Be
SONLU ELEMANLAR YNTEM VE ANSYS

5.1 Sonlu Elemanlar Yntemi Admlar ............................................................... 32

5.2 ANSYS Sonlu Elemanlar Yntemi Paket Program ....................................... 33
5.2.1 Modelin Oluturulmas........................................................................... 34
5.2.2 Sonlu Eleman Seimi ............................................................................. 34
5.2.3 Sonlu Elemanlar Modelinin Oluturulmas ............................................ 34
5.2.4 Malzeme ve Eleman Sabitlerinin Belirlenmesi ...................................... 35
5.2.5 Yk ve Snr artlarnn Belirlenmesi .................................................... 35
5.2.6 zm .................................................................................................... 35

VIII

5.2.7 Sonularn Deerlendirilmesi................................................................. 35

Blm Alt
KAYNAK LEMNN MODELLENMES VE SMULASYONU

6.1 Teorik alma ................................................................................................ 36

6.1.1 Isl Model Analizi................................................................................... 36
6.1.2 Mekanik Model Analizi.......................................................................... 38
6.2 Kaynak leminin Sonlu Eleman Analizi........................................................ 40
6.2.1 Problemin Tanm .................................................................................. 40
6.2.2 Sonlu Elemanlar Analizi Aamalar ...................................................... 41
6.2.3 Termal Analiz Sonular ........................................................................ 43
6.2.4 Yapsal Analiz Sonular........................................................................ 47

Blm Yedi
SONU

7.1 Sonu............................................................................................................... 50

Referanslar ............................................................................................................ 52

IX

EKL LSTES

Sayfa
ekil 2.1 Elektrik ark mekanizmasnn ematik gsterilii .................................. 8
ekil 2.2 rtl elektrot ile ark kaynanda kaynak blgesi ................................ 9
ekil 2.3 Aln Birletirmeler ................................................................................. 10
ekil 2.4 Kvrk Aln Birletirmeler...................................................................... 10
ekil 2.5 Ke Birletirmeler ............................................................................ 10
ekil 2.6 D Ke Birletirmeler ......................................................................... 11
ekil 2.7 Bindirme Kayna Birletirmeleri.......................................................... 11
ekil 3.1 Aln ve Ke Birletirmelerinde Segregasyon Blgeleri ....................... 12
ekil 3.2 Isnn etkisi altndaki blgedeki tane yaps deiimi ............................ 13
ekil 3.3 Kaynak srasnda snn etkisi altndaki blge ....................................... 14
ekil 3.4 Is iletim katsaysnn scaklk ve karbon miktarna bal deiimi....... 15
ekil 3.5 Scakla bal zgl snn deiimi ..................................................... 16
ekil 3.6 zgl s, s iletim ve s transfer katsaylarnn scaklkla deiimi .... 17
ekil 3.7 eliklerde Kaynak Blgesi .................................................................... 20
ekil 4.1 Bir aln dikiindeki enine (T) ve boyuna (L) bzlme gerilmeleri........ 23
ekil 4.2 Bir T balantsndaki enine ve boylamasna bzlme gerilmeleri......... 23
ekil 4.3 Bir aln kaynakl birletirmede distorsiyon............................................ 24
ekil 4.4 Bir T balantdaki distorsiyon ............................................................... 24
ekil 4.5 Farkl uzunluktaki ubuklarn u blgelerinden birletirilmeleri
sonucu oluan artk gerilmeler ............................................................... 26
ekil 4.6 Tesbit edilmi ubuun stlmasnn artk gerilmeler zerine etkisi ..... 27
ekil 4.7 Scaklk ve Gerilme Dalm ................................................................ 29
ekil 5.1 zm Blgesinin gen elemanlara blnmesi................................... 32
ekil 5.2 Bir gen sonlu eleman ve dm noktalar.......................................... 33
ekil 6.1 Modelin llendirilmi iki boyutlu grn ...................................... 40
ekil 6.2 Aln kaynakl parann iki boyutlu grn ........................................ 41

ekil 6.3 Modelin elemanlara blnm grn............................................... 42

ekil 6.4 Kaynak metal malzemesine ait scakla bal malzeme deerleri ....... 43
ekil 6.5 Kaynaktan 1 saniye sonra paradaki scaklk dalm ......................... 44
ekil 6.6 Kaynaktan 50 saniye sonra paradaki scaklk dalm ....................... 44
ekil 6.7 Kaynaktan 100 saniye sonra paradaki scaklk dalm ...................... 45
ekil 6.8 Kaynaktan 20 dakika sonra paradaki scaklk dalm........................ 45
ekil 6.9 Kaynaktan 1 saat sonra paradaki scaklk dalm .............................. 46
ekil 6.10 Von Mises kriterine gre hesaplanan gerilmelerin dalm................ 47
ekil 6.11 x-ekseni ynndeki artk gerilmelerin dalm................................... 48
ekil 6.12 y-ekseni ynndeki artk gerilmelerin dalm................................... 49
ekil 6.13 Modelin kaynak ilemi neticesinde deformasyon hali......................... 49

BLM BR

GR

1.1 Giri

Kaynak ileminde, birletirilecek paralar lokal olarak ergime scaklna kadar

stlr. Fakat souma ilemi, snma ilemine gre yava gerekleir. Paralarn
souma srasndaki lokal bzlmeler, paralarda artk gerilmeler ve distorsiyonlara
neden olur.

Kaynak yaplan paralarda meydana gelen artk gerilmeler, malzemelerin tam ve

doru imalinde ve ilenmesinde nemli problemler yaratr. nk bu gerilmeler
gevrek krlmaya neden olur ve kaynak yaplan malzemenin direncini drr. Bu
sebeple artk gerilmelerin bykl ve dalm ile kaynak artlar zerindeki
etkilerinin analizi birbirleri ile balantl ilemlerdir.

Birok aratrmac, artk gerilmeleri nceden hesaplamak iin analitik ve deneysel

metotlar gelitirmilerdir. Bununla birlikte bilgisayar teknolojisindeki ve zellikle
sonlu elemanlar yntemindeki gelimeler, kaynakl yaplardaki artk gerilmelerin
analizini kolaylatrmtr.

Ning-Xu M.A. ve arkadalar tarafndan 1995 ylnda yaplan bir almada T

profildeki i ke kaynanda meydana gelen artk gerilmeler sonlu elemanlar analizi
yardmyla hesaplanmtr. Bu almada tek paso ve ok pasolu i ke kaynakl
birletirmelerdeki artk gerilmelerin dalm tek paso ve ok paso ile oluturulan
kaynaklar aracl ile incelenmitir. kan analiz sonular, i ke kaynak dikiine
bitiik blgelerde byk enine eki artk gerilmelerin olduunu gstermitir. ok
pasolu analizde, tek pasolu analize gre daha byk artk eki gerilmeleri olduu

saptanmtr. Ayrca, oluan bu artk gerilmelerin zerine levha kalnl, s girdisi,

kaynak nfuziyeti ve kaynak srasnn etkileri de incelenmitir. Nfuziyet ve s
girdisinin artmas ile boyuna artk eki gerilmeleri azalmtr. Levha kalnlnn
artmas ile boyuna eki gerilmeleri de artmtr. ( Ning et al., 1995 )

Wang ve arkadalarnn yapt 1996 ylna ait bir almada ise,( Wang et
al.,1996 ) yksek scaklk evrimlerine maruz kalan kaynakl paralarda meydana
gelen karmak ilemlerin analizinin bilgisayar teknolojisindeki gelimelere paralel
olarak

geliim

gsterdii

belirtilmitir.

Malzeme

zelliklerinin

scakla

ballndan ve kaynakl yaplarda byk deformasyonlarn olumasndan dolay;

malzeme ve geometrik nonlineerliklerin dikkate alnmas gereklilii vurgulanmtr.
Ayrca yksek scaklklarda saysal doruluk ve kararlln nemli olduu
belirtilmitir. Daha nce birok aratrmac tarafndan sl elastik-plastik analiz
zerine yaplan aratrmalarda zellikle elastikten plastie gei ve ykn
kaldrlmas durumlarnda hayli yksek oranlarda saysal hatalarn yapldn Wang
ve arkadalar bu almada gstermilerdir. Bu almada 3 boyutlu elemanlarda
azaltlm integrasyon yntemi kullanlmtr. Kullanlan yntemin etkinlii, tapa
kaynaklarna sahip bir kompresr gvdesinin boyutlu analizi ile gsterilmitir.

Bir almada ise ( Prasad & Narayanan, 1996 ), kaynakl yaplarda meydana
gelen artk gerilmelerin ve yapnn dayanmnn tespitinde kaynak ilemi srasnda
scaklk ve souma srelerinin analizlerinin esas alnmas gereklilii savunulmu ve
son yllarda nonlineer scakla bal mekanik zelliklere sahip saysal yntemlerin
gelitirildiinin nemi vurgulanmtr. Bu almada, scaklk dmlerinin ok
yksek olduu ark memba evresinde sk elemanlara blme ve geri kalan alanlarda
daha seyrek ve kaba elemanlara blme salayan zamana bal adaptif elemanlara
blme teknii kullanlmtr. Literatrde bulunan rnek bir alma ile hesaplanan
scaklk deerleri karlatrlarak, yntem dorulanmtr.

