Trkiye Dk Petrol Fiyatlarndan Ne

Kadar Faydaland?
Prof. Dr. Fatih Macit
2002 ylndan sonra hzl bir ekilde ykselen enerji fiyatlar, Trkiye gibi enerjide
net ithalat konumda olan lkeler iin enerji ithalat faturasnn nemli lde
artmasna neden olmutur. Trkiye zelinde bakldnda ykselen fiyatlara
byyen ekonomiyle birlikte artan talep de eklenince, enerjide da bamllk d
ticaret ann en nemli nedeni haline gelmitir. 2002 yl sonunda 9,2 milyar
dolar seviyesinde olan Trkiyenin brt enerji ithalat kresel kriz sonras yaanan
yksek byme ortam ile birlikte 2012 ylnda 60,1 milyar dolara kadar
ykselmitir. 2012 ylndan sonra ekonomik bymenin yavalamas ile talepteki
art hz kesmekle birlikte enerji ithalat yksek kalmaya devam etmi ve 2014 yl
sonunda brt enerji ithalat 54,9 milyar dolar olarak gereklemitir.

retimdeki art ve talepteki yavalama ile oluan arz fazlasnn petrol fiyatlarn
2014 ylnn ikinci yarsnda 110 dolardan 55 dolar seviyesine kadar drmesi ve
bu dk fiyatlarn 2015 ylnda da devam etmesi hi phesiz Trkiye gibi
enerjide da baml lkeler iin olduka olumlu bir gelime olarak alglanmt.
Trkiye asndan bakldnda den petrol fiyatlarnn srdrlebilir ekonomik
bymenin nnde en nemli risk olarak grlen cari akta nemli miktarda bir
iyileme oluturaca beklentisi hakimdi. lk etapta bu beklenti bir miktar
gerekleti ve 2014 ylnn Temmuz aynda 48,5 milyar dolar dzeyinde olan yllk
cari ak rakam 2015 yl Ocak ay itibariyle 44 milyar dolara kadar geriledi. Fakat
Ocak ayndan sonra petrol fiyatlarnda devam eden dk seyre ramen iyileme
durdu ve hatta Mart aynda cari ak tekrar 45,9 milyar dolara kadar kt. Cari
aktaki iyilemenin durmasnn yannda 2015 ylnda deer kaybeden Trk Liras
dk petrol fiyatlarnn akaryakt fiyatlarna dolaysyla enflasyona olumlu bir etki

yapmasn engellemitir. Bu yazda den petrol fiyatlarndan Trkiye

ekonomisinin d ticaret ve cari ak asndan gerek anlamda ne kadar
faydalandn analiz etmeye alacaz.
TK tarafndan aklanan bu yln ilk alt ayna ait d ticaret verilerine
bakldnda geen yln Ocak-Haziran dneminde ortalama 108,7 dolar
seviyesinde olan petrol fiyatlarnn bu yln ilk alt aynda ortalama 59,3 dolara
dmesinin Trkiyenin enerji ithalat faturasnda ciddi bir iyileme yapt net bir
ekilde grlmektedir. Geen yln Ocak-Haziran dneminde Trkiyenin brt
enerji ithalat 27,4 milyar dolar iken net enerji ithalat 24,5 milyar dolar
seviyesinde bulunuyordu. Bu yln ilk alt aynda ise brt enerji ithalat 20,6 milyar
dolar, net enerji ithalat ise 18,3 milyar dolar dzeyinde bulunuyor. Dolaysyla
geen yln ayn dnemine gre kyaslandnda bu yln ilk alt aynda Trkiyenin
net enerji ithalatnda 6,3 milyar dolarlk bir d gze arpyor.
Den petrol fiyatlarnn enerji ithalat tarafna yapt katk ak bir ekilde
grlrken Trkiye asndan net etkiyi grmek iin ihracat tarafna da bakmak
faydal olacaktr. 2002 ylndan sonra hzl bir ekilde ykselen enerji fiyatlar
Trkiyenin enerji ithalatn nemli lde artrmak gibi olumsuz bir etki
yaratrken, dier taraftan enerji ihracats lkelerde satn alma gcnn
artmasn salayarak bu lkelere yaplan ihracatn da artmasna katk salad.
2002 yl sonunda Trkiyenin OPEC lkelerine yapt ihracat 2,3 milyar dolar ile
toplam ihracatn %6,3ne karlk gelmekteydi. 2014 yl sonu itibariyle OPEC
lkelerine yaplan toplam ihracat 28,2 milyar dolar ile toplam ihracatn %17,9una
denk gelmektedir. Bu rakama Rusya ve Azerbaycan gibi OPEC yesi olmayan
fakat ciddi anlamda petrol ve doalgazdan gelir elde eden lkeler de eklediinde
toplam rakam 37 milyar dolara kadar kmakta ve toplam ihracatn %23,5ini
oluturmaktadr.

