1.

STAJIN YAPILDII KURULU (MTA) HAKKINDA BLGLER

1.1 Maden Tetkik ve Arama Mdrlnn Tarihesi ve Kurulu Kanunu
Trkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra, kalknma abalar ierisinde
madencilik konusu da ele alnm, yeralt kaynaklarmzn devlet eliyle karlmas
ve deerlendirilmesi amacyla, 1933 ylnda Ekonomi Bakanl'na bal "Petrol
Arama ve letme" ile "Altn Arama ve letme daresi" adyla iki bamsz kurum
kurulmutur.
Daha sonra madenlerimizin gerekli jeoloji ve madencilik yntemleriyle
sistemli olarak aratrlmas ve iletilmesi amacyla 22 Haziran 1935 tarihinde
2804 sayl yasayla Maden Tetkik ve Arama Enstits kurulmutur. MTAnn 1935
ylndaki grnts ekil 1de verilmitir.
Enstit, kurulu kanununa gre; yurdumuzun maden ve ta ocaklar
kaynaklarn
iletmeye
tespit

aramak,

uygun

amacyla

bulmak

ve

olup olmadn
gerekli

kimyasal

ve

teknolojik

yapmak

ve

sektre

ettleri,
analizleri

mhendis,

yardmc personel ve kalifiye ii

yetitirmekle grevlendirilmitir
MTA Enstits nce Ankara
Adliye Saray karsnda bir apartman katnda, her biri birka personelden oluan
Muhasebe, Laboratuar, Kmr, Petrol ve Dier Metaller olmak zere be niteli
kk bir kurulu olarak greve balam bir sre sonra da Akkpr Tesislerine
tanmtr.
1939 ylna kadar Metal, Kmr ve Petrol gruplar olarak almalarn
srdrmtr. Daha sonra bu gruplarn harita, izim, fotoraf ve atlye ilerini
yapmak zere, Yardmc Teknik ler Ksm (YTK) kurulmutur. Bir sre sonra bu
grup, baz jeolog ve prospektrler bu ksmda grevlendirilerek, Saha Aratrma
1

ve Mesaha (SAM) grubu haline getirilmitir. Metal ve Kmr Gruplar da Maden

Arama Grubu (MAG) altnda toplanarak arama ve ett ilerini yapmtr. MTAnn
bir baka grnts ekil 2de verilmitir.
MTA lkenin her yerinde ett
yapmtr.

Bu

almalar

srasnda

birok yeni maden yataklar bulunmu,

bilinen
rezervler

maden
ilave

gelimesi

yataklarna
edilerek

yataklarn

salanmtr.

almalaryla

MTA

yeni
Bu
Trkiye

ekonomisine ve yerbilimlerine byk

katklarda bulunmutur.
1935 ylnda bir apartman katnda 38 kiiyle kurulan MTA Genel Mdrl
bugn, kurulu amacna ynelik hizmetleri yerine getirebilecek ok sayda
yetimi eleman ile byk bir i makineleri park ve laboratuar imkanlarna sahip
olarak lkemize hizmete devam etmektedir.
1.2 Maden Tetkik ve Arama Mdrlnn Misyon ve Vizyonu
Cumhuriyetin

daha

ilk

yllarnda

madencilik

eitimine

el

atlmtr.

Zonguldak'ta orta ve yksek dereceli teknik okullar alm ve yurt dna maden
mhendislii eitimi iin renciler gnderilmitir. 1924 ylnda kurulan Sanayi ve
Maadin Bankas, 03 Haziran 1933'de Smerbank ekline dntrlmtr. 1934
ylnda Smerbank ve Bankas ortaklyla Keiborlu Kkrtleri iletmeye
alnmtr. Daha sonralar Karabk Demir elik Fabrikasnn kurulmasyla
grevlendirilen

Smerbank

yakn

zamanlara

kadar

nemli

madencilik

kurulularmzdan birisi olmutur. Mezopotamya uygarln kuran Smerlerin

ismini tayan bu kurulu, MTA tarafndan bulunup Etibank tarafndan iletilen
madenleri, kuraca fabrikalarda deerlendirilecek ekilde dnlmt. Ayn
yllarda ktisat Vekaletine bal olarak Petrol Arama ve letme daresi ile Altn
Arama ve letme daresi kurulmu, dier madenler iin de bir jeoloji enstits
projesi hazrlanmtr. Bu sralarda toplanan madencilik uralarnda alnan

kararlarla bu kurulu bir at altnda toplanarak 22 Haziran 1935 tarihli ve 2804

Sayl Kanunla Maden Tetkik ve Arama Enstits kurulmutur.
70 yl nce kabul edilen ve gnmze kadar birok politika deiikliklerine
ramen 2804 sayl Kanun gnmzde nemini hala korumaktadr. MTA Genel
Mdrl'nn grevleri 2804 Sayl Kanunun 2.maddesinde "lkemizde
iletmeye elverili maden ve taoca sahalarnn bulunup bulunmadn, iletilen
maden ve ta ocaklarnn daha faydal ekilde iletilme koullarn aratrmak, ve
buna ynelik arama ilemleri, bilimsel, jeolojik ve teknolojik tetkikleri yapmak,
harita, plan ve kesitler hazrlamak, proje, fen raporlar ve karllk hesaplar
yapmak ve madencilik sektrne kalifiye eleman yetitirmek" olarak belirtilmitir.
Maden aramacl, madenciliin kapsn aralayan ve srdrlebilirliini
salayan en nemli faaliyettir. Yksek risk, arama yatrmlarnn en belirgin
zelliidir. Riski kabul edilebilir dzeye drebilmenin ve maden aramay
definecilie dntrmekten kurtarmann tek yolu bilimsellie dayanan yntemleri
kullanmaktadr. Karmak jeolojik yaps nedeniyle arama problemleri zor olan
lkemizde bilimselliin nemi daha da byktr.
MTA Genel Mdrl,
lkemiz jeolojisinin sunduu imkan ve avantajlar,
Madencilie dayal sanayi tesislerimizin artan ve eitlenen ihtiyalarn,
Arz ve talep yapsndaki deimeleri (i ve d pazarlardaki gelimeleri),
Teknolojik ilerlemeleri,
Maden ve maden rnleri ithalat ve ihracatndaki gelimeleri,
Gz nne alarak zaman zaman yeniledii nceliklerine gre, ynlendirdii
arama projelerini gerekletirmektedir. MTA teknoloji aratrmalar kapsamnda da
cevher zenginletirme ve malzeme gelitirme almalar yapmaktadr. Kaya ve
3