Michaleris ve Debiccari tarafndan yaplan bir almada ise ( Michaleris &

Debiccari, 1997 ), saysal bir analiz teknii kullanlarak kaynak ileminin
oluturduu distorsiyonlar hesaplanmtr. Bu saysal teknik, iki boyutlu kaynak

simulasyonu ve ayrk yaklaml boyutlu yapsal analizden olumaktadr. Farkl

kaynak yntemleri ve prosedrleri kaynak distorsiyonlarnn en aza indirilebilmesi
iin deerlendirilmi ve elde edilen sonular deneysel sonularla karlatrlarak,
saysal modelleme yaklam dorulanmtr.

ke ark kaynaklarndaki zamana bal scaklk dalmnn tahminine ynelik

analitik bir alma Jeong ve arkadalar tarafndan 1997 ylnda gerekletirilmitir.
Bir enerji denklemi yardmyla sonlu kalnlktaki sonsuz bir levhann yzeyindeki
tanm snr artlaryla, zamana bal boyutlu s tanm denkleminin zmne
ulalmtr. Elektrik ark s girdisinin, ilerleyen bir Gaussyan dalmna sahip
olduu kabul edilerek i ke kaynaktaki analiz deerlendirilmitir. Farkl artlar
altndaki TIG ve zl tel ark kaynanda yaplan deneyler ile zmn geerlilii
kontrol edilmitir. Tanmlanan artlar dahilinde yaplan analitik zmn doruluu
kabul edilmitir. ( Jeong et al., 1997 )

Michaleris ve Sun tarafndan yaplan bir baka almada ise, bir seri sonlu
eleman simulasyonu ve deneyler yaplarak sl germe tekniinin analizi yaplmtr.
Hesaplanan sl analizleri dorulamak amacyla deneysel almalarda termokupl
lmleri yaplm ve meydana gelmesi tahmin edilen artk gerilmeleri dorulamak
amacyla da delik delme yntemi kullanlmtr. ( Michaleris & Sun, 1997 )

Dong ve arkadalar, evresel kaynakl bir boruda meydana gelen artk gerilmeleri
boyutlu sonlu eleman yntemi ile hesaplamlardr. evresel olarak hareket eden
bir s kaynana sahip kabuk eleman modelinin, dk maliyetli ve artk
gerilmelerin tahmininde baarl olduu gzlemlenmitir. Kaynak balang ve biti
noktalarna yakn blgelerdeki zamana bal artk gerilme davranlar bu alma
dahilinde tartlarak, boru cidar kalnlnn ve kaynak hznn artk gerilmeler
zerindeki etkileri gsterilmitir. ( Dong et al., 1997 )

Hong ve arkadalarnn 1998 ylnda yaptklar almada iki boyutlu sonlu

elemanlar modeli kullanlarak ok pasolu kaynak dikilerinde meydana gelecek olan
tahmini artk gerilmeler hesaplanmtr. Kullanlan modeller be pasolu bir levhann

dzlemsel kayna ile alt pasolu bir borunun evresel kaynadr. Yaplan deneysel
almalarla modellerden elde edilen analiz sonular karlatrlm ve kaynak iin
s girdisi bykl ile balang scaklk artlarnn artk gerilmelere etkisi
aratrlmtr. ( Hong et al., 1998 )

Avustralya Adelaide niversitesinde Nguyen ve Wahab tarafndan yaplan bir

almada da, kaynak geometrisinin ve artk gerilmelerin kombine yklemeye maruz
kaynakl birletirmelerin yorulma dayanmlarna etkileri aratrlmtr. Kaynak az
as, kaynak az mesafesi, para kalnl gibi kaynak zellikleri ile artk
gerilmelerin aln kayna ile birletirilmi kaynakl parann gerilme ve eilme
ykleri altndaki davran sonlu elemanlar yntemi kullanlarak analiz edilmitir.
Nmerik model ile elde edilen sonular, deneysel almalar neticesi ile elde edilen
bilgilerle karlatrlm ve nmerik model dorulanmtr. almann sonucunda,
aln kayna ile birletirilen malzemenin yorulma mr ve yorulma dayanmn
arttrmak amacyla, kaynak az asn kaynak kknde azaltma ya da tamamen
ortadan kaldrmann gereklilii tespit edilmitir. ( Nguyen & Wahab, 1998 )

Teng ve Linin 1998 ylnda Tayvanda yrttkleri almada, aln kaynaklarnda

kaynak artlarnn artk gerilmelere etkileri tartlmtr. Bu almada, tek pasolu
ark kayna yntemi kullanlarak birletirilen elik plakalardaki artk gerilmeler
sonlu elemanlar teknii ile hesaplanmtr. Ayrca kaynak hz, numune boyutlar,
harici mekanik snrlayclar ve n stma ilemlerinin kaynak ile birletirme
neticesinde oluan artk gerilmeler zerindeki etkileri de tartlmtr. Yaplan bu
almalarn neticesinde, aln kaynanda, kaynak dikiinin ortasnda eki gerilmeleri
bulunmutur ve bu gerilmelerin byklnn akma gerilmesi deerinde olduu
saptanmtr. Kaynak ularnda bas gerilmeleri bulunmutur. Orta blgelerdeki enine
artk gerilmeler artan numune boyu ile azaltlmtr. Erime blgesine yakn
blgelerde oluan eki artk gerilmelerinin numune kalnlnn azalmas ile artt
gzlemlenmitir. Yksek kaynak hz, kaynak ark ssnn etkisi altndaki blgelerde
artk gerilmeleri azaltmtr. Snrlandrlm birletirmelerdeki artk gerilmeler,
snrlandrlmam birletirmelere nazaran daha yksek deerlerde olmutur. n

stma ileminin ise kaynak ileminde meydana gelen artk gerilmeleri azaltt bu
alma dahilinde gzlemlenmitir. ( Teng et al., 1998 )

Southampton niversitesinde Wu, Syngellakis ve Mellor tarafndan yrtlm

olan bir almada ( Wu et al., 1999 ), aln kayna yaplan levhalarda kaynak ilemi
sebebiyle oluan artk gerilmeleri veren sonlu eleman simulasyonu gsterilmitir.
Deneyler ve dier simulasyonlardan elde edilen artk gerilme ve distorsiyon
sonular karlatrlm ve modelin doruluu onaylanmtr. Onaylanm model
zerinde yaplan parametrik almalarla eitli faktrlerin nihai artk gerilmelere
etkileri incelenmitir. Yaplan almada iki boyutlu ve simetrik model kullanlarak
simulasyon programnn alma sresi ve kapasitesi drlmtr. Ayrca
radyasyon

ve

faz

dnmleri

gz

ard

edilerek

modelleme

prosedr

basitletirilmitir.

Fricke, Keim ve Schmidt tarafndan 2001 ylnda Almanyada yrtlm bir

almada, kaynak ilemi neticesinde oluan artk gerilmelerin nmerik yntemlerle
modellenmesi ve analizi tartlmtr. Bu gerilmelerin birok hayati nem tayan
paralara ve sistemlere byk zararlara mal olabileceinin alt izilmitir. Sonlu
elemanlar yntemi kullanlarak stenitik boru kaynaklarnda meydana gelen artk
gerilmeler hesaplanm ve yaplm deneysel almalarla nmerik almalarn
doruluu kantlanmtr. ( Fricke et al., 2001 )

Murugan ve arkadalar, 2001 ylnda Hindistan da AISI 304 tipi paslanmaz

eliklerde ve dk karbonlu eliklerde ok pasolu kaynak ilemi sonucunda
meydana gelen scaklk dalm ve artk gerilmeler X-n difraksiyon yntemi ile
llmtr. El ile yaplan ok pasolu ark kayna ile birletirilmi farkl
kalnlklardaki AISI 304 tipi paslanmaz elik ile dk karbonlu elik malzemelerde
meydana gelen scaklk dalm ve artk gerilmeler gzlemlenmitir. Sonu olarak,
kaynak ilemi neticesinde oluan artk gerilme dalmn incelemek iin, kaynak
ilemi srasndaki scaklk dalmn lmenin ve anlamann nemli olduu
belirtilmitir. ( Murugan et al., 2001 )

Teng ve arkadalar 2001 ylnda T ke kaynaklarnda meydana gelen artk

gerilme ve distorsiyonlarn sonlu elemanlar yntemi ile analizini aratrdlar. T ke
dolgu kaynaklarndaki termo mekanik davranlarn analizi ile artk gerilmelerin ve
asal distorsiyonlarn hesab sonlu elemanlar yntemi ile bulunarak termo elastoplastik analizini aklamlardr. Ayrca bu almada T ke dolgu kaynaklarnda
zamanla kaynak yerinin besleme deiimini simule ederek, elemann doma ve
lmesi tekniini ( Birth and Death ) aklamaktadr. Bundan baka, para
kalnlnn, kaynak nfuziyet derinliinin ve kaynakta kstlama durumlarnn artk
gerilme ve distorsiyonlar zerindeki etkileri de tartlmtr. Bu almann
neticesinde, enine artk gerilmelerde kaynak dikiine yakn blgelerde yksek eki
gerilmelerinin olutuu ve bu blgeden uzaklatka gerilme deerlerinin sfra kadar
dt tespit edilmitir. Boyuna artk gerilmelerde ise, kaynak dikii yaknlarnda
yksek eki gerilmeleri mevcutken, kaynak dikiinden uzak blgelerde bas
gerilmelerinin olutuu grlmtr. Para kalnl boyunca scaklk dalm, asal
distorsiyonlara neden olurken, flan yukar doru emektedir. Flan kalnln
arttrmann,

kaynak

dikiindeki

eki

artk

gerilme

deerlerini

arttrd

gzlemlenmitir. Nfuziyet derinliinin veya s girdisi deerini arttrmak, kaynak

dikiine

yakn

blgelerdeki

eki

artk

gerilmelerin deerini

drdn

gstermilerdir. ( Teng et al., 2001 )

Bu almann amac, kompleks kaynakl birletirmelerdeki prosesi sonlu

elemanlar kodu ANSYS i kullanarak simule etmektir. Kaynak modeli
oluturulduktan sonra, termo-mekanik zellikleri de gz nnde bulundurularak tek
aln kayna prosesini inceleyerek kaynak ilemi neticesinde meydana gelen artk
gerilmeleri analiz edilmitir. Bulunan saysal sonular, ayn tr elik malzeme iin
yaplan deneysel alma ile karlatrlmtr.

