Zaman var olmakt›r, yaflamakt›r.
Bunu içindir ki, zaman personelinin do¤ru zamanda ve do¤ru yerde istihdam
saniyelerden, hatta saliselerden bafllayan ve ça¤lara
uzanan dilimlere ayr›larak anlat›l›r olmufltur.
Ömürden bir y›l›n daha geçmesi sona do¤ru bir ad›m
daha yaklaflmak olarak alg›lanabilece¤i gibi,
olgunlaflmaya, geliflmeye, birikime do¤ru at›lm›fl bir ad›m
olarak da anlafl›labilir. Yani biraz daha fazla donan›ml›
olman›n bir göstergesidir adeta. Böyle bir anlay›flla yeni
bir y›lda daha sizlerle birlikte olmak istiyor ve flimdiden
heyecan› ve mutlulu¤unu yafl›yoruz.
Her y›l, önümüze çözülmeye aday yeni sorun yumaklar›
sererken yeni ümitler ve yeni olanaklar da getiriyor...
fiunu unutmay›n›z bir damla düfler yere, ard› s›ra
düflen bin damlay› takiben göl olur, deniz olur. El ele
tutuflurlar okyanus olur.
Sa¤l›¤›n tan›m›nda da yer ald›¤› gibi sa¤l›k, bedenen
sa¤l›¤›n yan›nda ruhen de sa¤l›kl› olmak demektir. Bunlar
birbirinden ayr›lamaz. Bunun için hastalar› bütün olarak
de¤erlendirmeli ve her türlü sorunlar›na sivil toplum
örgütleri olarak çözüm üretmek amaçlar›m›z aras›nda
olmal›d›r.
Bu ayn› zamanda sa¤l›k çal›flanlar›n›n daha bilinçli
olmalar›n›, hasta haklar› ve sorumluluklar› yan›nda
çal›flanlar›nda ne tür haklara sahip oldu¤u, hasta
sorumluluklar›n›n neler oldu¤u ö¤retir ve yönlendirir
Ülkemizde her konuda oldu¤u gibi bu konuda da bir çok
eksi¤inin oldu¤u aç›k olarak ortadad›r.
De¤erli meslektafllar›m sa¤l›k çal›flanlar› olarak hayat
sizin için neyi ifade ediyor? Hastalar›n›za verdi¤iniz do¤ru
sonuçlar m›? ya da mesle¤iniz için yapt›¤›n›z ve onu
de¤erli k›lmak için verdi¤iniz kutsal emekleriniz mi ya
da hastalar›n›za çal›flt›¤›n›z tahlillerin ne kadar do¤ru
oldu¤umu? Bizler hastalar›m›za do¤rular› vermek u¤runa
bir çok uygulamalar yapar çok zorluklara katlan›r›z,
fiu kaç›n›lmaz gerçe¤i unutmaman›z› ümit ederim;
Saptanan hedeflere sadece bu sahada görevli olan say›l›
kiflilerin gayreti ile de¤il, top yekûn bir seferberlik sonucu
ulaflabilece¤imizi unutmay›n›z. Bu yolda önümüze ç›kan
bütün engelleri ortadan kald›rmak, yada aflmak için tüm
gücümüzle çal›fl›yoruz.
Bunu baflarmak hep birlikte olacakt›r. Önce bunun
fark›na varmal› ve mesle¤imizin gücüne inanmam›z
gerekmektedir.
Teknoloji ve bilimdeki tüm geliflmelere ra¤men, tüm
dünyada, sa¤l›k alan›ndaki en önemli kayna¤› sa¤l›kl›
insan gücü oluflturmaktad›r. Bu nedenle, ülkelerin sa¤l›k
hizmetlerini planlamada, sunma ve gelifltirme süreçlerinde
özellikle üzerinde durmas› gereken en önemli konu sa¤l›k
eleman› say›s›d›r.
Etkili ve verimli bir sa¤l›k hizmeti sunman›n
gereklerinden biri olan yeterli say› ve nitelikte sa¤l›k
edilmesi, kuflkusuz hedeflenen hizmet kalitesine ulaflmay›
da beraberinde getirecektir.
Önemli olan sa¤l›k personelinin say›sal art›fl›n›n yan›
s›ra gerek mezuniyet öncesi gerekse hizmet içi e¤itimlerle
daha nitelikli hizmet verir hale getirilmesidir. AB sürecinde;
son y›llarda üzerinde dikkatle durulan konular›n bafl›nda
gelmekte ise de çal›flanlar›n kendi mesleklerini icra
etmeleri do¤rultusunda tatmin edici bir ad›m at›lamam›fl,
bu durum kiflilerin e¤itimlerini alarak mezun oldu¤u
mesle¤i icra etmek yerine, kurumlar›n ihtiyac›
do¤rultusunda çal›flt›r›lma yoluna gidilmifltir. Buda
motivasyonu düflürerek tükenmifllik ve ifl doyum eksikli¤ini
ortaya ç›karm›flt›r.
Bu nedenle, sa¤l›k personeli, nitelikli insan gücü
politikalar›nda dünyadaki geliflmeler ve uygulamalar da
titizlikle izlenmeli ve bilimsel ilkeler çerçevesinde, yenilikler
uygulanan ya da uygulanacak politikalara adapte
edilmeye çal›fl›lmal›.
AB tarama kriterinde belirtildi¤i gibi; ebe, hemflire
de¤ildir, hemflire ,ebe de¤ildir ve buna göre tüm
mesleklerin tan›mlar› ve standartlar› tekrar yap›lmal›,
sa¤l›k hizmetleri s›n›f›nda çal›flan personellerin
görevlerinin d›fl›nda çal›flmalar›na müsaade edilmemelidir.
AB uyum mevzuat› çal›flmalar› aç›s›ndan yeni
mesleklerin tan›mlar› yap›lmal› 1219 say›l› kanun ve 1983
y›l›nda yay›mlanan yatakl› kurumlar yönetmeli¤indeki
meslek tan›mlar› yap›lan mesleklerin standartlar› tekrar
yap›larak de¤ifltirilmeli ve günümüz flartlar›na
uyarlanmal›d›r.
Bunun ülkemizde sa¤l›k insan gücü politikalar›n›n
gelifltirilmesine ve sa¤l›k hizmetlerinin verimli ve kaliteli
sunulmas›na olanak sa¤layaca¤› net olarak ortadad›r.
Toplumun sa¤l›k düzeyini yükseltmek, daha sa¤l›kl›
ve daha iyi bir dünyada yaflamak ve gelecek nesillerin
daha iyi flartlarda büyümesini sa¤lamak, bütün insanlar›n
ve bütün ülkelerin özlemini çekti¤i bir olgudur.
Devletin görevi, vatandafl›n sa¤l›kl› bir ortamda
yaflamas›n› sa¤lamak, ona sa¤l›¤›n› koruma bilinci vermek
ve bunun için gerekli altyap›y› oluflturmakt›r.
Türk toplumunun sa¤l›k düzeyi ile Türkiye'de sa¤l›k
hizmetlerinin mevcut durumu dikkate al›narak, öncelikli
sa¤l›k hedefleri ve bu hedeflere ulaflmak için stratejilerin
belirlenmesi ilgili bütün kurum ve kurulufllar›n kat›l›m›
ile gerçeklefltirilmelidir. Bu kurum ve kurulufllar›n
belirlenen do¤rultuda faaliyetler planlay›p uygulamas›,
"Herkese Sa¤l›k" amac›na ulaflmay› sa¤lamal›d›r.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasas›'n›n sa¤l›kla ilgili hükümleri
flöyledir:
MADDE 41; Aile Türk toplumunun temelidir. Devlet,
ailenin huzur ve refah› ile özellikle anan›n ve çocuklar›n
korunmas› ve aile planlamas› ö¤retimi ile uygulamas›n›
sa¤lamak için gerekli tedbirleri al›r, teflkilat› kurar.
MADDE 56; Herkes, sa¤l›kl› ve dengeli bir çevrede yaflama
hakk›na sahiptir. Çevreyi gelifltirmek, çevre sa¤l›¤›n›
korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve
vatandafllar›n ödevidir.
Devlet, herkesin hayat›n›, beden ve ruh sa¤l›¤› içinde
sürdürmesini sa¤lamak; insan ve madde gücünde tasarruf
ve verimi art›rarak, ifl birli¤ini gerçeklefltirmek amac›yla
sa¤l›k kurulufllar›n› tek elden planlay›p hizmet vermesini
düzenler. Devlet bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki
sa¤l›k ve sosyal kurumlar›ndan yararlanarak, onlar›
denetleyerek yerine getirir. Sa¤l›k hizmetlerinin yayg›n
bir flekilde yerine getirilmesi için kanunla genel sa¤l›k
sigortas› kurulabilir.
Ülkemizde Sa¤l›k alan›nda yetiflmifl eleman say›s›nda
yaflanan sorunlar;
1- Kamu kurulufllar›nda tam gün çal›flman›n
sa¤lanamam›fl olmas›d›r. Bu sorunu çözmek amac› ile
çeflitli yöntemler denenmifl ise de kesin bir çözüm
üretilememifltir.
2-Var olan insan gücünün; bölgeler, kurumlar ve
hizmet alanlar›nda dengesiz da¤›lm›fl olmas›d›r. Bu sorunu
gidermek üzere çeflitli yöntemlere (mecburi hizmet,
özendirme ve tayinlerde bölgesel, kurumsal s›ralama ve
s›n›rlama,uzmanl›k belgesi alabilmek için kura sonucu
ç›kan illerde çal›flma zorunlulu¤u vb.) baflvurulmufl
olmas›na karfl›n, sorun varl›¤›n› sürdürmektedir.
Buna özel hastaneler ve di¤er Özel kurulufllar taraf›ndan
verilen astronomik rakamlar yerini de alm›flt›r.
Ayr›ca ülkemizde doktor a盤›ndan bahsedilirken Sa¤l›k
Bakanl›¤› Merkez ve Taflrada ‹llerde Sa¤l›k
Müdürlüklerinde doktorlar çal›flt›r›lmakta yani
mesle¤inden uzak masa bafl›nda evrak ifllerinde
çal›flt›r›larak doktor a盤›n›n daha da katlanarak artmas›na
sebep olunmaktad›r.
Buralarda bu konuda e¤itim alan Sa¤l›k ‹daresi,Sa¤l›k
Kurumlar› ‹flletmecili¤i mezunlar›,Gevher Nesibe
Mezunlar›(Ön Lisans ve Lisans ) buralarda kullan›ld›¤›
zaman ve adam kay›rmac›l›¤›ndan vazgeçildi¤inde
ülkemizdeki hekim a盤› bir nebze olsun kapat›lacakt›r.
Yani d›flar›dan ithal hekim aramak yerine mevcut olan
hekimlerimizi hastanelerde ve di¤er sa¤l›k kurulufllar›nda
kullanarak bu sorun k›smi olarak afl›lm›fl olacakt›r.
Ayn› konu sa¤l›k hizmetlerinde çal›flan di¤er meslek
çal›flanlar›n›n da birbirinin iflini yapt›rmak yerine kiflilerin
e¤itimini ald›klar› yerde ve mesle¤ini icra etme hakk›
tan›narak yapt›r›lmas›d›r.
Sn. Baflbakan Recep Tayip ERDO⁄AN ve Sn. Sa¤l›k Bakan›
Recep AKDA⁄ taraf›ndan yay›mlanan 9155 say›l›
genelgeler ve Sa¤l›k Bakanl›¤› taraf›ndan yay›mlanan
Yatakl› kurumlar Yönetmeli¤inde meslek tan›mlar›nda
hiç kimsenin görevi d›fl›nda çal›flt›r›lmayaca¤› söz konusu
iken bugün Sa¤l›k Bakanl›¤› ve Özel Kurulufl
hastanelerinde herkes herkesin iflini yapar duruma
getirilmifl ve Sa¤l›k Bakanl›¤› taraf›ndan bu konular
denetlenmemifl ve hep göz ard› edilmifltir.
Biz Sa¤l›k Bakanl›¤› ve ‹l Sa¤l›k Müdürlüklerini günlük
gazetelerde verilen eleman ilanlar› k›s›m›n› takip
etmelerini rica ediyoruz.
Sa¤l›k Bakanl›¤› ile yapt›¤›m›z yaz›flmalar sonucunda
kimlerin hangi mesle¤i icra edece¤i aç›kça belirtilmiflken
taflra teflkilatlar›nda buna uyulmamaktad›r.
Dile¤imiz halen özel ve kamu hastanelerinde meslek
icras› noktas›ndaki s›k›nt›lar›n meslektafllar›m›zdan yana
çözülmesidir.
Doktorlara tan›nan döner sermaye ayr›cal›¤›n›n di¤er
sa¤l›k hizmetleri s›n›f›nda çal›flanlara da tan›nmas›
dile¤imizdir.
Bakanl›¤›m›z taraf›ndan yap›lan uygulama ile
doktorlar›m›z 4.000-5.000 YTL al›rken Sa¤l›k Hizmetleri
s›n›f›nda çal›flanlara 300-500 YTL ödeme yap›lmaktad›r.
Sa¤l›k e¤er bir bütünse yarat›lan bu s›n›f ayr›cal›¤›
nedendir. Biz doktorlar›m›z bu paralar› almas›nlar
demiyoruz ama en az›ndan di¤er sa¤l›k hizmetleri
s›n›f›nda çal›flanlar›n kat say›lar› art›r›larak, hayat
standartlar›na katk›da bulunacak mebla¤lara
getirilmesinin sa¤lanmas›n› talep ediyoruz.
Ayr›ca döner sermaye ad› alt›nda verilen ödemelerin
emekli ödene¤imize yans›t›lmas› en büyük temennimizdir.
4/B ile ifle al›nan sa¤l›k hizmetlerinde çal›flan
meslektafllar›m›z kurum idaresinin verece¤i kararla
ifllerine son verilebilmekte hatta yarg› karar› olmas›na
ra¤men ifline son verilen meslektafllar›m›z görevlerine
bafllat›lmamaktad›r.
4/B ile atamas› yap›lan sa¤l›k çal›flanlar›na atama
haklar›n›n verilmesi ve T.C. Anayasas› ile garanti alt›na
al›nan aile bütünlü¤ünün bu sa¤l›k çal›flanlar›na iade
edilmesi gereklidir.
4/B li olarak atamas› yap›lan Sa¤l›k personelinin askere
gitmesi halinde ifle dönme garantisi yoktur. Bu durumda
olan sa¤l›k çal›flanlar›n›n göreve bafllamalar›ndaki s›k›nt›
ortadan kald›r›lmal›d›r.
Vekil olarak göreve bafllayan Ebe ve Hemflirelere de
döner sermaye verilmelidir.
4924 olarak çak›l› kadrolu atanan meslektafllar›m›za
da tayin haklar›n›n tan›nmas›d›r.
Bunlar›n alt›nda yatan ana unsur; meslek odam›z›n
olmay›fl›d›r. Anayasan›n 135 maddesinde Meslek oda
kurma hakk› olmas›na ra¤men Sa¤l›k Bakanl›¤›n›n buna
duyars›z kalm›fl olmas›d›r.
AB tarama sürecinde Meslek odas› ve Mesleki
Birliklerin oluflmas› ve bunlar›n kurulmas›n›n önlerinin
aç›lmas› hususu mevcutken bu konu da göz ard› edilmekte
ve ertelenmektedir.
Bizler ülkemizde di¤er meslek guruplar› gibi meslek
odam›z› ve meslek birliklerimizi kurarak mesle¤imizi en
iyi flekilde ve adil flartlar alt›nda yapmak istiyoruz.
Meslek odas› kuruldu¤u takdirde bu tür olumsuzluklar
rahatl›kla yap›lamayaca¤› için buna hep seyirci
kal›nmaktad›r. Sn Sa¤l›k Bakan› Recep AKDA⁄'dan tüm
sa¤l›k çal›flanlar› ad›na Sa¤l›k Personeli meslek oda
kanunun bir an önce yasallaflmas› konusunda at›l›mda
bulunmas›n› talep etmekteyiz.
fiimdiden tüm Türk halk›n›n ve meslektafllar›m›z›n
Kurban Bayramlar›n› ve Yeni Y›llar›n› Kutlar nice mutlu
ve sa¤l›kl› y›llar dilerim.
SAYGILARIMLA
Hüseyin AYHAN
T›bbi Laboratuvar Teknisyenleri
ve Teknikerleri Derne¤i
Baflkan›
Kimyasal yöntemler
Titrimetri(volümetri): ‹çinde çözünmüfl maddenin
konsantrasyonu bilinmeyen bir çözeltinin belirli bir
volümüyle reaksiyona girebilen bir baflka maddenin
bilinen konsantrasyonlu çözeltisinin volümlerini
karfl›laflt›rma suretiyle çözelti konsantrasyonu tayinidir.
Normalitesi bilinen bir asid çözeltisi yard›m›yla bir
alkali çözeltinin normalitesini tayin, alkalimetri olarak
bilinir; normalitesi bilinen bir alkali çözeltisi yard›m›yla
bir asid çözeltinin normalitesini tayin de asidimetri
olarak bilinir.
Oksidimetri: Oksitlenme reaksiyonlar›na dayanan miktar
tayin yöntemidir; manganometri ve iyodometri
önemlidir.
Çökeltme yöntemleri: Çökelme reaksiyonlar›na dayanan
miktar tayin yöntemidir; argentometri ve cuprometri
önemlidir.
Kompleksometri: Kompleksleflme olaylar›na dayanan
bir titrimetri yöntemidir.
Fiziksel yöntemler
Gravimetri: Tart›m yöntemidir.
Kolorimetri: Renk ölçülmesi esas›na dayanan miktar
tayin yöntemidir; bir çözeltide konsantrasyonu belli
olmayan bir madde taraf›ndan oluflturulan rengin ayn›
maddenin bilinen konsantrasyondaki çözeltisinin rengi
ile karfl›laflt›r›lmas› suretiyle konsantrasyon tayinidir.
Kolorimetri yerine spektrofotometri terimi de
kullan›lmaktad›r.
Fotometri: Belirli bir spektrumdaki ›fl›k fliddetinin
ölçülmesine dayanan miktar tayin yöntemleridir.
Absorpsiyon fotometrisi ve alev fotometrisi önemlidir.
Nefelometri: Bir çözeltinin bulan›kl›k derecesini bulan›k
ortama 90o'lik aç› ile gelen ›fl›¤›n difraksiyonunu ölçme
suretiyle, bulan›kl›¤› oluflturan maddenin
konsantrasyonunu tayin yöntemidir.
Türbidimetri: Bir çözeltinin bulan›kl›k derecesini bulan›k
ortama 90o'lik aç› ile gelen ›fl›¤›n çözeltiden geçen
miktar›n›(›fl›¤›n absorpsiyona u¤ramayan k›sm› ve
difraksiyon ›fl›¤›n›n bir k›sm›) fotometre ile ölçme suretiyle,
bulan›kl›¤› oluflturan maddenin konsantrasyonunu tayin
yöntemidir.
Refraktometri: Ifl›¤› kuvvetle k›ran çözeltilerin k›rma
indekslerini ölçüp karfl›laflt›rma suretiyle konsantrasyon
tayin yöntemidir.
Polarimetri: Asimetrik karbonlu ve dolay›s›yla optikçe
aktif maddelerin çözeltilerinin polar›lm›fl ›fl›¤›n düzlemini
çevirme derecelerini ölçüp karfl›laflt›rma suretiyle
konsantrasyon tayin yöntemidir.
Gazometri: Gaz halindeki maddelerin olufltu¤u
reaksiyonlarda oluflan gaz›n volümlerini ölçme esas›na
dayanan miktar tayin yöntemidir.
Spektrofotometri: Ifl›k kayna¤› ile prizma aras›na
yerlefltirilen renkli maddenin ›fl›k spektrumunun baz›
renklerini absorplamas› ve konsantrasyona göre
spektrumda zay›f veya kuvvetli bant göstermesi özelli¤ine
dayanan miktar tayin yöntemidir. Spektrofotometri ve
kolorimetri efl anlaml› olarak kullan›lmaktad›r.
Flüorometri: Bir maddenin bir çözeltide çok küçük
konsantrasyonlarda bile UV etkisi alt›nda kuvvetli
flüoresans verme özelliklerine dayanan miktar tayin
yöntemidir.
Elektroforez: Asid ortamda katyon olarak bazik ortamda
ise anyon olarak davranan maddelerin elektrik alanda
farkl› h›zlarda göçme özelliklerine dayanan miktar tayin
ve ay›rma yöntemidir.
Kromatografi: Porlu ortamda hareketli bir çözücü içinde,
solütlerin farkl› h›zlarda göçme özelliklerine dayanan
miktar tayin ve ay›rma yöntemidir. Gaz kromatografisi
ve yüksek performans likit kromatografisi(HPLC) yayg›n
olarak kullan›l›r.
Otoanaliz: Çeflitli yöntemleri kullanan otoanalizör
aletleriyle miktar tayin yöntemidir.
Hipotalamus hormonlar› Hormonlar›n tafl›nmalar›
Hipofiz hormonlar›
Ön lop hormonlar› Hormonlar, kanda serbest veya proteinlere ba¤l› olarak
Orta lop hormonu bulunurlar.
Arka lop hormonlar› Hidrofilik özellikli katekolaminler ve peptit/protein yap›l›
Tiroit hormonlar› hormonlar›n büyük ço¤unlu¤u serbest olarak bulunurlar
Paratiroit hormonu Hidrofobik özellikli tiroit hormonlar› ile steroid hormonlar
Pankreas kormonlar› proteinlere ba¤l› olarak bulunurlar
Böbrek üstü bezi hormonlar›
Adrenal korteks hormonlar› Hormon reseptörleri
Adrenal medülla hormonlar› Hormonlar, özgül reseptörlerinin bulundu¤u bir veya
Cinsiyet bezleri hormonlar› birkaç dokuda (hedef dokular) etki gösterirler.
Erkek cinsiyet hormonlar› Reseptörler, plazma membran›nda, sitoplazmada veya
Difli cinsiyet hormonlar› çekirdekte bulunurlar.
Gastrointestinal ve di¤er doku hormonlar› Reseptörler, ço¤unlukla glikoprotein yap›s›ndad›rlar,
hormonu tan›r ve ba¤larlar.
Yap›lar›na göre hormonlar Hormon-reseptör kompleksinin oluflumuyla hücre içi
Peptitler ve proteinler: Hipotalamus, hipofiz, paratiroit, metabolik olay› etkileyecek sinyal oluflumu mekanizmas›
pankreas, mide-ba¤›rsak sistemi ve baz› plasenta uyar›l›r.
hormonlar›
Steroidler: Adrenal korteks ve gonadlardan salg›lanan Hormonlar›n y›k›l›m›
hormonlar ile baz› plasenta hormonlar› Peptit/protein yap›l› hormonlar›n büyük bölümü reseptör
Amino asit türevi hormonlar: arac›l› endositoz ile hücre içine al›nd›ktan sonra
Adrenal medülla hormonlar›: Katekolaminler,Tiroit lizozomlarda hidroliz edilmektedir. Oksitosin ve
hormonlar› anjiotensin gibi küçük molekül a¤›rl›kl› baz› peptit
Eikozanoidler hormonlar›n proteolizi plazmada olur.
Retinoidler Katekolaminler, steroidler ve tiroid hormonlar›, özgül
NO enzimatik de¤ifliklikler ile inaktive edilmektedirler.

