UDK = 355.71(497.

11 Vaqevo)"1945/2005"

Bojan B. Dimitrijevi}
Institut za savremenu istoriju
Beograd

JEDINICE GARNIZONA VAQEVO 1945-2005

Apstrakt: Tekst koji sledi nastao je na bazi originalne dokumentacije koja se ~uva u Upravi za organizaciju Ministarstva odbrane, uz
kombinaciju sa ostalom gra|om i izvorima, i predstavqa okvir za istoriju organizacije jedinica garnizona Vaqevo u periodu od zavr{etka
Drugog svetskog rata do dana{wih dana.

Po partizanskom osvajawu Vaqeva i zauzimawa okoline,

sredinom septembra 1944, grad i okolina bili su koncentracijska zona za glavninu partizanskih snaga (Narodnooslobodila~ka vojska, NOVJ1) koja je kasnije nastavila operacije prema Beogradu. Sa druge strane Vaqevo i okolina bili su mobilizacijski rezervoar za popunu postoje}ih partizanskih snaga
koje su u tom trenutku bile u Vaqevu i okolini. Mimo toga, od
vaqevskih omladinaca 4. oktobra formirana i potpuno nova
31. srpska NO brigada ja~ine 1200 boraca. Ova brigada bila je
ukqu~ena u sastav 36. vojvo|anske, potom 21. srpske partizanske divizije, u okviru koje se kasnije posle rata bazirala u
Aleksincu.2
1
2

Jugoslovenska armija od 1. marta 1945, odnosno Jugoslovenska narodna

armija, od 22. decembra 1951.
Nikola Ani}/Sekula Joksimovi}/Mirko Guti}, Narodnooslobodila~ka
vojska Jugoslavije, Beograd 1982, str. 740-741. Za detaqniju informaciju o
anagaovawu snaga NOVJ-JA u 1945 u Vaqevskom kraju videti: Bojan
Dimitrijevi}, Odmetnici i Oslobodioci (progon ostataka Jugoslovenske vojske u Otaxbini u vaqevskom kraju, u drugoj polovini 1945. godine),
Glasnik Istorijskog arhiva u Vaqevu, broj 31, Vaqevo 1997, str. 175-196.
67

Bojan Dimitrijevi}

U vaqevskom kraju formirane su potom i jedinice Korpusa

narodne odbrane Jugoslavije (KNOJ), za kontrolu teritorije, i
to 2. brigada 5. srpske divizije narodne odbrane, sa sedi{tem u
Vaqevu. Ova jedinica je nastala 27. novembra 1944. godine od mobilisanih boraca i qudstva Vaqevskog vojnog podru~ja. Mesec
dana docnije, 23. decembra od ove jedinice nastala je 2. brigada,
koja je u vreme osnivawa imala oko 2740 pripadnika rasutih po
vaqevskom, {aba~kom, ui~kom i ~a~anskom kraju.3 Jedinice 2.
brigade obrazovale su smene koje su straarile na Drini i motrile na bosansku stranu gde su se jo{ uvek vodile borbe.
Razbijawe snaga Jugoslovenske vojske u Otaxbini (JVuO) |enerala Mihailovi}a i wihova potowa likvidacija na Sutjesci
sredinom maja 1945. godine done}e i promene u Srbiji. Atomizirane snage JVuO kako su znale i umele, kretale su se ka Srbiji radi izbegavawa likvidacije koje su u masama vr{ile snage Jugoslovenske armije i KNOJ-a. U ovakvoj situaciji vojni vrh nove
Jugoslovenske armije odlu~io je da u Srbiju radi likvidacije
reakcije i spre~avawa ponovne organizacije Mihailovi}evih
snaga uputi tri kraji{ke divizije da garnizoniraju u Srbiji.
Ove snage: 4, 5 i 10. divizija do}i }e posle prestanka operacija u
Srbiju i tokom druge polovine predstavqa}e glavne progonioce Mihailovi}evih grupica na teritoriji koju je otprilike
ome|ivala stara granica do srpsko-turskih ratova 1876. godine.
Od ovih kraji{kih divizija 4. je posela teritoriju nekada{we
Drinske divizije, 10. otprilike teritoriju [umadijske divizije, a 5. otprilike teritoriju nekada{we Timo~ke divizije stare
srpske vojske.4
Prve nedeqe jula 1945. u zapadnu Srbiju stigla je 4. kraji{ka
narodnooslobodila~ka udarna (NOU) divizija. Komanda ove
divizije sa pri{tapskim jedinicama i podoficirskom {kolom
smestila se u samo Vaqevo, a tu je stigla i 11. kraji{ka NOU
brigada. U [abac je do{la 8. kraji{ka NOU brigada, a tu je do
1. avgusta bila i Artiqerijska brigada ove divizije, kada je i
3
4
68

Milan Borojevi}, Titovi grani~ari, Beograd 1983, str. 371-372.

Razvoj Oruanih snaga SFRJ 1945-1985, (Razvoj OS SFRJ), kw. 3/1, Beograd 1988, str. 44.

Jedinice garnizona Vaqevo 19452005.

ona predislocirana u Vaqevo. [esta kraji{ka NOU brigada

smestila se u Gorwi Milanovac. ^etvrta kraji{ka divizija,
pod komandom partizanskog pukovnika Petra Vujnovi}a i politi~kog komesara majora Du{ana Dozeta dobila je u nadlenost
brigu o teritoriji koja je obuhvatala zapadnu Srbiju od Drine
na zapadu do beogradskih posavskih sela, obronaka Kosmaja,
Rudnika i Morave na istoku.5 Po dolasku 4. kraji{ke divizije,
posao postoje}oj brigadi KNOJ-a }e biti olak{an: i pripadnici kraji{kih brigada ukqu~i}e se u motrewe Drine u smenama, a
svi }e zajedno, rasuti na ~ete, vodove, grupe, i zasede posesti i
vaqevski kraj kao i druge predele zapadne Srbije. U Vaqevskom
kraju od snaga 2. brigade KNOJ-a bio je 1. bataqon ~ija je prva
~eta davala obezbe|ewe Vojnotehni~kom zavodu (ranije VISTAD-u) u samom gradu, druga ~eta je posedala Lajkovac a weni
vodovi bili su i u Bogova|i i Slavkovici, tre}a u Bre|u i kona~no ~etvrta ~eta bila je u Brankovini sa vodovima raspore|enim kod sreskih odeqewa OZN-e u Kamenici i na Ubu.6
Ovim predislocirawem kraji{nika u Vaqevo nastao je problem sme{taja trupa, pa je nare|eno da se logor osu|enika na prinudni rad u kome je bilo 1050 qudi do 27. jula 1945. godine izmesti iz Vaqeva i tako napravi prostor za stanovawe jedinicama
JA. U Ni{ je upu}eno 700, a u Poarevac 350 ovih logora{a, i
tako je bilo mogu}e sme{tawe i artiqerijske brigade 4. divizije, a i komotniji ivot za sve jedinice u varo{i.7 Ubrzo posle
dolaska 4. kraji{ke divizije wene izvi|a~ke jedinice po~ele su
da krstare terenom u potrazi za ~etni~kim bandama, odmenticima i reakcijom...8
U isto vreme bazirala je kratko u Vaqevu i 1. protivavionska
brigada, koja je direktno bila pot~iwena 1. armiji, u ~ijem je sastavu ina~e i bio vaqevski garnizon.9
Posle izuzetno te{ke zime 1945-46, progon odmetnika biv{e
JVuO na terenu su vr{ile snage KNOJ-a, Narodne milicije i
5
6
7
8
9

Arhiv Vojnoistorijskog instituta (AVII), fond NOB-a, k. 771A, 8-3.