BLM K

KAYNAK LEM

2.1 Kaynak leminin Tanm

Kaynak ile birletirme ilemi iin birbirlerine edeer iki tanm yaplabilir.
Makroskobik anlamda kaynak, iki veya daha fazla paray aralarnda malzeme
sreklilii salanarak birletirmektir. Sreklilik, kaynak blgesi malzemesi ile i
paralarnn ayn malzeme zelliklerinde olmasdr. Mikroskobik anlamda kaynak
etmek, birletirilecek paralarn birleme yzeylerindeki atomlarnn karlkl ekme
blgelerine getirilmesidir. ( Karadeniz, 2000 )

Kaynak ilemi, birbirinin ayn veya ergime aralklar birbirine yakn iki veya daha
fazla paray s, basn ya da her ikisi kullanlarak ayn trden bir malzeme katarak
veya katmadan yaplan birletirme ilemidir.

Metal kayna yntemleri, uygulanan enerjinin iddeti ve trne gre ergitme

kayna, basn kayna olarak snflandrlabilir. Ayrca uygulanan ilemin amacna
gre birletirme ve dolgu kayna olarak da snflandrabiliriz.

Kaynak ana malzemesine gre, metal kayna ve plastik kayna olarak iki gruba
ayrabiliriz.

Uygulanan kaynak yntemine gre ise el kayna, yar mekanize kaynak, tam
mekanize kaynak ve otomatik kaynak olarak snflandrma yapabiliriz.

2.2 Elektrik Ark Kayna

Kaynak ilemi iin gerekli s enerjisi elektrot ile i paras arasnda oluturulan
elektrik ark aracl ile salanan ergime kayna trdr.

Bir gerilim kayna gaz iinde bulunan iki iletken plaka arasna balanrsa, belirli
artlar gerekletii taktirde, bu iki plaka arasnda bir elektrik boalmas olur ve bir
elektrik akm akar. Burada akan akmn byklne gre ortaya kan sistemler
snflandrlmtr. Eer bu akmn iddeti 10 Amperden byk ise elde edilen sistem
elektrik ark adn alr.

Bir elektrik arknda art kutba anod, eksi kutba katod ad verilir. Anod ile katod
arasna uygulanan gerilim sonucu ortaya kan elektrik alan tesiri ile elektronlar (-)
kutuptan (+) kutba doru, iyonlar (+) kutuptan (-) kutba doru hareket ederler.
Elektrik ark mekanizmasnn ematik gsteriliini ekil 2.1 de grebiliriz.
( Karadeniz, 2000 )

ekil 2.1 Elektrik ark mekanizmasnn ematik gsterilii

rtl elektrot ile elektrik ark kaynanda, ark ergiyen elektrot ile i paras
arasnda yanar ve ergiyen elektrot ile ergiyen i paras kaynak metali haline gelir. O
anda elektrot rts yanarak ergir, ksmen iyonize ve ksmen buharlama ile aa
kan gaz ark blgesini korur. Meydana gelen cruf kaynak dikiini rterek kaynak
blgesini korur. (Ank, 1991) rtl elektrot ile ark kaynanda kaynak blgesinin
ematik gsterimini ekil 2.2 de grebiliriz.

ekil 2.2 rtl Elektrot ile ark kaynanda kaynak blgesi

Ayrca elektrot rtsne katlan alam elementleri yardmyla, kaynak dikiini
alamlandrarak, istenen zelliklerde kaynak balants elde edilebilmektedir.

2.3 Kaynakl Birletirme eitleri

Kaynakl birletirme tasarmnda uygulanan birletirme trleri ana gruba

ayrlabilir.

2.3.1

Aln Kaynakl Birletirmeler

ki parann ayn dzlem zerinde birbirleri ile aln alna kaynakla

birletirilmesidir. grupta toplanabilir. Kvrk Aln Birletirme, Kt Aln
Birletirme , V veya X Aln Birletirme. ekil 2.3 ve ekil 2.4 de Aln ve Kvrk
Aln Birletirmeler gsterilmitir.

10

ekil 2.3 Aln Birletirmeler

ekil 2.4 Kvrk Aln Birletirmeler

2.3.2

Ke ve D Ke Kaynakl Birletirmeler

ki para dzlemlerinin birbirine dik pozisyonlarda birletirilmesidir. ekil 2.5 ve

2.6 da ve D Ke kaynakl birletirmeler gsterilmitir.

ekil 2.5 Ke Birletirmeler

11

ekil 2.6 D Ke Birletirmeler

2.3.3

Bindirme Kaynakl Birletirmeler

Bu birletirme trnde, kaynak ilemi iki sac birbirlerinin zerine konularak

yaplr. Kaynak asndan yaplmas en zor kaynakl birletirme trdr. nk
kaynak iki paraya s dalmn eit uygulamak zorundadr. Eer buna dikkat
edilmez ise, stteki para ergimeye balarken dier para henz snmam olabilir.
(Tlbenti, 2001). Bindirme Kayna Birletirmeleri ile ilgili ekil aada
gsterilmitir.

ekil 2.7 Bindirme Kayna Birletirmeleri

12

BLM

ELKLERN ISIL ZELKLER ve KAYNAK

BLGES

3.1 eliklerin Ergitme Kaynanda Kaynak Blgesi

Kaynak blgesi ikiye ayrlr. Bunlar, kaynak metali ve snn tesiri altndaki
blgedir ( ITAB ).

Ergiyen blge, kaynak banyosunda meydana gelen trblanstan dolay

katlamadan nce birbirlerine karm esas metal ve kaynak metalinden oluur.
Uygulanan kaynak yntemi ve kaynak az formuna bal olarak karmdaki esas
metalin kaynak metaline oran deiiklikler gsterebilir.

Kaynak metalinin katlamas, kendini evreleyen esas metale s iletimi ile olur
ve blgenin yaps iri ve uzun tanelidir. Kaln paralarn nfuziyet kaynanda,
ergiyen blgenin ortasnda segregasyondan dolay bir boluk meydana gelir. Bu
durum ekil 3.1 de gsterilmitir.

ekil 3.1 Aln ve Ke Birletirmelerinde Segregasyon Blgeleri

13

Isnn tesiri altndaki blge ( ITAB ), kaynak metalinin esas metal ile birletii
ksmdan itibaren takriben 1400 ile 700C arasnda bir scakln etkisi altndaki
blgedir. elik malzemenin kaynanda bu blgedeki tane yapsnn deiimi ekil
3.2 de gsterilmitir.

ekil 3.2 Isnn etkisi altndaki blgedeki tane yaps deiimi

Bu blgenin scaklk dalm, kaynak artlarna baldr. Isnn etkisi altndaki

blgedeki scaklk dalm ve souma hz bilinirse, kaynaktan sonraki i yapnn
bilinmesi mmkn olabilir ( Cerit, 1996 ). elik malzemenin kaynanda bu
blgedeki scakla bal tane yaps deiimi ekil 3.3 de gsterilmitir.

3.2 eliklerin Isl zellikleri

Kaynak ilemi vastasyla birletirilen metallere uygulanan sl evrim, kaynak

blgesinde metalrjik dnmler meydana getirir ve bu dnmler neticesinde
malzemelerin mekanik zellikleri deiir. Kaynak blgesindeki scaklk dalm ve
deiimi bilindii takdirde bu zelliklerdeki deimeler nceden tahmin edilebilir.

Kaynak blgesindeki scaklk dalm ve deiiminde, malzemenin sl zellikleri

ve kaynak edilecek paralarn geometrisi etkilidir.

Kaynak ilemi esnasnda kaynak blgesi scaklnn malzemenin ilk scakl ile
ergime scaklnn zerinde bir scaklk deeri arasnda geni bir aralkta deimesi,
malzemenin sl zelliklerinde de ok byk deiiklikler meydana getirir. Isl
zellikler scakln bir fonksiyonu olarak deimektedir.

14

ekil 3.3 Kaynak srasnda snn tesiri altndaki blge

3.2.1 Is letim Katsays

Malzemenin fiziksel bir zelliidir ve s iletim kabiliyetini gsterir. Birim

zamanda, birim yzeyden, birim uzunlukta 1 C scaklk dm halinde s akm
miktarna eittir. Her metal iin farkldr ve metalin yapsna ve scaklna baldr.