Zemin Mekanii Test Merkezi, madencilik jeoteknii konusunda gelimi

merkezlerin banda gelmektedir.
MTA Genel Mdrl maden arama almalarn 2804 sayl Kurulu
Kanunu ve 3213 sayl maden Kanunu'na gre yapmaktadr. 5177 sayl Kanunla
deitirilen 3213 sayl Kanunun 47.maddesine gre MTA'ya zel kii ve kurulu
ruhsatlar da dahil olmak zere geni alanlarda aratrma ve arama yapabilme
hakk salanmtr. MTA lke madenciliinin hizmetinde olup iletme hakk
olmamas nedeniyle hibir zaman zel sektre rakip olmamtr. MTA kendi adna
yrtt arama ve aratrma projeleri neticesinde ekonomik deerleri olan
sahalarn lke ekonomisine kazandrlmas iin Maden leri Genel Mdrl'ne
devredilmektedir. Ruhsat sahalarndan retilen madenlerden alnacak devlet
hakk, 5177 sayl Maden Kanunu'na gre ocak ba sat tutarnn % 2 - 4
deerleri arasnda deien oranlarda alnmaktadr.Bu tip almalar dnda MTA
Genel Mdrl tip mukaveleli ve cretli ettler ile zel madencilerimize de
destek vermektedir.
1.3 Jeoloji Ettleri Dairesi
lkemiz jeolojisi karmak ve tektonik bakmdan depremlerin olduka etkin
olduu bir blgede yer almaktadr. Jeolojideki bu karmaklk, yer alt
kaynaklarnn

bulunmasn

gletirdii

gibi

mevcut

yataklarn

iletilmesi

aamasnda da nemli problemlerin domasna ve fiziksel evrede pek ok

sorunla

karlalmasna

ekonomik, sosyal ve kltrel

kayplara neden olmaktadr.
Doann

sunduu

kaynaklardan
yan

sra,

yararlanmann
gerek

yer

kabuunda

gerekse

evremizde

karlalan

sorunlarn zlmesi ancak

grevinin bilincinde olan bir dairenin ayrntl jeoloji aratrmalar yapmasyla

mmkndr.
Enstit ilk olarak Ankara'da
Adliye

Saray

karsndaki

bir

apartman katnda her biri birka

personelden
Muhasebe,

teekkl

eden

Laboratuar,

Kmr,

Petrol ve Dier Metaller olmak zere

be niteden oluturulmutur. ekil
3 ve ekil 4te Jeoloji Ettleri Dairesi d cephe grntleri verilmitir.
1950 Ylnda Jeolojik Ettler, Maden Arama ve Prospeksiyonlardan ayrlm
ve 1951'de Maden Arama ubesi, 1954 ylnda ise

Genel Jeoloji,

Petrol Jeolojisi

Hidrojeoloji,

Paleontoloji

Plan ve Proje Servislerinden oluan Jeoloji ubesi kurularak almalarna

balatlmtr.
1967 ylnda gittike younlaan petrol arama almalarn daha aklc bir

ekilde yrtebilmek iin Petrol Servisi ile artan analiz taleplerini karlamak zere
Tahlil ve Tecrbe Laboratuarlar (T.T.L.), Jeoloji ubesinin bir servisi olmaktan
karlarak mstakil birer ube haline gelmilerdir. Jeoloji ubesinin ad da bu
tarihten itibaren Jeolojik Haritalar ubesi olmutur.
1975

Ylnda

Jeoloji

ubesinin

yan

sra,

temel

jeoloji

aratrmalar

gerekletirmeye ynelik Genel Direktrle bal bir Temel Aratrmalar Servisi

oluturulmu, bu servis 1976 ylnda da Daire haline getirilmitir. Ancak 25.4.1984
gn ve 190 sayl Kanun Hkmnde Kararname ile Jeoloji Ettleri Dairesi ve
Temel Aratrmalar Dairesi tekrar birleerek Jeoloji Ettleri Dairesi ad altnda
toplanmtr.

1.4

Jeoloji Ettleri Dairesinin Grevleri

I. Hazrlanan aratrma projeleri ile lkemizin jeolojik yapsn ortaya koymak,

deiik ama ve

lekli

jeoloji

haritalar

yapmak,

jeoloji

raporlar

dzenleyerek elde edilmi bilgileri ilgili kamuoyuna sunmak, bylece doal

kaynaklarn aranma ve iletilmesine ynelik faaliyetlerin alt yapsn
oluturmak.
II. Fiziksel evrede karlalan sorunlarn zm iin uygulamaya dnk
evre jeolojisi ve mhendislik jeolojisi projeleri gerekletirmek, bu
erevede 1/25000 lekli arazi kullanm haritalar reterek sanayi blgeleri,
yerleim, baraj, santral,vb.'nin yer seimini ynlendirmek, karayolu,
demiryolu, kpr, tnel gzergah ettlerini yapmak.
III. Deniz Jeolojisi projeleri ile, lkemizi evreleyen denizlerin ve i
denizlerimizin jeolojik yapsn aa karmak, kara-denizalt jeoloji ilikisini
belirlemek, bylece elde edilen bilimsel verilerden hareketle sualt jeolojisinin
ve ekonomik potansiyelinin ortaya konulmasna yardmc olmak, jeoteknik
almalarla denizlerimize ynelik mhendislik projelerine alt yap
oluturmak.