AVII, NOB, k. 771A, 36/3/3 i 4-1/4.
Isto, k. 771A, 23/2/3 i k. 772A, 10/2.
Isto, k. 771A, 25/2/3.
Ugqe{a Krsti}, Najlep{i poziv na svetu, Beograd 1995, str. 106.
69

Bojan Dimitrijevi}

OZN-e, a snage armije okrenule su se mirnodopskim zadacima,

koje su u ovom periodu bile demobilziacija nekoliko kontigenata boraca, potom od jeseni 1946. i prijem novih regruta. Jedinice 4. divizije postale su prava mirnodopske, ne razlikuju}i se
po zadacima od ostalih snaga JA. Ipak, vrlo brzo nasta}e nova
politi~ka isku{ewa koja }e na armiju, pa i na ovu diviziju uticati pre svega u organizacijskom smislu.
Jo{ po~etkom 1948. godine, dakle pre sukoba sa Sovjetima, nare|ene su velike organizacijske promene u armiji. Dotada{we
komande armija i armijskih oblasti preformirane su u komande
vojnih oblasti ili su preimenovane.10 Garnizon Vaqevo u{ao je
u sastav Tre}e vojne oblasti, nastale od ranije komande 1. armije, sa komandom u Ni{u, i od jedinica 1. i 5. armije. Tako je ova
armija pokrila Srbiju (bez Beograda i Vojvodine), Kosovo i
Metohiju i Makedoniju. U okviru ove oblasti formirane su dve
armije: 8. u Skopqu (ranija 5. armija) i 9. u Kragujevcu (od 1. armije). Vaqevska divizija bila je u Kragujeva~koj armiji. Reorganizaciju je dodatno pogor{ala ~iwenica da je do{lo do prekida
odnosa sa Sovjetskim Savezom, sredinom marta 1948, a ~iji su
vojni savetnici imali mogu}nost da upoznaju strukturu, raspored i druge jugoslovenske vojne tajne u periodu do tog trenutka, a
sasvim mogu}e i novi plan organizacije. Zbog toga je jugoslovenski General{tab, ve} 14. maja 1948. izdao naredbu da se kompletno prenumeri{u svi sastavi od armija do samostalnih bataqona, izmene brojevi vojnih po{ta koje su skrivale prave formacijske nazive. Na taj na~in je trebalo oteati identifikacije jedinica i pra}ewe kretawa i stawa vojnih efektiva JA. Plan
je simboli~no nazvan ^elik. U slede}em periodu, tokom leta
1948. godine, sve divizije, brigade, pukovi i samostalni bataqoni i ~ete dobili su druge brojne nazive a neke i nova mesta
dislokacije. Promena numeracija jedinica imala je ciq da za{titi tajnost novog rasporeda JA. U jedinicama kopnene vojske
ratni brigadni sistem zamewen je pukovskim. Puk je uzet kao
10 Oruane snage SFRJ 1941-1981, Beograd 1981, str. 160; Razvoj Oruanih
snaga SFRJ, kw 3-3, Kopnena vojska, Beograd 1986, str. 513-514.
70

Jedinice garnizona Vaqevo 19452005.

najpovoqnija organizacijska forma za obrazovawe divizije

trojne formacije, ali i za samostalno delovawe.11 Nazivi jedinica su vojnicima poznati samo kao vojne po{te sa ~etvorocifrenim brojem. Tako se kao praksa ustalilo da vojnik odslui
vojni rok i ne zna u kojem je puku bio u kadru, sem ako jedinica
nije imala nekakvu ratnu tradiciju, onda ju je mogao znati po
imenu iz rata. Planirana pre sukoba, sprovedena sa dodatnim
motivom da se Sovjetima i neprijateqskim susedima otea
pra}ewe aktivnosti u JA, ova preformacija je ukinula jednu od
glavnih oslonaca partizanske ratne pro{losti: originalne nazive brigada koji su u najve}em delu imali i regionalnu/nacionalnu oznaku. U vaqevskom slu~aju naziv kraji{ka. Umesto slavnih divizija i brigada sada su u armijskom stroju stajale divizije i pukovi koji su imali samo broj~anu oznaku. Na taj na~in
stvoren je novi jugoslovenski armijski profil, koji se oslawao
na partizanske tradicije, ali je imao svu drugu formu zvani~ne
jugoslovenske armije, bez posebnih regionalnih osobina.12
^etvrta kraji{ka divizija preimenovana je u 12. streqa~ku
diviziju (vp 1012), a wene brigade postale su pukovi. Tako su 6, 8.
i 11. kraji{ka postale 53. (vp 1199), 93. (vp 1416)13 i 160. (vp 2387)
streqa~ki puk, a artiqerijska brigada 39. artiqerijski puk (vp
3170). Van Vaqeva je bio 53. puk, u Gorwem Milanovcu, a jedan
bataqon 93. puka bio je u sastavu Pe{adijskog vojnog u~ili{ta
u Kragujevcu. Od pri{tapskih jedinica po ovoj organizaciji
divizija je imala 12. bataqon za vezu (vp 4578) i 12. divizion
protivavionske odbrane (vp 4166). U Koceqevi se nalazio 12.
protivtenkovski divizion (vp 3382). U ratnom razvoju u diviziju su ulazili jo{ i 12. pionirski i 12 medicinsko-sanitetski
bataqon koje su bile ratne jedinice. Vaqevska 12. divizija je bila jedna od re|ih divizija JA koja je prema planu ratnog razvoja
sebe razvijala u tri divizije. Zbog wenog poloaja mogu}e da je
11 Razvoj Oru`anih snaga SFRJ 1945-1985, Kopnena vojska kw. 3/1, Beograd
1988, str. 43-44, 57-67.
12 Razvoj OS SFRJ, kw. 3/1. str. 44. Nar. str. pov. 902, 20. septembar 1948.
13 8. kraji{ka NOU brigada, ratna sje}awa, Beograd 1982.
71

Bojan Dimitrijevi}

predstavqala rezervu jer nije bila u prvom e{alonu snaga JA

okrenutih prema neprijateqskim dravama narodne demokratije. Po ovom planu komanda 12. sd. razvijala je jo{ i 120. i 130.
streqa~ku diviziju, od kojih je prva imala ratni razvoj u
Vaqevu, a druga prvo u Beogradu, a od kraja 1949, ili po~etkom
1950. u Obrenovcu. Sve jedinice divizije imale su trostruki
ratni razvoj. Tako je vaqevski 160. puk razvijao jo{ i 356. i 417.
streqa~ki puk, gde su onda sva tri puka formirala 130.
streqa~ku diviziju, potom 93. puk jo{ i 331. puk a od svog
bataqona u Kragujevcu 169. streqa~ki puk. Ova tri puka formirala su ratnu 12. diviziju. Milanova~ki 53. puk razijao je jo{ i
207. i 242. streqa~ki puk za ratnu 120. diviziju. Kona~no, 39.
artiqerijski puk razvijao je jo{ i 197. u Vaqevu i 279. u Obrenovcu, za 120. odnosno 130. ratnu diviziju, a sam je ostajao i daqe
u 12. diviziju po ratnoj formaciji. Pomenuti samostalini
bataqoni i divizioni razvijali su se tako|e trostruko u 12, 120.
i 130. bataqon odnosno divizion, i ulazili u sastav svojih ratnih divizija.14
Kao {to smo rekli, vaqevska divizija ulazila je u sastav kragujeva~ke 9. armije, koja je bila u sastavu 3. vojne oblasti (Ni{).
Od ostalih jedinica 9. armije u Lajkovcu je bazirao 305. pionirski puk (vp 4135). Ova jedinica koja je u ratu bila u sastavu iste
armije tako|e je imala veoma ambiciozan razvoj u ratu: puk je
formirao 394. i 415. pionirski puk Rezerve Vrhovne komande
(RVK), a za potrebe 9. armije 50. maskirni bataqon i 61. vodosnabdeva~ku ~etu. Za beogradski ratni 14. korpus, trebalo je da
se razvije 240. pionirski bataqon. Pored 305. puka u Lajkovcu je
bila i 30. plamenobaca~ka ~eta (vp 5773) 9. armije15.
U ratnom razvoju (1949-1950) na oglas mobililizacije, u Lajkovcu se formirala komanda 17. tenkovske divizije sa 17.
bataqonom za vezu. Komandu ove divizije razvijala je Komanda
tenkovskih i motorizovanih jedinica JA, a u Lajkovac u wen
sastav na oglas moblizavcije je dolazila 203. tenkovska briga14 Kwiga mobilizacijskog razvoja JA i KNOJ-a prema nare|ewu 67, od 24.
jula 1949. III uprava General{taba (G[).
15 Isto.
72