Depolanan ve depolanmayan hormonlar Endokrin fonksiyon bozukluklar›

Peptit ve protein yap›l› hormonlar, granüllü endoplazmik
retikulumda sentez edildikten sonra Golgi sisteminde
membranöz veziküller içinde depolan›rlar
Katekolaminler, suda çözünür özellikli proteinler olan
kromograninler ve ATP ile birlikte granüllerde depolan›rlar
Tiroglobulin yap›s›ndaki tiroit hormonlar›, tiroit follikülleri
içinde depolan›rlar
Steroid hormonlar, sentez sonras› hemen salg›lan›rlar,
depolanmazlar
Hormonlar›n salg›lanmalar›n›n düzenlenmesi
Hormonlar›n salg›lanmas›, 1) sinir sistemi ile 2) negatif
ve pozitif feedback mekanizmalar ile kontrol edilmektedir.
Hormon salg›lanmas›n›n feedback düzenlenmesi, kandaki
kimyasal maddelerle ve tropik hormonlarla olabilir.
Hormon salg›lanmas›n›n kandaki kimyasal maddelerle
düzenlenmesi
Yetersiz miktarda hormon salg›lanmas›: Hormona özgü
hipofonksiyon belirtileri ile karakterize
Afl›r› miktarda hormon salg›lanmas›: Hormona özgü
hiperfonksiyon belirtileri ile karakterize
Hormona karfl› doku duyarl›l›¤›nda azalma: Reseptör
veya postreseptör mekanizmalardaki bozukluklar
nedeniyle olur; dolafl›mdaki hormon düzeyi artar.
Hormona özgü hipofonksiyon belirtileri ile karakterize.
Hipotalamus hormonlar›
Supraoptik ve paraventriküler çekirdekte oluflanlar
Antidiüretik hormon (ADH, vazopressin)
Oksitosin (pitosin)
Oksitosin, Do¤umun bafllang›c›nda uterus düz kas›n›n
kas›lmas›n› kolaylaflt›r›r, laktasyonda sütün d›flar› akmas›na
yol açar.
ADH, Böbre¤in distal ve kollektör tüplerinde suyun geri
emilimini h›zland›r›r, periferik arteriyol ve kapillerlerde
vazokonstriksiyona neden olur.
Bu hormonlar, nörofizinler denilen tafl›y›c› proteinler
arac›l›¤›yla sinir aksonlar›nda arka hipofize tafl›n›rlar ve
burada depolan›rlar (arka hipofiz hormonlar›).
Peptiderjik nöronlardan salg›lanan, Adenohipofiz
hormonlar›n›n sekresyonunu düzenleyen hormonlar
Tirotropin salg›lat›c› hormon (TRH)
Kortikotropin salg›lat›c› hormon (CRH)
Gonadotropin salg›lat›c› hormon (GnRH)
Büyüme hormonu salg›lat›c› hormon (GHRH)
Somatostadin (Büyüme hormonu sal›n›m›n› inhibe
edici hormon)
Prolaktin salg›lat›c› hormon (PRH)
Prolaktin sal›n›m›n› inhibe edici hormon (PIH)
TRH, ön hipofizden tirotropinin sentez ve sal›n›m›n› uyar›r.
CRH, ön hipofizden ACTH salg›s›n› nuyar›r.
GHRH, ön hipofizden büyüme hormonu sentez ve
sal›n›m›n› uyar›r.
Somatostadin, ön hipofizden büyüme hormonu sentez
ve sal›n›m›n› inhibe eder.
PRH, Prolaktin salg›lanmas›n› uyar›r.
PIH, Prolaktin salg›lanmas›n› inhibe eder.
GnRH, Ön hipofizin gonadotropik hormonlar› olan LH ve
FSH salg›lanmas›n› uyar›r.
Ön hipofiz hormonlar›
Opiyomelanokortin ailesi
Kortikotropin (ACTH)
Melanosit stimüle edici hormon (MSH)
ß-endorfin
Glikoprotein ailesi
Tirotropin (TSH)
Gonadotropinler
Luteinizan hormon (LH)
Follikül stimüle edici hormon (FSH)
Somatomammotropin ailesi
Somatotrop hormon (Büyüme hormonu, GH)
Prolaktin (PRL)
Kortikotropin (ACTH), adrenal steroidlerin sentez ve
salg›lanmas›n› art›r›r. Özellikle kortizolün sentez ve
sal›verilmesini düzenler.
Melanosit stimüle edici hormon (MSH), kurba¤a gibi
türlerde önemlidir, insanlarda fetal yaflam ve gebelikte
bulundu¤u ileri sürülmektedir.
ß-endorfinin beslenme ve seksüel davran›fllar›n yan› s›ra
ö¤renme olay›n› etkiledi¤i öne sürülmektedir.
Tiroid stimüle edici hormon (TSH), tiroid bezinde tiroid
hormonlar›n›n sentezinin tüm aflamalar›nda etki gösterir.
Plazma iyodunun tiroid taraf›ndan al›n›p tutulmas›ndan
bafllayarak iyodun organifikasyonu, mono ve
diiyodotirozinlerin eflleflmesini, tiroglobulinin
endositozunu ve proteolize u¤ramas› sonucu T3 ve T4
salg›lanmas›n› etkiler
LH, kad›nlarda s›cakl›k art›fl› ve östrus ile iliflkilidir, over
folliküllerinin son olgunlaflmas›n›, çatlamas›n› ve çatlayan
folliküllerin korpus luteuma dönüflmelerini sa¤lamaktad›r.
Erkeklerde testosteron salg›layan leydig hücrelerini uyar›r.
FSH, Kad›nlarda graaf folliküllerinin büyümesini uyar›r.
Erkeklerde seminifer tüp epitelini uyararak olgun sperm
hücreleri ile spermatositlerin say›sal art›fl›na yol açar.
Koryonik gonadotropin (hCG), plasentada sentez edilir,
hamileli¤in ilk 4-6 haftas›nda korpus luteumun
devaml›l›¤›ndan sorumludur.
Somatotrop hormon (GH, büyüme hormonu), ‹skelet
büyüme h›z› ve vücut a¤›rl›¤›ndaki art›fl› kontrol eder.
Normal büyüme için gereklidir.
Büyümeye olan etkilerine insülin benzeri büyüme
faktörleri ailesinden (somatomedinler) özellikle IGF-1
arac›l›k eder.
Karbonhidrat, lipit, azot, mineral metabolizmalar› üzerine
etkilidir. Kan glukoz düzeyini art›r›r, lipolizi h›zland›r›r.
‹nsanlarda iskelet büyümesinin tamamlanmas›ndan sonra
görülen adenohipofiz adenomunda GH sentezinin art›fl›
akromegaliye yol açar. Ellerde ve ayaklarda, yüzde
özellikle burunda, kafatas›n›n baz› alanlar› ile iç organlarda
büyüme görülür.
Hipofiz adenomunun puberte öncesinde kemik büyümesi
tamamlanmadan geliflmesine ba¤l› olarak uzun
kemiklerde afl›r› büyüme görülmesine gigantizm (devlik)
ad› verilmektedir.
Büyüme hormonunun yetersiz sal›verilmesi Dwarfizm
(cücelik) ile sonlan›r.
Prolaktin, hamilelikte meme dokusunda kendine özgü
reseptörlerine ba¤lanarak laktalbümin dahil baz› süt
proteinlerinin sentezini uyar›r. Laktasyonun bafllamas› ve
devaml›l›¤› için gereklidir.
Erkeklerde fizyolojik dozlarda normal testosteron
üretiminin devaml›l›¤›na katk›da bulunur, sperm
motilitesini ve fertiliteyi etkiler.
Hipofizin prolaktin salg›layan bir tümörüne (prolaktinoma)
ba¤l› olarak hiperprolaktinemi ve sonuçta menstrüel
düzensizlik ile meme bezlerinden süt gelmesi (galaktore)
olur.
Plasental laktojen (hPL), GH ve PRL gibi
somatomammotropin ailesinden bir hormondur.
Plasentadan salg›lan›r. Laktojenik ve luteotropik
etkilidir.Somatotrop hormona (GH) benzer etkiler gösterir.
Epifiz hormonu (melatonin)
Melatonin, epifizde triptofan amino asidinden, serotonin
üzerinden sentez edilir.Antioksidan enzim sentezini
uyarmaktad›r.
Gastrointestinal hormonlar ve di¤er doku
hormonlar›
Gastrointestinal sistemde bulunan farkl› endokrin
hücrelerden sentez edilen çok say›da polipeptide
gastrointestinal hormonlar ad› verilir. Bunlar›n bir bölümü
hipotalamusta ve sinir sisteminde de bulunurlar:
Gastrin
Kolesistokinin-pankreozimin (CCK-PZ)
Sekretin
Gastrik inhibitör polipeptit
Vazoaktif intestinal polipeptit (V‹P)
Somatostatin
Motilin
Pankreatik polipeptit
Enkefalinler gastrointestinal hormonlar›n baz›lar›d›r.
Timus hormonlar› (Timozinler)
T-lenfositlerinin olgunlaflma süreçlerinde etkili olurlar.
Büyüme-geliflme, kalsiyum ve fosfor metabolizmas› üzerine
etkileri de gösterilmifltir.
Eritropoietin
Glikoprotein yap›s›ndad›r. K›rm›z› kan hücrelerinin
oluflmas›n› ve olgunlaflmas›n› h›zland›r›r.
Tiroit hormonlar›
Folliküler hücrelerden sentezlenen hormonlar:
Tiroksin (T4, tetraiyodotironin)
T3 (triiyodotironin) amino asit türevi hormonlard›r.
Tiroit hormonlar›n›n sentez ve sal›n›m›, hipofizden
salg›lanan TSH taraf›ndan düzenlenir.
iyot da düzenleyici bir faktör olarak kabul edilir.
Tiroit hormonlar›, kanda serum proteinlerine ba¤lanarak
tafl›n›rlar. Tafl›y›c›lar›n en önemlisi glikoprotein yap›s›ndaki
tiroksin ba¤lay›c› globulin (TBG)dir. Serbest flekilleri aktiftir.
Tiroit hormonlar›n›n etkileri:
Genel metabolik etkileri: Organ ve dokularda hücresel
tepkimeleri h›zland›r›rlar
Karbonhidrat metabolizmas›na etkileri: Glukoz emilimini
h›zland›r›rlar.
Ya¤ metabolizmas›na etkileri: Ya¤ dokusunda lipolizi uyar›rlar.
Protein metabolizmas›na etkileri: Protein sentez h›z›n›
art›r›rlar. Ancak düflük dozlarda katabolik etkilidirler
Büyümeye etkileri: Normal büyüme ve geliflmede rolleri
vard›r.
Tiroit ifllevleri ile ilgili bozukluklar:
Tiroit hormon üretiminin bask›lanmas›yla hipotiroidi, tiroid
hormon üretiminin uyar›lmas›yla hipertiroidi ortaya ç›kar.
Neonatal tiroit yetmezli¤inde (kretenizm) büyüme geri
kal›r ve beyin olgunlaflamaz.
Hipertiroidide Graves hastal›¤› ve tirotoksikoz geliflebilir.
Parat hormon
Kalsitonin
Kalsitriol (1α,25-dihidroksikolekalsiferol)
Parat hormon
Paratiroit esas hücrelerinden salg›lan›r.
Polipeptit yap›s›ndad›r.
Serum iyonize kalsiyum düzeyini art›r›r.
 Mikroskobun ifllevi; ç›plak gözle görülmeyecek
küçüklükteki cisimlerin görüntüsünü büyüterek,gözle
görünür hale getirmek ve onlar›n ayr›nt›l› bir flekilde
incelenmesine olanak sa¤lamakt›r. Bunu, yap›s›ndaki
büyüteçler (mercekler) arac›l›¤› ile yapar.
Dolay›s› ile, mikroskop,özünde bir büyüteçler
sistemidir. Objektifteki büyüteç taraf›ndan
büyütülerek,flekillendirilen cismin görüntüsü, oküler
taraf›ndan ikinci kez büyütülerek yeterli büyüklü¤e ulafl›r
ve düzeltilir. Böylece, gözle görülemeyen cisimlerin
incelenmesi olana¤›na kavuflulmufl olunur.
Mikroskobun, cismin görüntüsünü, büyütme gücüne;
mikroskobun ay›r›m (resolüsyon) büyütme gücü denir.
Mikroskoplar›n bu gücü, mikroskobun türüne göre de¤iflir
ve oküler ile objektifin büyütme güçlerinin birbiri ile
çarp›lmas›yla hesaplan›r. Bu güç, o mikroskop ile, hangi
küçüklükteki cisimlerin incelenebilece¤ini gösterir.
Mikroskoplar›n, ›fl›k mikroskobu ve elektron
mikroskobu olmak üzere, bafll›ca iki türü vard›r. Bunlar,
farkl› amaçlarla kullan›l›r.
Ifl›k mikroskobu: Ay›r›m gücü 0. 25 - 0.5 mikron aras›nda
de¤iflen; yani bu küçüklükteki cisimleri inceleme olana¤›
veren mikroskoplard›r. Cisim görüntüsünü en çok 900 -
1000 kat kadar büyütürler. Ifl›k mikroskobunun, kendi
içinde, iki tipi vard›r:
a) klasik / basit ›fl›k mikroskobu,
b) Özel ›fl›k mikroskoplar› (‹mmersiyon, koloni, karanl›k
alan, faz kontrast, ultraviole, florosein, polarizasyon,
stereo gibi). S›tma laboratuar›nda immersiyon mikroskobu
kullan›lmaktad›r.
Elektron mikroskobu: Bunlar, elektron ak›m› ile çal›flan
ve ayr›m gücü 2 - 2 0 angstromolan, çok daha güçlü
mikroskoplard›r. Daha küçük cisimlerin incelenmesinde
kullan›l›rlar. Transmission ve Scanning olmak üzere iki
tipi vard›r.
2.1. Ifl›k Mikroskobunun Parçalar› ve Bu Parçalar›n ‹fllevleri
Bütün ›fl›k mikroskoplar›n›n yap›m ilkeleri ayn› olup,
bunlar iki ana k›s›mdan oluflur:
1) Dayanak, d›fl bölüm; mikroskobun optik parçalar›n›n
üzerine monte edildi¤i, taban / ayak, kol / tutamak ve
tabla gibi, metal parçalardan oluflan k›s›md›r.
2) ‹ç bölüm, optik sistem, tüp; mikroskobun büyüteç,
ayna ve benzeri cam parçalar› (optik sistemi) ile bunlar›n
yerlefltirildi¤i borulardan / tüplerden oluflan k›s›md›r.
DAYANAK DIfi BÖLÜM
a) Ayak / taban: Ad›ndan da anlafl›laca¤› üzere,
mikroskoba ayak görevi gören metal parçad›r. Çeflitli
flekillerde (U veya V) olabilirse de bunun bir önemi yoktur.
D›flardan ›fl›k alan mikroskoplarda, ›fl›k kayna¤›ndan gelen
›fl›nlar› yans›tan ayna, sabit lambal› mikroskoplarda ise,
lamba aya¤›n iki kolu aras›na monte edilmifltir
b) Tutamak / kol : Kimisi sabit, kimisi ise eklemli olarak
aya¤a ba¤lanm›fl, mikroskop tüpünü tutan ve mikroskobu
tafl›mak için kullan›lan metal parçad›r.
c) K›zak: Tutama¤›n yan›nda, biri mikroskobun tüpünü,
di¤eri ise kondansatörü hareket ettirmek üzere, iki k›zak
vard›r. Tüpü afla¤› yukar› hareket ettiren k›zak, objektifin
preparata yaklafl›p uzaklaflmas›n› sa¤lar. Kondansatörü
afla¤› yukar› hareket ettiren k›zak ise,kondansatörün
preparata yaklafl›p uzaklaflmas›n› sa¤lar. Baz› tiplerde
kondansatörü hareket ettiren k›zak yoktur. Tüpün ve
kondansatörün bu hareketleri sayesinde, mikroskobun
ayar› yap›larak, cismin görüntüsü netlefltirilir.Mikroskobun
tüpünü hareket ettiren k›za¤›n vidas›na ayar vidas› denir.
Ayar vidas› iki tanedir. Bunlardan biri kaba ayar vidas›
(makro vida), di¤eri ise, ince ayar vidas›d›r (mikro vida).
Adlar›ndan da anlafl›laca¤› üzere, kaba ayar vidas›,
mikroskop tüpünü objektifi daha h›zl› ve büyük ad›ml›
hareket ettirir ve kaba ayar yapmaya yarar (preparat›
yerlefltirmek için objektifi yukar›ya kald›rma ve objektifi
afla¤›ya indirerek immersiyon ya¤ma dald›rma gibi). ‹nce
ayar vidas› ise, objektifi çok yavafl ve küçük ad›ml› hareket
ettirir. Dolay›s› ile de, daha ince ve detayl› ayar yapar.
Preparattaki alan›n görüntüsünü tam netlefltirmek ve
paraziti görmek için bu vidadan yararlan›l›r.
d) Tabla: Obje masas› olarak da adland›r›l›r. Üzerine,
preparat lam› yerlefltirmeye yarayan metal parçad›r.
Tablan›n, sabit ve hareketli olanlar› vard›r. Ortas›nda,
pupilla ad› verilen, yuvarlak bir delik bulunur. Afla¤›dan
gelen ›fl›k, bu delikten geçerek, incelenecek cismi
ayd›nlat›r. Tabla üzerinde incelenecek preperat lam›n›
tutan / sabitlefltiren maflalar ve onu sa¤a sola / ileri geri
hareket ettiren araba bulunur.
Araba, tabla üzerindeki lam› ileri - geri ve sa¤a - sola
hareket ettiren, böylece preparatm çeflitli alanlar›n›
objektifin alt›na / görüntüye getirerek, farkl› alanlar›
incelememize olanak sa¤layan düzenektir. ‹ki vidas›
vard›r. Bunlardan birisi sa¤a - sola harekete, di¤eri ise
ileri geri harekete kumanda eder.
‹Ç BÖLÜM, OPT‹K S‹STEM
Mikroskobun büyüteçleri ve aynalar› gibi cam parçalar›
ile bunlar›n yerlefltirildi¤i borulardan
(tüplerden) ibaret olan optik sistem, iki ana k›s›mdan
oluflur;
1) oküler ve objektiften oluflan, mikroskop tüpü ya da
esas optik k›s›m,
2) kondansatör, ayna ve lamba'dan oluflan yard›mc› optik
k›s›m.
a) Oküler (mikroskop tüpünün göze bakan ucu):
Mikroskobun, göze yak›n olan büyüteci ve bu büyütecin
yerlefltirildi¤i tüpe bu ad verilir. Bu tüplerin yanlar›nda
3x, 5x,10x,20x gibi rakamlar yaz›l›d›r. Bunlar, okülerin
büyütme gücünü gösterir.Mikroskobun tipine göre, tek
ya da iki adet oküler tüpü bulunur. Tek tüplü / okülerli
olan, dolay›s› ile tek gözle bak›lan, mikroskoplara
monooküler mikroskop, çift okülerli; yani iki gözle
bak›lanlara ise, binooküler mikroskop denir.
Binooküler mikroskoplarda, iki oküleri birbirine yaklafl›p
uzaklaflt›ran bir düzenek vard›r. Bu sayede, iki oküler
aras›ndaki uzakl›k ayarlanabilir. Böylece, okülerler
aras›ndaki uzakl›k, inceleme yapan kiflinin iki gözü
aras›ndaki uzakl›¤a göre, ayarlanabilir.
b) Objektifler (mikroskop tüpünün lama bakan ucu): Bu
k›s›mda, iki ile dört aras›nda de¤iflen say›da, delikleri
olan bir döner bafll›k (revolver) bulunur. Büyüteçlerin
bulundu¤u tüpler (objektifler) bu döner bafll›k üzerindeki
deliklere monte edilir. Her bir tüpün kenar›nda,10x - 40x
- 62x - 90x - 100x gibi rakamlar yaz›l›d›r. Bunlar, tüpte
bulunan büyütecin (objektifin) büyütme gücünü gösterir.
Döner bafll›k, bu büyütmelerden / objektiflerden arzu
edilenin kullan›lmas›na olanak sa¤lar. ‹mmersiyon ya¤›
kullan›larak yap›lan incelemelerde; di¤er bir anlat›mla,
s›tma kan› ve paraziti incelemesinde, 90 x 100x büyütmeli
olan immersiyon objektifleri kullan›l›r.
S›tma kan› incelemelerinde, çok fazla büyütmeye gerek
yoktur. Bu nedenle de, 5x - 8x -10x büyütmeli oküler ile
90x - 100x büyütmeli immersiyon objektifi kullan›l›r.
Dolay›s› ile,s›tma kan› incelemesinde büyütme 500 - 800
- 1000 kadard›r. Rutin incelemelerde genellikle 500 - 800
büyütme tercih edilir.
c) Kondansatör: Ifl›k kayna¤›ndan gelen ›fl›¤› toplayan ve
tabla deli¤inden (pupilden) geçirerek, preperat lam›n›n
üst yüzeyine / incelenecek cismin üzerine düflüren ayg›tt›r.
Alt›nda süzgeç (filtre), üstünde ise diyafram (ayd›nlatma
kayna¤›ndan gelen ›fl›nlar› demet halindetoplayan ayg›t)
bulunur. Yan›nda bulunan küçük bir kol (diyafram ayar
kolu) yard›m› ile, diyafram›n deli¤inin geniflli¤i büyütülüp
küçültülebilir, ya da aç›l›p kapat›labilir. Böylece, arzu
edilen ›fl›k miktar› ayarlanabilir. S›tma kan› incelenmesinde
diyafram tam aç›k pozisyonda tutulur.Kondansatör,
kondansatör ayar vidas› yard›m› ile, k›zak üzerinde afla¤›
yukar›, hareketettirilebilir. Böylece, ›fl›nlar›n toplanma
yerinin cismi üzerinde olmas› sa¤lan›r. Çukur ayna
kullan›l›rken kondansatör tamamen afla¤›ya indirilir veya
sökülerek ç›kar›l›r. Düz aynada ise iyice yukar›ya
kald›r›larak, preparat lam›na yaklafl›t›r›l›r.
d) Ayna: Kendi, sabit ›fl›k kayna¤› / lambas› bulunmayan
ve d›fl bir kaynaktan ›fl›k alan mikroskoplarda bulunur.
‹ki ayak aras›na, kondansatörün alt›na ve hareket edilecek
flekilde monte edilen, yuvarlak ve iki yüzlü bir aynad›r.
Ifl›k kayna¤›ndan gelen ›fl›klar› kondansatöre yans›tmaya
yarar. Bir yüzü düz, de¤er yüzü ise çukur aynad›r. Çukur
taraf›, boyamas›zve kaba preparatlar›n incelenmesinde,
küçük büyütmeli objektiflerle ve kondansatörç›kar›larak
kullan›l›r. Düz taraf› ise yüksek büyütmeli objektiflerde
kullan›l›r. Dolay›s› ile immersiyon objektifi ile düz taraf›
kullan›l›r. Daha aç›k bir anlat›mla, s›tma paraziti
incelemelerinde aynan›n düz taraf› yukarda olmal›d›r.
e) Lamba: Mikroskoba ›fl›k sa¤layan, ayd›nlatma
kayna¤›d›r. Ifl›k mikroskoplar› için en uygun ›fl›k kayna¤›
elektirik lambas›d›r. Mikroskoptan ayr›, portatif lambalar
olabilece¤i gibi, mikroskobun ayaklar› aras›na monte
edilmifl sabit lambalar da olabilir.
M‹KROSKOP AYARI VE M‹KROSKOB‹K ‹NCELEME
‹fiLEMLER‹
I ) Mikroskop kutusundan ç›kar›larak masaya yerlefltirilir.
2) Mikroskobun parçalar›n›n tam olup olmad›¤› ve
harereket edip etmedi¤i kontrol edilir.
3) Lamba portatif ise, yeri ve yüksekli¤i kontrol edilir,
ayarlan›r ve çal›flt›r›l›r.
4) Kondansatörün en üst konumda, diyafram›n tamamen
aç›k, aynan›n düz k›sm›n›n
yukar›da olup olmad›¤›, kontrol edilir. Uygunsuz olan
ayar var ise düzeltilir.
5) Binoküler mikroskopta okülerlerin aral›¤›, incelemeyi
yapan kiflinin göz aral›¤›na
göre ayarlan›r.
6) Mikroskobun ›fl›k ayan \c temizli¤i kontrol edilir. Kir,
leke varsa temizlenir.
7) Yayma preparat›, kan üstte kalacak flekilde, tablaya
yerlefltirilir ve maflalarla sabitlenir.
8) En küçük büyütmeli objiktif ile, görüntünün netli¤i
sa¤lan›r.
9) Ç›plak gözle, mikroskobun solundan bakarak, bir damla
immersiyon ya¤› damlat›l›r.
10) Bafll›k döndürülmek suretiyle, immersiyon objektifinin
ya¤a dalmas› sa¤lan›r.
11) ‹nce ayar vidas› ile görüntü netlefltirilir. Görüntü
netli¤inin test edilmesi için, lokosit
görülünceye kadar, araba vidas›n›n yard›m› ile, alan
hareket ettirilir ve bir lokosit bulunarak
görüntü netli¤i kontrol edilir. Görüntünün netli¤inden
emin olduktan sonra, yukarda anlat›ld›¤› biçimde, tarama
ifline geçilir.
12) Bir el ince ayar vidas›nda, di¤er el araban›n vidas›nda
olacak fleklide alan taramas›
yap›l›r.
Her preparatta en az 100 mikroskop alan› taranmadan.
200 mikroskop alan› taracadanpreparat negatif olarak
de¤erlendirilmemelidir.
13) Preparat›n incelenmesi bittikten sonra, mikroskobun
tüpü kaba ayar vidas› ile en üst
konuma kadar kald›r›l›r. ‹ncelemenin sonucu ilgili forma
kay›t edilir. Bir sonraki preparat› inceleme ifllemine
bafllan›r.
14) Günlük çal›flma bittikten sonra, mikroskobun temizli¤i
yap›l›r. Özellikle immersiyon
bulafl›¤›n›n kalmamas›na özen gösterilir. Örtüsü örtülerek
kutusuna kald›r›l›r.
Mikroskobun Bak›m›
Bir mikroskoptan iyi görüntü elde edilmesi;
a) Mikroskobun bak›m›na,
b) Optik k›s›mlar›n temizli¤ine,
c) Lam›n, kaliteli ve temiz olmas›na,
d) Ifl›k kayna¤›n›n iyi olmas› ve iyi ayarlanmas›na,
e) Uygun ayna, oküler objektif kullan›lmas›na,
f) Kondansatörün iyi ayarlanmas›na, ba¤l›d›r.
Yukar›da s›ralanan kurallardan da anlafl›laca¤› üzere; bir
mikroskoptan, iyi bir görüntü elde edilmesi, büyük oranda,
mikroskobun bak›m›, temizli¤i ve ayarlanmas› ile ilgilidir.
Bu nedenle, mikroskobun temizlik ve bak›m›na önem
vermek gerekir. En k›sa ve aç›k ifadesi ile, hem iyi görüntü
elde etmek hem de mikroskobun ömrünü uzatmak için;
mikroskoplar›n kullan›lmadan önce ve kullan›ld›ktan
sonra çok dikkatli bir flekilde temizlenmesi zorunludur.
Preparat incelemelerinden sonra, baflta immersiyon
objektifi olmak üzere, mikroskobun herhangi bir yerinde,
immersiyon bulafl›¤› b›rak›lmamal›d›r. ‹mmersiyon ya¤›
bulafl›k ve kal›nt›lar›n› temizlemek için, çok az miktarda
ksilol ile nemlendirilmifl gaz bez kullan›l›r. Bu ifllem
s›ras›nda, gaz bez fazla ›slat›lm›fl olmamal›d›r. E¤er fazla
›slat›l›r ise; gaz bezden taflan ksilol objektifin içine girerek
ona zarar verir. Okülere immersiyon buluflturulmamas›,
özen gösterilecek di¤er bir konudur.
Mikroskobun d›fl k›s›mlar›n›n temizlenmesinde; toz bezi,
gazl› bez gibi yumuflak ve pamuklu bezler kullan›l›r. Optik
k›s›mlar›n temizli¤inde ise, mercek k⤛d› veya gazl› bez
kullan›l›r. Optik k›sma alkol asla de¤memelidir.
Mikroskoptaki büyüteçlerin üç düflman›; toz, nem ve
dikkatsiz kullan›md›r. Mikroskoplar›n büyüteçleri tozlu,
nemli ve yüksek s›cakl›¤a maruz olarak b›rak›l›r ise, bir
y›l içinde, bozulur ve özelli¤ini kaybeder. Mikroskobu
asla güneflte veya s›cakta b›rakmay›n›z.
Günlük çal›flma bittikten ve mikroskobun temizli¤i
tamamland›ktan sonra,mikroskobun örtüsü örtülmeli ve
kab›na yerlefltirilerek muhafaza edilmelidir.
Patoloji t›p biliminin ortas›nda yer alan ve hastal›klar›n
patternleri, sebebleri, mekanizmalar›, etkileri üzerine
çal›flan bir bilim dal›d›r.
Geleneksel bir uygulama ile patolojiyi genel ve sistemik
patoloji olarak iki bölümde inceleriz.Genel patolojide
hastal›klar s›ras›nda normal d›fl› uyaranlara karfl› hücrelerin
ve dokular›n reaksiyonlar›n› incelerken; sistemik
patolojide az ya da çok iyi bilinen bir uyarana karfl›
özelleflmifl organ ve dokular›n spesifik yan›tlar› incelenir.
“Pathology is the study of disease”
Patolojide hastal›klar›n bafll›ca dört farkl› yönü birlikte
incelenir.
1. Sebeb: Etyoloji
2. Hastal›¤›n geliflim mekanizmas›: Patogenez
3. Organ ve dokulardaki yap›sal de¤ifliklikler: Morfolojik
de¤ifliklikler
4. Morfolojik de¤iflikliklerin fonksiyonel sonuçlar›: Klinik
görünüm
“Pathology is the study of the patterns, causes,
mechanisms and effects of ilness(disease)”
Hastane uygulamalar›nda patoloji terimi daha dar
bir anlamda kullan›l›r . Klinik patoloji Anatomik patoloji
cerrahi patoloji, sitoloji, hematopatoloji ve otopsi patolojisi
gibi alt bölümlere ayr›l›r. Ayr›ca spesifik gereksinimlere
özgü patoloji alt tipler de bulunur.Forensic ve
experimental patoloji gibi..
PATOLOJ‹:
Tüm canl›lar hücre denen temel birimden oluflur.
Canl›lar›n geliflmifllik derecelerine göre tekbir hücreden
bunlar›n oluflturdu¤u dokulardan veya sistemlerden
oluflmufl olabilir.
Patoloji bu yap›daki bütün canl›lar›n (bitkiler ve
hayvanlar) hastal›k ad›n› verdi¤imiz normalden sapm›fl
doku özelliklerinin makroskobik,mikroskobik ve kimyasal
yöntemlerle incelenmesidir.
Özel olarak da patoloji bunlar›n de¤iflikliklerin
(hastal›klar›)doku düzeyinde inceler.
DOKU TAK‹B‹:
Dokular›n mikroskobik incelemeye haz›r hale getirilmesi
ifllemidir. fiu basamaklardan oluflur.
Fiksasyon
Dehidratasyon
fieffaflaflt›rma
Gömme
F‹KSASYON
Doku elemanlar›n›n özelliklerini koruya bilmesi için
yap›l›r. Materyal bekletilmeden fiksatife al›nmal›d›r.
Patolojide önerilen tek fiksatif yoktur. Dokuda
yap›lacak incelemelere ve dokunun özelli¤ine göre farkl›
fiksatifler kullan›labilmektedir.
Rutinde en yayg›n kullan›lan(Nötral) FORMAL‹N dir.
Carnoy,Bouin,Zenkar,Hollande,B5 fiksasyonda en fazla
kullan›lan di¤er fiksatiflerdir.
Alkol k›sa süre için transport amac› ile yukar›daki
fiksatifler bulunmad›¤› takdirde tercih edile bilen bir
fiksatiftir. Doku uzun süre alokolde kal›rsa korur,do¤al
olarakda morfolojisi bozulur.
Kemik ve benzeri dokular dekalsifikasyon (Kalsiyum
tuzlar›ndan kurtarma) iflleminden sonra fiksatife konulur.
DEH‹DRATASYON OTOTEKN‹KONLAR
Doku içerisinde bulunan suyun al›nmas› ifllemidir. Aç›k sistem ve kapal›
Dereceli alkollerle yap›l›r. Düflük dereceli alkolden sistem olarak ikiye ayr›l›r.
yükse¤e do¤ru yap›l›r. Aseton ve genel çözücüler Laboratuvar flartlar›na ve
(tetrahidrofuran v.b) de dehidratasyonda kullan›l›r. cihazlar aras›ndaki
farkl›l›klara göre
fiEFFAFLAfiTIRMA de¤ifliklikler gösterse de
Dokuyu alkolden ve di¤er dehidratasyon doku takip ifllemi yukar›da
maddelerinden kurtar›p parafine geçifli kolaylaflt›ran belirtilen aflamalara uygun
takip aflamas›d›r. olarak gerçeklefltirilir.
En yayg›n kullan›lan fleffaflaflt›r›c› KS‹LOL dür.
Tuluen,Benzen,Klorofrom v.b. Maddelerde fleffaflaflt›rma 1. Formalin %10'luk 30dk 2 saat
aflamas›nda kullan›l›r. 2. Formalin %10 luk 30dk 2 saat
3. Alkol %70 30dk 1 saat
GÖMME 4. Alkol %80 30dk 1 saat
Dokular fleffaflaflt›rma 5. Alkol %90 30dk 1 saat
aflamas›ndan sonra parafine 6. Alkol %96 30dk 1 saat
al›n›r. Dokuyu sertlefltirip 7. Absol Alkol 30dk 1 saat
bloklamaya haz›r hale getirir. 8. Ksilol 1 saat
9. Ksilol 1 Saat
DOKU TAK‹P ‹fiLEM‹ 10. Parafin 1 saat
Elden ve mikrodalgalarda takip edilebildi¤i gibi, rutinde 11. Parafin 1.5 saat
OTOTEKN‹KONLAR kullan›lmaktad›r. 12. Parafin 1.5 saat
 Mineraller 3)Doku veya biyolojik s›v›larda “ULTRATRACE”
• Sodyum (Na) düzeyde mevcut bulunan fakat esensiyel olup
• Potasyum (K) olmad›¤› bilinmeyenler
• Klor (Cl) • Lityum (Li)
• Magnezyum (Mg) • Nikel (Ni)
• Kalsiyum (Ca) • Vanadyum (V)
• Fosfor (P) • Silisyum (Si)
• Bak›r (Cu) 4) Toksik Elementler
• Demir (Fe) (Cd) ,(Ar),(Hg)
• Çinko (Zn) Geçifl Elementleri
• Kobalt (Co) Grup III (Al)
• Molibden (Mo) Grup IV (Pb)
• Manganez (Mn)
Vücutta Günlük
• Kadmiyum (Cd)
bulunan miktar gereksinim
• Lityum (Li)
• Selenyum (Se) Major (Makro) Elementler g/kg g/gün
• Krom (Cr) Mikro elementler;
• Nikel (Ni) ‹z elementler mg/kg mg/gün
• Vanadyum (V) Ultra ‹z elementler g/kg _g/gün
• Arsenik (As)
• Silisyum (Si) Elektrolitlerin fonksiyonlar›
• Bor (B) Elektrolitler, vücut s›v›lar›nda çözünmüfl olarak bulunan
• Kükürt (S) yüklü taneciklerdir.
• ‹yot (I) Elektrolitler,
• Flüor (F) • Ozmotik bas›nc›n düzenlenmesinde rol oynarlar.
• Suyun vücut s›v› bölüklerine da¤›l›m›nda etkili olurlar.
HPO42-ÖNEML‹
NA+ K+ CA2+ MG2+ CL- HCO3-
ELEKTROL‹TLERD‹R.