IV. lkemizin aktif krk hatlarn belirleyerek bu hatlar boyunca depremsellik

almalar yapmak, bylece deprem gibi ok ynl aratrmalar gerektiren
bir konuda jeolojik yaklamlar sergileyerek, depremlerin olumsuz etkilerini
azaltma ynndeki almalara katkda bulunmak.
V. Yurdumuzdaki maaralarn tarihsel, turistik, ekonomik ve kltrel deerlerini
kamuya mal etmek iin maara ettleri yapmak.
VI. Belirtilen bu grevleri yerine getirmek iin:

lgili niversite, kurum ve kurulularn yan sra, uluslararas kurulularla

ibirlii yapmak, ortak projeler hazrlayp uygulamak.
6

Ulusal ve uluslararas kongre, sempozyum, yayn organ vb. platformlar da

bildiri ve yaynlarla lkemizin jeolojisine ynelik bilgi ve bulgularn geni
kitlelere yanstlmasn salamak.

2. GR
Jeolojik gezi srasnda Ankara-Elmada-Irmak-Kalecik, Haymana-Polatl
ve Haymana-Bala-Kzlcahamam gzergahnn temel jeolojisini ieren birimlerin
stratigrafisi, kaya tr zellikleri ve bu birimlerin birbiriyle olan ilikileri
anlatlacaktr. Blgenin deiik kesimlerinde ve yakn evresinde eskiden beri
deiik aratrclar tarafndan yersel ve blgesel jeoloji almalar yaplmtr.
Bunlardan bazlar; Chaput (1331, 1936), Calvi (1940), Erol (1949, 1956,
1968), Bailey ve Mc. Callien (1950, 1953), Gannser (1959), Bilgtay (1960),
Ketin (1962, 1963, 1981), Boccaletti ve dierleri (1966), Sestini (1971), Norman
(1972, 1973), Bingl ve dierleri (1973), algn ve dierleri (1973), Birgili ve
dierleri (1975), apan ve Buket (1975), Erentz (1975), Erk (1977, 1980,
1981), Batman (1978a, 1978b), Akyrek ve dierleri (1979a, 1979b, 1980,
1982, 1984, 1988, 1996, 1997), Akyrek (1981), nalan (1981), Hakyemez
ve dierleri (1986), Koyiit (1987)'dir.
2.1 Stajn Amac
Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrl, Jeoloji Ettleri Dairesi bnyesinde
arazi ve jeolojik haritalama almalarn deneyimli Jeoloji Mhendisleriyle
uygulamal olarak almaktr. Ayrca Ankara ili ve evresinde jeolojik inceleme
yaparak birimler hakknda geni bilgi edinmektir.
2.1 Stajn Konusu
Genel jeoloji, sedimantoloji, stratigrafi, paleontoloji, mineraloji, petrografi,
ofiyolitler, tektonik, metamorfizma, volkanizma gibi jeolojinin temel dallarn
oluturan konular hakknda hem teorik hem de uygulamal bilgi ve deneyim
edinmek, bu stajn konusunu oluturmaktadr.
7

3. TEORK ALIMALAR
Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrl, Jeoloji Ettleri Dairesi bnyesinde
dzenlemi olan staj programnda teorik almalar Tablo 1.de verilmitir.

TARH
10.07.2006
10.07.2006
11.07.2006

SAAT
09:30
14:00
09:30

KONU
Jeofizik hakknda temel bilgiler
Uzaktan alglama
Deniz jeolojisi hakknda temel bilgiler
Hidrojeoloji ve Jeotermal enerji

LGL UZMAN
Dr. Ahmet er
Dr. Taner San
Dr. Fsun Yiit

11.07.2006

14:00

hakknda temel bilgiler

Metalik madenler hakknda temel

Dr. Nilgn Dodu

12.07.2006

09:30

bilgiler
Endstriyel hammaddeler hakknda

Ercan Kucu

12.07.2006

14:00

temel bilgiler
Zemin mekanii hakknda temel bilgiler

Haim Arl

13.07.2006
14.07.2006
14.07.2006
15.07.2006
16.07.2006

09:30
09:30
14:00

ve Fizibilite laboratuarnn tantlmas

Sedimantoloji hakknda temel bilgiler
Maaraclk hakknda temel bilgiler
HAFTA SONU

Dr. Ahmet Onak

Ebru Sezen Demirci
Dr. Ltfi Nazik

Metamorfizma hakknda temel bilgi

17.07.2006

09:30

verilmesi

Dr. Neat Konak

Dr. Ender

17.07.2006
18.07.2006

14:00
09:30

Ofiyolitler hakknda temel bilgiler

Volkanizma hakknda temel bilgiler
Genel tektonik ve Trkiyenin ana

Sarfakolu
Evren Atakay

19.07.2006
20.07.2006

09:30
09:30

faylar
Trkiye jeolojisi
Arazi ncesi arazi almalaryla ilgili

Dr. Erdal Herece

Dr. Neat Konak

temel bilgilerin verilmesi ve harita

21.07.2006

09:30

almas

Dr. Neat Konak

10 Temmuz 2006 - 21 Temmuz 2006 tarihleri arasnda yaplan teorik

almalarda ilgili uzamanlar tarafndan jeolojinin temelini oluturan konular
hakknda sunumlar ve dersler haline bilgi verildi. Verilen bu bilgiler arazi
almalar boyunca kullanld. Arazi almalar boyunca yaplan haritalarda
kullanlan renkler, jeolojik zaman cetveli olarak ekte verilmitir.

4. ARAZ ALIMALARI
4.1. Ankara-Elmada-Irmak-Kalecik Dolaynn Temel Jeolojisi
4.1.1. alma Alann Tantlmas
alma alan; Ankara -29-b2 paftasnda mrahor Vadisi, Ankara -29-b2
paftasnda Yakupapdal Ky, Ankara -29-b2 paftas, Ankara-Krkkale karayolu
zerindeki Hasanolan Kasabas, Ankara-Krkkale Yolu zerinde -30-b2
paftasnda Cengizpnar emesi, Ankara -30-d3 paftasnda Karakeili Ky,
Ankara - Kaman Yolu zerinde Kprky ve Ankara-Kazan civarndr. alma
blgesi ekil 5te gsterilen haritadaki il ve ileleri kapsamaktadr.