Jedinice garnizona Vaqevo 19452005.

da iz Smedereva. Ve} u 1950. godini ova divizija je formirana

kao aktivna16.
U sastavu KNOJ-a tako|e je do{lo do preimenovawa, pa je
vaqevska brigada (2/5. divizije) postala 51. puk narodne odbrane (vp 8611) u sastavu ni{ke 11. divizije narodne odbrane (NO).
Ovaj puk imao je 20. bataqon (vp 6696) u Vaqevu, 73. bataqon u
[apcu (vp 6751) i 86. bataqon (vp 6813) u Titovom Uicu.17
Vaqevskim pukom narodne odbrane komandovali su u 1948: major
Milan Miqu{, a 1951. potpukovnik Bo{ko Kuqa~a. U isto vreme politi~ki komesari bili su majori Ivo Kneevi}, odnosno
Radovan Kneevi}. Zanimqivo je da je, u periodu od 1945. do
1949. godine, u Vaqevu bio 56. zarobqeni~ki logor (bataqon)
sastavqen od italijanskih zarobqenika. Ova jedinica bila je u
nadlenosti 9. odeqewa za ratne zarobqenike ministarstva
unutra{wih poslova FNRJ.
Mnoge od promena u organizaciji 1948-1949, nisu bile uspe{na, pa je u formaciji iz 1950. do{lo do povratka na neka
re{ewa iz formacije pre reorganizacije. Novom organizacijom
JA je dobila ve}i broj operativnih komandi. Komande armija
preformirane su u streqa~ke korpuse, i to: 9. armija u 4. korpus
u Kragujevcu, kojem je pripala i vaqevska 12. divizija. Sada je,
me|utim ova komanda bila vezana za 1. vojnu oblast u Beogradu.18
Od tada pa do 2002. vaqevski garnizon je u sastavu 1. vojne oblasti (armijske oblasti ili armije), u zavisnosti kako se nazivala
u pojedinoj reorganizaciji ili vremenu.
U dopuni reorganizacije od 1952. nije bilo promena vezanih
za vaqevski garnizon. Pionirski puk iz Lajkovca pre{ao je u
Obrenovac a plamenobaca~ka ~eta u Novi Sad. Umesto ovih jedinica, ostalo je 275. vojno skladi{te (iniwerijsko) u Bogova|i. U ovoj organizaciji javqa se i vojno skladi{te 81 (veze) u
Slovcu, a u Lajkovac je iz Pan~eva pre{ao 132. putno-eksploatacioni bataqon (vp 1822). Zanimqivo je da je po ovoj reroganizaciji auto-radionica Gradskog narodnog odbora u Vaqevu ulazi16 Isto.
17 Isto.
18 Oru`ane snage Jugoslavije 1941-1981, str. 163.
73

Bojan Dimitrijevi}

la u sastav armije kao Vojna radionica br. 372. Ipak, formacijskih promena te godine je bilo najvi{e u KNOJ-u. Rasformirano je u ovoj jedinici vi{e (unutra{wih) pukova i bataqona. Tako je rasformiran i vaqevski 51. puk NO. Formirano je osam
(unutra{wih) brigada NO tako {to su postoje}e 4 divizije spu{tene, a 4 wihova puka podignuta na brigadni rang. Preostali
20. bataqon NO iz Vaqeva sada je ulazio u sastav 63. brigade NO
sa komandom u Kragujevcu. U toj 1953. godini posle prethodnog
drasti~nog smawivawa, KNOJ biva rasformiran sa preostalim
brigadama i bataqonima za unutra{wu upotrebu i drugim mawim jedinicama. Ovo je ozna~ilo kraj postojawa i jednice
KNOJ-a u Vaqevu posle punih devet godina.19
Slede}a ve}a reorganizacija i smawewe JNA usledila je 1956.
godine20. U toj promeni vojne oblasti nazvane su armijske oblasti u okviru kojih su formirana vojna podru~ja (VP) umesto komandi korpusa. Vaqevo je pripalo Kragujeva~kom vojnom podru~ju, ali je ovim nare|ewem do{lo do rasformirawa 12. divizije sa svim jednicama.21 Tako je ova divizija prestala da postoji
posle deceniju i po ratnog i mirnodopskog puta. Weni posleratni komandanti bili su Petar Vujnovi} (1945), Petar Mati}
(1946), Ivan Doj~inov (1948, v.d.), Milo{ Ivo{evi} (1949),
\or|e Bikicki (1950), i Stevo Rau{ (do rasformirawa 1956).
Svi su bili u ~inu pukovnika ili potpukovnika. Politi~ki komesari su bili Dmitar Bajalica, Du{an Dozet, ^aslav Boovi}, Mirko Vrani}.22 U Vaqevu je tokom godine formiran 951.
pe{adijski nastavni centar (vp 7860). Naime, ne{to kasnije u
sklopu reorganizacije armije, te godine su formirani i nastavni centri za obuku vojnika.23 Tako je Vaqevo izgubilo komandu
19 Naredba (Nar.) Dr`avnog sekretarijata narodne odbrane (DSNO), pov.
br. 830/52 kao dopuna kwige mobilizacijskog razvoja JA i KNOJ-a prema
nare|ewu 67, od 24. jula 1949. III uprava G[.
20 Nar. Vrhovnog komandanta oru`anih snaga (VKOS), pov. 50, 51, 1. mart
1956.
21 Razvoj OS SFRJ 3-1, str 235.
22 Razvoj OS SFRJ - Rukovode}i kadrovi, kwiga Oruanih snaga 1945-1985,
kw. 24, (lista je rekonstrukcija, mogu}e je da neko ime jo{ nedostaje).
23 Nar. VKOS pov.260, 18. jul 1956.
74

Jedinice garnizona Vaqevo 19452005.