MAKRO ELEMENTLER
• Sodyum (Na)
• Potasyum (K)
• Klor (Cl)
• Magnezyum (Mg)
• Kalsiyum (Ca)
HPO42Fosfor-Fosfat

M‹KROELEMENTLER
ESENS‹YEL ELEMENTLER
1)Esenesiyel elementler(RDA da belirlenmifl)
• Çinko (Zn)
• ‹yot (I)
Elektrolitler,
• Selenyum (Se)
• Ozmotik bas›nc›n düzenlenmesinde rol oynarlar.
• Demir (Fe)
• Suyun vücut s›v› bölüklerine da¤›l›m›nda etkili olurlar.
2) Esensiyel ancak RDA belirlenmemifl
Geçifl elementleri
• Bak›r (Cu)
• Krom (Cr)
• Kobalt (Co)
• Molibden (Mo)
• Manganez (Mn)
GrupVII halojen:
• Flüor (F)
• Asit-baz dengesinin düzenlenmesinde etkindirler.
• Kalp ve kas ifllevlerinin düzenlenmesinde rol oynarlar.

• Oksidoredüksiyon olaylar›n›n
düzenlenmesine katk›da bulunurlar.
• Metabolik olaylar› etkilerler.
• Katalizde kofaktör görevi üstlenirler. Eriflkin sa¤l›kl› bir insanda serum sodyum düzeyinin
normal de¤eri 140±7,3 mEq/L

Serum sodyum düzeyinin normalden yüksek olmas›

hipernatremi olarak tan›mlan›r.

Serum sodyum düzeyinin normalden düflük olmas›

hiponatremi olarak tan›mlan›r

Potasyum (K+)
vücutta özellikle hücre içinde
bulunur; intrasellülerin temel
katyonudur.
Potasyumun ifllevleri:
sodyumun ekstrasellülerdeki
ifllevlerini intrasellülerde üstlenir
Sodyum (Na) glikolitik yolda görevli pirüvat
vücutta özellikle ekstrasellüler s›v›da temel katyon olarak kinaz› aktifleyen bir katyondur
bulunur doku hücrelerinin fazlalaflmas›n›
Hücre içi s›v› ile hücreler sa¤lay›c› etkisi vard›r.
aras› s›v› aras›ndaki
sodyum konsantrasyon Ekstrasellülerde kas aktivitesi ve
fark›, Na+-K+ ATPaz ile özellikle kardiyak aktivite aç›s›ndan
sa¤lanan aktif tafl›n›m›n önem tafl›r kas-sinir uyar›lmas›nda
bir sonucudur. rol oynar; kas-sinir uyar›
Sodyumun ifllevleri: denkleminin pay k›sm›nda yer al›r.
ozmotik bas›nc›n diüretik etkisi vard›r
düzenlenmesinde
Eriflkin sa¤l›kl› bir insanda serum
etkilidir; suyun
potasyum düzeyinin normal de¤eri
da¤›l›m›nda rol oynar
3,5-5,1 mEq/L
asit-baz dengesinin
düzenlenmesinde Cl ve
Serum potasyum düzeyinin
HCO3 ile birlikte rol
normalden yüksek olmas›
oynar
hiperpotasemi (hiperkalemi) olarak
Sodyum,
tan›mlan›r.
hücre zar› geçirgenli¤ini
düzenler önemli
Serum potasyum düzeyinin
bileflikler ve hücrelerin
normalden düflük olmas›
yap›s›nda yer al›r kas-sinir uyar›lmas›nda rol oynar; kas-
hipopotasemi (hipokalemi) olarak
sinir uyar› denkleminin pay k›sm›nda yer al›r
tan›mlan›r.
 Klorür (Cl-)
Temel ekstrasellüler anyondur.
Proteinat ve di¤er anyonlar›n
bulundu¤u yerde klorür iyonu
azd›r.
Plazmada %5 mg üzerinde magnezyum bulunmas›
anestezi yapar
insanda serum magnezyum düzeyinin normal de¤eri 1,7-
3,0 mg/dL

Serum magnezyum düzeyinin normalden yüksek olmas›

hipermagnezemi olarak tan›mlan›r
Plazmada %5 mg üzerinde magnezyum bulunmas›
anestezi yapar
Serum magnezyum düzeyinin normalden düflük olmas›
hipomagnezemi olarak tan›mlan›r

Kalsiyum (Ca)
Vücutta iskelet
sistemi baflta olmak
Plazmada HCO3 üzere yumuflak
dokularda ve hücre
Plazmada HCO3
d›fl› s›v›larda bulunur.
konsantrasyonu art›nca
‹skelet sistemi, hücre
klorür kaymas› diye tan›mlanan olayla klorür iyonu
içi ve hücre d›fl› s›v›lara kalsiyum sa¤layan ana depo olarak
eritrositlerin içine kaçar. Plazmada bikarbonat
fonksiyon görmektedir.
konsantrasyonu azal›nca da klorür iyonu plazmaya geri
döner.