ANDIR

HASAYAZ

KAZAN

SRKEL

SNCAN

ANKARA
4

ETMESGUT
1

HASANOLAN
5

ELMADA

mrahor

10

7
8

3
GLBAI

KARAAL

11
9

KAYA

KALECK

RAVLI

KIRIKKALE

4 Km

4.1.2 Stratigrafi
4.1.2.1

Giri

nceleme yaplan blgede Alt Triyas'tan Paleosen'e kadar birbirinden

farkl sedimanter, magmatik ve metamorfik kayalar yzeylenmektedir.
Otoktan birim olan Ankara Grubu iinde alloktan olarak saptanan Karbonifer ve
Permiyen yal kaya trleri bloklar halinde bulunmaktadr. Eldivan Ofiyolit
Topluluu'na ait kaya trleri ise eitli boyutlarda olistolit ve olistostromlar olarak
Kllar Grubu iinde yer alr.
4.1.2.2 Ankara Grubu
Ankara Grubu olarak adlandrlan Triyas yal birimler Emir, Elmada,
Ortaky ve Keikaya formasyonlar olarak, Ortaky Formasyonu ise mrahor
Kireta yesi ve Radyolarit yesi olarak ayrtlanmtr.
Bu grubu oluturan formasyonlardan Emir Formasyonu iinde diyabaz,
Elmada ve/veya Ortaky formasyonlar iinde ise Karbonifer ve Permiyen
yal kireta bloklar ayrtlanmtr.
Sakarya Ktas olarak bilinen pontitlerin gney blgesinde zmir -Ankara
str zonu bulunmaktadr. Bu zon burada bulunan okyanusun kapanmas
sonucunda olumutur. Bu nedenle bu zonda bulunan kayalar okyanusal kabuu
temsil eden ofiyolitlerdir. Burada ki birimler genelde Karakaya Kompleksi'ne ait
birimlerdir.
Ankara Grubu ierisinde izlenen diyabaz dayklar, Emir Formasyonu'nu yer
yer de Elmada Formasyonunu kesmi olarak grlmektedir. Ayrca bu iki
formasyon ierisinde Permiyen yal kireta bloklar da bulunmaktadr. Triyas
yal olan Ankara Grubu aadaki birimlere ayrlmtr;

Emir Formasyonu

Elmada Formasyonu

Ortaky Formasyonu

mrahor Kireta yesi

Radyolarit yesi

Diyabaz Dayk

10

Keikaya Formasyonu

4.1.2.2.1 Emir Formasyonu

Ankara -29-b2 paftasnda mrahor Vadisi, Mlk Kynn 2 km dousunda
yaplan arazi almalarnda blgede otokton olarak izlenen en eski birim olan
Emir Formasyonu grlmektedir.
Bu blgede hafif derecede metamorfizmaya urad halde ilksel hali
anlalabilen

metakumtalar

bulunmaktadr.

Buradaki

birimler

Emir

Formasyonu'na ait birimlerdir. Ayrca gzlemlenen bir dier birim serisit- istlerdir.
Bunlara yakndan bakldnda yapraklar, laminalar eklinde belli dzlemler
boyunca ayrldklar grlebiliyor. lm yaplan bir folyasyonun konumu
K25D/23KB olarak bulunmutur.
Emir

Formasyonu

krntl

ve

volkanik

kayalarn

dk

dereceli

metamorfizmaya uramsyla olumutur. Bu birimler arazide gri veya sar renkli,

izoklinal ve yatk kvrmlar grlmektedir. nce taneli olan kesimlerde kvrmlanma
daha belirgin olarak grlmektedir. Bu formasyon muskovit - kuvarsist, serisit klorit - kuvarsist, serisit - kloritist,fillit,kalkist ve metavolkaniklerle karakterize
edilmektedir. Emir Formasyonuna ait metakumta ekil 6da verilmitir.
stte ise Orta-st Triyas yal Elmada Formasyonu ile geilidir. Gei
zonuna karlk gelen kesimlerinde Alt Triyas yal Meandrospira pusila (Ho),
Cydogyra cf. mahajeri Brnniman et ali/ Earlandia tintinniformis (Misik),
Glomospira sp., Glomosplrella sp fosilleri saptanmtr (Akyrek ve di. 1979a).
Bu fosil topluluuna ve zerine gelen Elmada Formasyonu'nun yana
dayanarak, Emir Formasyonu'nun ya Alt Triyas olarak kabul edilmitir.
nce ve orta taneli kayalarn ardalanmal olarak kelimi srasnda gelien
volkanitler ve bunlarn tfleri kelmekte olan kaya trleri arasna girerek
kelime katlmlardr. Bu tip volkanitlerin varln Aa mrahor mahallesinin
gneydousunda izlemek olaandr.

11

4.1.2.2.2 Elmada Formasyonu

Ankara -29-b2
almalarda

paftasnda Yakupapdal Kynn kzeyinde yaplan

Elmada Formasyonu gzlenmektedir. Elmada Formasyonu

ierisinde kilometrelerce byklkten akl boyutuna kadar Karbonifer - Permiyen

yal kiretalar ieren kumta, kilta, feldispatik kumta, radyolarit ve spilitik
bazaltlardan

oluan

yer

yer

metamorfizma

etkisi

gsteren

ve

kuvvetli

deformasyona uram Orta-st Triyas yal kaya topluluklarndan olumaktadr.