Kaynak yaplan metalin scakl, ortam scakl ile ergime scakl zerindeki
bir scakla kadar deiiklik gsterdiinden, s iletim katsays da scakla bal
olarak deiim gsterir.

eliklerde s iletim katsays, bileimindeki karbon ve dier alam elementlerinin

cinsine ve miktarna bal olarak deiir. Karbon miktar arttka s iletim kabiliyeti
azalmaktadr. Saf demir ve elik malzemelerde bu faktrlerin scakla bal
deiimi ekil 3.4 de gsterilmitir.

15

ekil 3.4 Is iletim katsaysnn scaklk ve karbon miktarna bal deiimi

3.2.2

zgl Is

zgl s, birim ktledeki maddenin scakln bir derece deitirebilmek iin

gerekli s enerjisine denir. Teorik olarak quantum teorisine gre hesaplanabilmekte
ise de deneysel olarak tespit edilir. ekil 3.5 te eliklerin zgl ssnn scaklk ile
deiimi gsterilmektedir.

3.2.3

Younluk

eliklerin younluu, ierisindeki karbon miktar, alam elementleri ve scakla

bal olarak deiim gsterir.

16

ekil 3.5 Scakla bal zgl snn deiimi

3.2.4

Is Transfer Katsays

Is transfer katsays, , ortamn fiziksel bir zelliidir ve

= k / c eklinde formle edilebilir.
Burada, k s iletim katsaysn, younluu ve c zgl sy simgelemektedir.

elik malzemeye ait zgl s, s iletim katsays ve s transfer katsaysnn

scakla balantl olarak deiimi ekil 3.6 da gsterilmitir.

17

ekil 3.6 zgl s, s iletim ve s transfer katsaylarnn scaklkla deiimi

3.3 Elektrik Ark Kaynanda Scaklk Dalm

3.3.1 Ark Iss

Kaynak ileminin gerekleebilmesi iin, kaynak yntemine uygun bir s

enerjisine ihtiya duyulur. Elektrik ark kaynanda, kaynak enerjisi olarak arkn s
enerjisinden faydalanlr.

Anod ile katod arasna uygulanan gerilim ile katod nnde oluan elektrik alan
sayesinde katoddan elektron kar. Anoda doru,

18

ur
ur
F = e E ................................................................................................... 3.1

kuvveti ile hareket eden elektronlar, nne gelen ktlelere arpar. arpt
atomlardan elektron karr ve her kan elektron ayn yne giderken kan iyonlar
ters yne doru giderler.

Elektronlar anoda, iyonlarda katoda ulaarak ntr olacaklardr. Elektronlar anoda

arpnca kinetik enerjilerini verirler ve anoddan

(+) ve (-) ykl paracklar

karyorlar. (+) ykl iyonlarda katoda arpnca ayn ekilde (+) iyon ve (-) elektron
karrlar.

Bu elastik ve plastik arpma sya dnr. kan s enerjisi kutuplar str. Bu

s enerjisi ile kutuplardan elektron kar.

Kzgn katodun, anodun ve arkn scakl, uygulanan gerilim ve akm iddetine

gre 5000 ila 20000 K arasnda deiim gstermekle beraber ou aratrmada
6000 K civarnda olduu kabul edilmitir ( Klk, 1983 ).

3.3.2 Kaynak Blgesinde Scaklk Dalm

Kaynak ileminde, kaynak edilecek malzemelere verilecek s enerjisi, metalin

ergimesini salayarak s gei kanunlarna gre metal sac ierisinde yaylr.

Kaynak ileminde, snn etkisi altndaki blgenin zelliklerini nceden tahmin

edebilmek ve uygulanan scakln elik malzemenin zelliklerine etkilerini
inceleyebilmek asndan kaynak esnasnda paralara uygulanan sl evrim ( snma
ve souma ) bilinmelidir.

Malzemelere uygulanan sl ilem evrimlerinin, malzeme zelliklerinde meydana

getirecei deiiklikleri saptayabilmek iin; snma hz, eriilen maksimum scaklk,
maksimum scaklkta kalma sresi ve souma hz kavramlarnn bilinmesi
gerekmektedir.

19

Normal endstriyel sl evrimlerden farkl olarak, kaynak ileminde malzemelere

uygulanan sl evrimi kontrol altnda tutabilmek ok zordur. Kaynak ileminde
snma hz ve maksimum scaklkta kalma sresinin neticeye tesiri ok azdr. Isl
evrimde esas dikkate alnmas gereken faktrler eriilen maksimum scaklk ile
souma hzdr.

3.3.3 Souma Hz

Kaynak ilemi ile birletirilen paralarn, snn etkisi altndaki blgede

iyaplarna etki eden en nemli deiken souma hzdr.

Scaklk dalmn veren denklemlerden hareket edilerek herhangi bir noktadaki

souma hzn veren denklemleri elde edebilmek mmkndr. Bu denklemlerden
hesaplanan souma hzna gre de, kaynak ilemi neticesinde snn etkisi altndaki
blgede meydana gelecek i yap ve mekanik zellikler nceden belirlenerek kaliteli
ve emniyetli kaynakl birletirmeler yaplabilir. Bu sebepten dolay kaynak ileminde
souma hznn bilinmesi nemli bir faktrdr.

3.3.4 eliklerde Kaynak Blgesi

Kaynak dolgusunun bulunduu ve kaynak ileminde uygulanan sdan etkilenen

tm blgelere kaynak blgesi ad verilir. Bu blge, kaynak metali ve snn etkisi
altndaki blge olmak zere iki ana blgeye ayrlr. Ergime blgesi ile snn etkisi
altndaki blgeyi birbirinden ayran ergime snr ve kaynak ssndan etkilenmeyen
blge ile de birbirinden farkl drt blge meydana gelir. Bu blgeleri ekil 3.7 de
grebiliriz.

20

ekil 3.7 eliklerde Kaynak Blgesi

Ergime blgesi, snn etkisiyle ergiyen ve daha sonra katlaan blgedir. Kaynak
metali ( ilave metal ) ile esas metalin karmndan meydana gelir.

Esas metalin kaynak metaline oran; uygulanan kaynak yntemine ve paso

saysna bal olarak deitiinden, ergime blgesinin karm oran bilinse bile bu
blgenin bileimini hesaplamak imkanszdr. nk alam elemanlarnn bir ksm
yanma ile yok olurlar.

Kaynak banyosu katlarken, kaynak yerine verilen snn byk bir blm s
iletimi yolu ile esas metal zerinden transfer edilir.

Ergime izgisi, ergiyen ve ergimemi snn etkisi altndaki blgeyi birbirlerinden

ayran ara yzeydir. Bu snr parlatma ve dalama ilemleri ile plak gzle
grlebilmektedir.

Isnn etkisi altndaki blge, 1450 C ile 700 C arasnda deiim gsterir.
Ulalan maksimum scaklk ile balantl olarak farkl zelliklerde blgeler meydana
gelebilir.

21

Kaynak ile birletirme ileminde, snn etkisi altndaki blge ok hzl olarak
snr ve bununla birlikte para kalnl, s kaynann iddeti, varsa n tavlama
scakl ve elik malzemenin sl zelliklerinin fonksiyonu olarak hzla
soumaktadr.

Souma hz, elik malzemenin bileimine bal olarak kritik souma hzn
atnda ve zellikle 900 C zerindeki bir scakla kadar snan blgelerde sert ve
gevrek martenzitik yap oluur. Bu sebepten dolay kaynak ileminde en kritik blge
snn etkisi altndaki blge olmaktadr.

22

BLM DRT

KAYNAK LEMNDE OLUAN ARTIK

GERLMELER ve NEDENLER

4.1 Kaynak leminde Artk Gerilmeler

Bir kaynakl parada tm d ykler kaldrldktan sonra kalan gerilmelere artk

gerilmeler ad verilir. Literatrlerde artk gerilmeleri tanmlamak iin farkl teknik
terimler kullanlmtr. Bunlar i gerilmeler, balang gerilmeleri, reaksiyon
gerilmeleri, hapsolmu gerilmeler ve doal gerilmeler olarak adlandrlabilir.
Uniform olmayan scaklk deiimine maruz kalan bir yapdan meydana gelen
gerilmelere sl gerilmeler denmektedir.

Kaynak ileminde malzemeler lokal olarak ergime scaklndan daha yksek bir
scakla kadar stlr. Ancak souma ilemi, stma ilemine nazaran daha yava
gerekleir. Istma ve souma ilemleri arasndaki bu farkllklar neticesinde kaynak
ile birletirilen malzemelerde artk gerilmeler ve distorsiyonlar oluur.

4.2 Artk Gerilmelerin Oluum Nedenleri

Kaynak ilemi ile lokal olarak ergime scaklna kadar stlan kaynakl
paralarda, souma ilemi para genelinde ve snma ilemi hzna nazaran daha
yava meydana gelir. Bu sebepten dolay, souma ilemi esnasnda kaynakl
paradaki scaklk dalm uniform deildir ve balant boyunca yapsal ve
metalrjik deiiklikler meydana gelir.

Souma ileminin balamasyla, kaynak metali ve kaynak metaline bitiik snn

etkisi altndaki blgenin scaklklar, esas metalin scaklndan ok daha yksektir.