divizije, ali i ve}i deo borbenih jednica. Nadaqe, u gradu je vr{ena obuka mladih vojnika za pe{adijske jedinice. Slede}e godine formirane su u ratnom razvoju JNA fomiraju se vojnoteritorijalni bataqoni, a formirani su i bataqoni narodne vojske. Neki od ovih ratnih jednica trebalo je da budu formirani i
u Vaqevu.24
Kako se u to vreme smatralo, radi daqeg usavr{avawa odbrane socijalisti~ke Jugoslavije 1958. godine donesena je nova koncepcija odbrane, poznatija pod nazivom Strategija op{tenarodnog rata. Tokom 1959. godine na osnovu ove koncepcije, zapo~eta je velika reogranizacija JNA, poznatija pod nazivom Drvar.25 U skladu sa ovim planom izvr{ene su brojne formacijske
promene u jedinicama. Planom Drvar, po ameri~kom uzoru pre{lo se na petornu formaciju, tako da je trebalo da divzije imaju
po pet pukova, a ovi pet ~eta.
Formiran je i niz pe{adijskih divizija tipa B, koje su imale
jezgro komande sa pet ~eta koje su u ratu razvijale pukove. Nove
divizije su dobile nazive prema partizanskim divizijama iz
Drugog svetskog rata. U Vaqevu je tako formirana 46. srpska pe{adijska divizija B (vp 7860). Ona je u svom sastavu imala slede}e pe{adijske ~ete (u ratu, dakle: pukove) 53, 72, 90. i 227. koje su
bile u Vaqevu kao i 160. koja je bila u Lajkovcu. Kada se uporede
ovi brojni nazivi vidi se da su brojeve 53. i 160. ranije nosili
pukovi ranije vaqevske 12. divizije, a da su brojevi 72, 90. i 227.
nosili pukovi zaje~arske 28. divizije. U Vaqevu je formiran i
324. samostalni pe{adijski puk (vp 4689). Plan Drvar predivideo je i preme{tawe 181. gardijskog pe{adijskog puka (vp 6734)
iz Zagreba za Vaqevo. Ovaj puk nastao je novembra 1946. kao jedna
od gardijskih brigada (2. ili 3) u sastavu Gardijske divizije.
Brigada je potom pre{la u Zagreb, gde je 1948. preimnovana u 181.
gardijski streq~ki puk. Ovaj puk }e imati istaknuto mesto u zagreba~kom garnizonu, posebno u vremenu obezbe|ewa 6. kongresa
KPJ 1952, kada je u Zagrebu boravio neko vreme i mar{al Tito, a
24 Nar. VKOS pov. 11, 12. jul 1957.
25 Nar. VKOS s/pov. 9, od 27. jula 1959, i Nar. s/pov. 293, III uprava, 5. avgust
1959.
75

Bojan Dimitrijevi}

zatim i na velikom septembarskom manevru 1953. godine. Ovom

jedinicom komanduju 1949/50. komandant Kova~evi} i politi~ki komesar Vigwevi}, 1953. Gojko Tintor, a 1957. Petar
Maqkovi}. Posmatrano sa distance od skoro pola veka, ovo }e
za garnizon biti najvanija izmena jer }e ova jedinica, bez obzira na razne formacijske promene, biti osnovna jednica
vaqevskog garnizona do danas. U tom trenutku, ovaj puk je bio i
daqe u sastavu beogradske 4. gardijske divizije. Po ovoj reorganizaciji u ratnom razvoju armije je obrazovan ve}i broj samostalnih pe{adijskih pukova tipa B, koji su u miru imali samo
komandu. U Vaqevu je tako formiran 741. samostalni pe{adijski puk (vp 7623). Posle samo tri godine postojawa rasformiran je 951. nastavni centar. Planeri JNA, su verovatno uo~ili
potencijal garnizona i posle perioda postojawa jedinog nastavnog centra, Vaqevo se reafirmi{e kao garnizon sa ve}im brojem
pe{adijskih jedinica. Vaqevski granizon je prema ovoj reorganizaciji iza{ao iz sastava kragujeva~kog vojnog podru~ja i pre{ao u novoformirano Vojno podru~je Titovo Uice.26 U okviru
istog procesa reorganizacije skladi{ta u i oko Kraqeva u{la
su u sastav novoformirame 670. skladi{ne grupe.27
Zanimqivo je da su u 1960. ratni 53. i 160. pe{adijski puk (~ete) dobili ratne zastev u sklopu {ire dodele pukovskih zastava.28 Pitawe je da li su iskori{}ene zastave ranije postoje}ih
pukova. Slede}e godine ratnu zastavu dobio je i novoformirani
324. samostalni puk.29
Osnovni problemi nastali preformacijom Drvar su bili mnogobrojni, a mnoga od re{ewa nisu bila adekvatna mogu}nostima i
ranijoj praksi. Novi plan reorganizacije poznat kao Drvar 2, obuhvatao je kao i prethodni plan Drvar, promene u organizaciji,
formaciji i dislokaciji jedinica JNA i, ustvari, bio je korekcija prethodnog plana, iako se to ~esto kasnije predstavqalo kao
nastavqawe reorganizacije. Ovaj plan tako|e je zavrteo mnoge je26
27
28
29
76

III uprava, s/pov. 531, 28. decembar 1959.

Nar. III uprava s/pov. 452, 24. oktobar 1959.
Nar. VKOS, pov. 36, 18. mart 1960.
Nar. DSNO, s/pov. 154, 8. jul 1964 i Nar. III uprave s/pov. 12. maj 1964.
Nar. VKOS od 26. juna 1961.

Jedinice garnizona Vaqevo 19452005.

dinice na terenu, doneo niz novih re{ewa i novih (i starih) organizacionih formi. Prema reorganizaciji Drvar 2, nare|enoj 8. jula 1964. godine30 rasformirano je VP Titovo Uice. Ovom reorganizacijom, u garnizonu Vaqevo, ponovo je do{lo do talasa
rasformirawa: tako je ukinuta 46. divzija B, kao i 324. i 741. (B)
samostalni pukovi. Formiran je 116. nastavni iniwerijski
bataqon (rasformiran nekoliko godina kasnije) a tako|e i grupa za razvoj partizanske brigade.31 Iz sastava {aba~ke 3. pe{adijske divizije R (u miru puk) u Vaqevu je bio dislociran 3. me{oviti artiqerijski puk.
U 1965. godini do}i }e do opsenog preimenovawa ve}eg dela
pe{adijskih i zdruenih jedinica JNA, i to zbog prilago|avawa mirnodopskih organizacija i partizanskih tradicija.
Tako je u domenu ratnih tradicija jedinica JNA (korpus-divizija-brigada/puk) u~iwena je radikalna promena. Izvr{ena je
prenumeracija jedinica i dodeqivawe tradicija partizanskih
jedinica (iz tzv. NOR-a) prema regionalnom tipu. Nazivi jedinica su izmeweni u skladu sa idejom da jedinice JNA na jednom
prostoru nastavqaju tradicije lokalnih partizanskih sastava
iz Drugog svetskog rata. U mnogo slu~aja izmewene su samo tradicije, koje su naredbom odre|ene, ali bilo je i ve}eg broja
preimenovawa jedinica. Ovim nare|ewem 4. gardijska divizija u
Beogradu preuzela je naziv i tradicije originalne 1. proleterske divizije iz Postojne, s tim da je u nazivu sada uz gardijski
stajao i naziv proleterski. Weni pukovi tako|e. Tako je
vaqevski 181. gardijski puk preimenovan u 20. gardijski proleterski pe{adijski puk (preuzeo naziv puka iz Postojne koji je
postojao od 1959. do 1964).32 Ovom puku koji do tada nije imao odre|ene ratne tradicije, jer je bio gardijski, dodeqeno je da
nastavqa tradicije 3. proleterske sanxa~ke NOU brigade. U
ovom periodu (od 1963, ili pre?) zakqu~no sa tom godinom pukom je komandovao Milan Kova~evi}. Istim nare|ewem 3. me{oviti artiqerijski puk [aba~ke divizije baziran ne{to ra30 Nar. DSNO, s/pov. 154, 8. jul 1964 i Nar. III uprave s/pov. 12. maj 1964.
31 Nar. DSNO, s/pov. 203, 12. jun 1964.
32 Nar. DSNO st. pov. 319, 3. jul 1965.
77