Burada grdmz yerler kumta ve kiltalarndan olumaktadr. Kiretalar
olistolitler halinde bunlarn ierisinde bulunmaktadr. Yani kiretalar bu ortama
dardan tanarak gelmilerdir. Olsitolitlerin kk boyutlu olanlarna ise
olistostrom denilmektedir.
Elmada Formasyonu alttan ste doru metamorfizmas gittike azalan
ilksel halini ksmen koruyan ve/veya yeil ist fasiyesi snrlar iinde
metamorfzma geirmi konglomera, kumta, amurta, kumlu kireta,
kireta ile volkarenit, aglomera, volkanit ve tften oluur. Birimin iinde
Karbonifer ve Permiyen yal kiretandan oluan deiik boyutlu bloklar yer alr.
Elmada Formasyonu yaygn olarak sar, boz, kahverengi, gri renklerdedir. nce
ve orta kalnlkta tabakalanmal olan birim, sk kvrmldr. Kvamlanmalar ince

12

taneli ve ince tabakal kesimlerde belirgindir. Elmada Formasyonuna ait kumta

ekil 7de verilmitir.
Elmada Formasyonu altta
Emir Formasyonu ile, stte ise
Keikaya

Formasyonu

ile

geilidir. Elmada Formasyonu

gei zonunda kumta, kumlu
kireta

ardalanmas

devam

ederek

olarak
Keikaya

Formasyonuna geer. Elmada

Formasyonu

yanal

olarak

metavolkanit, metatf, volkarenit

ve aglomeradan oluan Ortaky
Formasyonu ile giriktir.
Elmada Formasyonu

ile

Emir Formasyonu gei zonunda

bulunan
(Ho),

Meandrospira
Cyclogyra

pusula

cf.mahajeri

Brnnimann et ali, Earlandia

tintinniformis (Misik), Glomospira sp., Glomospirella sp. Ammodiscus sp. fosilleri
ile Alt Triyas ya saptanmtr. Elmada Formasyonu iinde bantlar halindeki
kiretalar fosilli olup, bu bantlarn deiik kesimlerinde Meandrospira dinarica
Kochansky-Devide ve Pantic, Glomospira densa (Pantic), Ammoboclites sp.,
Trochomrnina sp., Endothyranea sp., Endothyra sp. fosilleri ile Anisiyen ya
saptanmtr. st dzeylerden alnan rneklerde ise; involuiina gaschei (KoehnZaninetti ve Brnnimann), Trochammina aimtalensis Koehn-Zaninetti, nvoluiina
eomesozoica Oberhauser, Glomospirella sp., Opthalmidium sp., Trocholina sp.,
AmmobacuHtes sp., Endothyra sp. fosilleri ile de Orta-st Triyas ya
saptanmtr. Bu bulgular sonucu Elmada Formasyonu Alt, Orta-st Triyas
yanda kabul edilmitir.

13

Birim genel olarak kumta ve eyl ardalanmas eklinde kelen kaya

trlerinden ve bunlarn iinde gelimi akltal kanal kellerinden olumutur.
Birim kelimine devam ederken gelien volkanizma ve bunlarn rnleri deiik
evrelerde kelime katlmlardr. kelim ve volkanizma devam ederken,
Karbonifer ve Permiyen yal kiretalar deiik boyutlarda bloklar halinde
kelme havzasna gelmi ve kelime katlmlardr.

4.1.2.2.3 Ortaky Formasyonu

alma alan Ankara -29-b2 paftas.
Ortaky Formasyonu, Elmada Formasyonunun yaylm iinde farkl kaya
tr zellikleri ile ayrtlanmtr ve ksmen ilksel halini koruyan, ksmen de dk
derecede metamorfzmaya uram bazalt (spilit), diyabaz tr kayalar ile
bunlarn tflerinden, volkanik malzemeli kumtalarndan ve aglomeralardan
oluur. Ortaky Formasyonu iinde ska izlenen kiretalar mrahor yesi, ok
az olarak izlenen radyolarit-amurtalar ise Radyolarit yesi, ve dayk konumdaki
diyabazlar ise Diyabaz dayk olarak ayrtlanmtr. Koyu yeil siyah renkli
bazaltlarda pillov (yastk) yaplarnn ender de olsa korunduu kesimler vardr.
Spilitler gaz boluklu olup, gaz boluklar kalsit tarafndan doldurulmutur.
Spilitlerde blgesel kvrmlanmaya uygun olarak belirgin ynlenme grlr.
Ortaky Formasyonu iinde Permiyen yal kiretalar deiik boyutlarda bloklar
halinde izlenir.
Ortaky Formasyonu, Elmada Formasyonu ve ksmen de Keikaya
Formasyonunun
rnlerinden

kelimi

oluur.

Yanal

sresince
olarak

blgede
Elmada

etkin

olan

volkanizmann

Formasyonu

ve

Keikaya

Formasyonunun alt kesimleri ile giriktir. Birimin alt snr dorudan izlenmez,
ancak Emir Formasyonu iinde ayrtlanamam volkanitlerin varl volkanizmanm
Emir

Formasyonunun

kelimi

sresince

de

blgede

etkin

olduunu

gstermektedir. stte ise Keikaya Formasyonunun st dzeyleri ile rtldr.

Ortaky Formasyonuna ait mikritik kiretalar ekil 8de verilmitir.

14

Ortaky Formasyonu iindeki bant konumlu kiretalarnda; Meandrospira

dinarica

Kochansky-Devide

ve

Pantic,

Glomospira

sp.,

Endothyra

sp.,

Trochammina sp. fosilleri saptanmtr. Bu fosil topluluuna gre Ortaky

Formasyonunun ya Orta-st Triyas olarak belirlenmitir.
Ortaky Formasyonu, Elmada Formasyonunun kelimi srasnda ve hatta
Emir Formasyonunun kelimi srasnda balayan ve Keikaya Formasyonunun
alt dzeylerinin kelimine kadar sren zaman aralnda olumakta olan
Okyanus'un blgede etkin olan ve zaman zaman keller iine giren
volkanizmasnn rnlerinden oluur. Emir ve Elmada formasyonlarnn kelimi
srasnda gelien faylanmaya bal olarak kan Ortaky Formasyonuna ait
volkanitler iine yine faylanmaya bal olarak Permiyen yal bloklar yerlemitir.
Ortaky Formasyonu Orta-st Triyas'ta olumu okyanus kabuuna ait yastk
lavl kesim olarak dnlmektedir. Elmada, Ortaky ve Emir Formasyonlar
arasndaki ilikiyi anlatan jeolojik kesit ekil 9da verilmitir.