Klorürün ifllevleri:
plazma ozmotik bas›nc›n›n düzenlenmesine katk›da
bulunur
asit-baz dengesinin düzenlenmesinde rol al›r
su metabolizmas›n›n düzenlenmesine katk›da bulunur
amilaz› aktifler mide özsuyunda HCl oluflumuna kat›l›r
Plazma kalsiyumunun yaklafl›k olarak %50 kadar› serbest
Eriflkin sa¤l›kl› bir insanda serum klorür düzeyinin normal halde, %40 kadar› proteine ba¤l›, %10 kadar› ise
de¤eri 98-108 mEq/L bikarbonat, laktat, fosfat ve sitrat gibi diffüze olabilen
küçük anyonlarla kompleks oluflturmufltur. Plazmada
Serum klorür düzeyinin normalden yüksek olmas› serbest (iyonize) kalsiyum fizyolojik olarak aktiftir.
hiperkloremi olarak tan›mlan›r Kalsiyumun ifllevleri:
• Kemiklerin ve difllerin oluflumunda yap› tafl› olarak yer
Serum klorür düzeyinin normalden düflük olmas› al›r
hipokloremi olarak tan›mlan›r. • Kapiller damarlar›n ve membranlar›n geçirgenli¤ini
azalt›r
• Normal kas kas›lmas› için gereklidir
Magnezyum (Mg)
Potasyum ile birlikte temel intrasellüler
Kan›n p›ht›laflmas› için gereklidir
katyonlardand›r
hormonal etkinliklerin bafllat›lmas›nda ikinci haberci
Magnezyumun ifllevleri: olarak rol oynar
Enerji transferi, depolan›m› ve kullan›m› sinir impulslar›n›n naklinde etkindir. Plazma iyonize
ile ilgili enzimatik reaksiyonlar›n kalsiyum konsantrasyonu, kas-sinir uyar› denkleminin
katalizinden sorumludur. Hücre payda k›sm›nda yer al›r
solunumu, glikoliz, kalsiyum ve sodyum lipaz, ATPaz, süksinat
gibi di¤er katyonlar›n membrandan dehidrojenaz gibi
tafl›nmas›nda önemli bir kofaktördür. baz› enzimlerin
Hücre içi kalsiyum iyon aktivatörüdür
konsantrasyonunun dinlenme s›ras›nda
düflük tutulmas›n› sa¤lamaktad›r. Eriflkin sa¤l›kl› bir
Sinir impulslar›n›n iletilmesinde gerekli insanda serum total
olan asetil kolinin sentezinde ve y›k›lmas›nda rol oynar kalsiyum düzeyinin
Kas-sinir uyar› denkleminin payda k›sm›nda yer al›r; sinir normal de¤eri 8,5-
sisteminin afl›r› duyarl›l›¤›n› azalt›r. 11,5 mg/dL
Serum kalsiyum düzeyinin normalden yüksek olmas›
hiperkalsemi olarak tan›mlan›r
Serum kalsiyum düzeyinin normalden düflük olmas›
hipokalsemi olarak tan›mlan›r
Fosfor (P)
Fizyolojik olarak hücre içi ve d›fl›nda fonksiyon görür,
ana deposu iskelet sistemidir.
Hücre d›fl› s›v›da inorganik fosfat fleklinde ço¤unlukla
primer fosfat (H2PO4) ve sekonder fosfat (HPO42) olarak
bulunur.
‹norganik fosforun ifllevleri:
kemik ve difllerin oluflumunda kalsiyum ile birlikte rol
al›r
kan›n normal kalsiyum konsantrasyonunun korunmas›nda
gereklidir
nükleik asitlerin yap› tafllar›ndand›r
asit-baz dengesinin düzenlenmesinde rol al›r; H2PO4 /
HPO42 tampon sistemi böbreklerde önemli bir tampon
sistemidir
enerjinin hücre aktivitesine transfer edilmesinde ve
karbonhidrat metabolizmas›nda gereklidir; ATP ve
fosforile metabolik ürünlerin yap› tafllar›ndand›r
Eriflkin sa¤l›kl› bir insanda serum inorganik fosfor
düzeyinin normal de¤eri 2,5-4,5 mg/dL
Serum inorganik fosfor düzeyinin normalden yüksek
olmas› hiperfosfatemi olarak tan›mlan›r
Serum inorganik fosfor düzeyinin normalden düflük
olmas› hipofosfatemi olarak tan›mlan›r.
 ‹nflamasyon (iltihap), organizmada enfeksiyöz, fiziksel,
kimyasal ve di¤er etkenlerin neden oldu¤u doku hasar›na
karfl›, sellüler ve hormonal düzeyde oluflan, güçlü ve
abart›lm›fl bir fizyopatolojik cevapt›r. ‹nflamasyon; hücre
hasar›na yol açan etkeni oldu¤u kadar, y›k›m sonucunda
ortaya ç›kan nekrotik doku ve hücreleri de ortadan
kald›rmay› amaçlayan koruyucu bir yan›tt›r. Bu yolla,
dokuda hasar oluflturan etken (ör; bakteri) ve ortaya
ç›kan ürünleri (ör; immün kompleksler) yok edilerek veya
zararl› etkenler bulunduklar› yerde s›n›rl› tutularak kontrol
sa¤lanabilir1. ‹nflamasyon hasarlanm›fl dokular›n
onar›m›n› ve yenilenmesini sa¤lar. Ancak her iki olay da
belirgin bir hasar oluflturma potansiyeli tafl›maktad›r.
Romatoid artrit ve ateroskleroz gibi kronik hastal›klarda,
böcek ›s›rmalar›na veya ilaçlara karfl› oluflan ve hayat›
tehdit eden anaflaktik yan›tlar›n temelinde iltihabi yan›tlar
vard›r. Ayr›ca, perikard bofllu¤unda bakteriye ba¤l›
inflamasyonu izleyen skarlaflma, kalp dokusunu kal›n bir
fibröz doku ile çevreleyerek kalp fonksiyonlar›nda daimi
bir bozuklu¤a neden olabilmektedir.
‹nflamasyon oluflumunda görevli pek çok hücresel
eleman vard›r. Bunlar dolafl›mdaki hücreler ve plasma
proteinleri, vasküler duvar hücreleri, ekstrasellüler matriks
(ECM) ve burada bulunan hücrelerdir. Dolafl›mdaki
hücreler, orjinini kemik ili¤inden alan polimorf nükleer
lökositler (nötrofiller), eozinofiller, bazofiller, lenfositler,
monositler ve trombositlerdir. Dolafl›mdaki proteinler ise
ço¤unlukla karaci¤er taraf›ndan sentezlenen p›ht›laflma
faktörleri, kininojenler ve kompleman kompenentleridir.
Vasküler duvar hücreleri, kanla direkt temasta olan
endotelyal hücreler ve daha alt bölgede yerleflmifl olan
ve damarlara tonusunu veren düz kas hücreleridir. Ba¤
dokusu hücreleri, invazyona karfl› gözcü olan mast
hücreleri, makrofajlar ve lenfositlere ek olarak
ekstrasellüler matriksi sentezleyen ve yaray› doldurmak
üzere prolifere olabilen fibroblastlardan oluflmaktad›r.
Ekstrasellüler matriks (ECM) ise fibröz yap›l› proteinlerden
(kollojen ve elastin gibi), jel oluflturan proteoglikanlardan
ve adezyon glikoproteinlerden (fibronektin) oluflmaktad›r.
Bu yap›lar›n tümü lokal hasar› onar›p, normal doku
fonksiyonunu oluflturmak için hareket etmektedirler.
‹nflamasyon s›ras›nda plasma ve ba¤ dokusu hücrelerinden
sal›nan kimyasal mediyatörler inflamasyonu
güçlendirmenin yan› s›ra sonradan oluflan vasküler ve
hücresel yan›tlar› regüle ederler. Doku hasar›na neden
olan etken ortamdan uzaklaflt›r›l›nca inflamasyon
sonlanarak, mediyatörler da¤›l›r, katabolize olur veya
inhibe edilirler2. ‹nflamasyon oluflumunda organizman›n
reaksiyonu genel ve yerel olmak üzere iki flekilde
gerçekleflmektedir. Genel sistemik reaksiyon akut faz
cevab›n› oluflturur. Akut faz cevab›, atefl, nötrofilik
lökositoz, akut faz proteinlerinde art›fl, eritrosit
sedimentasyonunda h›zlanma ve vasküler permeabilite
art›fl› ile karakterizedir. Daha geç dönemde antikor yap›m›
gerçekleflebilir. Kapiller damar duvar›nda permeabilite
art›fl› sonucu bol miktarda s›v› interstisyel aral›¤a s›zar
(ödem). Oluflan kemotaktik uyaranlar›n etkisi ile damar
duvar›ndaki marginasyon y›¤›n›ndan lökositler diyapedes
yoluyla dokulara geçerek inflamasyon alan›nda
toplan›rlar1. Bunun sonucunda, inflamasyon olay›n›n
sergilendi¤i lokal bölgede inflamasyonun kardinal
belirtileri oluflur. Bölge flifler (tumor), k›zar›r (rubor), ›s›s›
artar (kalor) ve a¤r›r (dolor). Bu bulgulara beflinci bulgu
olarak fonksiyon kayb› eklenebilir.
Vasküler sistem olmazsa inflamatuar yan›t
gerçekleflemez, çünkü lökositler ve plazma proteinleri
zedelenen bölgeye damar yolu ile tafl›narak çeflitli antijen
ve mikroorganizmalar vücuttan uzaklaflt›r›lmaya çal›fl›l›r.
Yani inflamatuar proseste kan damarlar› reaksiyonun
merkezini oluflturur. Bu proseste dokuda hafiften a¤›r
dereceye kadar de¤iflen doku travmalar› gözlenir. Bu
nedenle inflamatuar prosesin kontrol d›fl›na ç›kamamas›
ve amac› aflan tablolar›n geliflmemesi gerekir. Genelde
minimal düzeyde oluflan doku travmalar› inflmatuar
prosese onar›m prosesininde eklenmesi ile geliflir. Böylece
zedelenmifl doku, ya parankim hücrelerinin rejenerasyonu
ya da ba¤ dokusu hücrelerinin skar oluflturmas› ile
onar›lm›fl olur.
‹nflamasyonla ilgili s›n›fland›rmalarda çeflitli
parametreler gözönüne al›nmaktad›r. En çok kullan›lan
parametre inflamatuar prosesin süresi gözönüne al›narak
yap›lan s›n›fland›rmad›r. ‹nflamasyon olay›, birkaç dakika
veya saat devam ediyorsa akut, birkaç gün ile hafta aras›
sürüyorsa subakut, daha uzun süre, örne¤in aylarca
devam ediyorsa kronik olarak adland›r›lmaktad›r3.
AKUT ‹NFLAMASYON
Akut inflamasyon, lökositlerin zedelenme bölgesine
ulaflmas› ile oluflan zedelenmeye karfl› ani ve erken olarak
oluflan bir yan›tt›r. K›sa süreli olarak geliflen bu olay,
plazma s›v› ve protein eksüdasyonu, belirgin nötrofil
lökosit birikimi ile karakterizedir. Lökositler zedelenme
bölgesine geldiklerinde inavaze olan mikroorganizmay›
temizlerler ve bu s›rada nekrotik dokular› ortadan
kald›rmaya yönelik ifllemler bafllar. Bu ifllemler iki büyük
komponentten oluflmaktad›r. Bunlar vasküler de¤iflikler
ve hücresel olaylar fleklinde s›n›fland›r›lmaktad›r. Akut
inflamasyon kimyasal mediyatörler taraf›ndan regüle
edilmektedir. Vasküler de¤iflikler ve hücresel olaylar akut
inflamasyonun befl klasik lokal bulgusundan üçünün
görülmesine neden olur: bölge flifler (tumor), k›zar›r
(rubor), ›s›s› artar (kalor). Akut inflamasyonun di¤er iki
önemli özelli¤i olan a¤r› (dolor) ve fonksiyon kayb›,
mediyatör sal›n›m› ve lökosite ba¤l› zedelenme sonucu
oluflmaktad›r.
Akut infalmasyonda vasküler de¤ifliklikler
vazodilatasyon ve kapiler yata¤a sekonder kan ak›m› ile
karakterizedir. Damar geçirgenli¤inin artmas› proteinden
zengin bir s›v› olan eksudan›n ekstravasküler s›v›ya s›zmas›
ile sonuçlanmaktad›r (ödem). Hücresel olaylarda ise
lökositler özellikle nötrofiller adezyon molekülleri ile
endotele ba¤lan›rlar. Daha sonra buradan ayr›l›p
kemotatik faktörlerin etkisi ile hasarl› bölgeye göç ederler.
Hasarl› bölgede zedeleyici ajan fagosite edilerek yok
edilmektedir2.
Akut ‹nflamatuar Cevab›n mediyatörleri:
‹nflamasyonun her aflamas›nda rol alan mediyatörler
plazma ya da hücre kökenli olabilirler. Plazma kökenli
olanlar prekürsör flekilde bulunurken hücre kökenli olanlar
hücre içinde intrasellüler granüllerde depolanabilirler
(mast hücrelerindeki histamin gibi). Trombositler,
nötrofiller, monosit-makrofajlar ve mast hücreleri en çok
köken oluflturan hücrelerdir. Mediyatörler hedef
hücredeki spesifik reseptörlere ba¤lanarak etki gösterirler.
Ancak baz›lar› do¤rudan enzimatik veya toksik aktiviteye
sahiptirler. Mediyatörler bir yada birkaç hücre üzerine
etki gösterebildikleri gibi çok yayg›n aktivitede
gösterebilirler3.
Akut inflamasyonda yer alan lokal ve sistemik
mediyatörler afla¤›daki flekilde özetlenmifltir:
fiekil 1. ‹nflamasyonun mediyatörleri2
‹nflamasyonun bir çok etkisi p›ht›laflma sistemi,
kompleman ve kininler olarak tan›mlanan ve birbirleriyle
iliflkili üç faktör taraf›ndan düzenlenmektedir. Bunlar›n
hepsi Hageman faktör ile aktive edilir. Hageman faktörü
intrinsik p›ht›laflma döngüsünün XII. Faktörüdür. AA
metabolitleri inflamasyon ve hemostaz üzerine etkilidirler.
Bunlar k›sa bir zaman aral›¤›nda fnksiyonel olan
hormonlar olarak de¤erlendirilebilir. Oluflturulduklar›
yerde lokal olarak etkilidirler ve daha sonra çok h›zl›
olarak spontan veya enzimatik olarak yok edilebilirler.
AA metabolitleri inflamasyon s›ras›nda artar bunlar›n
sentezini inhibe eden maddeler inflamatuar yan›t›da
azalt›rlar2.
Akut inflamasyonda görev alan tüm mediyatörler
biraraya getirildi¤inde inflamatuar cevap dört evrede
afla¤›daki tabloda özetlenebilir3:
Bafllangݍ evresi:
Lökotrienler, prosaglandinler, kininler, C5a, histamin,
nöropeptid, IL-1, TNF görev almaktad›r.
Endotelyal adezyon proteinlerinin yap›m› ve damarlardan
s›z›nt› indüklenmektedir.
Toplanma evresi:
Lökotrienler, PAF, C5a, IL-8, koloni stimüle eden faktör,
IL-1 ve TNF görev almaktad›r.
Adezyon proteinleri, kemotaksi ve lökosit proliferasyonu
indüklenmektedir.
Ortadan kald›rma evresi:
‹nterferonlar, IL-2, IL-4, IL-5, IL-6, IL-8, IL-1, TNF görev
almaktad›r.
Lökosit aktivasyonu, lenfositik proliferasyon, antikor
sentezlenmesi gerçekleflmektedir.
Onar›m evresi:
FGF, PDGF, TGF-ß, IL-6, IL-1 ve TNF görev almaktad›r.
Fibroblastik proliferasyon ve kollojen yap›m› görülür.
Akut ‹nflamasyonun Seyri:
Zedelenmenin fliddeti ve yap›s›na, yerine, etkilenen
dokuya, kona¤›n yan›t gösterebilme potansiyeline göre
akut inflamasyonun sonuçlar› de¤iflse de, akut inflamasyon
3 olas›l›ktan biri ile sonuçlanmaktad›r
a. Rezolüsyon: Zedelenme s›n›rl› veya k›sa süreli ise doku
hasar› az ve dokunun rejenrasyon yetene¤i varsa onar›m
prosesi gerçekleflir. Bu süreç, kimyasal meditörlerin
nötralizasyonu, vasküler geçirgenli¤in normale dönmesi
ve damar d›fl›na ç›kan nötrofillerin apopitozisini takiben
lökosit göçünden azalma ile sonuçlanmaktad›r. Daha
sonra Ödem s›v›s› ve inflatuar yan›ta kat›lan hücreler
ortadan kald›r›l›r.
b. Skarlaflma veya fibrozis: ‹nflamasyonun rejenere
olmayan dokularda meydana gelmesi veya dokuda hasar
varsa oluflmaktad›r. Ba¤ dokusu art›fl› ile karakterizedir
(fibrozis). Abse oluflumu, nötrofillerin yo¤un infiltrasyonu
veya bakteriyel, fungal infeksiyonlar sonucu ortaya
ç›kmaktad›r. Sonuçta fliddetli doku hasar› sonucu oluflan
absenin tek olas› sonucu skarlaflmad›r..
c. Kronik inflamasyona ilerleme: Akut inflamasyonu
takiben geliflmektedir. Baz› durumlarda kronik
inflamasyon zedelenmenin bafl›nda da gerçekleflebilir
(viral infeksiyonlar ve otoimmün hastal›klar). Dokuda
zedelenmenin derecesine ve dokunun yeniden büyüme
kapasitesine ba¤l› olarak kronik inflamasyon normal yap›
ve fonksiyonlar›n yeniden kazan›lmas› (rejenerasyon) ile
sonuçlan›r.
KRON‹K ‹NFLAMASYON
Kronik inflamasyon, aktif inflamasyon ve iyileflme
süreçlerinin birlikte görüldü¤ü uzun süreli bir olay olarak
kabul edilmektedir kronik inflamasyonun özellikleri
afla¤›daki bafll›klar alt›nda özetlenebilir:
• Mononükleer hücre infiltrasyonu; kronik inflamatuar
hücreler olarak tan›mlanan bu hücreler makrofajlar,
lenfositler ve plazma hücrelerinden oluflmaktad›r.
• ‹nflamatuar hücreler taraf›ndan gerçeklefltirilen doku
y›k›m›
• Yeni damar proliferasyonu (anjiyogenezis) ve fibrozisi
içeren onar›m
Kronik inflamasyona neden olan zedeleyici etkenler
akut inflamasyona neden olan etkenlerden daha az toksik
olmalar›na ra¤men iyileflme sürecindeki herhangi bir
yetersizlik daha uzun süreli bir hasara neden
olabilmektedir. Fibrozis bir çok kronik inflamatuar
hastal›¤›n ortak özelli¤i olup organ disfonksiyonunun
en önemli nedenlerinden biridir. Viral enfeksiyonlar,
inatç› mikrobial enfeksiyonlar, potansiyel toksik ajanlara
uzun süre maruz kalma ve oto immün hastal›klar kronik
inflamasyona neden olan etkenlerdir.
Kronik inflamasyonda makrofajlar, lenfositler, plazma
hücreleri, eosinofiller ve mast hücreleri rol oynamaktad›r.
Kronik inflamasyonda aktif olan makrofajlar biyolojik
olarak bir çok mediatör salg›lamaktad›r. Bu mediatörler
kontrol edilmezlerse kronik inflamasyonun karakteristik
özellikleri olan doku destrüksiyonunu ve fibrozisini
olufltururlar. Bu mediatörler flunlard›r: asit ve nötral
proteazlar, kompleman komponentleri ve koagulasyon
faktörleri, reaktif oksijen ürünleri ve NO, AA metabolitleri
ve sitokinler'dir (IL-1 ve TNF).
GRANÜLAMATÖZ ‹NFLAMASYON:
Kronik inflmasyonun ayr› bir fleklidir. Büyümüfl epitel
hücresine benzer bir görüntüde (epiteloid) aktive
makrofajlar›n kümelenmesi ile karekterizedir.
Granülomlar baflta tüberküloz olmak üzere az say›da
patolojik durumda görülmektedir. Granülomlar belirli
mikroorganizmlara karfl› (Mycobacterium tuberculosis,
Treponema pallidum ve mantarlar) t hücre yan›t›nda
oluflmaktad›rlar. Bazen granülomlar parçalanmas› güç
olan cisimlere karfl› oluflabilir (dikifl materyali, meme
implantlar›). Bu durumda yabanc› cisim granolomlar›
olarak adland›r›l›rlar. Granulom oluflumu zararl› etkeni
her zaman ortadan kald›rmaz ancak onu bir duvar gibi
sararak bulundu¤u yerde hapseder.
‹NFLAMASYONUN S‹STEM‹K ETK‹LER‹
Bir kifli fliddetli viral hastal›¤a yakaland›¤› zaman
iltihab›n sistemik etkilerinin tümü akut faz reaksiyonlar›
olarak tan›mlanmaktad›r. Atefl iltihab›n sitemik
etkilerinden en belirgin olan›d›r. Di¤erleri uykuya e¤ilim,
ifltahs›zl›k, hipotansiyon, çeflitli proteinlerin hepatik
sentezi ve kanda lökosit profilinde (lökositoz) de¤ifliklikleri
içermektedir.
Sitokinler akut faz reaksiyonlar›n›n en önemli
mediyatörleri olup özellikle IL-1, IL-6 ve TNF bu
reaksiyonlarda major rolü oynamaktad›r. Bu mediatörler
döngüsel olarak sal›n›rlar. IL-1 ve TNF benzer etkiye sahip
olup bunlar hipotalamusun ›s› düzenleyici merkezlerine
etkilidirler ve atefli yüksekltirler (aspirin ve NSA‹‹'ler atefli
bu nedenle düflürürler). IL-6 bir çok karaci¤er proteinin
özellikle fibrinojenin sentezini uyarmaktad›r. Artm›fl
fibrinojen seviyeleri, eritrositlerin daha kolay aglütine
olmalar›na neden olmaktad›r. Bu da inflamasyonda eritrosit
sedimentasyon h›z›n›n yükselme nedenini aç›klamaktad›r2.
Kaynaklar:
1. K›l›çturgay K. ‹mmünoloji 2003. Nobel & Günefl
Kitabevi, 3. Bask›. 221-225, 2003.
2. Kumar V, Cotran RS and Robbins SL. Basic pathology.
W.B.S.S 7 th pub, Philadelphia. p33-61, 2003.
3. Ustaçelebi fi. Temel ve klinik mirobiyoloji. Günefl
kitabevi. 237-242, 1999.
Reaktif maliyeti yok,çünkü reaktif haz›rlama yok. Bozulan ve kullan›lmayan reaktifler ek maliyet getirir.
Bütün reaktifler her an kullan›ma haz›r slaytlar›n üzerinde Y›kama solüsyonlar› ve di¤er sarflar›n getirdi¤i maliyet.
bulunmaktad›r. S›v› sistemlerde mutlaka gerekiyor.
Küvet y›kama solüsyonlar› yok. SIVI S‹STEMLERDE VER‹ML‹L‹K ORTALAMA %60'd›r.
Diyonize su pompalama sistemleri yok. Dolay›s›yla testlerin tekrarlanma say›s› ve zorunlulu¤u
Sonuçlar›n verimlili¤i,RAPORLANAB‹L‹R HASTA SONUCU çok daha fazlad›r.EK MAL‹YET
%97'dir. Ayr›ca ISE modülüne ihtiyaç duyar.EK MAL‹YET
Bu da test birim maliyetinin son derece ekonomik Daha fazla zaman,yüksek iflletme gideri.
oldu¤unun göstergesidir. S›v› sistemlerde reaktifler ve sarflar›n tutaca¤› yer
‹yon selektifn elektrodlar slaytlar›n üzerinde düflünülürse çok daha fazla yer ve stok maliyeti ortaya
bulundu¤undan sistemin ayr› bir elektrolit modülüne ç›kmaktad›r.
ihtiyac› yoktur. S›v› sistemlerde özellikle hemoglobulin,lipid ve bilirubib
Kitlerin kullan›m› için haz›rl›k yap›lmas›na gerek yoktur. gibi büyük moleküllerden kaynaklanan interferans riski
Ayr›ca cihaz kullan›m› son derece kolay olup müdahale her zaman vard›r.
gerektirmeksizin 24 saat hiç kapanmadan hizmet verebilir. S›v› sistemler için böyle bir referans sistemden söz etmek
Bir metreküplük alana 430.000 test s›¤maktad›r. mümkün de¤ildir. Ayn› sistemlerin bile farkl› laboratuvar
Hasta sonuçlar› yüksek do¤ruluktad›r. sonuçlar› aras›nda belirgin bir sapma olabilmektedir.
*Slaytlar lipemik ve hemolize numunelerin sebep oldu¤u Teknik bak›m ve onar›m masraflar› yüksektir. Servis
interferans›n yan etkilerini ortadan kald›ran filtreler mühendisine ihtiyaç duyar.
mevcuttur.
* 6 ay kalibrasyon gerektirmez.
*Her hasta ve her test için ayr› slayt ve numune pipet ucu
kulland›¤› için cross-kontaminasyon mümkün de¤ildir.
*Çok geliflmifl pipetleme sistemi numunedeki fibrin
olu›flumunu,hava kabarc›¤›n› ve yetersiz numune miktar›n›
alg›lamakta ve kullan›c›y› uyarmaktad›r.
Dünyadaki bütün yeterlilik ve arflt›rma ve taramalar›
V‹TROS KURU K‹MYA OTOANAL‹ZÖRLER‹EN‹N tüm
sistemler içinde do¤ruluk derecesi en yüksek sistemler
oldu¤unu bilimsel olarak göstermektedir.
S›v› inkübasyona gerek duyulmad›¤›ndan dolay› teknik
bak›m onar›m masraflar› asgari dizeydedir. Olas› teknik
ar›zalar›n kullan›c› taraf›ndan ekran üzerinden
giderilmesine olanak tan›r.
• Numune Aspirasyonunda tek kullan›ml›k pipet uçlar›
kullan›ld›¤› için numeler aras› bulaflmalardan kaynaklanan
test tekrar› gerekmez
• Numune probunda p›ht› dedektörü vard›r.P›ht›l›
numunelerden kaynaklanan reaktif ve numune kay›b›
kesinlikle önlenir.
• Cihaz üzerine yüklenen seyreltme s›v›s› ile gerçek
numune seyreltmesi
• Her ebatta numume tüpü için adaptör gerektirmeden
yerlefltire bilme özelli¤i
• Sinyal teflhis tekni¤i olarak Enhanced
Chemiluminescense kullan›l›r.Bu teknoloji ulafl›labilen en
yüksek hasasiyeti sa¤lar.
• Vitros EC‹Q intellicheck teknolojisi ifllem gören her bir
numuneyi olas› hatalardan ar›nd›rmak amac›yla kalite
kontrolünü yapar ve laboratuvar için rapor edilen hasta
neticelerini en üst seviyede güvenilir olmas›n› sa¤lar.
• Reaktifler cihaz üzerinde 2-8c aras›nda saklan›r.
• Cihaz saatte 90 test h›z›na sahiptir.
Asit idrarda görülebilen kristaller Hafif asid, nötral veya hafif alkalik idrarda görülebilen
Hafif asit, nötral veya hafif alkalik idrarda görülebilen kristaller,
kristaller kalsiyum oksalat kristalleri, tersiyer kalsiyum fosfat
Nötral veya alkalik idrarda görülebilen kristaller kristalleri, sulfonamidler olabilir.
Alkalik idrarda görülebilen kristaller
Kalsiyum oksalat kristalleri,
‹drar sedimentinde kristaller; idrar pH'›na göre ›fl›¤› fliddetle k›ran zarf,
çeflitli olabilirler: nadiren halter veya bisküvi
fleklindedirler; büyüklükleri
Asid idrarda görülebilen kristaller, de¤ifliktir; ikterik idrarda
amorf ürat, ürik asid kristalleri, sistin kristalleri, lösin sar› renkli görülürler; s›k
kristalleri, tirozin kristalleri olabilir. görülen flekilli
elemanlard›r.
Amorf ürat, makroskopik olarak balç›k
renginde çökelti oluflturur; mikroskopta
Tersiyer kalsiyum fosfat kristalleri,
küçük tanecikler halinde ve genellikle
renksiz, genellikle bir ucu kama
küçük topluluklar oluflturmufl halde
fleklinde sivri i¤neler fleklindedirler;
görülürler; silindir fleklinde de
sivri uçlar› biraraya toplanarak
toplanabilirler ve bu durumda granüle
rozet flekli oluflturabilirler.
silendirlerden güç ay›rdedilirler.