Bojan Dimitrijevi}

nije u Vaqevu postao je 25. me{oviti artiqerijski puk, jer je

wegovoj diviziji dodeqena tradicija 25. (srpske) divizije.
Ovim nare|ewem uvdeni su novi nazivi za ratne partizanske
brigade, koje su do tada nosile naziv mesta (Vaqevska, itd), a sada broj i regionalno odre|ewe.33 Mnogo motiva je sigruno bilo
presudno za ovaj projekat, pre svega ideolo{kih. Svakako i potreba da se jedinice, odnosno stanovni{tvo i lokalne institucije, identifikuju kroz tradicije jedinica formiranih u ratu
na jednom prostoru, odnosno kroz jedinice koje }e nastavqati
wihovu tradiciju.
Zavr{etkom reorganizacije po planu Drvar 2 1965, nisu prestale reorganizacije u JNA. U kopnenoj vojsci najvi{e. ^ini se
da proces promena i tragawa za novim re{ewima traje bez prekida sve do sedamdesetih godina, kada se organizacija ustaquje
sve do novog talasa promena prema planovima Jedinstvo od
1987/8. godine. Tako je do{lo do rasformirawe partizanske
brigade u Vaqevu 1966. Ali krajem 1967. ponovo se formira, sada kao 32. srpska (vp 8823) brigade.34
Vojni vrh JNA, poquqan sveop{tim napretkom odnosa sa isto~nim blokom, naredio je, 25. decembra 1967, da se izvr{i
smawewe mirnodopskih efektiva, tako {to su mnoge divizije
preformirane u pukove a wihovi pukovi u bataqone i tako
nie. Vaqevski garnizon je prema ovoj reorganizaciji imao
promenu samo utoliko {to je bataqon iz 20. puka pre{ao u
Gorwi Milanovac (vp 6734-20).35 Nare|ewem iz jula 1968. godine formirane su grupe za razvoj teritorijalnih pe{adijskih pukova koji bi se formirali u ratu. Ove komande su nastale
preformirawem partizanskih brigada R. Tako je u Vaqevu trebalo da se ukine 32. partizanska brigada a umesto we je formirana grupa za razvoj 506. teritorijalnog pe{adijskog puka (vp
33 Nar. DSNO, s/pov. 319, 3. jul 1965.
34 Nar. DSNO, str. pov. 361, 24. avgust 1966, odnosno nar. 496, 28. oktobar
1967.
35 Nar. DSNO, str. pov. 28, 20. januar 1968.
78

Jedinice garnizona Vaqevo 19452005.

8823)36. Avgustovskim nare|ewem formirane su komande 22 vojnih okruga, od kojih je jedan formiran u Vaqevu (vp 2351).37
Prema iskustvima iz ~ehoslova~ke krize u leto 1968. do{lo je
do obnavqawa talasa reorganizovawa jedinica i to upravo kada
je u toku bio ili je ve} zavr{en proces prethodne reorganizacije. Do{lo je do formirawa niza novih jedinica, mahom predvi|enih u ratnom razvoju. Sada je u Vaqevu obrazovana partizanska divizija, koja je nosila naziv 45. srpska, i koja se u ratu formirala u sastavu od tri partizanske brigade i to 21. u Titovom
Uicu, 32. u Vaqevu i 38. u Loznici.38 Sasvim je mogu}e da uop{te nije do{lo do ukidawa 32. partiznaske brigade i stvarawa
506. teritorijalnog pe{adijskog puka, jer je raspon datirawa
dokumenata svega par meseci, i za pretpostaviti je da birokratija nije registrovala ove promene precizno, pre svega jer je re~
bilo o ratnim jednicama (tzv. na papiru). Naime, po~etkom 1969.
godine, formiran je u Pan~evu novi 506. teritorijalni pe{adijski puk.39 Vaqevska ratna divizija je u 1975. formirala 45.
komandu za razvoj partizanske divizije R (vp 1036) a grupe za razvoj partizanskih brigada postale su komande za razvoj (u Vaqevu
i daqe 32, ali sada 36. u G. Milanovcu i 38. u Loznici)40 U toku
1986. godine lakim divizijama i brigadama vra}en je naziv partizanski. Nije bilo promena u organizaciji ove divizije, kasnije po planu Jedinstvo.41
Daqa istorija razvoja jedinica JNA (pa i u Vaqevu) u narednih dvadesetak godina, na strate{kom nivou je stabilna, jer se
komande armija ne mewaju, delom i komande aktivnih i ratnih
divizija, sa svega nekoliko izuzetaka. Razvoj organizacije pratimo kroz promene na brigadno-pukovskom nivou ili (pre)formirawe jedinica koje zahteva nova tehnika i naoruawe koji su
uvo|eni u ovom periodu. Tako 1969. godine, 25. me{oviti
36
37
38
39
40

Nar. DSNO, str. pov. 345, 16. jul 1968.

Nar. DSNO, str. pov. 420, 20. avgust 1968.
Nar. DSNO, str. pov. 529, 20. septembar 1968.
Nar. DSNO, str.pov. 735, 21. decembar 1968.
Nar. Saveznog sekretarijata narodne odbrane (SSNO), str. pov. 12-37, 31.
decembar 1974.
41 Nar. SSNO, str. pov. 1051-1, 4. jun 1986.
79

Bojan Dimitrijevi}

artiqerijski puk (25. pd) prelazi u [abac42, a u Vaqevo stie

prva tenkovska jedinica. Naime, podelom 24. oklopnog puka u
Smederevu na dva bataqona u 1969. vaqevski garnizon dobija i
25. oklopni bataqon (klasifikacije B-1). Ovaj bataqon formiran je prema nare|ewu od 20. januara te godine i ulazio je u sastav {aba~ke 25. divizije. Ovaj bataqon je, prema nare|ewu od 8.
jula 1974, preformiran (mada se u dokumentu navodi kao oklopni puk) u 25. oklopnu ~etu, s tim da u ratnoj formaciji razvija
oklopni bataqon.43 Mogu}e je da je ovaj bataqon iskori{}en da
se u 20. proleterskom gardijskom puku formira oklopni
bataqon na mesto dotada{weg 3. pe{adijskog bataqona, a sve
prema nare|ewu od 21. marta 1975. godine. Uvo|ewe novih partija tenkova T-55 dovelo je do nastavka preoruavawa oklopnih i
dela pe{adijskih jednica, a osvajawe proizvodwe doma}ih borbenih vozila pe{adije (M-80), dalo je zamaha sve ve}oj integraciji
pe{adije i oklopnih jednica. Taj proces je karakteristi~an za
skoro celu deceniju osamdesetih u JNA, i vidqiv je i u granizonu
Vaqevo. Naime u sklopu uvo|ewa nove tehnike cela 1. proleterska
gardijska divizija postaje mehanizovana. Prema nare|ewu od 22.
marta 1982, 20. proleterski gardijski puk se preformira iz pe{adijskog u mehanizovani44.
Posle ispitivawa dve opitne formacije tehni~kih baza, u
1976. godini odlu~eno je da se objedine po slubama razne
usitwene jedinice (koje nismo razmatrali u ovom tekstu) i formiraju na nivoima armija tehni~ke, intendantske i sanitetske
baze. Vaqevo je potpalo u nadlenost 373. tehni~ke baze (Kneevac) ~ije je 2. tehni~ko skladi{te bilo u Bogova|i (vp 8236), kao
i ratna 99. ~eta za tehni~ko snabdevawe koja se formirala u
Vaqevu. Ovakav sistem pozadinskog obezbe|ewa ostao je na snazi
sve do 1988. godine dok nije do{lo do objediwavawa u jedinstvene, pozadinske baze.45
42
43
44
45
80

Nar. SSNO, str. pov. 94, 25. februar 1969.