15

GD

KB

AIKLAMALAR

MYOSEN

ST TRYAS

ORTA TRYAS

ALT TRYAS

leksiz

Hanili Formasyonu; kumta, siltta, marn, killi kireta,

tfit, jips, bitml ist, kmr.

Elmada Formasyonu; metakumta, metakonglomera,

kumlu kireta, metavolkanit.

Ortaky Formasyonu; metavolkanit, bazalt, diyabaz,

aglomera, tfit.

Emir Formasyonu; muskovit-kuvarist, metakonglomera.

Uyumsuzluk.

Formasyon snr

16

a-)mrahor Kireta yesi

Ankara -29-b2 paftasnda yaplan almada mrahor Kireta yesi iinde
spilitik bazaltlara rastlanmtr.
mrahor Kireta yesi, Ortaky Formasyonunun yaylm alan iinde
ayrtlanan bant eklindeki kiretalarndan oluur. nce-orta tabakalanmal, gri
beyaz renkli, seyrek olarak da krmz renktedir. Volkanik kumtalar ile geili
olduu yerlerde kumlu kireta zelliindedir. mrahor Kireta yesi altta ve
stte Ortaky Formasyonu'nu oluturan kaya trleri ile geilidir. Yanal olarak ise
yine Ortaky Formasyonu iinde kamalanarak sonlanr.
mrahor Kireta yesi, Ortaky Formasyonunun volkanik kumta ve
aglomeralarnn keliminden sonra zaman zaman ortamn sakinlemesi
srasnda kelmitir. Spilit, diyabaz ve bunlarn tfleri ile volkanik kumta,
kumta, aglomera dzeyleri arasnda tekrarlanan dzeyler olarak izlenirler.
b-)Radyolarit yesi
Birim Ortaky Formasyonu iinde kaya tr zelliine bal olarak
ayrtlanmtr. Radyolarit yesi, krmz, nefti renkli, ince tabakal amurta ve
radyolarit ardalanmas eklindedir. Sert midye kabuu krlmal ve kvrmldr.
Radyolarit yesi alttan ve stten volkanik taneli kmta ve volkanitlerle snrldr.
Yanal olarak Ortaky Formasyonunu oluturan kaya trleri iinde kamalanr. Birim
iinde bulunan Radyolarya fosilleri fazla deformasyona uradklar iin tayinleri
yaplamamtr. Radyolarit yesi, birlikte bulunduu Ortaky Formasyonu ile ayn
yata olup, ya rta-st Triyas olarak kabul edilmitir. Radyolarit yesi, Ortaky
Formasyonu'nu oluturan kaya trlerinin kelimi srasnda ortamn sakinletii
ve derinletii dnemin rnleridir. Birim, Triyas'ta olumaya balyan okyanus
kabuu malzemesinin yastk lavlarla birlikte kelen pelajik keller blm
olarak dnlebilir

17

c-)Diyabaz Dayk
Diyabaz dayk ounlukla Emir Formasyonunun yaygn olduu kesimlerde
grlr. Diyabaz dayklar koyu yeil renkli, sert, ince dokuludur. Emir Formasyonu
ve Elmada Formasyonu ile birlikte kvrmlanrken krlm ve sucuk yaps
kazanmtr.

Diyabaz

Formasyonunu

kesmi

dayklar

blgede

olarak

izlenir.

Emir

Formasyonu

Dokanaklar

Emir

ve

Elmada

ve

Elmada

Formasyonlarnn ynlenmelerine dik veya verevdir. Birim, olaslkla Ortaky

Formasyonunu oluturan volkanizmann rn olarak izlenen bazalt (spilit) tr
volkanitlerin dayklar olarak dnlebilir.
4.1.2.2.4

Keikaya Formasyonu

Keikaya Formasyonu, altta Elmada Formasyonu ve Ortaky Formasyonu

ile geilidir. Gei zonunda kireta tabakalar artar. Ortaky Formasyonunu
oluturan volkanitler ise Keikaya Formasyonunun alt dzeyleri ile scak ilikilidir.
stte ise Hasanolan Formasyonu, aklta, kumta dzeyleri ile Keikaya
Formasyonunu uyumsuz olarak rter.
Keikaya Formasyonu fli karakterindeki kaya trlerinin kelmesinden
sonra ortamn gittike slamas ve sakinlemesi sonucunda olumutur. Gei
zonunda

kumlu

kireta,

siltta,

kumta

ardalanmasndan

kiretana

geilmektedir. Keikaya Formasyonunun keliminin ilk aamalarnda Ortaky

Formasyonu volkanitlerinin son rn girik olarak izlenir. Bazen Ortaky
Formasyonunun iinde Keikaya Formasyonuna ait kireta paralarnn, bazen
de Keikaya Formasyonunu oluturan kiretalar iine Ortaky Formasyonuna
ait volkanik paralarn gmlm olduu katmanlar ardalanmal olarak izlemek
olasdr. Keikaya Formasyonunun keliminin son aamasnda volkanizimann
etkinlii izlenmez.
4.1.2.3

Hasanolan Formasyonu

Ankara-Krkkale karayolu zerindeki Hasanolan Kasabasnn 1 km

kuzeydousunda yaplan almada Hasanolan Formasyonu gzlenmitir.
18

Triyasn banda Karakaya Denizi alr ve Triyas sonunda kapanr. Bunun

sonucu olarak blgede karasal keller hakim olmutur. Bundan sonra anma
balam ve Lias yal konglomeralar kelmeye balamtr. Hasanolan
Formasyonuna ait konglomera ekil 10da verilmitir.
Burada daha gen yal konglomeralarn stte olmas gerekirken daha yal
olan kiretalarnn altnda bulunmaktadr. Krmz - bej renkli bu konglomerann
ierisinde yer yer mercek ekilli karbonat dzeyleri yeralmaktadr. Bu karbonatl
seviyelerde bol ammonit fosili bulunmaktadr.
Hasanolan
Formasyonu
boylanmal
balar.

altta

kt

aklta
ste

ile

doru

kumta, amurta, kumlu

kireta

ardalanmas

olarak devam eder. En

stte ise sar, siyah, nefti
ve

krmz

krntllardan
renkli

renkli
ve

beyaz

kiretalarndan

oluur.

akltann

elemanlarn

bol

oranda

granit,

metakumta,

kuvars,

metavolkanit

paralar,

gnays,

trakit,

dasit, riyodasit oluturur.