Ürik asid kristalleri, makroskopik olarak sar›mtrak Sulfonamidler, makroskopik olarak sar› bir çökelti
kahverengi tanecikler fleklinde idrar toplama kab›n›n olufltururlar; mikroskopta amorf veya sar›
kenarlar›nda tan›nabilirler. mikroskopta sar›mtrak yeflil renkli i¤ne, halter, y›ld›z flekillerinde görülürler.
kahverengi veya k›rm›z›
Nötral veya alkalik idrarda görülebilen kristaller,
renkte, çeflitli boy ve
magnezyum fosfat, kalsiyum karbonat kristalleri olabilir.
flekillerde görülürler;
bile¤i tafl›, halter, f›ç› Magnezyum fosfat kristalleri,
flekilleri s›kt›r ve rozet makroskopik olarak bütün renkleri
fleklinde toplanma e¤ilimi veren yanar döner ince
gösterirler. pulcuklard›r; ince bir ya¤ tabakas›n›
Sistin kristalleri, ürik asid hat›rlat›rlar. mikroskopta kenarlar› k›r›lm›fl lameller
kristallerine benzerler; düzensiz dizilmifl görünümü verirler.
›fl›¤› fazla k›ran sekiz
Kalsiyum karbonat kristalleri,
köfleli plaklar
makroskopik olarak nadiren
fleklindedirler ve
fosfatlar gibi bir çökelti
genellikle birbirini örtmüfl
olufltururlar; mikroskopta amorf
olarak bulunurlar.
tanecikler veya küre fleklinde görülürler; genellikle halter
Lösin kristalleri, fleklinde birbirleri ile birleflmifllerdir.
nadirdirler; küre
Alkalik idrarda görülebilen kristaller,
fleklindedirler ve
Amorf fosfat,
genellikle radiyer veya
Tripel fosfat(amonyum magnezyum fosfat),
konsantrik hatlara
Amonyum ürat olabilir.
sahiptirler.

Tirozin kristalleri, ince Amorf fosfat, makroskopik olarak

i¤neler fleklindedirler. bol bulunan lökositler gibi çökelti
Sar›- k›rm›z› ve olufltururlar; mikroskopta ince
renksizdirler. Demetlenmifl taneli renksiz kitleler olarak
i¤neler fleklindedir. Tek görülürler.
olarak da bulunabilir Amorf flekilde görülür. Büyük
Tirozin aminoasittir. kümeler haline ince granüller fleklinde görülür.Santrifüj
Nefronlardan geri emilir. sonras› tüpün dibinde beyaz bir çökelek oluflur.
Tripel fosfat(amonyum MAYALAR
magnezyum fosfat), idrar
çabuk so¤umuflsa kar Düz- renksiz- ileri refraktil (yeflilimsi)
tanesine benzer, yavafl dir. ‹rili ufakl›d›r. Nadiren tek tek
so¤umuflsa tabuta benzer görülür, genelde tomurcuklan›r ve
prizmalar fleklinde zincir yapma e¤ilimindedir.
görülürler.
Kar›flt›¤› yap›lar ve ayr›m›:
Amonyum ürat, yer elmas› veya • Eritrosit
flalgama benzer flekillerde • Lökosit
görülürler. • Ya¤ damlac›klar›
Normali: Normalde idrarda bulunmaz.
‹drar sedimentinin incelenmesinde çeflitli kaynakl› Patolojisi: ‹drara mantar geçmesi
hatalar olabilir: H›zl› ve uzun süre santrifüj, silendirleri (mantarüri) denir.
bozabilir. Santrifüjden sonra santrifüj tüpünün dibinde
kalan sedimentinçalkalanarak süspansiyon haline • Nedenleri: Vajen ve üretra orjinlidir. DM, Vaginal
getirilmesi iyi yap›lmam›fl olabilir. Lamelin alt›nda hava kandidiasis , Üreterovaginal- vesicovaginal fistüller
kabarc›¤› kalmas› ve lamelin d›fl›na idrar taflmas› hatal›
de¤erlendirmeye neden olabilir. PARAZ‹TLER
Eritrositler, mantar hücreleri, ürat kristalleri ve ya¤ Trikomonas vaginalis:
damlalar› ile kar›flt›r›labilirler; ay›r›c› tan› flu flekilde yap›l›r. Trofozoitleri, ön k›s›mdan ç›kan
Lamelin kenar›na %3'lük asetik asid damlat›lmas›yla dört kamç›s› ve hareket halinde
eritrositler erirler; mantar hücreleri genellikle zincir daha iyi görülen dalgal› zar›
oluflturmufl halde görülürler ve asetik asidde erimezler; karekteristiktir. 10-30um
Ürat kristalleri koyu kahverengi ve çeflitli uzunlu¤unda, 5-15um
büyüklüktedirler; ya¤ damlalar› ›fl›¤› fliddetle k›rarlar, geniflli¤indedir. Kist flekli
çeflitli büyüklüktedirler ve genellikle ovaldirler. görülmez.
Parçalanm›fl lökositler amorf fosfatlar ile kar›flt›r›labilirler;
ay›r›c› tan› flu flekilde yap›l›r. Lamelin kenar›na %3'lük Shistosoma haematobium:
asetik asid damlat›lmas›yla fosfatlar, eriyerek kaybolurlar. ‹drarda sadece yumurtas› görülür
Silendirler, düflük dansiteli, alkalik ve uzun süre ve beraberinde de hematüri
beklemekle bakteri üremifl idrar örneklerinde h›zla bulunur. ‹nce kabuklu, oval, bir
bozulurlar; böbrek yetmezli¤ine ba¤l› olarak idrar uçta dikenli olan yumurtalar› 150-
konsantre ve asid olam›yorsa birkaç NaCl kristali veya 160um uzunlu¤unda ve 40-60um
birkaç damla konsantre HCl eklenmek suretiyle silendirler geniflli¤indedir
korunabilir.
Silendiroidler ve psödosilendirler, silendir san›labilirler; Enterobius vermicularis (K›l
ay›r›c› tan› flu flekilde yap›l›r. Silendiroidler musin veya kurdu): Yumurtalar› 50-60um
epitel hücrelerinden oluflurlar, flerit fleklinde ve uçlar› uzunlu¤undaa ve 20-30um
pürtüklüdür; psödosilendirler asetik asidle eriyen fosfat geniflli¤indedir. Genellikle "D"
veya ›s›tmakla eriyen üratlardan oluflan flekilli elemanlard›r. harfi fleklinde görülür. Kal›n fleffaf
Normal idrarda da bir miktar bulunabilen ve durmakla kabu¤u bulunur. ‹çinde genellikle
çöken müküs, mikroskopta uzun ve saydam fleritler fleklinde larva ay›rt edilir.
görülür, kristalleri ve hatta hücreleri örtebilir.

