Kazm

Karabekir Eitim Fakltesi Dergisi

Yl:2004

Say: 9

TARH GRETMl:NLERNN GEZ-GZLEM

UYGULAMALARINDA

KARILATIKLARI SORUNLAR

Aydm Gven' - Ahmet Ali Gazel" - Ramazan Sever~

zet
Bu almann

amac, ortaretim

tarih

retmenlerinin

gezi-gzlem

yntemi uygulamalarnda karlat sorunlan ortaya koymaktr. Bu amala,

Erzurum merkez ilesindeki deiik okul/arda gre; yapan 33 tarih retmeni
zerinde anket yaplmtr. Tarih retiminin en temel aralarndan olan gezigzlem yntemi planlama, ynetim ve uygulamas srasndaki glkler eklinde
deerlendirilerek aklanmaya allmtr.

Anahtar Kelime/er: Tarih, Tarih retmeni, Tarih retimi, Mze.

Absfract
The goal of this study is to putforward the problems which the secondary
educalion hislOry teachers are confronted in practicing the tour-observation
method. For this goal, a public survey is conducted on 33 history teachers who
are working in different schools at (he centre of Erzurum. Tour-abservation
method which is the most basic tool of teaching history is trid to be expJained
by evaluating the difficulties at the range of during plannine, administration
and practicing.
Key Words: History, History teacher, Teaching History Museum.
Giri

Tarih retiminde uygulanabilecek en nemli yntemlerden birisi tarihi

mekanLara dzenlenecek olan gezilerdir. Gezi "rencilerin yakn evrelerini
tanmalar, okulda kazandklar bilgiler ile gerek yaam arasnda iliki
kurmalann, bilgileri asl kaynandan elde etmeleri amacyla kullanlan bir

Ai-.Gr. Atatrk nive~itesi, KKEF., Tarih Egitimi Anabilim Dal, Erzurum

Yrd. Do. Dr., Atatrk niversitesi, KKEF., Tarih Eitimi Anabilim Dal, Erzurum
... Yrd. Do. Dr., Atatrk niversitesi, KKEF., Sosyal Bilgiler Egitimi Anabilim Dal,
Erzurum

Tarih retmenlerinin Gezi-Gzlem Uygulamalarnda Karlatklar Sorunlar

retim etkinliidir".1 Tarihsel evre ise, etrafnzdaki gemie ait olan btn

unsurlardr.2 Tarihsel evrenin unsurlar; Mzclerde sergilenen eserler, tarihi

binalar, gemiten gnmze kadar ulaan yollar, binalar, ara ve gerelerdir. 3

Belirli dnemlerde tarihsel evreye dzenlenecek olan geziler tarih
retimine nemli bir katk salar. Her eyden nce bu yntemle tarih dersleri,
drt duvar arasndan karlarak, eitimin tek dzenliinden ho bir uz.aklama
4

salayacaktr.

Empatinin

tarih

retiminde

nemli

bir

yeri

olduu

dnldnde

alan gezilerinin tarihsel empatiyi arttnc yn hi de

nemsenmeyecek bir unsurdur. renciler bu gezilerle yazl kantlarn dnda,
grsel

kantlar

da

deerlendirebilmeyi reneceklerdir.

Grsel

kantlar yazl

kantlarla karlatraca

iin hem ktphane aratnnasna girmi olacak hem

de tarihi daha tarafsz deerlendircbilmeyi renmi olacaktr.5
Alan gezilennin tarih retmenlerine de birok katks olacaktr.
Gezilerde renciler tm duyu organlarn kullanabildikleri iin daha kalc bir
renme meydana gelecektir. Ayrca bu yntemle renci tarih tcnnino!ojisini
renecek, daha nce rendikleri tarih tenninolojlsi ise daha kalc olacaktr.
Gezi, insanlara olaylar kavrama, sorumluluk duygusunun gelitirilmesi,
insanlar arasndaki
6
kazandrr.

ilikilere geni

bir perspektiften bakma gibi

davranlar

Alan gezilerinin renciye salayaca katklar u ekilde zetlemek

mmkndr.
Aracsz gzlem ve yeni bilgi salar
Bir konuya kar ilgi uyandrr.
rencilerin bilgilerini gelitirerek, onlara yeni ufuklar aar.
Gruplara ortak deneyim salar.
Mnire Erden, Sosyal Bilgiler retimi, stanbul, s.64.