Hasanolan

Formasyonu

iinde mercekler eklinde

kumlu kiretalar yer alr.
Hasanolan
Formasyonu altta Ankara Grubu'nun Elmada Formasyonu zerine taban
aklta ile uyumsuz olarak gelir. stte ise Dogger-Malm yal Akbayr
Formasyonu ile geilidir. Gei zonunda krmz marn ve killi kiretalar artar.
19

Birimi oluturan kaya trlerinde yanal ynde kamalanmalar izlenir. Hasanolan

ve Elmada Formasyonlar arasndaki ilikiyi anlatan jeolojik kesit ekil11de
verilmitir.
D

AIKLAMALAR

LYAS

leksiz

Hasanolan Formasyonu; konglomera, kumta, amurta,

kumlu kireta.

ST TRYAS

Elmada Formasyonu; metakumta, metakonglomera,

kumlu kireta, metavolkanit.

ALT PERMYEN

mrahor Kireta yesi; volkanitlerle ilksel ilikili kiretalar.

Fay brei

Ters fay.

20
Formasyon snr

4.1.2.4

Akbayr Formasyonu

Genel

olarak,

ince-orta

tabakal,

rtl,

biyomitritik

kiretalarndan

olumaktadr. Akbayr Formasyonu beyaz, krem, bej ve yer yer krmz renkli,
midye kabuu krlmal, ince-orta tabakalanmal, yaygn olarak rt yumru ve
bantlar ieren killi kireta ve/veya biyomitritik kiretalarndan olumaktadr.
Hasanolan Formasyonunun denizci dzeyleri ile geili olduu blgelerde,
Akbayr Formasyonunun alt seviyeleri san, kahve-yeil renkli marn, siltta ve killi
kireta ardalanmas ile balanmaktadr. Bu killi ve siltli seviyeler zerinde,
formasyonun yaygn kaya trn oluturan kireta dzeyleri yer almaktadr.
Porselenimsi grnml bu kiretalan ierisinde tektonik deformasyon (krklama
ve kvrmlanma) ve birincil sedimanter yaplar (slamp, yama brei v.b.)
grlmektedir.
Akbayr Formasyonu, Hasanolan Formasyonunun oluumunu salayan
tektonosedimanter srecin devamnda gelimitir. Ancak Ankara'nn batsnda st
Jura-Alt Kretase zaman aralnda dzenli olarak devam eden istif derin deniz
keli olarak gelimitir. Ankara'nn dousunda ise zaman zaman gelien
denizalt tepelerinde daha s kesimlerde yer yer oolitli dzeylerde kelmitir.
4.1.2.5

Kllar Grubu

Ankara-Krkkale Yolu zerinde -30-b2 paftasnda Cengizpnar emesinde

yaplan almada, Senomaniyen-Kampaniyen yal, birbirleriyle yanal ve dikey
ynde geili sedimanter, volkano-sedimanter ve volkanik kayalarn yer ald,
Kllar Grubu gzlenmektedir. Bu grup ierisinde Eldivan Ofiyolit Topluluu ve
Dereky Ofyolitli melanjndan tremi olistolit ve olistostromlar yaygn olarak
bulunmaktadr.
Blgede yaygn olarak izlenen grup, Hisarky ve Karada Formasyonlarna
ayrlmtr. Hisarky Formasyonu iinde Kocatepe Kireta yesi ayrtlanrmtr.
Kllar Grubunu oluturan birimler stratigrafik konumlarna gre, bloklar ise
Kllar Grubundan sonra anlatlacaktr.

21

Bu blgede Hisarky ve Karada Formasyonlarndan oluan Kllar

Grubu'na ait birimleri inceleyeceiz. Hisarky Formasyonu , volkanik kayalar ve
ofiyolitik olistromlardan oluan, Karada Formasyonu ise filiel fasiyeste kumta kilta ardalannas eklinde bir litolojiye sahiptir.
4.1.2.5.1 Hisarky Formasyonu
Ankara-Krkkale Yolu zerinde -30-b2 paftasnda Cengizpnar emesinde
yaplan almalarn devamnda spilitik bazaltlardaki yastk yaps grlmektedir.
Yastk yaplar magmatizma ynnn belirlenmesi iin kullanlmaktadr. Magma
denizin altnda pskrd zaman magmann su ile temas ettii yzey aniden
sour ve bir kabuk eklini alr. Bu ekilde pskrmeler dier souyan magmalarn
boluklarn dolduracak ekilde devam eder. Bunun sonucunda yastk gibi
grnen yaplar meydana gelmektedir. Yastk yaplarnn yuvarlak yz deniz
yzeyini gstermektedir.
Kaba akl boyutundan ince kum boyutuna kadar deien tanelerin
oluturduu kaya trlerinden oluur. Birimin kel kayalar yer yer kt
boylanmal volkanik taneli aklta, kumta, amurta ardalanmas ve arada
izlenen kiretalarndan ve volkanitlerden olumutur. aklta ve kumtalar
ounlukla boz, kahverengi, krmz renkli gevek tutturulmu ve tabakalanmas
belirsizdir. Birimin

genelinde

boylanma

ve

derecelenme

kabaca

izlenir.