‹drar sedimentinde bakteri, mantar ve parazit ‹drar yollar› tafllar›

hücreleri
‹drarda bulunan kalsiyum fosfat, ürik asid gibi baz›
BAKTER‹LER maddeler, koruyucu kolloidlerin etkisiyle afl›r› doymufl
Genelde basil (çubuk) fleklinde çözeltiler halinde çökmeden at›labilmektedirler. Ancak,
görülür (en s›k E.coli) , nadiren kok idrarda koruyucu kolloidlerin azalmas› durumunda,
(oval) fleklinde de görülür. Basilin her normalde afl›r› doymufl çözeltiler halinde at›lan maddeler
iki ucu kal›n ve canl› ise idrar yollar›nda çökerler ve idrar yollar› tafllar›n›
hareketlidir‹drara bakteri geçmesi olufltururlar. ‹drar yollar› tafllar›, fosfat tafllar›, oksalat
(bakteriüri) denir. tafllar›, ürat tafllar›, miks tafllar olabilir.
Etkeni saptamak önemlidir: %75 Fosfat tafllar›, aç›k renkli toprak gibidirler; elle kolayca
etken E.Coli'dir. Kaynak üretra, barsak, kan, lenfdir. ezilirler. Oksalat tafllar›, pürtüklü yüzeyli, esmer
‹drar mikroorganizmalar›n yaflamas›na uygun bir ortam›d›r. renklidirler; çok serttirler. Ürat tafllar›, düzgün yüzeyli,
‹drar örne¤ini al›nmas›, transportu s›ras›nda, bekletilmesi esmer renkli, küçük tafllard›r; serttirler. Miks tafllar, fosfat-
ile bakteri kontaminasyonu olabilir. Kontaminasyon ayr›m›: oksalat veya oksalat-ürat kar›fl›m› tafllard›r.
 Fosfat tafllar›, aç›k renkli toprak
gibidirler. Elle kolayca ezilirler.
Oksalat tafllar›, pürtüklü yüzeyli,
esmer renklidirler. Çok serttirler.
Ürat tafllar›, düzgün yüzeyli, esmer
renkli, küçük tafllard›r. Serttirler.
Miks tafllar, fosfat-oksalat veya
oksalat-ürat kar›fl›m› tafllard›r
‹drar yollar› tafllar›nda s›kl›k:
-Oksalat tafllar› % 56
-Tripel fosfat tafllar› % 26,5
-Fosfat tafllar› % 13,5
-Ürik asit tafllar› % 4
Bir idrar yolu tafl›n›n fosfat tafl› olup
olmad›¤›n›n incelenmesi
Fosfat›n, amonyum molibdat ile ›s›tma sonucunda suda
güç çözünen, sar› renkli amonyum fosfomolibdat
oluflturmas› prensibine dayan›r.
-‹drar yolu tafl› havanda ezilerek toz haline getirilir ve
bir deney tüpüne bu tozdan bir miktar konur.
-Deney tüpündeki idrar yolu tafl› üzerine 1 mL konsantre
HNO3 eklenerek kar›flt›r›l›r ve tafl tozu çözülür.
-Tüpteki kar›fl›m üzerine 2 mL %12,5'lik amonyum
molibdat çözeltisi eklenir ve kar›flt›r›l›r.
-Tüpteki son kar›fl›m, kaynama noktas›na kadar ›s›t›l›r,
Is›t›lan son kar›fl›mda limon sar›s› bir renk ve çökelti
oluflumu gözlenirse idrar yolu tafl›n›n fosfat tafl› oldu¤u
sonucuna var›l›r.
‹stenirse lam-lamel aras›na al›nan çökelti mikroskopta
incelenerek i¤ne demeti fleklinde fosfat kristalleri
görülebilir.
Bir idrar yolu tafl›n›n ürat tafl› olup olmad›¤›n›n
incelenmesi (mürexid deneyi)
Ürik asit ile nitrik asidin birlikte ›s›t›lmas› sonucunda
purpurik asit oluflmas› prensibine dayan›r.
-‹drar yolu tafl› havanda ezilerek toz haline getirilir ve
bir porselen kapsüle bu tozdan bir miktar konur.
-Kapsüldeki idrar yolu tafl› üzerine 1-2 damla konsantre
HNO3 damlat›l›r.
-Porselen kapsül bir saçayak üzerinde, içindeki madde
kuruyuncaya kadar ›s›t›l›r ve sonra so¤utulur.
So¤uyan kapsüldeki leke üzerine 1 damla NaOH
damlat›l›r.
- mavi-menekfle renk gözlenirse idrar yolu tafl›n›n ürat
tafl› oldu¤u sonucuna var›l›r.
Deneyde NaOH yerine amonyak çözeltisi kullan›lsayd›
ürat tafl› ile mavi-menekfle renk yerine mor renk olufltu¤u
gözlenirdi.
Bir idrar yolu tafl›n›n oksalat tafl› olup
olmad›¤›n›n incelenmesi
-Toz haline getirilmifl tafltan bir deney tüpüne bir miktar
konur
-1/10 oran›nda suland›r›lm›fl HCl'den 4 mL eklenerek
kaynar dereceye kadar ›s›t›l›r.
-Kar›fl›m s›cakken süzülür ve süzüntüye 1 mL %16 mg'l›k
KMnO4 çözeltisi eklenir.
-Çözeltinin 10 dakika içinde renksizleflmesi tafl›n oksalat
tafl› oldu¤unu gösterir.
Normal idrarda bulunan inorganik katyon ve anyonlar
Sodyum idrarda 4-6 g/24 saat veya 50-166 mEq/L
Potasyum idrarda 2-3 g/24 saat veya 47-67 mEq/L
Magnezyum idrarda 0,4 g/24 saat olarak bulunur
Fosfat idrarda 1,2 g/24 saat olarak bulunur
Kalsiyum idrarda 0,5 g/24 saat olarak bulunur. Sulkowitch
deneyi ile tan›mlan›r; 5 mL idrar üzerine 5 mL Sulkowitch
reaktifi (amonyum oksalat+asetik asit) ilave edilir.
Kalsiyum oksalattan ileri gelen bulan›kl›k olufltu¤u
gözlenir
Klorür idrarda 6-10 g/24 saat olarak sodyum tuzu fleklinde
‹drarda klorür tan›mlanmas› bir miktar idrar üzerine
birkaç damla konsantre nitrik asit damlat›l›r fliddetli bir
beyaz bulan›kl›k olufluncaya kadar 0,1N AgNO3 eklenir.
Sülfat idrarda 0,8 g/24 saat olarak bulunur ‹drarda sülfat
ve sülfürik asit esterlerinin tan›mlanmas› 2 mL idrar
üzerine 1-2 damla 2N HCl ve BaCl2 çözeltisi damlat›l›r.
Beyaz çökelti (BaSO4) olufltu¤u gözlenir.
Normal idrarda bulunan organik maddeler
azotlu organik maddeler
azotsuz organik maddeler
Normal idrarda bulunan azotlu organik maddeler
Üre Kreatinin ürik asit Ürobilin Enzimler azotlu hormon
ve vitaminler hidroksiprolin
Kreatin hippürik asit ‹ndikan Ürobilinojen amino asitler
Pürinler
Üre; idrarda 15-20 g/24 saat olarak bulunur.‹drarda üre
tan›mlanmas› ;2-3 mL idrara 1 mL NaOBr ilavesiyle azot
gaz› ç›k›fl› gözlenir
Kreatinin; idrarda 0,5-1,0 g/24 saat olarak bulunur.
‹drarda 24 saatlik kreatinin ekskresyonu oldukça sabittir
ve kas kitlesiyle orant›l›d›r.
Jaffé tepkimesi ile idrarda kreatinin tan›mlanmas›; 2-3
mL idrar üzerine 1 mL doymufl pikrik asit ve 1
Ürik asit; idrarda 0,7 g/24 saat olarak bulunur
Hippürik asit; Benzoil glisin yap›s›ndad›r idrarda 0,6 g/24
saat olarak bulunur
Hidroksiprolin; büyümekte olanlar›n idrar›nda, kollajen
metabolizmas›n›n fazlal›¤› nedeniyle bol miktarda
Ehrlich yöntemi ile idrarda ürobilinojen arama deneyi
Ürobilinojenin, Ehrlich reaktifi ile k›rm›z› renk oluflturmas›
prensibine dayan›r.
Bir deney tüpüne taze ve bilirubinsiz idrar konur. ‹drar
bilirubinli ise, 10 mL'sine 5 mL %10'luk BaCl2 eklenip
kar›flt›r›ld›ktan sonra süzülerek bilirubinsizlefltirilir.Tüpteki
bilirubinsiz idrar üzerine 1 mL Ehrlich reaktifi (2 g p-
dimetil aminobenzaldehit, 100 mL %20'lik HCl'de
çözülerek haz›rlan›r) eklenip kar›flt›r›l›r ve birkaç dakika
beklenir. Tüpteki kar›fl›mda k›rm›z› renk oluflup
oluflmad›¤›na bak›l›r:
Tüpteki kar›fl›mda k›rm›z› renk oluflumu gözlenirse
idrarda ürobilinojen artm›flt›r.
Tüpteki kar›fl›mda k›rm›z› renk oluflumu gözlenmezse
tüp ›s›t›l›r.
Is›tma sonucunda k›rm›z› renk oluflumu gözlenirse idrarda
ürobilinojen normaldir.
Is›tmaya ra¤men k›rm›z› renk oluflumu gözlenmezse
idrarda ürobilinojen (_-)'dir.
Normal idrarda bulunan azotsuz organik
maddeler
glukuronik asit oksalik asit sitrik asit laktik asit Fenoller
Krezoller Vitaminler steroidler ve di¤er hormonlar
‹drarda patolojik durumlar
‹drarda normal olarak ç›kan maddelerin miktarlar›nda
artma veya azalma
Organizman›n sa¤l›kl› koflullar›nda idrarda ç›kmad›¤›
kabul edilen, ancak baz› patolojik durumlarda idrarda
bulunan maddeler azotlu maddeler azotsuz maddeler
bileflimi kesin olarak belirlenmemifl ancak reaksiyonlar›
belirlenmifl olan maddeler
Sodyum, potasyum, kalsiyum gibi normalde idrarda
bulunan baz› azotsuz inorganik maddeler baz› patolojik
durumlarda idrarda artabilirler, baz› patolojik durumlarda
ise idrarda azalabilirler.
Kanda üre gibi azotlu organik maddelerin fazla
miktarda art›fl› azotemi olarak tan›mlan›r. Prerenal, renal,
postrenal nedenlere ba¤l› olabilir.Azotemide kanda artan
maddelerin idrarda da art›fl› olur.
• Basic Medical Laboratory Techniques, Delmar, 2000
• Bishop, Clinical Chemistry Principles, Prosedures,
Correlations; Lippincott, 2000
• Clinical Chemistry, Concepts and Applications; Saunders,
1993
• Henry, Clinical Diagnosis and Management by
Laboratory Methods; Saunders, 1996
• Lehman, Manual of Clinical Laboratory Science;
Saunders, 1998
• Atlas ilaveli Nefroloji, Erdem Erek, Emek, 1988
• Tietz, Textbook of Clinical Chemistry 1999
 Sa¤l›k bakanl›¤›na ba¤l› kurulufllarda döner sermaye
gelirlerinden Da¤›t›lan ek ödemenin da¤›t›m›nda bir
adaletsizlik oldu¤u kesindir ve bunu iyilefltirme yönünde
bir ad›m at›lmamaktad›r örnek verecek olursak.
Bizler daha önceden SSK bünyesinde çal›fl›yorduk
19/02/2005 tarihinde 5283 say›l› kanunla SSK hastanelerini
sa¤l›k bakanl›¤›na ba¤lad›lar ve personellerin özlük ve
mali haklar›nda herhangi bir kay›p olmayaca¤›
öngörülüyordu ancak önce alm›fl oldu¤umuz havuz paras›
ad› alt›ndaki ödene¤imiz kesildi sonra fazla mesai param›z
kesildi. Daha sonra y›lda iki asgari ücret tutar›ndaki
ikramiyemiz kesildi, sonunda maafllar›m›z 19 flubat 2005
tarihinde sabitlendi, maafllar›m›zda alm›fl oldu¤umuz ek
ödemeler döner sermaye ye mahsup edilerek bizler
ma¤dur edildik. Burada özellikle ma¤dur edilen doktor
d›fl› personellerdir. Çünkü döner sermaye gelirlerinden
da¤›t›lan ek ödeme tamamen doktor tabanl›d›r ve burada
doktor yapt›¤› çal›flma puanland›r›lm›fl ve performans
kriteri oluflturulmufltur oysa sa¤l›k bir ekip iflidir. Bir
doktor ne kadar önemliyse bir hemflire o kadar önemlidir
bir yard›mc› hizmetler s›n›f› personeli o kadar önemlidir
bir genel idare personeli o kadar önemlidir sak›n yanl›fl
anlafl›lmas›n bizler doktorlar fazla al›yor diye k›zm›yoruz
sorunumuz bizlerin az ald›¤› yönünde çünkü ilgili
yönetmelikte bir Uzman Doktor maafl›n›n taban ayl›k
hariç parametrelerini yedi kat› al›rken bu di¤er personelde
1,5 kat›d›r ve bu da bir doktor 5000 ylt al›rken bir
personel'in 350 ytl ek ödeme almas›d›r.
Bunu kurumun üst yönetimine iletti¤imizde bizlere verilen
cevap maliye bakanl›¤›n›n izin vermedi¤idir. Oysa ki ayn›
Maliye Bakanl›¤› kendi personeline 400 ytl kadar mesai
paras› verebilmektedir. Ayn› maliye bakanl›¤› SGK da
çal›flan personele verilen mesai paras›, ikramiye, havuz
paras› ve di¤er farklara ses ç›karmamaktad›r. Yine ayn›
maliye bakanl›¤› sadece Sa¤l›k Bakanl›¤› personeline
verilecek olan rakamlara m› karfl› bunu anlamakta
zorlan›yorum. Özelikle SSK dan devir olan personellerin
özlük ve mali haklar›nda büyük kay›plar oldu¤u aflikard›r.
Baflta ba¤l› bulundu¤umuz Sa¤l›k Bakanl›¤›n› ve sonra
Maliye Bakanl›¤› en sonunda da bütün bakanlar›n ba¤l›
oldu¤u Baflabakanl›¤›n bu konuya bir an önce bir çözüm
bulup bizlerin bu ma¤duriyeti giderilmelidir. Daha önce
beraber görev yapt›¤›m›z SGK personeliyle ayn› maafl›
al›rken flu anda aram›zda 300 ytl maafl fark› oluflmufltur.
(ikramiye, havuz paras› hariç) Sa¤l›k Bakanl›¤›nda
kalmam›z bizlere pahal›ya mal oldu ama biz sa¤l›k
çal›flanlar› bütün bu olumsuzluklara ra¤men görevimizi
en iyi flekilde yapmaya bundan sonrada özveri ile devam
edece¤iz. Bundan hiç kimsenin flüphesi olmas›n.
Bu duygu ve düflüncelerle siz sa¤l›kç›lar›n kurban
bayram›n kutlar ülkemize, milletimize, islam alemine ve
bütün insanl›¤a hay›rlar getirmesini yüce RABB‹MDEN
niyaz ederim.
Mahm
‹stanbul E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi
Enfeksiyon: ‹nsan vücuduna giren mikroorganizmalar›n
üreyip, ço¤alarak vücutta istenmeyen etki ve belirtiler
(hastal›k) oluflturmas›d›r.
HASTALIKLARIN BULAfiMA YOLLARI:
• Do¤rudan temas,
• Dolayl› temas,
• Hava ile
• Araçlarla
• Vektörle
Do¤rudan Temas:
Enfekte kiflinin duyarl› kifli (konakç›) ile do¤rudan
temas›yla oluflan bulaflma fleklidir.
Örnek; cinsel iliflki, öpüflme, kan nakli, yaraya dokunma
vs. Bu yolla: AIDS, Hepatit B,frengi (bel so¤uklu¤u), sifilis,
vb hastal›klar bulaflmaktad›r.
DOLAYLI TEMAS:
Enfeksiyonla bulaflm›fl nesnelerle, enfeksiyonun, konakç›ya
bulaflmas›d›r.
Hava yoluyla bulaflma:
Uzun süre aç›kta canl› kalabilen mikroorganizmalar›n
hava, toz veya damlac›kla duyarl› konakç›ya bulaflmas›d›r.
TBC (tüberküloz-verem), grip, so¤uk alg›nl›¤›, çocuk
hastal›klar›n›n ço¤unlu¤u bu yolla yay›lmaktad›r.
Öksürüp-aks›r›rken a¤z›n elle kapat›lmas› ve karfl›da
bulunan kiflilerin yüzüne do¤ru hapfl›r›lmamas› hava
yoluyla yay›lmay› önler.
ARAÇLARLA BULAfiMA:
Enfeksiyonla bulaflm›fl nesnelerle meydana gelen
bulaflmad›r.
Örne¤in;
• Hepatit A, enfekte yiyeceklerle;
• Tetanos, pasl› çivi ve toprakla;
• Ço¤u hastal›klar iyi sterilize edilmemifl malzemelerle
bulafl›rlar.
VEKTÖRLERLE BULAfiMA
• Baz› mikroorganizmalar baz› hayvanlarda geliflimlerini
tamamlayarak olgunlafl›rlar ve insanda hastal›k
olufltururlar. Örnek; s›tma mikrobu, sivrisinekte (anofel
cinsi) sivrisine¤in sokmas› sonucu insana geçerek
hastal›k oluflturmaktad›r.
• Veba (fare), kuduz (kedi-köpek-fare), akci¤er kisti (iyi
piflmemifl hayvan etleri) vektörlerle bulaflan di¤er
hastal›klard›r.
HEPAT‹T B V‹RÜSÜ NED‹R ?
Hepatit-B virüs'ünün neden oldu¤u, birincil olarak
karaci¤erde iltihap ve karaci¤er hücre hasar›yla seyreden
bir hastal›kt›r. Hepatit-B virüsü; karaci¤ere yerleflir. Yaln›z
insanlarda hastal›k yapabilen bir DNA virüsüdür.
HEPAT‹T B VE C V‹RÜSÜ
Öpme, sar›lma, yemek yemeyle bulaflmaz. Kan ile temas
olas›l›¤› olan difl f›rças›, t›rafl b›ça¤›, t›rnak makas› gibi
materyallerin ortak kullan›m› ve korumas›z cinsel iliflkiyle
bulaflabilir. Hepatit iki flekilde görülür.
Akut hepatit flikayetler daha gürültülüdür.
Halsizlik, bulant› kusma, idrar renginde koyulaflma, göz
aklar›nda sararma bafll›ca belirtilerdir.
Müzmin kronik hepatitte ise flikayetler genellikle siliktir.
Halsizlik, ifltahs›zl›k, kar›n a¤r›s› olabilir.
Hepatit B ve C virüsü tafl›yan kiflilerden hangi durumlarda
virüs bulaflma tehlikesi yoktur?
Kan›nda Hepatit B veya C virüsü bulunan biri ile
arkadafll›k yap›yor veya ayn› evde yafl›yorsan›z huzurlu
birlikteli¤iniz için hangi durumlarda size virüsün bulaflma
tehlikesi olmad›¤›n› bilmeniz gerekir.
• Kucaklafl›p, yanak yana¤a gelme hatta yanaklar› öpme
ile virüs bulaflmaz (dudak öpmesinde, a¤›zda uçuk,
kanama varsa çok dikkatli olmak gerekir).
• Aks›rma,
• Öksürme,
Hepatit B ve C virüsü tafl›yan kiflilerden hangi durumlarda
virüs bulaflma tehlikesi yoktur?
• El s›kma ile virüs bulaflmaz.
• Virüs tafl›yan biri ile evde, iflyerinde ortak kullan›lan
tüm mutfak eflyalar›ndan, yeme içme kaplar›ndan, su
barda¤›ndan, su içilen f›skiyelerden virüs bulaflmaz.
• Yüzme havuzlar›nda virüsü tafl›yan biri ile ayn› havuzda
yüzmek ile Hepatit B veya C virüsler›n›n bulaflt›¤› bilimsel
olarak kan›tlanmam›flt›r.
HEPAT‹T B V‹RÜSÜ
Hepatit iki flekilde görülür.
Akut hepatit: flikayetler daha gürültülüdür.
Halsizlik, bulant› kusma, idrar renginde koyulaflma, göz
aklar›nda sararma bafll›ca belirtilerdir.
Hepatit B Virüsü
Müzmin kronik hepatitte ise: flikayetler genellikle siliktir.
Halsizlik, ifltahs›zl›k, kar›n a¤r›s› olabilir.
Hepatit B ve C bulaflma kayna¤›
Kan ile temas gerektiren ‹flte çal›flma
‹¤ne yaralanmalar›, Damar yolundan ilaç kullan›m›
(enjektör paylafl›m›)
Transfüzyonlar (kan nakli)
Hemodiyaliz
Tükürük Cinsel temas
Anal / oral sex
Do¤um s›ras›nda anneden bebe¤e
Kulak deldirtme
Akupunktur / dövme
HEPAT‹T B-C Bulaflma kayna¤›
• Kan›nda hepatit virüsü tafl›yan annenin, do¤um sonu
bebekle yak›n temas› ile hatta emzirmekle bile virüsün
bulaflt›¤› yönünde de¤iflik görüfller vard›r.
• Hepatit B virüsü tafl›yan biri ile korunmas›z cinsel iliflkide
bulunma, virüsü bulaflt›rabilir. Hepatit C de bu risk daha azd›r.
• Böbrek hemodiyaliz makinesinde tedavi gören hastalar,
virüsü kolayca alabilir.
• Birkaç kiflinin birlikte kulland›¤› ve yeteri kadar steril
olmayan manikür, pedikür, makas, pens ve törpüler ile
yada rastgele i¤ne ile buruna veya göbek kenar›na delik
açt›rma ile virüsü alabilir .
• Kula¤› küpe takmak için deldirmekle virüs kolayca
bulaflabilir.
• Kiflilerin enfekte i¤neler ile cilt alt›na boyal› dövme
yapt›rmalar› sonucu virüs bulaflabilir. Kullan›lan boyalar›n
virüs içerme olas›l›¤› da vard›r
• Damar yolu ile uyuflturucu madde kullan›m›nda
enjektörü birkaç kiflinin birlikte kullanmas› ile virus
bulaflabilir.
• Hemflireler, hastabak›c›lar, kan bankas›nda ve
laboratuvarlarda çal›flanlar ile doktor ve difl hekimleri,
enfekte kan ile her an karfl›laflma durumunda
olduklar›ndan, virüs alma riski tafl›maktad›rlar.
• Virus tafl›yan insanlar›n difl f›rças›, trafl makinas›, hatta
ruj gibi flahsi eflyalar›n› kullanmakla virus bulaflabilir.
Hepatit A
Bulaflma yollar›
1-Kifliden kifliye
2-Besinler ve su yoluyla
3-Parenteral yol ile bulaflma
4-Perinatal geçifl
Hepatit A virusu nas›l bulafl›r?
Hepatit A virusu, sindirim kanal› yoluyla bulafl›r.
Virüs, hastal›¤›n bafllang›c›ndan sonra 14 gün kadar
hastan›n d›flk›s›nda bulunur. Bu d›flk›n›n kirletti¤i; sular,
sebze ve meyveler, kirli sularla y›kanm›fl her türlü g›da
(piflmeden yenenler) bulaflma ortam›d›r.
• Yüzme havuzlar› ve tuvaletler A virusu ve di¤er
hastal›klar yönünden mutlaka ilaçlanmal›d›r .
Mikroplar; 24 saat içinde 1 milyondan daha fazla say›ya ulafl›r!!!
EL VE TIRNAK TEM‹ZL‹⁄‹ VE BAKIMI
T›rna¤›n etten ayr›ld›ktan sonraki bölümünün alt›nda kir
ve ya¤ kolayca birikir.
Ayr›ca burada mikroplar bar›nabilir, ba¤›rsak parazitlerinin
yumurtalar› da bulunabilir.
Bulafl›c› hastal›klardan korunma
T›rnaklar›n düzenli kesilmesi, banyo yaparken de t›rnak
f›rças› ile f›rçalanarak temizlenmesi gerekir.
T›rnak yemek, bu nedenle de sa¤l›¤a zararl› bir
al›flkanl›kt›r.
El t›rnaklar› yar›m ay biçiminde, ayak t›rnaklar› ise düz
olarak kesilir.
Ayak t›rnaklar›n›n yar›m ay biçiminde kesilmesi t›rnak
batmalar›na neden olabilir.
BES‹NLER‹N SA⁄LIK VE TEM‹ZL‹K
KURALLARINA UYGUN ‹fiLEM GÖRMES‹
Sa¤lam, zedelenmemifl, bozuk olmayan besinler seçilmeli
ve sat›n al›nmal›d›r.
Sebze ve meyveler iyi y›kanmal›d›r.
Hastal›k yapabilecek flüpheli besinler, özellikle küflenmifl
olanlar yenilmemelidir.
ORTAM H‹JYEN‹N‹ SA⁄LAMAK ‹Ç‹N;
• Haz›rlama, saklama ve servis s›ras›nda ellerimizle birlikte,
kullan›lan araç- gereçlerde de mikroorganizmalar›n
ço¤almas› önlenmelidir.
• Mutfak ve yemek yenen yerlerin temizli¤ine özen
gösterilmelidir.
• Çi¤ yenecek sebze ve meyveler, piflirilecek taze sebze
ve kuru meyveler, temizlenmifl ve piflmeye haz›r tavuk,
bal›k, parça etler ve yumurta iyice y›kanmal›d›r.
• Sebze ve meyveler toz ve topraklar›ndan ve ilaç
kal›nt›lar›ndan temizlenmek için bir müddet su dolu
kapta bekletildikten sonra,Bol su ile birkaç kez
y›kanmal›d›r.
Hepatit A
Risk alt›ndaki bireyler:
Sa¤l›k koflullar›n›n yetersiz oldu¤u ortamlarda toplu
yaflayanlar
Askeri birlikler, krefller, ö¤renci yurtlar›
Zeka gerili¤i olanlar› bar›nd›ran kurumlar
Geliflmifl ülkelerden endemik alanlara seyahat edenler
Damar içi ilaç kullan›c›lar›
‹nsan at›klar› ile do¤rudan temasta olan
kanalizasyon iflçileri ve çöp toplay›c›lar›
Hepatit C
Bulaflma yollar›
Epidemiyolojik özellikleri hepatit B gibidir
• Kan ve kan ürünlerinin transfüzyonu
• S›k› temas
• ‹ntravenöz ilaç kullan›m›
• Seksüel yol
• Perinatal bulaflma
Korunma
• Genel önlemler al›nmal›
• Donör kanlar›nda Anti HCV bak›lmas› önerilmektedir.
• Afl›s› yoktur. Spesifik immunglobulini bulunmamaktad›r.
• Korunmada standart immunglobulinlerin elde edildi¤i,
kan havuzunda yeterince hepatit C ba¤›fl›kl›¤› varsa etkili
olabilece¤i öne sürülmektedir.
• Hastal›ktan korunman›n en iyi yolu bulaflmaya karfl›
tedbir al›nmas›d›r.
H‹V V‹RÜSÜ ( AIDS )
Bulaflma Yollar›
Cinsel yolla bulaflma en önemli bulaflma yoludur.
Bulaflma için HIV pozitif kifliyle yap›lan tek bir cinsel temas
yeterlidir.
Korunmas›z cinsel temasta; virüs‘ün enfekte erkekten
kad›na bulaflma riski, enfekte kad›ndan erke¤e bulaflma
riskinden fazlad›r.
Rektal iliflki ile bulafl riski daha yüksektir.
KAN VE KAN ÜRÜNLER‹ ‹LE BULAfiMA
Kan ve Kan ürünleri transfüzyonu
Organ transplantasyonu
Enjektör ve di¤er aletlerle bulaflma
Damar içi madde kullananlar önemli risk grubudur
Sa¤l›k personeline bulaflma:
‹¤ne,enjektör gibi kesici delici aletlerin batmas›
ANNEDEN BEBE⁄E BULAfiMA
Gebelik süresince, Do¤um s›ras›nda, Do¤umdan sonra
emzirmekle.
H‹V ERKEN DÖNEM BEL‹RT‹LER‹
Klinik olarak;
Atefl, Aç›klanamayan kilo kayb›, Tekrarlayan diyare,
Halsizlik, Bafl a¤r›s› ve benzeri semptomlar, Hasta
asemptomatik de olabilir,
Cinsel yolla bulaflaya karfl› korunma
Genital ve oral mukoza membranlar›n›n cinsel iliflki
s›ras›nda kan, semen, vajinal ve servikal sekresyonlarla
temas›n›n azalt›lmas› Kondom kullan›m›n›n teflvik edilmesi
ve yayg›nlaflt›r›lmas› Cinsel yolla bulaflan di¤er hastal›klar›n
tedavisi Güvenli cinsel temas›n yayg›nlaflt›r›lmas› (tek eflli
cinsel yaflam veya uygun ve güvenli cinsel efl seçimi)
Kan ve kan ürünleriyle bulafla karfl› korunma
Damar içi madde kullananlarda Bu al›flkanl›¤›n önlenmesi
ve tedavi edilmesi
Ortak enjektör kullan›m risklerinin anlat›lmas› Kondom
kullan›m›n›n sa¤lanmas›
Steril enjektör kullan›m›n›n sa¤lanmas› ve E¤itim
Anneden bebe¤e geçiflte karfl› korunma
HIV pozitif kad›na do¤um kontrol yöntemleri
ö¤retilmelidir
Hamile kalan HIV pozitif kad›na erken dönemde kürtaj
yap›lmal›d›r.
Bebe¤i do¤urmakta ›srarl› ise gebeli¤in son trimest›r›nda
anneye, do¤umdan sonra da bebe¤e antiretroviral tedavi
bafllanmal›d›r.
Elektif sezaryan uygulan›rsa bebe¤e HIV geçifli 4-5 kat azal›r
Virusun anne sütü ile geçifli gösterildi¤inden emzirme
önerilmez.
Kan plazmas›ndaki çözünmüfl kat› maddelerin büyük
ço¤unlu¤unu proteinler oluflturmaktad›r.
Sa¤l›kl› eriflkin bir insanda kan plazma veya serumunun
total protein düzeyi ortalama 7 g/dL (5,7-8,0 g/dL)
kadard›r.Total plazma proteininin 3,5-5,0 g/dL kadar›n›
serum albümin, 2,5-3,2 g/dL kadar›n› globülinler oluflturur.
% g total protein - %g albümin =% g total globülin
Plazma proteinlerinin birçok fonksiyonu vard›r:
• Kan›n ozmotik ve onkotik bas›nc›n› sa¤lamaya katk›
• Plazmada bulunan birçok maddeyi ilgili yerlere tafl›ma
• Plazma suyunu damar yata¤› içinde tutma
• Kan viskozitesine etki
• Asit-baz dengesini sürdürmeye katk›
• Kan›n süspansiyon stabilitesinin sürdürülmesi
• Dokular›n protein ihtiyac›n› karfl›lama
• Organizmay› enfeksiyon ve zararl› maddelere karfl›
koruma
Çeflitli yöntemler kullan›larak kan plazmas›nda 300 farkl›
protein varl›¤› gösterilmifltir. Bu proteinlerin baz›lar›
sadece baz› fizyolojik veya patolojik durumlarda plazmada
bulunurlar. Normalde intrasellüler s›v›larda bulunan baz›
çözünen proteinler, hücre hasar› oldu¤unda ekstrasellüler
ve intravasküler s›v›lara geçebilirler.
Sa¤l›kl› bir kiflinin aylar veya y›llarca takip edilen protein
de¤erleri, ancak %0,5 g kadar bir sapma gösterir.
Bilinen kiflisel normal de¤erde %0,8 g ve daha fazla bir
total protein de¤eri de¤iflikli¤i, de¤er normal s›n›rlar
içinde bulunsa dahi patolojik olarak de¤erlendirilmelidir.
Hiperproteinemi nedenleri
1) Plazma su içeri¤inin azald›¤› hemokonsantrasyon
durumlar›nda göreceli olarak hiperproteinemi (relatif
hiperproteinemi) ortaya ç›kabilir.
2) Paraproteinlerin ortaya ç›k›fl›na ba¤l› olarak
hiperproteinemi ortaya ç›kabilir.
3) Baz› kronik hastal›klarda ALFA globülin art›fl›na ba¤l›
olarak hiperproteinemi ortaya ç›kar.
Hemokonsantrasyon durumlar›:
• ishal ve kusma ile sindirim kanal›ndan su kayb›
• s›cak ortamda ve ateflli hastal›klarda deri yoluyla su kayb›
• böbrek yetersizli¤i
• tuz kaybettiren nefrit
• diyabetes mellitus
• diüretikle tedavi durumlar›
• poliüri halinde böbrekler yoluyla su kayb›
• su al›nmas›n›n k›s›tlanmas›
Paraproteinlerin ortaya ç›k›fl›:
• multipl miyelom
• lenforetiküler sistem maligniteleri
• romatoid artrit gibi otoimmün hastal›klar
• a¤›r kronik enfeksiyonlar
• karaci¤er sirozunda
Serum total protein konsantrasyonundaki artma ve
azalmalar disproteinemi olarak adland›r›l›r.
Disproteinemiler, hiperproteinemi (serum protein
konsantrasyonu art›fl›) ve hipoproteinemi (serum protein
konsantrasyonu azal›fl›) olmak üzere iki türdür.
Normalde kanda bulunmayan ve özel fonksiyonlar›
olmayan proteinlerin varl›¤›na paraproteinemi ad› verilir.
γ globülin art›fl› olan baz› kronik hastal›klar:
• a¤›r kronik poliartrit, endokarditis lenta, tüberküloz
gibi kronik iltihabi olaylar
• s›tma, Kala-azar, lepra, filariazis gibi çeflitli tropikal
hastal›klar
• karaci¤er sirozu-sarkoidoz
• romatoit artrit (RA) ve sistemik lupus eritematozus
(SLE) gibi otoimmun hastal›klar Hipoproteinemi nedenleri
1) Plazma su içeri¤inin artt›¤› hemodilüsyon durumlar›nda
göreceli olarak hipoproteinemi (relatif hipoproteinemi)
ortaya ç›kar.
2) Afl›r› protein kayb› oldu¤u durumlar
3) Protein sentezinde azalma oldu¤u durumlar
4) Protein metabolizmas› bozuklu¤una ba¤l› olarak
esansiyel hipoproteinemi olabilir.
Hemodilüsyon durumlar›:
• tuz tutulmas› ve afl›r› s›v› al›m›na ba¤l› olarak geliflen
afl›r› hidratasyon (su zehirlenmesi) durumu
• kalp yetmezli¤i durumu
• kan›n s›v› verilen koldan al›nmas› durumu
Afl›r› protein kayb› durumlar›:
• Nefrotik sendrom, kronik glomerülonefrit,...
• Yan›klar, sulanan yara ve deri lezyonlar›, psöriazis...
• Protein kaybettirici enteropati, mide polibi, ülseratif
gastrit,...
• Cerrahi ve travmatik floklar.
• Vücut boflluklar›ndan afl›r› s›v› boflalt›lmas›.
• Hipertiroidizm.
• Ayarlanmam›fl diyabetes mellitus.
• Gebelik toksemileri
Protein sentezinde azalma durumlar›:
• Kwashiorkor
• fliddetli malabsorpsiyon durumlar›
• proteinden fakir beslenme
• a¤›r karaci¤er hastal›klar›
Protein tayin metodlar›
• Total protein ve albuminin kantitatif tayini
Globulin=Total protein-albumin
• Proteinlerin elektroforezle ayr›lmas›
• Spesifik proteinlerin immünokimyasal metodlarla tayini
• Kjeldahl metodu: Bütün protein moleküllerinin saf
polipeptit zincirinden ibaret olup yaklafl›k %16 oran›nda
azot içerdikleri varsay›m›na dayan›r.
• Biüret metodu: Serumda mevcut proteinlerin kimyasal
olarak ayn› flekilde reaksiyona girdikleri varsay›m›na
dayan›r. Proteinler, deriflik alkali ortamda bak›r iyonlar›
ile menekfle renginde kompleks olufltururlar.
• Lowry metodu, turbidimetrik ve nefelometrik tayin
gibi hassas metodlar da vard›r.
Albumin, hem biüret metodu hem de bromkrezol yeflili
veya bromkrezol moru gibi boyalarla verdi¤i reaksiyonlara
dayan›larak tayin edilir.
Plazma veya serum proteinlerini birbirinden ay›rmak için
büyüklük, kütle, elektrik yükü veya di¤er moleküllere
olan affinite gibi özelliklerinin farkl›l›¤›ndan
yararlan›lmaktad›r.
Proteinlerin saflaflt›r›lmas›nda ve kantitatif tayininde
kullan›lan yöntemlerden baz›lar›, fraksiyonel çöktürme,
diyaliz ve ultrafiltrasyon, çeflitli kromatografi yöntemleri,
çeflitli elektroforez yöntemleri ve ultrasantrifügasyondur.
Bu yöntemler aras›nda rutin çal›flmalarda en s›k uygulanan
selüloz asetat elektroforezidir.
Protein elektroforezi Rutin
olarak serum proteinlerinin
elektroforezi yap›lmaktad›r.
Serum proteinlerinin
elektroforezi için, bir selüloz
asetat band› üzerine az
miktarda serum ekilir ve belirli
bir zaman süresi boyunca bu
banda pH'› 8,6 olan bir tampon çözelti içinde do¤ru elektrik
ak›m› uygulan›r. ‹fllem sonunda serum proteinleri, anoda
do¤ru farkl› göçme h›zlar›na göre fraksiyonlara ayr›l›rlar.
Serum protein fraksiyonlar›, selüloz asetat band›n boyan›p
kurutulmas›yla görünür hale getirilirler.
Serum proteinlerinin elektroforezinde anoda en h›zl›
göçen fraksiyon, prealbümin ve albümindir, en yavafl göçen
fraksiyon γ globülin fraksiyonudur. Prealbümin fraksiyonu
rutin serum proteinleri elektroforezinde farkedilmez.
Elektroforez ifllemi sonunda selüloz asetat bant üzerinde
elde edilen serum protein fraksiyonlar›, band›n bir
dansitometrede okutulmas› suretiyle kantitatif olarak
belirlenebilir. Elektroforez ifllemi sonunda elde edilen
serum protein fraksiyonlar›, çeflitli proteinleri içerirler.
Prealbümin
Prealbümin, karaci¤erde sentezlenir.
Prealbümin molekülü üzerinde retinol ba¤layan proteini
ba¤layacak yerler ve tiroksin ba¤layabilecek bir yer
bulunur. Oral kontraseptif kullananlarda, gebelerde,
inflamatuvar olaylarda, malign tümörlerde,
malnütrisyonda, karaci¤er hastal›klar›nda serum
prealbümin düzeyi azal›r.
Serum albümin
Serum albümin, karaci¤erde sentezlenir.
Serum albüminin önemli ifllevleri vard›r: a) Bilirubin, uzun
zincirli ya¤ asitleri, T3, T4, kortizol, aldosteron, Ca2+,
Cu2+ ve baz› ilaçlar› tafl›r. b) Endojen amino asit deposu
olarak görev görür. c) Plazma onkotik bas›nc›n›n
devaml›l›¤›n› sa¤lar. d) Kan›n viskozitesini etkiler.
Serum albümin düzeyinin normal s›n›rlardan düflük olmas›
hipoalbüminemi olarak tan›mlan›r. Serum albümin düzeyi
2,0 g/dL'nin alt›na düfltü¤ünde ödem geliflir.
α1 -globülin
α1-globülin fraksiyonunun önemli proteinleri:
α1-antitripsin
α1-antikimotripsin
α1-asit glikoprotein (orosomukoid)
alfa fetoprotein (AFP)
α1-antitripsin, karaci¤er parankim hücreleri,
mononüklear seri hücreler ve alveoler makrofajlarda
sentezlenir. Nadir olarak görülen kal›t›msal α1-antitripsin
eksikli¤i, klinik olarak amfizem ve neonatal kolestatik
sar›l›k ile karakterizedir.
Alfa fetoprotein (AFP), fetüsün ana proteinidir; karaci¤erde
sentezlenir. Hepatosellüler karsinom ve di¤er karaci¤er
hastal›klar›nda, gebelikte, testis ve ovaryum kanserlerinda,
mide kanserinde serum alfa fetoprotein (AFP) düzeyi artar.
α2 -globülin
α1- ve α2-globülinler aras›nda göç eden bafll›ca serum
proteinleri, tiroksin ba¤layan globülin ve seruloplazmindir.
α2-globülin fraksiyonunun önemli proteinleri α2-
makroglobülin ve haptoglobindir.
Tiroksin ba¤layan globülin, bir glikoproteindir; tiroid
hormonlar› olan T3 ve T4 için temel tafl›y›c›d›r.
Seruloplazmin, daha çok α2-globülin fraksiyonunda
gözlenen, %10 civar›nda karbonhidrat içeren bir bak›rl›
proteindir. Wilson hastal›¤›nda ve malnütrisyonda serum
seruloplazmin düzeyi azal›r.
α2-makroglobülin, α2-globülin fraksiyonunun büyük
ço¤unlu¤unu oluflturur. α2-makroglobülin, plazman›n
en önemli proteaz inhibitörlerinden biridir.
Haptoglobin, karaci¤erde sentezlenen ve eritrosit
d›fl›ndaki serbest hemoglobini ba¤layan plazma
glikoproteinidir.
β-globülin
β-globülin fraksiyonunun önemli proteinleri, hemopeksin
ve transferrin (siderofilin)'dir.
Hemopeksin, %20 oran›nda karbonhidrat içeren bir Akut inflamasyon Kronik inflamasyon
glikoproteindir. Hemopeksin, serbest “hem” ba¤lar. Hem-
hemopeksin kompleksi, olufltuktan sonra karaci¤er
taraf›ndan tutulur ve y›k›l›r. Karaci¤erde, hem-hemopeksin
kompleksi yap›s›ndaki “hem” grubunun demiri ferritine
verilmekte ve “hem”in geri kalan k›sm› bilirubine
çevrilmektedir.