Nar. SSNO, str. pov. 35, 20. januar 1969, isto, nar. 12-27, 8. jul 1974.
Nar. SSNO, str. pov. 550-1, 22. mart 1982.
Nar. SSNO, str. pov. 76-32, 11. maj 1976.

Jedinice garnizona Vaqevo 19452005.

Sedamdesetih godina na aerodrormu tipa C (ratni aerodrom,

travnata poletno-sletena staza) predvi|eno je formirawe 64.
bataqona aerodromskog obezbe|ewa R. Ova jedinica preformirana je, po naredbi od 6. juna 1984, u 64. bataqon obezbe|ewa avijacije R, sa mirnodopskom VP 4486 Divci. Bataqon, a samim tim
i aerodom u Divcima bio je u sastavu batajni~ke 177. vazduhoplovne baze. Bataqon je ostao u strukturi ove baze sve dok naredbom od 7. oktobra 1997. nije izbrisan iz ratnog razvoja.
Sredinom 80-ih zapo~eta je reorganizacija JNA poznata kao
plan Jedinstvo, koji je pretpostavqao organizaciju kroz jugoisto~no, centralno, severozapadno i jadransko-pomorsko voji{te. Na svakom od wih trebalo je formirati vojne oblasti, nevezane sa teritorijalnim odre|ewem republi~kih granica.46
Rad na ovoj reorganizaciji bio je dugotrajan i predvi|ao je da se,
prema svetskim re{ewima, zameni organizacija sa armijama i
divizijama, a uvede model vojnih oblasti sa korpusima i ve}im
brigadama, kao efikasnijim organizacionim celinama.47 Neki
hrvatski autori (Davor Marijan, Davor Domazet-Lo{o) ukazuju
da je ideja za korpusnu organizaciju nastala na bazi iskustava iz
aktivnosti 52. korpusa na Kosmetu, po~etkom osamdesetih, i da
je to bio model koji za prihva}en u organizaciji Jedinstvo.48
Ova reorganizacija se moe posmatrati i kao povratak na organizaciju kakva je postojala od 1950. do 1969. godine. Vojne
oblasti i komanda nadlena za mornaricu, odnosno pomorsko
rati{te. Jedino je nedostajala komanda u centralnom delu
zemqe (Sarajevu). Svakako da je u periodu pre dono{ewa ovakve
odluke, bilo dosta rasprava u vojnom vrhu, gde se u prethodnih
deceniju i po, i vi{e, stekla navika da armije (odnosno korpus u
46 Nar. SSNO, str. pov. 1514-1, 17. septembar 1987. Naredba o org. form
promenama, plan Jedinstvo.
47 Konrad Kol{ek, Prvi pucwi u SFRJ, Se}awa na po~etak oruanih sukoba
u Sloveniji i Hrvatskoj, Beograd 2005, str. 64.
48 Davor Domazet Lo{o, ukazuje da je kqu~ni osnov za ovaj projekat bila
studija koju je izradio tada{wi general-major Blagoje Axi} pod nazivom
Mesto, uloga i anga|ovawe oruanih snagau spre~avawu nastajawa i
eliminisawa vanrednih prilika, izdata kao bilten G[ JNA br. 53, 1986.
godine. Davor Domazet Lo{o, Hrvatska i veliko rati{te, Zagreb 2002,
str. 47 na daqe.
81

Bojan Dimitrijevi}

Crnoj Gori) u ve}ini slu~ajeva budu posmatrane kao nekakve republi~ke vojne komande. Sigurno da je postojao oprez kod pojedinih generala da }e pojedina republi~ka rukovodstva imati
uticaja na pojedinog komandanta armije u slu~aju nekakve vanredne situacije. Tako|e, sasvim je jasno da je ova tema bila razmatrana samo u strogo zatvorenim krugovima armije.
U kopenenoj vojsci promene su se odvijale u toku cele 1988. godine. Jedan, zna~ajan deo ove organizacije sastojao se u promeni
statusa jednice A, B ili R, a ova oznaka je ozna~avala nivo wene
popuwenosti qudstvom, kod A 60-100%, kod B 15-60% i kod R od
0-15%. Garnizon u Vaqevu je po ovoj reorganizaciji potpao pod
37. korpus u Uicu: u okviru ove reorganizacije 45. partizanska
divizija R u{la je u wegov sastav. Dotada{wi 25. map B preformiran je u 208. me{oviti artiqerijski puk R sa sedi{tem u
Vaqevu (vp 3821), tako|e u sastavu istog 37. korpusa, jer je 25. pd
bila rasformirana.
Vaqevski 20. proleterski gardijski mehanizovani puk i daqe
je bio u sastavu 1. pgmd sa komandom u Beogradu. Kasnije, prema
ovom planu, 1. oklopni puk u sastavu iste 1. pgmd, predislocira
se iz Beograda u Vaqevo i zajedno sa 20. pukom stvara 2. proletersku gardijsku mehanizovanu brigadu B sa formacijom 2+2
okb/mb od kojih samo 1. mb aktivan a ostalo R. U realnosti, na
papiru su preneti vojna po{ta (vp 9845, ratna 2028) i uveden je
novi naziv, a do{ao je i komandant iz Beograda. Nova brigada
nastala je kompletno na efektivima vaqevskog puka i novoj tehnici.49
Na bazi fragemnata iz vojne {tampe identifikujemo da su 20.
pukom komandovali: Boidar Vukasnovi} (1972), Milisav Sekuli}, (krajem 70-tih), \or|e ]ur~in (po~etkom 1980-tih), @ivojin Zdravkovi} (1985, 1986), Milinko Sti{ovi} (do kraja
1989) i zatim Momir Tali} (1990), sada ve} 2. pgmbr. Tako|e, da
49 1. proleterski gardijski oklopni puk formiran je 12. juna 1967, od 1.
gardijskog oklopnog bataqona u Beogradu. Naoruan sa T-34B do 1971, od
tada tenkovima T-55. Prema nare|ewu iz juna 1982. puk se preformira
radi uvo|ewa tenkova tipa T-72, i to po privremenoj formaciji, dok se
ne u perspektivi ne preformira u 2. mbr, {to je i izvr{eno po planu
Jedisntvo krajem osamdesetih godina.
82

Jedinice garnizona Vaqevo 19452005.