23

Kaynak dikii katlap, bzlrken, kendisini evreleyen esas metal, s etkisi

altndaki blgeye gerilme uygular. Kaynak metali, katlamann balangcnda
scaktr ve mekanik zellikleri esas metale nazaran daha zayftr. Bu sebeple
uygulad gerilmenin deeri dktr. Kaynak blgesinin scaklk deeri ortam
scaklna ulaana dek uygulanan gerilme deeri artar ve esas metal ile snn etkisi
altndaki blgenin akma dayanmna ular.

Kaynak ilemi esnasnda, yeni katlaan blgeler, kaynak dikiinin dier

blgelerinin bzlmesine kar koyarlar. ekil 4.1 de gsterildii gibi, ilk kaynak
yaplan

blgeler

kaynak

dikii

dorultusunda

ekiye

zorlanrlar.

Aln

birletirmelerde, kaynak az formundan ya da mevcut pasolarn snrlayc

etkisinden dolay kaynak blgesinin enine hareketi yok denecek kadar azdr. Kaynak
dikiindeki bzlmenin neticesinde ekil 4.1 de grlen enine artk gerilmeler
meydana gelecektir.

ekil 4.1 Bir aln dikiindeki enine (T) ve boyuna (L) bzlme gerilmeleri

ke kaynaklarnda, kaynak dikiinde meydana gelen gerilmeler ekil 4.2 de

gsterilmitir. Bzlme neticesiyle meydana gelen bu gerilmeler, kaynak yzeyine
dik ve paralel eki gerilmeleridir.

ekil 4.2 Bir T balantsndaki enine ve boylamasna bzlme gerilmeleri

24

Kaynak ilemi neticesinde kaynakl paralarda meydana gelen artk gerilmeler, ya

distorsiyona yol aarlar ya parada erken hasara sebep olurlar ya da her ikisine de
neden olmadan sadece i gerilme olarak kalabilirler. Bu etkiler ayr ayr
gerekleebilecei gibi ayn anda da parada gerekleebilir. Kaynak ilemi
neticesinde snan kaynak blgesi uniform olmayan bzlme davran gsterir,
nk kaynak dikiinin enine kesitindeki bzlme, bu enine kesite eksantrik
kuvvetler uygular ve bylece bzlme miktarlar eit olmaz. Sonu olarak
distorsiyon meydana gelir. Kaynakl paralar gerilmeler neticesinde elastik olarak
ekil deitirir ve parada gzle grlebilecek oranda distorsiyonlar meydana gelir.
Aln birletirmelerde, kaynak dikiinin st blgesi, kk blgesine nazaran daha fazla
bzlr. Bu sebeple bu tip kaynakl birletirmelerde uzunlamasna, enine
arplmalara ek olarak asal arplma da meydana gelebilir. Asal arplmalar,
kaynak dikii boyunca levhada enine eilmelere neden olur. Bu etkiler ekil 4.3 te
gsterilmitir.

ekil 4.3 Bir aln kaynakl birletirmede distorsiyon

ke kaynaklarnda da, ekil 4.4 te grlebilecei gibi aln kaynandakine

benzer enine, boyuna bzlme ve asal distorsiyonlar grlr.

ekil 4.4 Bir T balantdaki distorsiyon

25

Farkl tekniklerle, kaynak ilemi sonucunda oluacak distorsiyonlar engellenebilir.

Bu tekniklerden birinde para kaynak ilemi sonunda olumas istenen geometride
yerletirilir ya da kaynak esnasnda distorsiyona uramas engellenir. Bir baka
teknikte ise, kaynak metali, simetri ekseninin her iki tarafnda dengeli olacak ekilde
konstrksiyon tasarlanr ve bu dizayn dorultusunda kaynak yaplr. Seilen kaynak
yntemi ve kaynak sras, distorsiyon ve artk gerilme oluumunda ok etkili
parametrelerdir. Distorsiyona urayan kaynakl paralar eer gerek grlrse,
kaynak ileminden sonra sl ilemlerle dorultulabilir.

Kaynakl parada meydana gelen artk gerilme ve distorsiyonlar, malzemelerin

krlma davrann etkiler. Dk deerlerdeki harici gerilmelerde dahi burkulma ve
gevrek krlma meydana gelir. Parada artk gerilme ve distorsiyonlarn birlikte
olmas halinde, burkulma beklenenden ok daha dk bas zorlamalarnda meydana
gelir. eki halinde ise, dk toklua sahip kaynak blgelerinde artk gerilmeler
yksek lokal gerilmelere sebep olur ve sonu olarak dk deerlerdeki gerilmeler
tarafndan ilerletilebilen gevrek tip atlaklar oluturulabilir. laveten artk gerilmeler
yorulma ve korozyon hasarlarn da arttrr.

Kaynakl paralarda, kaynak ilemi neticesinde meydana gelen artk gerilmeleri

azaltmak iin sl ilemler uygulanabilir. Isl gerilim giderme ilemlerinde para
malzemesinin akma snr, plastik ekil deiiminin oluabilecei daha dk
seviyeye drlr ve bylece gerilmeler azaltlr. Isl gerilim giderme ilemlerinden
parann mekanik zellikleri de etkilenir. rnein, kaynakl parada snn etkisi
altndaki blge temperlenerek kaynak dikiindeki artk gerilmeler azaltldnda,
elik paralarn gevrek krlmaya kar direnci artar.

Kaynakl metal yaplarda gvenilirliin arttrlmas ok nemlidir. Mhendislerin

tasarm aamasnda, artk gerilme ve distorsiyonun etkilerini, sreksizliklerin
varln, parann mekanik zelliklerini, tahribatsz deney artlarn ve toplam imalat
maliyetlerini gz nnde bulundurmalar gerekmektedir.

26

4.3 Artk Gerilmelerin Oluumu

Kaynak ilemi neticesinde kaynakl parada meydana gelen artk gerilmeler,

kendilerini oluturan mekanizmalara gre; yapsal uyumsuzluk ya da sl genlemeler
sonucunda oluan gerilmeler olarak snflandrlabilir.

4.3.1

Yapsal Uyumsuzluk Neticesi ile Meydana Gelen Artk Gerilmeler

ekil 4.5 te gsterilen farkl uzunluktaki ubuklarn u blgelerinden birbirine

birletirilmesi rnei artk gerilme olumasna ait klasik bir rnektir ( Grong, 1989 ).
Ksa ubukta Q eki gerilmeleri, uzun ubuklarda ise P ve P bas gerilmeleri
meydana gelmektedir.

ekil 4.5 Farkl uzunluktaki ubuklarn u blgelerinden birletirilmeleri

sonucu oluan artk gerilmeler

ekil 4.6 da ise stma ve soutma evrimi sebebiyle oluan artk gerilmeler
aklanmtr. (Grong, 1989 ) Uzunluk ve kesitleri ayn alamsz yap eliinden
adet ubuk, ularndan iki rijit para ile birletirilmitir. Bu iki para ve ortadaki
ubuk 595C ye stlm, dtaki iki ubuk oda scaklnda tutularak, orta ubuk
oda scaklna kadar soutulmutur. ekil 4.6 da, sistemde meydana gelen artk

27

gerilmeleri gstermek iin, orta ubuktaki gerilmelerin scaklk ile deiimi grafik
olarak gsterilmitir. Dta bulunan iki ubuk, ortadaki ubuun deformasyonuna
kar koyar. Bu sebepten dolay, dtaki iki ubuktaki gerilmelerin her biri, orta
ubuktaki gerilme deerinin yarsna eittir ve ters yndedir.

ekil 4.6 Tesbit edilmi ubuun stlmasnn artk gerilmeler zerine etkisi

Orta ubuk stlmaya baladnda, ubukta bas gerilmeleri oluur, nk

ubuktaki genleme, dtaki ubuklar tarafndan engellenir. Orta ubuktaki scaklk
arttka, AB izgisinde gsterildii gibi bas gerilmeleri artar. Bas halindeki akma
dayanmna (B noktas) 170C scaklk deerinde ulalr. Scaklk bu deerin
zerine karken, orta ubuktaki gerilme, BC erisinden grlebilecei gibi
scaklkla azalan akma dayanm ile snrldr. Orta ubuk 595C scakla ulatnda
stma ilemi C noktasnda kesilir.

28

Souma ilemi esnasnda, orta ubukta elastik davran grlr. Orta ubukta
gerilme deeri aniden der, bas halinden eki haline dnr ve ksa bir srede D
noktasndaki akma dayanmna ular. Scaklk daha da derken, orta ubuktaki
gerilme tekrar DE erisi ile gsterilen scakla bal akma dayanmyla snrl kalr.
Bylece orta ubukta, oda scaklnda akma dayanmna eit bir artk eki gerilmesi
meydana gelir. Dtaki ubuklarda ise, bas artk gerilmeler bulunur ve orta ubuktaki
gerilme deerinin yarsna eittir.

Eer B ve C noktalar arasnda orta ubuun stlmas kesilip oda scaklna

kadar soutulsa idi, akma gerilmesinin seviyesi, DE erisi zerine ulaana kadar,
eki gerilmesi BE ye paralel bir hat boyunca elastik olarak oluur, oda scaklna
gelindiinde ise, artk gerilmelerin son durumu ayn kalrd.