Transferrin, apotransferrin denilen proteine 2 adet Fe3+

iyonu ba¤lanmas›yla oluflmufl gerçek bir demir tafl›y›c›s›d›r;
az miktarda bak›r, çinko, kobalt ve kalsiyum da tafl›r.
Transferrinin plazmaya girecek olan demiri ba¤lama
yetene¤ine total demir ba¤lama kapasitesi (TDBK,
TIBC) denir. Hepatit Renal protein kayb›
Normal koflullarda transferrinin yaklafl›k %33'ü demirle
doymufl durumdad›r. Transferrinin yar›dan fazlas› demirle
doydu¤unda plazma demirinin bir k›sm› albümin ve di¤er
plazma proteinlerine ba¤lan›r.

γ-globülin γ-globülin fraksiyonunun önemli proteinleri

immünoglobülinler (antikorlar), C1q kompleman sistem
proteini ve C-reaktif protein (CRP)'dir.
Akut ve kronik karaci¤er hastal›klar›, kronik enfeksiyonlar,
akut diffüz glomerülonefrit, sarkoidoz, karsinom ve
otoimmün hastal›klarda serum γ-globülin fraksiyonu artar.
Nefrotik sendrom, a¤›r malabsorpsiyon ve malnütrisyon,
primer immün yetmezlik ve sekonder immün yetmezlik
durumlar›nda serum γ-globülin fraksiyonu azal›r.
‹nsanlarda görülen hastal›klar›n tan› veya ay›r›c› tan›s›n›n Hücresel enzimler çeflitli nedenlerle hücre d›fl›na ç›karlar:
yap›lmas› ve sa¤alt›m›n izlenmesinde enzimatik ölçümlerin -Hücre membran hasar›
uygulanmas› ile ilgilenen bilim dal›, klinik enzimoloji -Hücre ölümü
olarak adland›r›lmaktad›r. -Enzim üretiminde art›fl

Enzimatik ölçümler için uygun biyolojik materyaller Tan›da kullan›lacak enzimlerde aranan özellikler:
biyolojik s›v›lar: Kan, BOS, amniyon s›v›s›, idrar, seminal -Dokuya özgü olmal›d›r.
s›v› -Yar› ömrü çok k›sa olmamal›d›r.
eritrositler -Ölçüm yöntemi pratik olmal›d›r.
lökositler
doku biyopsi örnekleri Enzimatik tan› alanlar›
doku hücre kültürleri kalp ve akci¤er hastal›klar›
karaci¤er hastal›klar›
Kan enzimlerinin aktivite tayinlerinde dikkat edilecekler kas hastal›klar›
Kan, antikoagulans›z tüpe (düz tüp) al›nmal›d›r kemik hastal›klar›
Kan genellikle venden al›n›r pankreas hastal›klar›
Kan al›rken hemolizden kaç›nmal›d›r maligniteler
Kan, p›ht›laflmas›ndan hemen sonra santrifüj edilerek genetik hastal›klar
serum ayr›lmal›d›r hematolojik hastal›klar
Günlük taze kan kullan›lmas› en iyisidir zehirlenmeler

Enzim aktiviteleri, enzim ünitesi cinsinden verilir. Kalp ve akci¤er hastal›klar›n›n tan›s›nda
yararl› enzimler
1 enzim ünitesi, optimal flartlarda (optimal ›s› ve optimal total kreatin kinaz (CK, CPK)
pH) 1 mikromol substrat› 1 dakikada ürüne dönüfltüren CK-MB
enzim aktivitesidir; buna internasyonal ünite ad› verilir. aspartat transaminaz (AST)
Günümüzde enzim ölçüm birimi olarak genelde bu ünite laktat dehidrojenaz (LD, LDH)
kullan›l›r; IU veya k›saca U fleklinde k›salt›l›r.
1 saniyede 1 mol substrat› ürüne dönüfltüren enzim Karaci¤er hastal›klar›n›n tan›s›nda yararl›
aktivitesine 1 katal veya 1 SI ünitesi denir. Baz› enzimler enzimler
için Bodansky ünitesi, Rietman-Frankel ünitesi gibi özel transaminazlar (ALT, AST)
ünite tarifleri vard›r. LDH
GGT (γ-GT)
Klinik tan›da önemli olan serum enzimleri ALP
transaminazlar (AST ve ALT) 52-nükleotidaz (52-NT)
laktat dehidrojenaz (LDH, LD) lösin aminopeptidaz (LAP)
kreatin kinaz (CK, CPK)
fosfatazlar (ALP ve ACP) Kas hastal›klar›n›n tan›s›nda yararl› enzimler
amilaz (AMS) CK
lipaz (LPS) LDH
aldolaz
gama glutamiltransferaz (GGT, AST
γ-GT)
aldolaz (ALS) Kemik hastal›klar›n›n tan›s›nda yararl› enzimler
52-nükleotidaz (52-NT) alkalen fosfataz (ALP)
lösin aminopeptidaz (LAP) asit fosfataz (ACP)
psödokolinesteraz (ChE) Osteoblastik aktivite art›fl› ile karakterize kemik
glukoz-6-fosfat dehidrojenaz hastal›klar›nda ALP yükselir
(G-6-PD) Osteoklastik kemik hastal›klar›nda ALP yan›nda ACP da
Hücresel enzimler: LDH, AST, ALT, ALP, v.b. yükselir.
Salg›lanan enzimler: Pankreas enzimleri
Plazmaya özgü enzimler: P›ht›laflma faktörleri, fibrinolitik
faktörler
Pankreas hastal›klar›n›n
tan›s›nda yararl› enzimler
α-amilaz
lipaz
Malignitelerin tan›s›nda yararl› enzimler
organ spesifik enzimler
ACP, ALP, GGT, 52-nükleotidaz, lösin aminopeptidaz
(LAP), α-amilaz ve lipaz
organ spesifik olmayan enzimler
LDH, aldolaz, fosfoheksoz izomeraz
Genetik hastal›klar›n tan›s›nda yararl› enzimler
fenilalanin hidroksilaz,
galaktoz-1-fosfat üridiltransferaz,
glukoz-6-fosfataz gibi birçok enzim
Hematolojik hastal›klar›n tan›s›nda yararl› enzimler
anaerobik glikoliz ile ilgili baz› enzimler
pentoz fosfat yolu ile ilgili baz› enzimler
glutatyon metabolizmas› ile ilgili baz›
enzimler
adenozin deaminaz gibi pürin ve
pirimidin katabolizmas› enzimleri
Na+/K+ ATPaz
lesitin kolesterol açil transferaz (LCAT)
methemoglobin redüktaz ........
Zehirlenmelerin tan›s›nda yararl› enzimler
Organik fosfor bileflikleri ile zehirlenme durumlar›nda
serum kolinesteraz (ChE) düzeyi düflük bulunur
Transaminazlar
Transaminazlar, amino asitlerle keto asitlerin
birbirine dönüflümünü katalizleyen
enzimlerdir. Klinik önemi olan transaminazlar
aspartat transaminaz (AST) ve
alanin transaminazd›r (ALT).
Transaminazlar, özellikle eritrosit, kalp kas›, karaci¤er ve
akci¤erde daha fazla bulunurlar. Bu organlarda meydana
gelebilecek yayg›n doku harabiyetinde bu enzimler kana
geçer ve kandaki konsantrasyonlar› artar.
Klinik bak›mdan transaminazlar, özellikle hepatitlerde
ve sar›l›klarda önem kazan›r. Karaci¤er hücrelerinde
AST'nin %40 kadar› mitokondrilerde lokalizedir, ALT'nin
ise tamam› sitoplazmadad›r. Akut hepatitte hasar daha
çok sitoplazmik oldu¤undan ALT art›fl› daha fazlad›r.
Fosfatazlar
Fosfatazlar, fosfat esterlerini y›kan hidroliz enzimleridirler.
Klinik önemi olan fosfatazlar, alkalen fosfataz (ALP)
ve asit fosfatazd›r
(ACP).
ALP pH=9 ve ACP
pH=5'de optimum
aktivite
göstermektedir.
ALP, en fazla kemiklerde bulunur; osteoblastik aktivite
(kemik yap›m›) s›ras›nda kandaki seviyesi çok fazlad›r.
Safra yolu t›kanmalar›nda karaci¤erde daha fazla ALP
sentezlenir. Dolay›s›yla safra yolu t›kanmalar›nda ALP'›n
kan seviyesi önemli oranda yükselir. Ekstrahepatik
t›kanmalarda meydana gelen yükselme, intrahepatik
t›kanmalardakinden çok daha fazlad›r.
ALP aktivitesi, eskiden kolorimetrik Bessey-Lowry metodu
ile tayin edilirdi; günümüzde kinetik metotla tayin
edilmektedir.
ACP, en fazla prostatta bulunur; prostat d›fl›nda kemik,
eritrosit, dalak, granülosit ve pankreasta bulunur.
Prostatik ACP aktivitesi sodyum tartaratla inhibe edilir.
Total ACP tayini yap›ld›ktan sonra sodyum tartaratla
inhibisyon yap›l›r ve tekrar ACP tayini yap›l›r; bu,
nonprostatik ACP aktivitesidir.
Prostatik ACP (PAP)= Total ACP-Nonprostataik ACP
5'-Nükleotidaz (5'-NT)
5'-NT, sadece AMP gibi nükleozid-5'-fosfatlara etki eden
bir fosfatazd›r.
5'-NT'›n klinik önemi, serum düzeyinin hepatobiliyer
hastal›klarda normalin 2-6 kat› kadar artmas›ndad›r.
5'-NT, hepatobiliyer hastal›klarda ALP ile ayn› flekilde
etkilenir; fakat 5'-NT'deki art›fl daha belirgindir ve ALP'a
göre daha uzun süre yüksek kal›r.
5'-NT aktivitesi, kolorimetrik ve kinetik UV metotlarla
ölçülebilir. Piyasada kinetik metotla çal›flan ve
otoanalizörlere uyarlanabilen ticari kitler bulunmaktad›r.
Laktat dehidrogenaz (LDH)
LDH, anaerobik glikolizin son enzimi olup pirüvat›n
laktata dönüflümünü katalize eder.
LDH, özellikle kalp kas›, eritrositler, böbrek, iskelet kas›,
karaci¤er ve akci¤erde yayg›nd›r.
LDH'›n, befl izoenzimi vard›r.
LDH1, LDH2 ve LDH3, en çok kalp kas›, eritrosit ve
böbrekte bulunur.
LDH4 ve LDH5, en çok çizgili kas ve karaci¤erde bulunur.
LDH-X (LDH-6) ad› verilen farkl› bir izoenzimi de vard›r.
Serum LDH aktivitesi, miyokard infarktüsü, akut hepatit,
kas zedelenmeleri, pnömoni, hemolitik anemilerde artar.
Serum LDH aktivitesi tayini için end-point ve kinetik
metotlar vard›r. Kinetik metot, kolorimetrik metoda göre
daha hassas, linearitesi daha fazla ve deney süresi çok
daha k›sad›r.
LDH tayininde kullan›lan substrat, katalize etti¤i
reaksiyona göre laktat+NAD+ veya pirüvat+NADH olabilir.
Substrat olarak laktat kullanan yöntem LDH-L ve pirüvat
kullanan yöntem LDH-P olarak adland›r›l›r.
LDH-L ve LDH-P yöntemlerinin normal de¤erleri
birbirinden farkl›d›r. Çünkü reaksiyon h›z› her iki yöne
do¤ru eflit de¤ildir.
Kreatin kinaz (CK)
CK, kreatin ile ATP aras›nda geri dönüflümlü bir
reaksiyonla fosfat transferi yapar. Bu reaksiyon, kas
kas›lmas› için gerekli olan enerjiyi sa¤lar.
Kreatin kinaz›n üç izomeri vard›r:
CK-1 (CK-BB), beyin, prostat, akci¤er, ba¤›rsak, mesane,
plasenta ve tiroidde bulunur.
CK-2 (CK-MB), bafll›ca kalp kas›nda bulunur.
CK-3 (CK-MM) bafll›ca iskelet ve kalp kas›nda bulunur.
Serum CK aktivitesi, iskelet kas›n›n her çeflit distrofilerinde
normalden çok yüksektir.
CK ve CK-MB'nin klinikte en çok kullan›ld›klar› yer,
miyokard infarktüsünün teflhisidir. Her ikisi de artar.
Özellikle CK-MB'nin art›fl› ay›r›c› teflhis bak›m›ndan çok
önemlidir.
CK tayini için ticari kitler vard›r.
CK-MB tayini, ya elektroforezle veya CK-MB için özel
olarak imal edilmifl ticari kitlerle yap›l›r. CK-MB kiti
seçiminde çok dikkatli olmal›d›r.
Gamma glutamil transferaz (GGT)
GGT (γ GT), peptitlerden ve di¤er bilefliklerden γ glutamil
grubunu herhangi bir akseptöre transfer eder; gamma
glutamil transpeptidaz diye de bilinir.
GGT, kas hücreleri hariç bütün hücrelerde ve serumda
bulunur. Öncelikle hücre zar›na yerleflmifltir; amino asitlerin
ve peptitlerin hücre içine tafl›nmas›n› sa¤lar.
Serumdaki GGT'nin ana kayna¤› hepatobilier sistemdir.
Bütün karaci¤er hastal›klar›nda serum GGT aktivitesi artar.
GGT, t›kanma sar›l›¤›, kolanjitis ve kolesistit teflhisinde
ALP'dan daha k›ymetlidir. Çünkü daha erken yükselir ve
daha uzun süre yüksek kal›r.
Serum GGT aktivitesi, a¤›r içicilerde ve alkolik karaci¤er
sirozunda da artar.
Prostat bezinde de GGT miktar› oldukça fazlad›r.
GGT tayini için ticari kitler vard›r.
Amilaz
Amilaz, niflastay› bir disakkarit olan maltoza hidroliz
eder.
Amilaz, tükrük bezleri ve pankreas taraf›ndan salg›lan›r;
bir k›sm› kana geçer ve idrarla at›l›r.
Özellikle akut pankreatitte serum amilaz aktivitesi artar.
Kan veya idrar amilaz› hem kolorimetrik hem de kinetik
enzimatik olarak tayin edilebilir. Piyasada her iki metoda
dayal› ticari kitler bulunmaktad›r.
Caraway metodu, amilaz aktivitesi tayininde kullan›lan
kolorimetrik metottur. Bu metot otoanalizörlere
uyarlanamaz.
Lipaz
Lipaz, trigliseridleri hidrolizleyen enzimdir. Kandaki
lipaz›n ço¤u pankreas kaynakl›d›r.
Akut pankreatitten sonra serum lipaz seviyesi 2-12 saat
içinde normalin dört kat›ndan fazla artar ve 48-72 saat
içinde normale döner. Bazen serum amilaz seviyesine
göre çok daha uzun süre yüksek kalabilir.
Serum lipaz aktivitesi, titrimetrik veya turbidimetrik
metotlarla tayin edilebilir. Günümüzde en çok kullan›lan›
turbidimetrik metotlara dayal› ticari kitlerdir.
Kolinesterazlar
Kolinesterazlar, asetilkolin asetilhidrolaz
(asetilkolinesteraz, gerçek kolinesteraz, kolinesteraz I)
ve açilkolin açilhidrolaz (yalanc› kolinesteraz,
psödokolinesteraz, kolinesteraz II) olmak üzere iki tanedir.
Her ikisi de asetilkolini hidrolize ederler.
Psödokolinesteraz, karaci¤er, pankreas, kalp, beynin
beyaz maddesi ve serumda bulunur. Klinik amaçla
serumda tayin edilen bu enzimdir.
Serum psödokolinesteraz aktivitesi tayini, karaci¤er
fonksiyon testi olarak kullan›lmakla beraber as›l önemi
organik fosfor bileflikleri (böcek zehiri) ile olan
zehirlenmeleri ortaya koymak ve genetik varyantlar›na
sahip hastalar› teflhis etmektir.
Do¤ufltan kolinesteraz aktivitesi düflük olan hastalarda
ameliyatlarda kas gevfletici olarak kullan›lan süksinilkolinin
yeterli h›zda y›k›lamamas› nedeniyle uzam›fl apne periyodu
gözlenir.
Psödokolinesteraz aktivitesi ölçümü, çeflitli metotlarla
olabilmektedir.
Glukoz-6-fosfat dehidrogenaz (G-6-PD)
G-6-PD, pentoz fosfat yolunun ilk enzimidir; glukoz-6-
fosfat›n yükseltgenmesini sa¤lar. Koenzimi NADP'dir ve
bu yolla NADPH üretilir.
G-6-PD enzimi, eritrositler için hayati öneme sahiptir.
Çünkü bu enzim eksikli¤inde NADPH üretimi yetersiz
olur; okside glutatyonun (GSSG) indirgenmifl glutatyona
(GSH) dönüflümü ve sonuçta H2O2'nin ortadan kald›r›lmas›
yetersiz olur. Çeflitli proteinler zarar görür ve hemoliz
gerçekleflir.
G-6-PD tayini y›kanm›fl eritrositlerde yap›l›r.
 Seroloji, antijen-antikor
reaksiyonlar›n›n in vitro
gösterilmesidir. Hematolojide
seroloji, kan gruplar›n›n tan›nmas›
ve tayini aç›s›ndan oldukça
önemlidir. Kan gruplar›n›n en
önemlisi, 1900'de Landsteiner
taraf›ndan keflfedilen AB0 sistemidir
0 grubu kan eritrositlerinde antijen özelli¤i olmayan H
maddesi bulunur.
• A grubu kan eritrositlerinde A antijeni bulunur.
• B grubu kan eritrositlerinde B antijeni bulunur.
• AB grubu kan eritrositlerinde hem A hem B antijeni
bulunur.
• A grubu kan serumunda B antijenine karfl›
antikor bulunur.
• B grubu kan serumunda A antijenine karfl›
antikor bulunur.
• AB grubu kan serumunda A veya B
antijenlerine karfl› antikor yoktur.
• 0 grubu kan serumunda hem A hem B
antijenlerine karfl› antikor bulunur.
Irklara göre de¤iflmekle beraber, kan gruplar›ndan 0 ve
A gruplar› %40-45 aras›nda B grubu %10 ve AB grubu
%3-5 aras›nda bulunur.
Kan serumundaki anti A ve anti B
antikorlar› nedeniyle, kan
transfüzyonunda al›c› ile vericinin kan
gruplar› ayn› olmal›d›r0 grubu kifliler
genel verici olarak kabul edilirler.
Fakat bu kiflilerin serumunda anti-A
ve anti-B antikorlar› vard›r. A veya
B grubundan al›c›lara 0 grubu kan
acil durumlar d›fl›nda verilmemelidir.
Grubu belli olmayan
eritrositlerdeki A veya B
antijenlerinin varl›¤›n›, anti-A ve
anti-B serumlar›yla
karfl›laflt›r›ld›¤›nda meydana
gelen aglütinasyon reaksiyonuyla
tayin etmek mümkündür.
Kan gruplar› için 1939'da Levine ve Stetson taraf›ndan
Rh sistemi ileri sürülmüfltür. Rhesus maymunlar›n›n
eritrositlerinin tavflanlara zerk edilmesiyle elde edilen
antiserum, insanlar›n büyük ço¤unlu¤unun eritrositlerini
aglütine eder. Böyle kifliler ve eritrositlere Rh pozitif
denir.
Kan grubu tayini için yöntem olarak hem lam yöntemi
hem tüp yöntemi kabul edilebilir. Antiserum olarak titresi
yüksek olan gerek ‹gG ve gerek do¤al (‹gM) antikorlar›
birlikte içeren reaktifler sadece do¤al antikor içerenlerden
daha iyi sonuç vermektedir.
Lam yöntemi ile Rh kan grubu
tayininde kullan›lan anti-
serumlarda ‹gG yap›s›nda antikorlar
bulunur. Bu antikorlar›n %0,9 NaCl
çözeltisi ile suland›r›l›nca veya 37o
C'den düflük ›s›larda aglütinasyon
vermeyece¤ini bilmek gerekir.
Lam yöntemi ile AB0 kan grubu tayini:
‹ki tane temiz lam haz›rlan›r. Birinci lam grup tayini için,
ikinci lam ise kontrol içindir.
-Birinci lam›n A yaz›lan taraf›na bir
damla anti-A serumu,
B yaz›lan taraf›na bir damla anti-B
serumu konur.
Taze kan örne¤inden %0,9'luk NaCl
ile haz›rlanan %10'luk eritrosit
süspansiyonundan birer damla,
birincilamlar›n yan›ndaki anti-A ve
anti-B serumlar›n›n yan›na ve ikinci lama konur. Her damla kanlar› ayn› grupta oldu¤u zaman kullan›l›r. Test oda
için ayr› çubuk kullan›larak tahta çubuklarla anti-A ve anti- s›cakl›¤›nda yap›ld›¤›ndan ancak AB0 grubundaki antikorlar
B serumlar›n yan›ndaki kan damlalar› kar›flt›r›l›r. Sonra saptanabilir; Rh antikorlar› bu yöntemle saptanamaz.Test
lamlar hafifçe öne ve arkaya do¤ru hareket ettirilerek sonucunda aglütinasyon saptan›rsa, al›c›n›n ve vericinin
sallan›r.- Birkaç saniye içinde aglütinasyon oluflup kan gruplar› aras›nda bir uygunsuzluk var demektir; kan
oluflmad›¤›na makroskopik ve mikroskopik olarak bak›l›r. gruplar› tekrar tayin edilmelidir.
E¤er al›c›n›n kan grubu A, B veya AB, vericinin kan grubu
• E¤er sadece anti-A ile 0 ise küçük çapraz karfl›laflt›rma testinde aglütinasyon
aglütinasyon varsa, kan görülür. Bunun nedeni, vericinin serumundaki
grubu A d›r. antikorlard›r. Ancak kan naklinde önemli olan, al›c›n›n
serumunda vericinin eritrositlerine karfl› antikor
• E¤er sadece anti-B ile olmamas›d›r; vericinin antikorlar›n›n al›c›n›n eritrositleriyle
aglütinasyon varsa, kan birleflmesi önemli de¤ildir.
grubu B dir.
Otoimmun hemolitik anemilerin tan›s› için yararl› bir
• E¤er hem anti-A hem serolojik test Coombs testidir
anti-B ile aglütinasyon Coombs testi, direkt ve indirekt olmak üzere iki flekilde
varsa, kan grubu AB dir. yap›l›r.
Direkt coombs testinde,
• E¤er gerek anti-A gerek duyarl›laflm›fl eritrositlerin
anti-B ile aglütinasyon ortaya ç›kar›lmas›na çal›fl›l›r:
yoksa, kan grubu 0 d›r. 2 cc okzalatl› veya sitratl› kan
al›n›r. Bol fizyolojik serumla
Lam yöntemi ile Rh kan grubu tayini: eritrositler üç defa y›kan›r.
Temiz bir lam üzerine bir damla anti-D serum konur.Anti- Son y›kamadan sonra üst
D serum üzerine iki damla eritrosit süspansiyonu veya k›s›m at›l›r ve tüpün iç cidar›
tam kan eklenir.- Bir kürdan veya benzeri bir çubukla süzgeç ka¤›d› ile kurutulur.
eritrosit süspansiyonu ile anti-D serum kar›flt›r›l›r. Kalan hücrelerin üzerine 2
damla coombs test serumu
(ticari olarak bulunur) damlat›l›r. Tüp iyice çalkalan›r ve
1000 rpm ile bir dakika santrifüj edilir.