Caral Anderson ve Ann Moore, "Making History Oustside the Classroom", Teaching
History. (edit. Hilaey Bourddillon, London 1994, s.196.
3 Mustafa Safran, "Okul D Tarih retimi", Tarih Eitimi ve retimi (Bas!mam
Makaleler), Ankara 1998, s. 47-48.
4 Yk/Dnya Bankas, Sosyal Bilimler retimi. Milli Eitimi Gelitirme Projesi.
Hizmet ncesi ()retmen Eitimi, Ankara 1997,5.4.15.
5 Nuri Kstkl, Sosyal Bilimler ve Tarih retimi, Konya 1999, s.54.
6 Erden, a.g.e., 5.164.
2

Aydn

Gven-Ahmet Ali Gazel- Ramazan Sever

renciler arasndaki dayanmay ve kaynamay artrr.?

Dinleme, soru sorma, hipotez kurma ve iletiim becerilerini

rencide tarih terminolojisinin gelimesini salar.

artm.

rencilerde eletirel dnce yeteneini gelitirme, kiilere ve olaylara

nasl

ltlerle yaklama gibi davranlar kazandrr.

Tarihi evredeki gzlemler, rencinin hayal gcn artnr. 8
Alan gezilerinin faydal olabilmesi iin dikkat edilmesi gereken baz
artlar vardr. Bunlardan birincisi alan gezisinin seiminde dikkat edilmesi
gereken hususlardr. Bunlan yle sralayabiliriz:
Bir gezi ilenen konuyla yakndan ilgili olmal ve onu desteklemelidir.
Okuyarak ya da film izleme ve dier yntemlere kyasla daha iyi
renmeyi mmkn klacak dorudan deneyim kazandrmaldr.
kinci olarak iyi ve verimli bir alan gezisi iin iyi bir planlama
yaplmaldr. Gezi plan aama olarak yaplabilir. Gezi ncesi hazrlk,
gezinin uygulamas, gezi sonras deerlendirmedir.

A-Gezi ncesi Hazrlk

Alan gt:zisi dLenlemeden nce

yaplmas

gereken

hazrlklar Uyle

sralayabiliriz:

Gezinin amac, mahiyeti ak bir ekilde ortaya konulmaldr.Ebeveyn ve

yneticilerden izin alnmaldr.
Gezi eer gnbirlik olmayacaksa, barnma iin yath okullardan veya
yurtlardan rezervasyon yaptrlmaldr.
Gezi ncesi geziye katlanlara bir gezi rehberi datlmaldr.
Dier retmenlerden onayalnmal ya da onlarla birlikte gidilmelidir.
Mmknse retmen tarafndan gezi mekanna nziyaret yaplmaldr.
Ularnn naslolaca dnlmeli?
rencilere, tek balanna kk gruplarla ya da ebeveynleriyle kolayca
yaamayacaklar deneyimlerini yaatmadr.

Yolda geen sre gezinin tm sresine gre ok uzun

Maliyeti dk olmaldr.

Yk/Dnya Bankas, s.4.15.

Sman, a.g.e., s.51-52.
9 Safran, a.g.e., s.50.
7

olmamaldr.

Tarih retmenlerinin Cezi-Czlem Uygulamalarnda Karlatklar Sorunlar

Ebeveynlerin ve okul ynetiminin onayyla gerekletirilmelidir.o

BGezioin Uygulamas
Gezinin uygulanmas srasnda dikkat edilmesi gereken hususlan

yle

sralayabiliriz:

Gezj sresi boyunca gezinin hedefleri srekli gz nnde bulundurulmal.

rencilere etraflanna incelemeleri iin zaman verilmeli.
rencilerin gerekli yerlerde not almalan tevik edilmeli.
rencilerin sorulanna cevap verilmeli.
renciler srekli gz nnde bulundurularak emniyette olmalar
salanmal.

C-Geri Sonras Deerlendirme

Alan gezisi sonras deerlendirme blmnde

yaplabilecekleri yle

sralayabiliriz:

rencilerden gezi ile ilgili rapor yazmalar istenmelidir.