4.3.2

Isl Gerilmeler Neticesinde Meydana Gelen Artk Gerilmeler

ekil 4.7 de kaynak ilemi esnasnda scaklk ve gerilmelerdeki deiiklikler

ematik olarak gsterilmitir. Bir levha zerinde x-x dorultusu boyunca kr bir paso
oluturulmutur. Yerel bir O noktasnda, v sabit hzyla hareket eden kaynak ark
ekil 4.7-a da gsterilmitir.

x-x dorultusu zerinde A,B,C ve D noktalarndaki scaklk dalm ekil 4.7-b

de aklanmtr. Kaynak ark nndeki A-A kesitinde, kaynak sebebi ile oluan
scaklk deiimi hemen hemen sfrdr. Kaynak ark gerisindeki B-B kesitinde ise
scaklk dalm diktir. Kaynak ark gerisindeki C-C kesitindeki scaklk dalmnda
diklik daha azdr. ok geride kalan D-D kesitinde ise scaklk deiimi neredeyse
sfrdr ve uniform bir dalma sahiptir.
A-A, B-B, C-C ve D-D kesitlerindeki x ynndeki gerilmelerin dalm ( x)
ekil 4.7-c de verilmitir. A-A kesitindeki kaynak sebebiyle meydana gelen sl
gerilmeler sfrdr. Kaynak dikii altndaki B-B kesitindeki gerilmeler de sfra
yakndr nk sv metal yk tamaz. Isnn etkisi altndaki blgelerdeki gerilmeler,

29

bas gerilmeleridir nk dk scaklktaki evre metaller (esas metal) bu blgelerin

genlemesini engeller. Kaynak ark yaknndaki metal scakl ok yksektir ve
sonu olarak akma dayanmlar dktr. Bas gerilmeleri, metalin mevcut
scaklndaki

akma seviyesindedir. Kaynak

blgesinden uzaklatka bas

gerilmelerinin deeri bir maksimum deeri ular. Denge artlarndan dolay belirli
bir uzaklkta, eki gerilmelerinin, snn etkisi altndaki blgelerdeki bas gerilmeleri
ile dengelenmesi gerekir. B-B kesitindeki bu denge durumu ve gerilme dalm
ekil 4.7-c de ifade edilmitir.

ekil 4.7 Scaklk ve Gerilme Dalm

30

C-C kesitinde, kaynak metali ve snn etkisi altndaki blge artk soumutur ve
bzlmeye balar. Bu nedenle kaynak metali eki gerilmelerine sebep olur. ekil
4.7c de, gerilme dalmndan da grlecei gibi oluan eki gerilmeleri, esas
metaldeki bas gerilmeleri tarafndan dengelenmitir.

Artk gerilmelerin son durumu D-D kesitinde gsterilmitir. Bu kesit boyunca,

kaynak dikiinden uzakta esas metalde bas gerilmeleri, kaynak dikii ve snn etkisi
altndaki blgelerde ise ok yksek eki gerilmeleri meydana gelmitir. Tm bu
gerilme dalmlar ekil 4.7-c de gsterilmitir.

31

BLM BE

SONLU ELEMANLAR YNTEM VE ANSYS

Mhendislerin karlatklar karmak ve zor fiziksel problemlerin zmnde

kullandklar yntemler genel olarak ikiye ayrlr.

Analitik zm Yntemleri

Saysal zm Yntemleri

Mhendislikte karlalan birok problemi analitik yntemler ile zmek

mmkn deildir. Analitik zmler, sadece basitletirilmi baz zel haller iin elde
edilebilir. Geometrisi, malzeme zellikleri ve snr artlar karmak problemleri
yaklak olarak zebilmek amacyla, kabul edilebilen sonular veren saysal
yntemler kullanlmaldr.

Sonlu elemanlar yntemi, saysal yntemler ierisinde nemi gn getike artan,

mhendisler tarafndan tercih edilen ve yaygn olarak kullanlan bir yntemdir.

Saysal

yntemlerin

ou,

bilgisayarlarn

yaygn

olarak

kullanlmaya

balanmadan nce gelitirilerek kullanlm ve daha sonradan bilgisayara

uygulanmtr. Ancak sonlu elemanlar yntemi bilgisayar geliiminin bir rndr ve
dier saysal yntemlerden fark, yksek hzl bilgisayarlara ok daha uygun
zelliklere sahip olmasdr.

Sonlu elemanlar ynteminin statik analiz, akkan mekanii, s transferi,

elektromanyetik analiz ve akustik gibi birok fiziksel olayn zmnde uygulama
alan bulmas ve bilgisayarlara uygulanmas kolay bir algoritmaya dayanmas

32

karlalan problemlerin zmnde yaygn olarak kullanlmasn salamtr.

( Kocabak, 2000 )

5.1 Sonlu Elemanlar Yntemi Admlar

Sonlu elemanlar yntemi srekli ortamlara genellikle u admlar ile uygulanr

( Kurtay, 1980 ) :

Srekli ortam, eri ya da yzeyler ile belirli ekilde ve sayda sonlu

elemanlara blnr. ekil 5.1 de zm blgesi gen elemanlara blnmtr.

ekil 5.1 zm Blgesinin gen elemanlara blnmesi

Sonlu elemanlar, birbirlerine ve srekli ortama belirli sayda dm

noktalar ile balanrlar. Bu noktalarn yer deiimleri ya da dnmeleri problemin

bilinmeyenleridir. rnein ekil 5.1 ve ekil 5.2 de gen elemanlarn keleri
dm noktalardr ve bunlar iki dorultuda hareket ederler yani iki serbestlik
derecesine sahiptirler. Bu demektir ki, gen eleman alt serbestlik derecesine
sahiptir ve bilinmeyen says altdr. Bunlara dm yer deitirmeleri ad verilir.

Serbest deikenlerin sonlu eleman ierisindeki deiimleri deiken

fonksiyonlar ya da deiken modelleri ile ifade edilir.

33

ekil 5.2 Bir gen sonlu eleman ve dm noktalar

Sonlu eleman deformasyon hali, deformasyon yer deiim balantlar

kullanlarak, gerilme hali, gerilme deformasyon bantlar kullanlarak dm yer

deiimleri cinsinden ifade edilmektedir.

Sonlu elemana etki eden tm i ve d ykler dengede olmaldr. Bunun iin

minimum enerji prensibi kullanlarak denge denklemleri kurulur.

Kurulan bu denge denklemleri, her bir sonlu eleman iin ayr ayr yaplarak,

ayn dm noktasna komu elemanlardan gelen etkiler toplanr. Bylece dm

yer deitirmeleri hesaplanr.

Srekli ortamn snrlarndaki artlar kullanlr ve denklem takm zlr.

Bylece dm yer deitirmeleri hesaplanr.

Bulunan yer deitirmeleri yardmyla elemanlardaki deformasyon hali,

gerilme hali bileenleri ve istenirse asal gerilmeler hesaplanr.

5.2 ANSYS Sonlu Elemanlar Yntemi Paket Program

ANSYS, SAP 80/90/2000, NASTRAN, IDEAS, ADAMS, LUCAS, MARC,

ABAQUS, FLOTRAN vs. dnyada ok kullanlan sonlu elemanlar yntemine dayal
paket programlardr.

34

ANSYS program 1970 li yllardan beri Amerika daki Swanson Analysis System
irketi tarafndan gelitirilen bir sonlu elemanlar analiz sistemidir. Bu yazlm
sayesinde, yaplmas ok zor ilemler kolayca ve ksa srede gerekletirilerek ve
zmn grselletirilmesi ile de sonularn daha anlalr olmas salanmaktadr.
(ANSYS Theory Manual Release 5.4, 1998 )

Sonlu elemanlar yntemine dayal programlarn analizlerde takip ettikleri ilem

sras genel olarak hemen hemen ayndr. Takip edilen ilem sras genel hatlaryla
yedi admda zetlenebilir.

5.2.1

Modelin Oluturulmas

zm istenen problem geometrisi kullanlan paket program ierisinde ya da

CAD programnda oluturulur. Model baka CAD programnda oluturulursa, IGES,
DXF, SAT gibi dntrc formatlar ile transfer edilebilir

5.2.2

Sonlu Eleman Seimi

Bu blm iin kullancnn sonlu eleman yntemi ile ilgili yeterince bilgi sahibi
olmas gerekir. zm istenen cismin geometrisi, analizin tipi (mukavemet, s
transferi, manyetik analiz gibi) ve snr artlar eleman seimini etkiler. Sonlu eleman
paket programnn ktphanesinden ya da kullancnn model geometrisine ve
problem tipine uyumlu bir eleman tanmlamas ile eleman seimi yaplabilir. rnein
ANSYS paket programnda farkl analiz tipleri iin yaklak olarak 140 adet eleman
bulunmaktadr.

5.2.3

Sonlu Elemanlar Modelinin Oluturulmas

Karmak olan model geometrisi daha kk ve davran bilinen elemanlara

blnerek sonlu elemanlar modeli oluturulur. Model ne kadar hassas olarak kk
elemanlara blnrse, elde edilecek sonular da geree o kadar yakn deerlerde

35

olacaktr. Ancak fazla eleman says demek modeldeki bilinmeyen saysnn da

artmas demektir ki bu da bilgisayarlarda daha fazla hesaplama yaplmas anlamna
gelir ve sonucun elde edilme sresi uzar. Genellikle sonlu elemanlar paket
programlar otomatik olarak sonlu elemanlar modelini olutursalar da, baz hassas
blgeler zerinde dzeltmeler yapmak gerekebilmektedir.