Aglütinasyon görülürse sonuç pozitifdir.

‹ndirekt coombs testinde, hasta serumunda serbest
antikorlar›n bulunup bulunmad›¤› araflt›r›l›r. Hastadan
serum, okzalatl› veya sitratl› plazma
Lam özel ›s› kutusu üzerine konur ve hafifçe sallan›r. ‹ki al›n›r. 0 Rh (+) bir kandan fizyolojik
dakika içinde reaksiyon okunur. Aglütinasyon varsa kan serumla %2'lik süspansiyon haz›rlan›r.
grubu Rh pozitifdir. Rh hastal›¤› olan yeni do¤anlarda, Bir deney tüpüne 2 damla 0 Rh (+)
yanl›fl olarak aglütinasyon görülmez. Bu durum, bebekteki eritrosit süspansiyonun- dan konur ve
bütün antijenik reseptör noktalar›n›n annenin üzerine 2 damla hasta serumu eklenir.
antikorlar›yla kaplanmas›ndan ileri gelir. 37o C'de bir saat inkübe edilir.
Her kan naklinden önce yap›lmas› gereken en önemli
test, cross-match (çapraz karfl›laflt›rma) d›r. • Tüp içeri¤i serum fizyolojikle üç defa y›kan›r.
Çapraz karfl›laflt›rma, büyük • Tüpteki pellet üzerine 2 damla coombs test serumu
çapraz karfl›laflt›rma ve küçük eklenir ve hafifçe kar›flt›r›l›r.
çapraz karfl›laflt›rma olmak üzere • Oda s›cakl›¤›nda 15 dakika bekletilir.
iki flekilde olabilir. • 2000 rpm ile bir dakika santrifüj edilir.
Büyük çapraz karfl›laflt›rma • Aglütinasyon olursa test pozitifdir.
testinde, al›c›n›n serumu vericinin
eritrositleriyle kar›flt›r›l›r ve
arkas›ndan Coombs antiserumu
kullan›larak eritrositler üzerinde
antikorlar bulunup bulunmad›¤›
araflt›r›l›r. Ne yaz› ki memleketimizde bu yöntem henüz
yayg›n kullan›lmamaktad›r. Küçük çapraz karfl›laflt›rma
testinde, bir lam üzerinde vericiyle al›c›n›n kanlar›ndan
birer damla kar›flt›r›l›r ve aglütinasyon olup olmad›¤›na
bak›l›r. Küçük çapraz karfl›laflt›rma testi, al›c› ve vericinin
 Total lipid tayini ile serumda
tüm lipidler (trigliserid,
fosfolipid, kolesterol, ya¤ asidi,
v.s.) tayin edilmifl olur.
Trigliserid tayininin yap›ld›¤›
laboratuvarlarda total lipid
tayinine gerek yoktur. Çünkü
total lipid seviyesinde meydana gelen de¤ifliklikler
genellikle trigliserid seviyesindeki de¤ifliklikleri yans›t›r.
Total lipid tayininde kullan›lan iki metot vard›r:
• Sulfo vanilik asit metodu
• Kunkel fenol metodu
Trigliseridler
Trigliseridler, gliserolün üç tane hidroksil grubu ile ya¤
asitlerinin oluflturduklar› esterlerdir.
Trigliseridler, enzimatik metotlara dayal› ticari kit
kullan›larak tayin edilirler.Trigliserid ölçümü öncesi 12
saatlik açl›k gerekmektedir.
Total kolesterol
Kolesterol, steroid yap›da kat› bir alkoldür; 17.karbon
atomuna ba¤l› hidrokarbon yan zincirinden dolay› lipid
özelli¤i gösterir
Kolesterol, d›flar›dan al›nd›¤› gibi, vücutta asetil-CoA'dan
da kolayca sentezlenir.Kolesterol, safra asitleri, D vitamini
ve steroid hormonlar›n sentezinde kullan›l›r. Ayr›ca hücre
zarlar›n›n yap›s›na kat›l›r.Normal plazma kolesterolünün
%70'i ya¤ asitleri ile esterleflmifl (ester kolesterol), %30'u
da serbest haldedir.Serum total kolesterol miktar› yaflla
ilgilidir; 45 yafl›n alt›ndakilerde %120-240 mg aras›ndad›r.
45-60 yafllar› aras›nda %260 mg'›n üzerine kadar ç›kabilir.
60 yafl›ndan sonra düflmeye bafllar.
Genel olarak erkeklerdeki total kolesterol miktar›
kad›nlardakinden daha yüksektir.
Miyokard infarktüsü geçiren kiflilerde, infarktüsten 24
saat sonra kan kolesterolü fliddetle azal›r ve birkaç hafta
düflük seyreder.Kan kolesterol seviyesi kolesterolemi
tabiri ile ifade edilir. Kanda kolesterolün artmas›na
hiperkolesterolemi, azalmas›na ise hipokolesterolemi ad›
verilir.
Kan kolesterolünün artt›¤› haller:
• Ateroskleroz
• Karaci¤er hastal›klar›
• Böbrek hastal›klar›
• Diabetes mellitus
• Hipotiroidi
• Lösemi
Kan kolesterolünün azald›¤› haller:
• Hipertiroidizm
• Terminal portal siroz
• Terminal üremi
• Anemiler
• ‹nfeksiyonlar
Kolesterol, kloroformlu ortamda H2SO4 ile k›rm›z› renk
verir; buna Salkowsky reaksiyonu denir.Kolesterol,
kloroformlu ortamda sülfürik asit+asetik anhidrit ile yeflil
renk meydana getirir; buna Liebermann-Burchard
reaksiyonu ad› verilir
Kolesterol, kimyasal metotlarla veya enzimatik olarak
tayin edilebilir. Bu metotlar ya direkt ya da indirektirler.
Direkt metotlarda do¤rudan serum veya plazma kullan›l›r
ve bunlar otoanalizörlere uyarlanabilir olduklar›ndan
tercih edilirler.
Kolesterol tayin metotlar›:
Enzimatik olmayan metotlar
• Liebermann-Burchard metodu
• Deproteinizasyonlu kolorimetrik metot (Zak metodu)
B) Enzimatik metot: Kolesterol esteri, kolesterol esterazla
hidroliz edilerek serbest kolesterol elde edilir. Kolesterol
oksidaz, oksijen kullanarak H2O2 oluflumunu sa¤lar.
H2O2 , çeflitli bilefliklerle renkli kompleks oluflturur; bu
da 500 nm'de okunur.
Lipoproteinler
Lipoproteinler, lipidlerin
plazmada tafl›nma flekilleridirler.
Lipoproteinlerdeki protein olan
apolipoproteinler
(apoproteinler), apo A, apo B,
apo C, apo D, apo E gibi adland›r›l›rlar.
Lipoproteinler, elektroforez,
ultrasantrifüj, ultrafiltrasyon ve
elektron mikroskobik yöntemlerle
birbirlerinden ayr›l›rlar.
Ultrasantrifüjdeki yo¤unluklar›na
göre lipoproteinler,flilomikronlar,
VLDL, IDL, LDL, HDL, Lp (a) fleklinde alt gruplara ayr›l›rlar.
Lipoproteinler, elektroforezdeki ayr›lmalar›na göre
flilomikronlar (tok kiflilerde görülür),BETA lipoprotein
(LDL), pre bETA lipoprotein (VLDL), BETA lipoprotein
(HDL) fleklinde alt gruplara ayr›l›rlar.
fiilomikronlar, eksojen (diyet) kaynakl› lipidlerin
tafl›nmas›n› sa¤larlar. Ba¤›rsak epitel hücrelerinde
sentezlenir ve lenf ak›m›na kar›flarak dolafl›ma girerler.
Bileflimlerinde en fazla trigliserid, en az protein
bulunur.fiilomikronlar, dolafl›mda damar endotelinde
bulunan lipoprotein lipaz enzimi etkisiyle yap›lar›nda
bulunan trigliseridlerin büyük k›sm›n› kaybederler; geriye
flilomikron kal›nt›lar› kal›r.
VLDL (çok düflük dansiteli lipoprotein) endojen trigliserid
bak›m›ndan oldukça zengindir. Karaci¤erde sentezlenir.
Fonksiyonu, karaci¤erde sentezlenen trigliserid ve
kolesterolü ekstrahepatik dokulara tafl›makt›r.
LDL (düflük dansiteli lipoprotein) VLDL art›¤› olarak
damar içinde sentezlenir. Ekstrahepatik dokularda ve
karaci¤erde reseptörleri bulunur. Bu reseptörlere
yap›s›nda bulunan apo B-100 vas›tas›yla ba¤lanarak
katabolize olur. Plazmada LDL'nin artt›¤› durumlarda
makrofajlar taraf›ndan reseptör arac›s›z olarak al›n›r ve
köpük hücreleri oluflur. Köpük hücre oluflumu da
ateroskleroza sebep olur.
HDL (yüksek dansiteli lipoprotein) dokulardan karaci¤ere
kolesterol tafl›maktad›r. HDL kitlesinin %50'si protein,
%30'u fosfolipid, %20'si kolesteroldür.HDL'nin artmas›
organizman›n lehine, azalmas› ise aleyhinedir.
Lp (a), LDL'ye benzeyen bir lipoproteindir.
Bafll›ca apolipoproteini apo B-100'dür.
Özellikle karbohidrat kal›nt›lar›
bak›m›ndan zengin olup fonksiyonu tam
olarak bilinmemektedir. Ateroskleroz riski
ile iliflkili oldu¤u tahmin edilmektedir.
Apolipoproteinler
(Apo A), Apo AI, Apo AII ve Apo AIV olmak üzere üç
tiptir. HDL'nin major proteinleridirler.Apo AI, LCAT
enziminin aktivasyonunda ve böylece ekstrahepatik
dokulardan karaci¤ere serbest kolesterolün HDL'de
esterlefltirilmek suretiyle tafl›nmas›nda rol oynar. Apo
AI'in artmas› organizman›n lehinedir.
Apo B, HDL d›fl›ndaki bütün lipoproteinlerin baflta gelen
proteinidir. Apo B-100, Apo B-48, Apo B-26, Apo B-74
olmak üzere dört tipi vard›r. Apo B-100 ço¤unlukla
karaci¤erde sentezlenir, Apo B-48 ba¤›rsak duvar›nda
sentezlenir.Apo B'nin artmas› organizman›n
aleyhinedir.Apo B-100, LDL'nin reseptörlerine
ba¤lanmas›nda önemli rol oynar.
Apo C, Açl›k durumunda VLDL ve HDL'nin yap›s›nda
bulunur. Apo CI, Apo CII, Apo CIII olmak üzere üç tipi
vard›r. Apo CII, flilomikron ve VLDL katabolizmas›n›
sa¤layan ekstrahepatik lipoprotein lipaz›n aktivasyonunda
önemli rol oynar. Apo CI, LCAT'›n aktivasyonunda etkilidir.
Apo C'lerin önemli özellikleri, lipoproteinler aras›nda
transfer edilebilmeleridir. HDL'den VLDL ve flilomikronlara,
bunlardan da HDL'ye transfer edilirler.
Apo D, Lipoproteinler aras›nda kolesterol esterleri ve
trigliseridlerin transferinde rol oynamaktad›r. Bu yüzden
kolesterol ester transfer proteini de
denmektedir.Kolesterol esterlerinin HDL'den trigliseridce
zengin lipoproteinlere transferini sa¤lar; buna karfl›l›k
trigliseridi de HDL'ye transfer eder.
Apo E, karaci¤erde sentezlenir. Plazmada HDL'nin yap›s›na
kat›l›r. LCAT etkisiyle HDL'de ester kolesterol birikince
Apo E de HDL'den ayr›larak VLDL ve flilomikronlara
transfer edilir.fiilomikron art›klar› ve IDL'nin hepatik
reseptörleri taraf›ndan tan›nmalar›n› Apo E sa¤lar.Apo
E'nin, Apo EI, Apo EII, Apo EIII, Apo EIV ve Apo EV olmak
üzere befl çeflidi vard›r.
HDL-Kolesterol tayini; Serumdaki VLDL, LDL ve varsa
flilomikronlar çöktürülür. Üstte kalan süpernatanda
kolesterol tayini yap›l›r. Bu kolesterol HDL-kolesteroldür.
Serum trigliserid konsantrasyonu 400 mg/dL'yi geçti¤i
durumlarda HDL d›fl›ndaki lipoproteinlerin çökmesi
yetersiz olur ve sonuçlar hatal› yüksek ç›kar. Bu durumda
numune _ oran›nda dilüe edildikten sonra
çal›fl›lmal›d›r.Çöktürmesiz HDL-Kolesterol tayin yöntemleri
de gelifltirilmifltir.
VLDL-Kolesterol tayini; VLDL, en iyi ultrasantrifüjle tayin
edilir.
Fakat flu formülle de hesaplanabilir: VLDL=Trigliserid/5
LDL-Kolesterol tayini LDL-kolesterol, haz›r ticari kitlerle
tayin edilir. Serum trigliserid konsantrasyonunun 400
mg/dL'den düflük oldu¤u durumlarda Friedewald
formülüyle hesaplanabilir:
LDL-kolesterol=Total kolesterol-(TG/5)-(HDL-kolesterol)
Lipoprotein elektroforezi
Aç karn›na yap›lan lipoprotein elektroforezinde
lipoproteinler, alfa, prebeta ve beta olmak üzere üç
banda ayr›l›rlar.
Lipid metabolizmas› bozukluklar› Kan lipid düzeyi lipidemi
veya lipemi tabirleriyle ifade edilir.Kan lipidlerinin normal
s›n›rlarda olmas›na normolipidemi, normal s›n›rlar›n
üzerinde olmas›na hiperlipidemi, normal s›n›rlar›n alt›nda
olmas›na hipolipidemi denir.
Lipoproteinlerin normalden fazla olmas›na
hiperlipoproteinemi, normalden düflük olmas›na
hipolipoproteinemi denir. Lipid depo hastal›klar›na
lipidoz, lipidlerin vücutta anormal da¤›l›m›na lipodistrofi
denir.Mukolipidoz, hem mukopolisakkaridoz hem de
sfingolipidozda ortak olan nitelikleri bir araya getiren
hastal›klard›r.