Snfta

gezinin hedeflere

ulalp ulalmad tartlmaldr.

rencilere grdkleri bir tarih.i eserin maketi yaptrlahilir ya da

fotoraflarla sergi alabilir.

lI

Amalar
Tarih retmenlerinin gezi-gz1cm yntemlerini planlamalanyla ilgili
grleri arasnda anlaml bir iliki var mdr?
I-Tarih retmenlerinin gezi-gzlem yntemi uygulamalarndaki yntem
ile ilgili grleri arasnda anlaml bir iliki var mdr?
2-Tarih retmenlerinin gezi-gzlem yntemi uygulamalanndaki
karlalan glkler ile ilgili grleri arasnda anlaml bir iliki var mdr?
Saylt..lar

I-Ankette yer alan ifadeler, ortaretim okullanndaki grev yapan tarih

retmenlerinin gezi-gzlemle ilgili grlerini temsil eder niteliktedir.

LO

Yk/Dnya Bankas,.s. 4,15-4,16.

II

SatTan, a,g.e., s.51.

Aydn

Gven-Ahmet Ali Gazel- Ramazan Sever

2-Aratnnaya

kat lan

retmenlerin

grlerinin

olduu

samimi

varsaylmtr.

Snrllk

Ar~trma 2001-2002 retim ylnda

okullarndaki

33

retmen

ile

Erzurum il merkezinde

ortaretim

snrldr.

Yntem
Evren; Aratnnann evrenin, 2001-2002 retim ylnda Erzurum il
merkezindeki
ortaretim
okullarnda
grev
yapan
retmenler
oluturmaktadr.

rneklem; Erzurum il merkezinde ortaretim okullarnda grev yapan

random yoluyla seilen 33 retmen rneklem grubunu
dururmaktadr (Tablo 1).
Tablo 1. Kiisel Bilgiler le ilgili Bulgular ve Yorumlar
retmenlerden

Evet

'20
13

hOh

25
8

75,8
24,2

2
2

6,1
6,!

23
6

69,7
18,2

-s Yl

6-10 Yl

7
8

12,1
21,2
24,2

~RETMENLER

CiNSiYET
Erkek
Kadn

GRENiM DURUMLARI

n Lisans (2 yllk)
Eitim

Enstits (3

yllk)

Lisans
Lisansst

J1)P .AMO

39,4

!
33

100

33

100

MESLEKi KlDEM

-s Yl

16-20 Yl
21-25 Yl
26 Yldan Yukar
OKULDAK GREv

MdUr
Mdr Yardmcs
retmen
HZMET iN PROGRAMlNA KATILMA

DURUMU

II
2
1

33,3

33

100

33

100

6,1
3,1

15,2

28

84,8

Tarih retmenlerinin Gezi-Gzlem Uygulama/arnda Karlatklar Sorunlar

grld

aratrmaya katlan retmenlerin

% 24.2'si
kadn, % 75.8'i erkektir. Bu durumda rnekleme alnan ortaretim okulu tarih
retmenlerinin yaklak %' erkeklerden olumaktadr. retmenlerin, mesleki
kdemlerine gre, 1-5 yl alanlar % 12.1,6-10 yl alanlar & 21.2, 11-15
yl alanlar % 24.2, 16-20 yl alanlar % 33.3, 21-25 yl alanlar % 6. I, 26
yl ve st alanlar % 3.1'dir.
renim durumlar asndan bakldnda n lisans mezunu olanlar %
6.1, Eitim Enstits mezunlarm % 6.1, Lisans meZlli1U olanlann % 69.7,
Lisansst mezun olanlann % 18.2 olduu grlmektedir.
Hizmetii programa katlma durumlar asndan da retmenlerin %
60.6'smn bu programlara katldklar, % 39.4'Dn ise katlmadklar
grlmektedir.
Tablo 2'de tarih retmenlerinin gezi-gzlem ynteminin planlanmas ile
ilgili bulgu ve yorumlara yer verilmitir. Buna gre retmenlerin;
evrenizdeki tarihi mekanlara ve mzelere dzenlenecek gezilerin tarih
retimine katk getireceine inanmalan konusunda % 97.0'i evet, % 3.0'1
ksmen cevabn; verdikleri, tarihi mekanlara ve mzelcre ne kadar sklkla gezi
dzenledikleri ile ilgili % 21.4' evet, % 15,J' ksmen, % 63.9'u hayr
cevabn verdikleri, mfredat yetitirme zorunluluu gezi iin bir problem
oluturmas konusunda % 42.8'i evet, % 39A' ksmen, % 18.2'si hayr
cevabn
verdikleri, gezi-gzlem yntemini uygularken dier zmre
retmenleriyle ibirlii yapmalar konusunda % 45.5'1 evet, % 27.3' ksmen,
% 27.2' si hayr cevabn verdikleri, gezi-gzlem yntemi nces n gez
yaplmas gerektii konusunda % 75.8'i evet, % 12.I'i ksmen, % 12.1'i hayr
cevabn verdikleri, gezi-gzlem yntemi sonras deerlendirme yaplmas
gerektii fikriyle ilgili, %93.9'u evet, % 6.I'i ksmen cevabn verdikleri, gezigzlem yntemi ncesi gezi rehberi datlmas gerektiine katlmalar
konusunda % 78.8'i evet, % 12.1' ksmen, % 9.1'i hayr cevabn verdikleri
grlmektedir.
Tablo 1'de