Den petrol fiyatlar hi phesiz petrol ihra eden lkelerin gelirlerinde ve satn
alma glerinde ciddi bir kayba neden oldu. Bunun yannda zellikle Rusya
rneinde grld gibi bu lkelerin para birimlerinde deiik miktarlarda deer
kayb yaand. Bu durum ekonomileri petrol ve doalgaz gelirlerine ciddi anlamda
baml olan lkelerin ithalatnn azalmasna neden oldu ve Trkiye de bu lkelere
nemli miktarda ihracat yapan bir lke olarak yaanan bu durumdan olumsuz bir

ekilde etkilendi. 2014 ylnn Ocak-Haziran dneminde Trkiyenin OPEC yesi

lkelere yapt ihracat 14,6 milyar dolar seviyesinde iken bu yln ayn
dneminde rakam %7 gerileyerek 13,6 milyar dolar dzeyine indi. Yine Rusya ve
Azerbaycan gibi petrol gelirlerine baml ve Trkiyenin nemli ticari partnerleri
konumunda olan iki lkeye olan ihracat bu yln ilk alt aynda srasyla %38 ve
%21 geriledi. Dolaysyla OPEC yesi lkelere Rusya ve Azerbaycan gibi lkeler de
eklendiinde bu yln ilk alt aynda Trkiyenin ihracat anlamnda yaad kaybn
yaklak 2,5 milyar dolar dzeyinde olduu grlmektedir. Bu rakamlar aslnda
Trkiyenin dk petrol fiyatlarndan dolay enerji ithalat tarafnda yapt
tasarrufun bir ksmnn enerji ihra eden lkelere yaplan ihracatn dmesinden
dolay kaybedildiini gstermektedir. Yaklak olarak bir rakam verilmesi gerekirse
bu yln ilk alt aynda geen yln ayn dnemine gre ortalama 50 dolar den
petrol fiyatlarnn d ticaret zerinde yapt net etkinin aslnda 4 milyar dolar
gibi daha snrl seviyelerde kald grlmektedir.
Den petrol fiyatlarnn Trkiyeye d ticaret anlamnda dolayl bir negatif etkisi
de EUR/USD paritesinden gelmektedir. Piyasadaki arz fazlasnn yannda EUR/USD
paritesindeki dn de petrol fiyatlar zerinde ciddi bir bask yaratt kabul
edilmektedir. zellikle geen yln Haziran ayndan bu yana EUR/USD paritesi ile
petrol fiyatlar arasnda mkemmele yakn bir korelasyon olduu gze
arpmaktadr. Trkiyenin toplam ihracatnn yaklak %43n AB lkelerine
gerekletirdii dikkate alndnda paritedeki gerileme petrol fiyatlarna bask
yapmak gibi olumlu bir etki olutururken dolar baznda ihracatn azalmas gibi
negatif bir etkiyi de beraberinde getirmektedir.

Grafikte de grld zere bu yln ilk alt aynda Trkiyenin AB lkelerine

yapt ihracat Avro baznda %11e yakn bir art gsterirken dolar baznda %10
d gstermitir. Bu durum dolayl etkiler de dikkate alndnda aslnda petrol
fiyatlarndaki dn d ticaret a dolaysyla cari ak zerindeki etkisinin
biraz daha snrl kaldn teyit etmektedir. Petrol fiyatlar geen yln ikinci
yarsnda dmeye baladnda Trkiyenin cari anda ok ciddi bir iyileme
oluturaca ekonomistlerin genel beklentisi idi. Hatta baz tahminlerde petrol
fiyatlarndaki her 10 dolarlk dn cari aa 4 milyar dolara varan miktarlarda
olumlu katk yapaca hesaplanyordu. Fakat 2015 ylnn ilk yarsna ait rakamlar
petrol fiyatlarndaki dn ihracat zerindeki dorudan ve dolayl negatif

etkilerinden dolay cari aktaki iyilemenin ok daha snrl kaldn

gstermektedir.