5.2.4

Malzeme ve Eleman Sabitlerinin Belirlenmesi

Elastisite modl, poisson oran, younluk, s transfer katsays gibi malzeme

zellikleri ve seilen eleman ve analiz tipine gre kesit alan, atalet momenti gibi
deerler sabit olarak ya da bir deikene baml olarak kullanc tarafndan
belirlenmelidir.

5.2.5

Yk ve Snr Koullarnn Belirlenmesi

Model zerine gelen ykler belirlenir. Bu aamada modelin balant ekilleri

kullanc tarafndan doru bir ekilde tanmlanmaldr.

5.2.6

zm

Bu aamada sonlu elemanlar modelinin denklemleri, seilen bir matris zm

yntemi vastasyla zlr.

5.2.7

Sonularn Deerlendirilmesi

Elde edilen analiz sonularnn liste halinde ya da grafiksel olarak ekranda

grntlenmesi ilemidir.

36

BLM ALTI

KAYNAK LEMNN MODELLENMES

ve SMULASYONU

6.1 Teorik alma

ANSYS Sonlu elemanlar yntemi yardmyla kaynak ilemi sonucuyla meydana

gelen artk gerilmelerin dalm hesaplanmtr. Teorik olarak sl ve mekanik
modeller ile analiz yaplr.

6.1.1

Isl Model Analizi

Bir hacim, herhangi bir yzey, S, tarafndan snrlanrsa, s aknn denge ilikisi
u ekilde ifade edilir.

Rx Ry Rz
+
+
) + Q ( x, y , z , t )
x
y
z

= C

T ( x, y, z , t )
....................................................................................... 6.1
t

Rx, Ry, Rz birim alandaki s ak oranlar,

T(x,y,z,t) geerli olan scaklk,
Q(x,y,z,t) i s retim oran,
younluk,
C zgl s,
t ise sreyi ifade etmektedir.

37

Model daha sonra Fourier s ak denklemini de dikkate alarak tamamlanr.

Rx = k x

T
................................................................................................ 6.2a
x

Ry = k y

T
................................................................................................ 6.2b
y

Rz = k z

T
................................................................................................ 6.2c
z

kx, ky, kz x,y, ve z eksenlerindeki sl iletkenlikleri ifade etmektedir.

Non-lineer malzeme zelliklerini de dikkate alrsak, kx, ky, kz, , C parametreleri
snn fonksiyonudur. 6.2a, 6.2b ve 6.2c denklemlerini 6.1 denkleminde yerine
yazarsak;

T
T
(k x
) + (k y
) + (k z
) + Q = C
.................................... 6.3
x
x
y
y
z
z
t

6.3 denklemi s iletimini kat cisme evrildii diferansiyel denklemdir. Balang

ve snr artlarnn kabulleri ile de genel zm salanabilir.

Balang artlar;
T ( x, y, z , 0) = To( x, y, z ) ............................................................................... 6.4

Snr artlar;

(k x

T
T
T
Nx + ky
N y + kz
N z ) + qs + hc (T T ) + hr (T Tr ) = 0 ............. 6.5
x
y
z

Nx, Ny, Nz, snra normali izilen harici kosins,

38

hc, konveksiyon ile s transferi katsays,

hr, radyasyon ile s transferi katsays,
qs, snr s ak,
T, evre scakl,
Tr, radyasyon s kayna scakln tanmlamaktadr.
Radyasyon s transferi katsays da u ekilde ifade edilir;

hr = F (T 2 + Tr2 )(T + Tr ) .......................................................................... 6.6

, Stefan-Boltzmann sabiti,
, etkin yaynm,
F, konfigrasyon faktrn ifade etmektedir.

Yksek scaklk evrimine dayal kaynak ileminde, scakla bal malzeme

zelliklerini de gz nnde bulundurarak, geici scaklk, iki zaman aral teleme
yntemi ile hesaplanr.

T ( ) = T (t t ) +

[T (t t ) T (t 2t )] ............................................... 6.7

Scakla bal malzeme katsaysn g ile simgelersek, yani T()nin bir

fonksiyonu olarak ifade edersek, t anndaki malzeme katsaysn u ekilde
tanmlayabiliriz;

g=

1 t
g[T ( )]d .................................................................................. 6.8
t t t

6.1.2

Mekanik Model Analizi

Mekanik model ile ilikili olarak iki adet basit denklemler seti vardr. Bunlar
denge denklemleri ve yap denklemleridir.

39

Denge Denklemleri

ij j + bi = 0 ............................................................................................... 6.9a
ij = ji ....................................................................................................... 6.9b
ij, gerilme,
bi, ktle kuvvetini simgeler.
Yap Denklemleri ( sl elasto-plastik malzemeler )

Termal elasto-plastik malzeme modeli, Von Mises elastikiyet kriteri ile izotropik
uzama sabitletirme kuralna dayanr. Gerilme - uzama ilikileri;
[d ] = [ D ep ][d ] [C th ]dT ......................................................................... 6.10

[ D ep ] = [ D e ] + [ D p ] ...................................................................................... 6.11
[De], elastik rijitlik matrisi,
[Dp], plastik rijitlik matrisi,
[cth], termal rijitlik matrisi,
d, gerilme art,
d, uzama art,
dT, scaklk artn ifade etmektedir.

Termal elasto-plastik analiz, non-lineer bir problem olduundan dolay, burada

oalan hesaplama yntemi kullanlr ve artan gerilimi Newton-Raphson metodu ile
salayabiliriz.

40

6.2 Kaynak leminin Sonlu Eleman Analizi

6.2.1

Problemin Tanm

Bu almada, kaynakl birletirmelerin en yaygn biimi olan aln kayna ile

birletirme neticesinde meydana gelen artk gerilmeler ANSYS 5.4 sonlu elemanlar
paket program kullanlarak analiz edilmitir.

Kaynakl para 2 boyutlu modellenerek, kaynak dikiinin elektrik ark kayna

yntemiyle tek pasoda oluturulduu kabul edilmitir. ncelenen para ekil 6.1 ve
ekil 6.2 de gsterilmitir.

ekil 6.1 Modelin llendirilmi 2 boyutlu grn

41

ekil 6.2 Aln kaynakl parann 2 boyutlu grn

6.2.2

Sonlu Elemanlar Analizi Aamalar

Aln kaynakl birletirmelerde meydana gelen artk gerilmelerin sonlu elemanlar

yntemiyle analizi iin ekil 6.2 de gsterildii gibi model elemanlara blnmtr.
Eleman seiminde hassas bir analiz yapmak amacyla Transient Thermal Solid
( Quad 4 Node 55 ) eleman seilerek mesh yaplmtr. Yapsal analizde de ayn
elemann elenii seilerek analiz yaplmtr. Modelin elemanlara blndkten
sonraki grnts ekil 6.3 deki gibidir.

42

ekil 6.3 Modelin elemanlara blnm grn

Model elemanlara blndkten sonra, paralarn ve kaynak metalinin malzeme

zellikleri girilir. Malzeme olarak St 37-2 elii seilmitir. Bu elie ait malzeme
zellikleri;
(younluk)

: 7841,72 kg/m3

k (s iletim katsays)

: 46,7 W/mK

c (zgl s)

: 437,36 j/kgK

(poisson oran)

: 0,3

Eo (elastiklik modl)

: 210GPa olarak kabul edilir.

Kaynak metali olarak ayn malzemenin scakla bal deiim gsteren s iletim
katsays ve entalpi deerleri girilir. Bu malzeme zelliklerine ait deerler
ekil 6.4de gsterilmitir. ( Teng et al., 2002 )

43

Malzeme zellikleri
Scaklk (C)

Sembol
---y
----E
----
----
*----k
x----c

zellik
Akma Mukavemeti
Elastiklik Modl
Genleme Katsays
Poisson Oran
letkenlik
zgl s

Birim
x10 Pa.
x 1011 Pa
x 10-5 m/mK
x 10-1
x 10 W/m2K
x 102 J/kgK
8

ekil 6.4 Kaynak metali malzemesine ait scakla bal malzeme deerleri

Malzeme zellikleri girilip, model elamanlara blndkten sonra balang

artlar da seilir. Kaynak metalinin balang scakl 1723K, esas metalinki ise
300K olarak kabul edilir.

6.2.3

Termal Analiz Sonular

Tm bu ykleme artlar altnda parann sl analizi zlerek, program sonular

veri dosyasna kayt edilir. Kaynak metalinden ana metale s geiinin farkl

44

zamanlardaki durumunu ekil 6.5, ekil 6.6, ekil 6.7, ekil 6.8 ve ekil 6.9 da
grebiliriz.

ekil 6.5 Kaynaktan 1 saniye sonra paradaki scaklk dalm

ekil 6.6 Kaynaktan 50 saniye sonra paradaki scaklk dalm

45

ekil 6.7 Kaynaktan 100 saniye sonra paradaki scaklk dalm

ekil 6.8 Kaynaktan 20 dakika sonra paradaki scaklk dalm

46

ekil 6.9 Kaynaktan 1 saat sonra paradaki scaklk dalm

ekil 6.5ten grlecei gibi, balang art olarak 1723K olarak kabul edilen
kaynak metali scakl 1 saniye sonunda 1550K ve 1411K scaklklarna
dmtr. Kaynak metalinden ana metale s iletimi balamtr.

ekil 6.6 da kaynak ileminden 50 saniye sonraki scaklk dalmn grebiliriz.