gibi

Aydn

Gven-Ahmet Ali Gazel- Ramazan Sever

Tablo .Tarih retmenlerinin Gezi-Gz]em Yntemini Planlamalar ile lgili

Bulgu ve Yorumlar

Planlama Durumu le
ilgili Sorular
evrenizdeki tarihi
mekanlaro ve mzelere
dzenlenecek gezilerio
tarih llfetimioe katk

G/.

KISME~

EVET

32

./.

97.0

3.0

1.4

15.3

HAyR

XL

29.121

.000

100 i 20.697

.000

TOPLA"l

33

63.9

33

18.2

33

100

3.455

.178

m 133

100

2.182

1. 336

100

getireceioe inanyor

musunuz')
Tarihi mekanlara ve
mzelere oe kadar
sklkla gezi
dzenliyomanuz?

i7

Mfredat yelitinne
gezi iin bir
problem oluturuyor mu?

zorunluluu

i Gezi-gzlemdiger
yntemini
zmre
uyguarken

gremenleriyle ibirigi
yapyor

14

42 8
.

l3

39.4 16

15 i 45.5 19

27.319

musunuz?

Gezi-gzlem yntemi
ncesi ngezi yaplmas
gerektigini dnyor
musunuz'?

i
25

75.8

12.1 14

12.1

33

oo

26.727

00o
1.

reZi-gzem yntemi
sonras de~erlendinne

i yaplmas
gerekti~
fikrine

31

i 93.9

musunuz?
Gezi-gzlem yntemi
ncesi gezi rehberi
<L$hlmas gerelctiine
kahlyor

musunuz?

6.1

33

100

25.485

12.1

9.1

33

100

30.727

.000 i

katlyor

i
i

26

78.8

1.000

Tabloda yer verilen x2 deerlerine bakldnda, ].,2.,5.,6., 7. sorulanna

retmenlerin venni olduklar cevaplano kendi grleri arasnda oransal

Tarih Oretmenlerinin Gezi-Gzlem Uygulamalarnda Karlatklar Sorunlar

(p<.OS) grlmektedir. 3. ve 4. sorularna

retmenlerin vermi olduu cevaplann kendi grleri arasnda oransalolarak
anlaml dzeyde farkllamad (p<..OS) grlmektedir.
Tablo 3.Tarih retmenlerinin Gezi-Gzlem Yntemini Uygulamalarndaki

olarak

anlaml

farkllat

Ynetim le ilgili Bulgu ve Yorumlar

f

Ynetim Durumu le
ilgili Sorular

HAyR

KSMEN

EVET

%
XL

TOPLAM

I. Gezi-gzlem

ynleminde yasal
sorumluluk ve
formalitelerin fazla

'

olduunu dIlilyar

25

75.8

I Okul
(Milli

MdrlU, Belediye,

18.2

ii

21

60.6

i6

19

60.7

.000

33

i 8.970

ii

i 18.2

100

i
i

.000

i
33

100

33

100

18.3331 .000

i
i

yntem

disiplinsizlikleri sizin
iin bir problem tekil
ediyor mu?

i
i

21.2

musunuz?

renci

18.2

i
7

i yeterli buluyor

srasnda oluabilen

46.394

Valilik vb. kurulular)

gezi-gzlem
yntemine baklarn

. Gezi-gzlem

]00

33
i

idaresi dndaki
Eitim

6.1

musunuz?
. kl! idaresinin geZgzlem yntemiyle
ilgili t:utumlann yeterli
buluycr musunuz?