je puk bio najboqi i u okviru takmi~ewa Birajmo najboqu jedinicu u 1. armiji 1978. i 1981. godine. Potom, u periodu 1989. godine nastalo je sre|ivawe prilika, i nije bilo zna~ajnih promena gotovo u celoj JNA.50 U toku 1990. godine nastavqena je reorganizacija sa tendencijom smawewa JNA kroz plan Jedinstvo 2 i
Jedinstvo 3. Me|utim, prema nare|ewu Jedinstvo 3 (432-13) od
23. 7 1990. iz 2. brigada je prevdena iz B u A klasifikaciju. U
ovakvoj formaciji brigada je uzela u~e{}a u ratnim operacijama u isto~noj Slavoniji u jesen 1991. godine51. Prema reorganizaciji armije od januara 1992. godine52, 2. pgmbr bila je u sastavu
1. mehanizovanog korpusa, a 208. map bio je i daqe u sastavu 37.
korpusa.
Posle borbenih dejstava u Sloveniji u leto 1991. u Vaqevo je
preba~ena 195. motorizovana brigada iz Maribora (vp 8164, iz
31. korpusa). Ovom jedinicom komandovao je potpukovnik Milan Jovi}. Posle kakve-takve konsolidacije, ova jedinica je tako|e upu}ena na liniju fronta u isto~nu Slavoniju, gde je nalazimo u selu Nijemci i okolini. Brigada je potom rasformirana
1992. godine. Prema neostvarenom nare|ewu G[ PS SFRJ sp
2088-1, od 12. maja 1992, snage JNA iz Bosne su trebale da se povuku u Srbiju. Po tom planu u Vaqevo je trebalo da stigne 580. mabr iz Doboja, zatim komande 4. korpusa sa 49. brigadom, odnosno
5. korpusa sa pri{tapskim jednicama i 10. i 30. partizanskom
divzijom.
Preformirawem JNA u Vojsku Jugoslavije, 19. maja 1992, garnizon Vaqevo je bio u sastavu 1. armije mehanizovanog korpusa
sa svojom 2. mehanizovanom brigadom, koja se upravo bila vratila u garnizon posle u~e{}a u borbenim dejstvima od septembra
1991. godine. U me|uvremenu ukinut je naziv proleterska gardij50 Osim {to je posle doga|aja na Kosovu u prole}e te godine u sklopu
poja~avawa snaga kompletna mehanizovana ~eta sa BVP M-80 iz 2. pgmbr
u{la u 1. bataqon 125. motorizovane brigade u Kosovskoj Mitrovici
Nar. SSNO, str. pov. 878-1, 19. april 1989;
51 Detaqnije: Marko O. Jeli}, Vaqevska brigada na rati{tu zapadnog
Srema i Isto~ne Slavonije 1991-1992. god. Glasnik Istorijskog
arhiva Vaqevo, br. 32-1998, str. 214-219.
52 SSNO Nar. odbrana Dr. tajna 263-1 20., 1992.
83

Bojan Dimitrijevi}

ska. Vaqevski 208. map i daqe je bio u odgovornosti Ui~kog

korpusa. Po ovoj reorganizaciji, skladi{te u Bogova|i (2/373.
tehni~ke baze) sada je pre{lo u sastav novosadske 793. pozadinske baze kao 703. tehni~ko skladi{te (municija i minsko-eksplozivna sredstva), a biv{e 4. u Pri~evi}u postalo je 705. tehni~ko skladi{te (pogonsko; U ovo skladi{te, prema nare|ewu
iz 1993, pre{lo je vanaerodromsko pogonsko-ubojno skladi{te
sa aerodroma Ponikve53).
Vojni odsek Vaqevo bio je od maja u sastavu Vojnog okruga Beograd. Odsek je razvijao 12. (vp 6122) i 13. (vp 6124) vojno-teritorijalni odred. Naredbom od 7. avgusta iste godine formirana je
komanda Vojnog okruga Vaqevo (vp 4162) u koji su u{li i vojni
odseci Vaqevo, [abac i Loznica. Ovaj okrug je imao 27. i 30.
vojnoteritorijalnu brigadu, kao i 12, 13, 15, 29. i 31. vojnoteritorijalni odred na svoj teritoriji.54 Daqim rasformirawem jedinica TO Srbije u sastav VoK Vaqevo u{li su slede}i vojno-teritorijalni odredi: u vojnom odseku u [apcu: 140. vtod u
Bogati}u, u vojni odsek u Loznici 142. vtod u Loznici, 144. vtod
u Malom Zvorniku, 146. vtod u Quboviji i 147. vtod u Krupwu, i
u vojni odsek u Vaqevu: 149. vtod u Ose~ini, 150. vtod u Koceqevi, 153. vtod na Ubu, 156. vtod u Lajkovcu i 159. vtod u Qigu.55
Zbog obezbe|ewa novouspostavqene granice Savezne Republike Jugoslavije i opasnosti od preno{ewa brobenih dejstava na
desnu stranu Drine, formiran je 15. grani~ni bataqon, a iz sastava TO razvijene su snage 4. operativne zone. Ove snage su uspostavile grani~no obezbe|ewe na ovom prostoru. Radi prihvata
ovih snaga, u Vaqevu je krajem 1992. trebalo formirati Operativnu grupu Drina (vp 9705). Prema ovom nare|ewu, ova komanda
je trebalo da ima komandu stana, izvi|a~ki vod, ~etu veze, ~etu
53 Ministarstvo odbrane (MO), nar. s/pov. 642-1, od 6. februara 1993.
54 MO, nar. s/pov. 3442-1, 7. avgust 1992
55 MO, nar. s/pov. 4136-1, od 7. oktobra 1992. Prema nare|ewu MO, s/pov.
642-1, od 6. februara 1993, 140. vtod prebazirao je iz Mionice u Bogati},
29. vtod iz Bogati}a u Vladimirce, 31. vtod iz Vladimiraca u Loznicu,
142. vtod iz Loznice u Mionicu.
84

Jedinice garnizona Vaqevo 19452005.

vojne policije do i 1-3 re~ne ~ete56. Delovi 2. brigade tako|e su

uzeli u~e{}a u obezbe|ewu granice u periodu januar-april 1993.
godine. Kasnijim nare|ewem iz 1993. precizirano je da se formira Operativna grupa Drina, ali sada kao jedinica ranga divizije, u koju ulaze lozni~ka 169. i {aba~ka 544. mtbr, 15. grani~ni bataqon i 58. pontonirska ~eta R sve iz Novosadskog korpusa, kao i 208. me{oviti artiqerijski puk iz Ui~kog korpusa.57 Ovim sastavom komandovali su pukovnik Ratko \oki}, a
potom general-major Tomislav [ip~i}. U skladu sa novom reorganizacijom iz 1994. godine OG Drina preformirana je od 18.
marta do 1. juna te godine u Drinsku diviziju. U wen sastav su
u{le slede}e jedinice: 20. motorizovana brigada, 169. motorizovana brigada, 544. motorizovana brigada R, 208. me{ovita
artiqerijska brigada R, zatim 30, 32, 84, 150. i 153. laka pe{adijska brigada R, 15. grani~ni bataqon, 39. bataqon veze R, 61.
laki artiqerijsko-raketni divizion PVO, 387. iniwerijski
bataqon, 69. dopunski bataqon R i 58. pontonirska ~eta. Deo
ovih jedinica ve} je bio postojao a druge su formirane ili preformirane u toku godine. Tako je 2. mehanizovana brigada A iz
Mehanizovanog korpusa, preformirana u 20. motorizovanu brigadu R (vra}en je stari formacijski broj, ali je ostala vojna po{ta 9845), 208. map je preformiran u brigadu sa dva haubi~ka diviziona 155 mm i divizionom vi{ecevnih raktenih lansera 128
mm. U diviziju je u{ao i 387. iniwerijski bataqon R (do tada
puk, vp 6332), a formirani su 44. bataqon vojne policije u
Vaqevu (vp 4534), 61. laki artiqerijski divizion PVO u [apcu
(vp 4768), 69. dopunski bataqon R Mionica i 39. bataqon veze u
Vaqevu (vp 2686) koji je u miru postojao kao ~eta veze. Vojnoteritorijalne brigade 27. i 30, su preimenovane u 32. i 30. a iz Komande odbrane grada Beograda u Drinsku diviziju pre{le su 84,
150. i 153. laka brigada R sa mestima razvoja u Stepojevcu, Lazarevcu i Obrenovcu. Radio-izvi|a~ki vod iz Kragujevca pre{ao
56 MO, nar s/pov. 4136-1, od 7. oktobra 1992. Ista takva komanda formirana
je u Zrewaninu kao OG Banat.
57 MO, nar. s/pov. 64-1, 11. januar 1993.
85