Ana metale s iletimi hzl bir ekilde srmektedir ve ana metalinin scakl
ortalama 400Ke ulamtr. Bu esnada kaynak metali scakla 750Ke kadar
dme gstermitir.

Kaynak ilemi zerinden 100 saniye sonraki parada oluan scaklk dalmn
ekil 6.7 de grebiliriz. Ana metal scakl 500K iken kaynak metali yaklak
olarak 600K civarndadr.

Yava yava homojen hale gelmeye balayan scaklk dalmn ekil 6.8 de
grebiliriz. Kaynak ilemi zerinden yaklak olarak 20 dakika gemitir ve para
ortalama 385K scaklktadr ve ortam scakl deerine soumaktadr.

47

Tamamen homojen hale gelen para scaklk dalmn ekil 6.9da grebiliriz.
Kaynak ileminden tam 1 saat sonraki bu dalmda neredeyse ortam scaklna
yaklalm olup ortalama 303K scaklk deeri grlmtr.

6.2.4

Yapsal Analiz Sonular

Termal analiz iin seilen Transient Thermal Solid ( Quad 4 Node 55 ) elemannn
yapsal analiz elenii kullanlarak ve modelin alt yzeyine UY=0 deplasman
uygulanarak yaplan yapsal analiz sonularn ekil 6.10, ekil 6.11, ekil 6.12 ve
ekil 6.13 de grebiliriz.

ekil 6.10 Von Mises Kriterine gre hesaplanan gerilmelerin dalm

ekil 6.10 da kaynak modelinin Von Mises Kriterine gre hesaplanan plastik
deformasyon blgelerini grebiliriz. En byk ekil deitirmelerin esas metal ile
kaynak metali arasndaki gei blgelerinde ve kaynak dikiinin st ksm ile kaynak
kknde olduunu ekilden grebiliriz.

48

ekil 6.11 x-ekseni ynndeki artk gerilmelerin dalm

ekil 6.11 de x-ekseni ynndeki artk gerilme dalmn grebiliriz. Kaynak

dolgusunun st ve orta yzeylerinde ok yksek artk gerilmelerin varl grlyor.
Kaynak metali ve esas metal birleme yzeylerinde ise eki gerilmelerinden bas
gerilmelerine ani yn deiimlerinin olduu grlyor.

ekil 6.12 de ise y-ekseni boyunca artk gerilmelerin dalmn grebiliriz.

Kaynak kk ve kaynak dolgusu orta yzeylerinde yksek artk gerilmeler
grlyor. Ayn ekilde kaynak metali ile esas metal birleme yzeylerinde artk
gerilme deerlerinin yksek olduu gzlemleniyor.

ekil 6.13 de ise alt yzeyine UY=0 deplasman uygulanan modelin analiz
neticesindeki deformasyon halini grebiliriz.

49

ekil 6.12 y-ekseni ynndeki artk gerilmelerin dalm

ekil 6.13 Modelin kaynak ilemi neticesinde deformasyon hali

50

BLM YED

SONU

7.1 Sonu

Tm kaynakl paralar az ya da ok distorsiyona urarlar ve daima para

ierisinde artk gerilmeler kalr. Kaynak ileminden sonra kalan gerilmeler parann
emniyetine nemli lde etki eder. Sistemdeki alma gerilmeleri ile birleen bu
artk gerilmeler, gevrek krlma ve gerilmeli korozyona sebep olurlar. Parada kalan
artk gerilmeler eitli gerilim giderme yntemleri ile giderilebilir.

Bu sebeplerden tr kaynak ilemi neticesinde oluan artk gerilmelerin nceden

tahmininin

yaplabilmesi

ve

kaynak

konstrksiyonunun

dizayn

nem

kazanmaktadr. Bilgisayar programlar ve sonlu elemanlar yntemi yardmyla

kaynak ilemi neticesinde paralarda oluabilecek artk gerilmeler nceden
belirlenerek tasarmclara byk kolaylklar salanr. Gelinen bu nokta nda
yaplan kaynak konstrksiyonu tasarmlar ok daha emniyetli ve ayrca daha az
maliyetli olur.

Analiz neticesinde elde edilen sl zm sonular, paralardaki s dalmnn

nasl gelitiini gsterir. Bu dalmn deneysel olarak ortaya karlmas, ok uzun
ve zahmetli deney dzenekleri gerektirmektedir.

Yapsal analizde ise, kaynak ilemi neticesinde sistemde kalan artk gerilmeler
gzlemlenmitir. Souma balangcnda malzemenin bzlmeye kar gsterdii
diren, kaynak metaline yakn blgelerde x ekseni boyunca yksek eki gerilmelerini
meydana getirir. Denge kuralna gre de kaynaktan uzak blgeler de bas gerilmeleri
oluur.

51

y-ekseni boyunca incelenen artk gerilmelerin, kaynak kk ve kaynak dolgusu

orta yzeyleri ile kaynak metali ve esas metal birleme yzeylerinde yksek
deerlerde olduu gzlemlenmitir.

52

REFERANSLAR

Karadeniz, S. ( 2000 ) Kaynak Makinalar. zmir. DEU Mh.Fak.Yaynlar

Ank, S.& Tlbenti, K.& Kalu, E. ( 1991 ) rtl Elektrot ile Elektrik Ark
Kayna. stanbul. Gedik Holding A..Yaynlar

Cerit, M.A. ( 1996 ) Makina Mhendislii El Kitab retim ve Tasarm El Kitab

Cilt 2. Ankara. TMMOB Mak. Mh. Odas Yaynlar

Tlbenti, K. & Kalu, E. ( 2001 ) Gaz Ergitme Kayna ve Oksijen ile Kesme.
Ankara. TMMOB Mak. Mh. Odas Yaynlar

Ning-Xu, M.A. & Ueda, Y. & Murakawa, H. & Maeda, H. ( 1995 ) FEM analysis
of 3D welding Residual Stresses and Angular Distortion in T-type fillet welds.
JWRI, 24, 115-122.

Klk, R. ( 1983 ) Kaynak blgesindeki scaklk dalm ve deiimine sl

zelliklerin, gizli ergime ssnn ve elektrod apnn etkisi. stanbul. T
Doktora Tezi

Wang, J. & Ueda Y. & Murakawa, H. & Yuan M.G. & Yang H.Q. ( 1996 )
Improvement in numerical accuracy and stability of 3D FEM analysis in
welding, Welding Journal, 129-134.

Prasad, N.S. & Narayanan T.K.S. ( 1996 ) Finite element analysis of temperature
distribution during arc welding using adaptive grid technique. Welding Journal,
123-128.

53

Michaleris, P. & Debiccari, A. ( 1997 ) Prediction of welding distortion. Welding

Journal. 172-181.

Jeong, S.K. & Cho, H.S. ( 1997 ) An analytical solution to predict the transient
temperature distribution in fillet arc welds. Welding Journal. 223-232.

Michaleris, P. & Sun, X. ( 1997 ) Finite element analysis of thermal tensioning

mitigating weld buckling distortion. Welding Journal. 451-457.

Dong, Y. & Hong, J.K. & Tsai, C.L. & Dong, P. ( 1997 ) Finite element modeling
of residual stresses in austenitic stainless steel pipe girth welds. Welding
Journal. 442-449.

Hong, J.K. & Tsai, C.L. & Dong, P. ( 1998 ) Assessment of numerical procedures
for residual stress analysis of multipass welds. Welding Journal. 372-378.

Nguyen, T.N. & Wahab, M.A. ( 1998 ) The effect of weld geometry and residual
stresses on the fatique of welded joints under combined loading. Journal of
Material Processing Technology, 77, 201-208

Teng, T.L. & Lin, C.C. ( 1998 ) Effect of welding conditions on residual stresses
due to butt welds. International Journal of Pressure Vessels and Piping, 75, 857864

Wu, A. & Syngellakis, S. & Mellor, B.G. ( 1999 ) Finite element analysis of
residual stresses in a butt weld. University of Southampton. Highfield,
Southampton.

Fricke, S. & Keim, E. & Schmidt, J. ( 2000 ) Numerical weld modeling a

method for calculating weld-induced residual stresses. Nuclear Engineering and
Design, 206, 139-150

54

Murugan, S. & Rai, S.K. & Kumar, P.V. & Jayakumar, T. & Raj, B. ( 2001 )
Temperature distribution and residual stresses due to multipass welding in type
304 stainless steel and low carbon steel weld pads. International Journal of
Pressure Vessels and Piping, 78, 307-317

Teng, T.L. & Fung, C.P. & Chang, P.H. & Yang W.C. ( 2001 ) Analysis of
residual stresses and distortions in T-joint fillet welds. International Journal of
Pressure Vessels and Piping, 78, 523-528

Teng, T.L. & Chang, P.H. & Tseng, W.C. ( 2002 ) Effect of welding sequences on
residual stresses. Computers and Structures, 81, 273-286

Kocabak, . & alkan, M. ( 2000 ) Makina Tasarmnda Sonlu Elemanlar

Yntemi. Sakaryav niversitesi Mhendislik Fakltesi Makina Mhendislii
Blm.

Kurtay, T. ( 1980 ) Sonlu Elemanlar Yntemine Giri. .T.. Makina Fakltesi

Yaynlar.

ANSYS Inc. ANSYS Theory Manual Release 5.4, Swanson Analysis System.
U.S.A. 1998

Grong, O. (1994) Metallurgical modeling of Welding. The Institute of Materials.