18.2

27.3

14

42.4

10

30.3

i 1.273
i

529

Aydn

Tablo

Gven-Ahmet Ali Gazel- Ramazan Sever

3'de

retmenlerinin

Tarih

uygulamalarndaki ynetim

gezi-gzlem

yntemini

ile ilgili bulgu ve yorumlara yer verilmitir. Buna

gre retmenlerin;
Gezi-gzlem ynteminde yasal sorumluluk ve formalitelerin fazla
olduunu dnmeleriyle
cevabn

yeterli

ilgili % 75.8'i evet, % i 8.2 ksmen, % 6.1 'i, hayr

verdikleri, okul idaresinin gezi-gzlem yntemiyle ilgili tutumlarn

ilgili, % 18.2 'si evet, % 60.6'sl ksmen, % 18.2'j hayr

bulmalaryla

cevabn

verdikleri, okul idaresi dndaki (Milli Eitim MdrL, Belediye,

Valilik vb. kurulularn) gezi-gzlem yntemine baklarn yeterli buJmalaryla
ksmen,

ilgili % 21.2'j evet, %60.7'si

% 18.2'i

hayr cevabn

verdikleri, gezi-

gzlem yntemi srasnda oluabilen renci disiplinsizlikleri sizin iin bir

problem tekil etmeleriyle ilgili % 27.3' evet, % 42A' ksmen, % 30J'
hayr cevab

verdikleri grlmektedir.

Tabloda yer verilen x

deerlerine bakldnda,I., 2. ve 3. sorularna

retmenlerin vermi olduklar cevapLarn

kendi grleri arasnda oransal

olarak anlaml dzeyde farkllat (p<..OS)

grlmektedir.

4.

soruya

retmenlerin vermi olduu cevabn

kendi grleri arasnda oransalolarak

anlaml dzeyde farkllamad (p<..05) grlmektedir.
Tablo

4'dc

Tarih

uygulamalarndaki karlalan

verilmitir.

Buna gre

olduu

problem
cevabn

retmenlerinin

gezi-gzlem

yntemi

glkler ile ilgili bulgu ve yorumlara yer

retmenlerin

gezi-gzlem yntemine

konusunda % 54.5'j evet, % 27.3'

ksmen,

ularnn

% 18.2'1

bir

hayr

verdikleri, tarihi mekan ve mzelerle ilgili rehber ve tantm

hizmetlerinin yeterli

olduu

konusunda % i 2. I'i evet, % 18.2'i

ksmen,

69.7' i hayr cevabn verdikleri, gezi-gzlem yntemi uygulaclnz tarihi

mekan ve mzelerde rehber eksiklii
ksmen,

%3.0

iin bir

engeloluturduklar hususunda,

48.5'i

hayr cevab

olduu

verdikleri,

konusunda % 75.8'i evet, % 21.2'i

renci velilernin

gezi-gzlem yntemi

% 9.1 'i evet, % 42.4'

hayr cevabn verdikleri, kalabalk renci gruplannn

bir engel

tekil

hayr cevab

problemlerle

ettikleri hususunda, % 51.1'i evet, % 30J'

ksmen,

gezi-gzlem iin
ksmen,

% 18.2'i

verdikleri, gezi-gzlem yntemini uygulamada maddi

karlamalar

konusunda, % 63.6'sl evet, % 2L.2'i

15.2'i hayr cevabill verdikleri grlmektedir.