Bojan Dimitrijevi}

je u Vaqevo.58 Iako je re~ o ~itavom spisku jedinica, primetno

je da je ve}i deo wih bio ratne formacije, i da je osnovu divizije ~inila 20. motorizovana brigada. Ovom istom preformacijom tehni~ko skladi{te u Bogova|i prepot~iweno je 373. pozadinskoj bazi, sada kao 305. tehni~ko skladi{te, dok je 705.
skladi{te u Pri~evi}u u{lo u sastav 165. vazduhoplovne baze
(Ponikve).
U kasnijim dogradwama formacije vojske tokom devedesetih
godina, efektivi Drinske divizije su postepeno smawivani:
153. lpbr je preme{tena iz Obrenovca u Vaqevo.59 Potom je 1997.
godine 169. mtbr preformirana u lpbr, rasformirane su 30. i
32. lpbr, a 84. i 150. lpbr postale su odredi 504. i 151. motorizovane brigade i napustili su Drinsku diviziju.60 Slede}e godine,
44. bataqon VP je preformiran u ~etu vojne policije 20. brigade, a rasformirani su 387. inb R, 61. lard PVO i 69. dopb R.61
Prema reorganizaciji iz februara 1999, koja zbog rata sa Severnoatlanskim paktom nije sprovedena, bilo je predvi|eno
rasformirawe Drinske divizije (komande sa 39. bv) s tim da
wene preostale jedinice (20. mtbr, 544. mtbr, 169. lpbr, 208. mabr, 15. grb, 58. pont~) u|u u sastav Beogradskog korpusa.62
Drinska divizija je nastavila da postoji sve do reorganizacije 20-28. februara 2002. kada je u sklopu rasformirawa armija
do{lo i do wenog ukidawa posle osam punih godina postojawa.
Komandanti ove divizije bili su u tom periodu: general-majori
Tomislav Obradov (1994-1999), i Miladin Miladinovi}
(2000-2001), odnosno pukovnici David Markovi} (1999-2000) i
Dragan Paska{ (2001-2002). Posle ove reorganizacije preostale
jedinice divizije 20. i 544. brigada (rasformirana 2004), kao i
15. grani~ni bataqon pre{li su u sastav Beogradskog korpusa.
Sve ostale jedinice divizije su rasformirane. Vaqevska 20. mo58
59
60
61
62
86

MO, nar. s/pov. 486-1, 2. mart 1994.

Nar. Na~elnika General{taba (NG[) s/pov. 770-1, 8. mart 1995.
Nar. NG[ s/pov. 362-1, 27. februar 1997.
Nar. NG[ s/pov. 690-1, 6. mart 1998.
Nar. NG[ s/pov. 636-1, 18. februar 1999, odnosno nare|ewe kojim se
poni{tavaju ove promene, isto 2709-1, 16. septembar 1999

Jedinice garnizona Vaqevo 19452005.

torizovana brigada ostala je tako osnovna jedinica vaqevskog

garnizona. Brigada je, 2003. godine, imala u sastavu aktivne (A)
jedinice: 1. motorizovani bataqon, oklopni bataqon (tenkovi
T-55), haubi~ki divizion (D-30 122 mm), me{oviti protivoklopni divizion (M-83/T-12) i pozadinski bataqon, a kao ratne
(NA) jedinice 2. i 3. motorizovani bataqon, laki artiqerijsko-raketni divizion PVO63. Po preformirawu Komande
Beogradskog korpusa, u komandu Operativnih snaga (2004), brigada je postala sastavni deo ove komande. U periodu od 1990. godine do danas brigadom su komandovali: Dragoslav Stani}, Du{an Lon~ar, ? Axi}, Qubisav Todorovi}, Radovan Mrvi}, Zoran Soldat, Milenko Pavlovi}, Stojan Batini} i Milan
Nedeqkovi}64.
Prema strategijskom pregledu odbrane koji je zapo~et sa izradom u drugoj polovini 2005. godine u Ministarstvu odbrane,
sa predvi|enom dinamikom planom usvajawa sredinom 2006. garnizon Vaqevo treba da i daqe ostane aktivan. U periodu
2000-2004. godine brojno stawe brigade se kretalo oko 1500-1600
qudi. Uvo|ewem mogu}nosti civilnog sluewa vojnog roka,
smawewem trajawa vojnog roka na 6 meseci, i sve mawom zainteresovano{}u za vojni poziv, ova brigada je kao i mnogi drugi sastavi do{la u situaciju da ima brojno stawe znatno mawe, od
predvi|enog mirnodopskog stawa, tako da je profesionalizacija i smawewe jedini izlaz za opstanak kvalitetne vojske na ovom
prostoru. Ipak, tradicija i raspoloivi kapaciteti u~inili
su da u predvi|enom op{tem smawewu garnizon ima budu}nost.
U wemu bi se prema ovom planu i novoj organizaciji vojske na{li jedan aktivan profesionalni pe{adijski bataqon, zatim
centar za obuku i ratna Vaqevska teritorijalna brigada. Ostaje
da se vidi kakvim }e putem i}i ovaj reformski proces i kako }e
u budu}nosti iveti vaqevski garnizon.

63 Struktura Vojske Srbije i Crne Gore, Uprava za organizaciju, mobilizaciju i vojnu obavezu, Sektor za popunu, mobilizaciju i sistemska
pitawa (PM i SP), General{tab VSCG, april 2003.
64 Podaci iz spomen sobe 20. mtbr.
87

Bojan Dimitrijevi}

Popis skra}enica:
bv - bataqon veze
vp - vojna po{ta
VP - vojno podru~je
VoK - Vojni okrug Komande

vtod - vojnoteritorijalni odred

grb - grani~ni bataqon
dopb - dopunski bataqon
in`b - in`iwerijski bataqon
lpbr - laka pe{adijska brigada
mabr - me{ovita artiqerijska brigada
map - me{oviti artiqerijski puk
mb - mehanizovani bataqon
mbr - mehanizovana brigada
mtbr - motorizovana brigada
okb - oklopni bataqon
pgmbr - proleterska gardijska mehanizovana brigada
pgmd - proleterska gardijska mehanizovana divizija
pd - pe{adijska divizija
pont~ - pontonirska ~eta
sd - streqa~ka divizija

Rezime
Tekst daje istorijat garnizona Vaqevo od zavr{etka Drugog svetskog rata pa sve do dana{wih dana. U Vaqevu se u tom periodu nalazila komanda aktivne pe{adijske divizije: 4. kraji{ka/12. streqa~ka 1945-1956, 46. srpska pe{adijska B: 1959-1964, Drinska
1994-2002. godine. Ovo sve govori da je vaqevski garnizon imao zna~ajne potencijale u sme{tajnim i qudskim kapacitetima. Jedna od
karakteristika posleratnog razvoja garnizona su i reorganizacije,
preimenovawa, rasformirawa, i druge promene, koje su ~esto komplikovale strukturu i. Posle niza organizacijskih promena, od
1959-60. godine u garnizonu se ustaquje gardijska jedinica (181. puk,
potom 20. puk pa 2. brigada) koja je do danas ostala osnovna jedinica
vaqevskog garnizona.
88

Jedinice garnizona Vaqevo 19452005.

Summary
The text cites the history of Valjevo garrison from the end of World War
II up to nowadays. In that period in Valjevo was situated the headquarters of
active infantry squadron: 4. squadron of Krajina/ 12. shooting squadron
1945-1956, 46. Serbian infantry B squadron: 1959-1964, squadron of Drina
1994 - 2002. These facts show that garrison of Valjevo had significant potential in terms of accommodation facilities and man power. As a result of postwar garrison development arose following changes: reorganization, renaming, disbandment. Those and other changes often made garrison structure
more complicated. After a series of organizational changes in years 1959
and 1960, a guardsmen unit becomes a regular part of the garrison (first as
the 181. regiment, then as the 20. regiment and finally as the 2. brigade).
That guardsmen unit remained as the main unit of garrison Valjevo up to
now.

89