adan

ksmen,

Tarih retmenlerinin Gezi-Czlem Uygulamalannda Karlatklart Sorunlar

Tablo 4.Tarih retmenlerinin Gezi-Gzlem Yntemi Uygulamalarndaki

Karlalan Glkler ile lgili Bulgu ve Yorumlar

i
Glkler
[lgili Sorular

.
I

18

olduunu dnyor

54.5

i mekan ve mz.elerle

~~~:~~~~~~,}'Gr

i musunuz?

i 18.2 , 23

r
j.

"

i
25

i 75.8

I,

,
'

dnyor

I Kalabalk

9.l

musunuz?

I. Ge7i-gzlem yntemini
uygu larnda maddi
adan problemlerle
karlayor musunuz?

.000

3.0

28364

100

33

: 000 i

14

i
17 i 515110

i iin birengel tekil

: ettiklerine inanyor

19.818

i i 21.2
i i

lIJUsunuz?

renci

i 100

42.4

16

48.5

33

i
ii

i
i

i 303 i

i
lOO

i [8.909

.000

18,2

5.636

.060

i
i

21

163.6

.029

i
3

i gruplannn gez-g7lem

i 7.091

Drenci velilerinin ge,i-

gzlem yntemi iin bir

engel oluturduklann

33

100

69.7

i 33
i

i, Ge7.i-gzlem yntemi

TOPLAM

i uyguladnz larihi
i

12.1

m1L~umz?

6 118.2

9 127.3

. Tarihi mekanlar ve
i
mzelerle ilgili rehber ve i 4
lantm hizmetlerinin
yeterli oJduwa inanyor ,

HAYR

musunuz?

KSMEN

Gezi-gzlem ynteminde
ularnn br problem

EVET

Karlalan

le

15.2

100 i 15'I'j

.000

Aydn

Gven-Ahmet Ali Ga:zel- Ramazan Sever

Tabloda yer verilen x deerlerine bakldgnda, 1., 2., 3., 4. ve 6.

2

sorularna retmenlerin vermi olduklar

cevaplarm kendi

grleri arasnda

oransalolarak anlaml dzeyde farkllat (p<..05) grlmektedir. 5. soruya

retmenlerin venni olduu

cevabm kendi

anlaml dzeyde farkllamad (p<.. OS)

grleri arasnda

oransalolarak

grlmektedir.

Sonu ve neriler
Bu
almada,
tarih
retmenlerinin
gezi-gzlem
yntemini
uygulamalarnda ne gibi sorunlarla karlatklar incelenmitir. retmenlerin
byk ounluunun tarih retiminde gezi-gzlem ynteminin faydal olaca
konusunda hemfikir olduklar tespit edilmitir.. Yaplan bu aratnnadaki bulgu
ve yorumlara dayal olarak u nerilerin dikkae alnmas,sz konusu yntemin
uygulanabilirlii bakmndan nem tamaktadr.
retmenlerin byk ounluu, gezi-gzlem ynteminin tarih dersleri
iin faydal olaca konusunda hemfikir olmalarna ramen, bu yntemi fazla
uygulamadklan

tespit

edilmitir.

retmenlere,

gerek

Eitim

Milli

Bakanlnn

ii

eitim

gerekse il Mii Eitim Mdrlkierince yrtlecek olan hizmet

kurslarnda bu yntem ile ilgili bilgi veriImdi ve retmenler gezi-

gzlem yntemlerini daha sk kullanmalar ynnde tevik edilmelidir.

Gezi-gzlem ynteminin uygulanmasnda karlalan prosedr mmkn
mertebede en aza indirilmelidir. Bununla ilgili gerekli dzenlernelerin yaplmas
salanmahdr.

Gezi dzenlenecek olan tarihsel mekana

Mdrl,

yntemin

Valilik, Belediye vb.

da

kurululardan

uygulamasnda karlalan

yukarda saylan

kamu kurum ve

ulam

konusunda, Milli

destek

salanlmaldr.

maddi problemlerin

kurulular

yannda

Eitim

almas

dernekler ve

Yine

ynnde

vakllardan

yardm alnmaldr.

Milli

Eitim Bakanlyla,

ilgili

bakanlklar arasnda iliki

kurularak,

mzeler ile ilgili bilgi noksanl, bror, af, film, fotoraf .vb. tantmlarla
giderilmelidir. Yine mahalli mze yetki i ileriyle
hakkndaki bilgi eksiklikleri gideriJmelidir.

ibirliine

gidilerek mzeler