amurtalar; krmz, boz renkli, ince-orta tabakaldr. Hisarky Formasyonu

iinde Eldivan Ofyolit Topluluundan tremi eitli boyutlarda olistolit ve
olistostromlar ska izlenir. Hisarky Formasyonu blgenin kuzeyinde Eldivan
Ofyolit Topluluu zerine uyumsuz olarak gelir.
Hisarky Formasyonu, Karada Formasyonu ile deyde geili yanalda ise
giriktir. st snr ise gen tektonik nedeniyle ak olarak izlenemez. Ancak ya ve
ortam zellikleri gz nne alndnda Hisarky Formasyonunun, Haymana
Formasyonu ile geili olduu dnlmektedir.
Hisarky Formasyonu, derin deniz ortamnda ve genellikle eimi fazlaca
olan kta yamacnda kelmitir. kellerin en nemli kayna kta ve elfdeki
22

keller olmakla birlikte eyal volkanizmann rn spilit ve diyabazlar da

kaynak kayacn bir blmn oluturur.
Hisarky Formasyonu iindeki volkanitlerin alkalen toleyitik ve kalkalkalen
nitelikte

olduunu

belirtmilerdir.

Havzada

var

olan

tektonik

etkinlik,

volkanizmann etkisi ile iddetlenmi ve paralanarak yerinden oynatlan eyal

volkanik gere, karadan treyen gerelerle kararak balca moloz akmas
sreleri ile kelmitir. Ortamn dingin olduu evrelerde gerekleen pelajik
kelim ile radyolarit, amurta ve killi kireta olumutur. Hisarky
Formasyonuna it spilitik bazalt ekil 12de verilmitir.

Mostra yakndan incelendiinde spilitik bazaltlardan olutuu grlmektedir.

Bunlarn ierisinde gaz klarna bal olarak boluklar grlmektedir. Bu
boluklarn bazlar kuvars veya kalsit kristalleri ile dolmutur.
Kalsit trbiditler trbidit fasiyesinde kalsitlerin tanmas ile olumu ve
bazalt paralar bunlarn ierisine aktarlmtr. Yani bunlar olistostromal srelerle
olumaktadr. Bu trbidit kalsitler Hisarky Formasyonu'na ait olduklarndan

23

Hisarky Formasyonu'nun da olistostromal srelerle olumu bir formasyon

olduu anlalr.
4.1.2.5.2

Karada Formasyonu

Krkkale - Kalecik yolu zerinde Karada Mevkii'nde inceleme yapldnda

buradaki birimin Kllar Grubu ierisindeki Karada Formasyonu'na ait olduu
anlalmaktadr. Trbidit fasiyeste gelimitir. aklta , kumta , kilta , mikritk
kireta ardalannas eklinde grlmekte ve trbidit fasiyesinin d ksmnda
ince kil - amurta ve yer yer radyolaritler grlmektedir.
Karada Formasyonu altta volkanik taneli kumta, aklta ardalanmas ile
balar, ste doru kumta-amurta ardalanmas eklinde devam eder ve pelajik
killi kireta dzeyleri artarak tamamen killi kiretana geer.
inde mercekler eklinde aklta dzeyleri, olistostromlar ve iri olistolitler
de yer alr. aklta ve kumta, yeil, kahverengi, boz, kzl renkli, sk
tutturulmu ve ince-orta tabakalanmaldr. Kumtalarnda, derecelenme, paralel
laminalanma, aknt apraz laminalanma konvolt tabakalanma izlenmektedir.
amurta, gri, kahverengi, boz renkli sk tutturulmu, ince tabakal ve inemsi
krkldr. amurtalar, kumta tabakalarnn zerine geili olarak gelir.
amurtalarnda paralel laminalanma yaygn olarak gzlenir. Killi kiretalar, gri,
boz, krmz renkte, ince-orta tabakalanmal ve midye kabuu krlmaldr.
Karada Formasyonu, Hisarky Formasyonunun daha derin ve dzlk
kesimlerindeki kelleri olarak dnlmektedir. Alt kesimleri raksak trbidit
karakterinde,

st

kesimleri

ise

orta

trbidit

karakterindedir.

Karada

Formasyonunun raksak ve orta trbidit karakterinde olmas, az miktarda olistolit

kapsamas, kalnca killi kireta dzeyleri iermesi ve denizalt yelpazesinin st
kesimlerine ait kellerden oluan Hisarky Formasyonu ile yanalda girik ve
geili olmas, birimin Hisarky Formasyonuna gre daha derin bir denizin
kesimlerindeki dzlklere yakn kesimlerde ve volkanizmann etkinliinden uzak
bir alanda keldiini gstermektedir.

24

4.1.2.6

Kzlrmak Formasyonu

Ankara -30-d3 paftasnda, Karakeili Ky ierisinde yaplan almada

kumta ve akltalarndan oluan Pliyo-Kuvaterner yal Kzlrmak Formasyonu
grlmektedir. Buras aslnda Kzlrmak'n eski yatadr. Karmzdaki mostrada
kumta ve aklta gibi ince taneli birimler hakim olarak grlmektedir. Bunun
yannda

mercek

ekilli

apraz

tabakalanmalar

ve

kanal

dolgular

da

grlebilmektedir.
Kzlrmak Formasyonu, krmz renkli amurta, jips, tf ve daha az da
konglomera ve kumtalarndan oluur. Havza kenarlarnda konglomera ve
kumta, havza ortasnda ise amurta ve jips yaygn olarak izlenir. amurtalar,
gevek, kt-iyi boylanmal, orta-kaln tabakaldr. akltalar, orta tutturulmu,
kt-orta boylanmal, matriks veya tane destekli ve kaln tabakaldr. Kumtalar
orta-kt tutturulmu, orta-kaln tabakaldr. Jipsler, beyaz renkli, ince tabakal ve
kk kristaller halinde amurtalar arasnda yer alr. Kzlrmak Formasyonu,
altta Hanili Formasyonu zerine, bazen de Hanili Formasyonu olmakszn
dorudan Kumarta Formasyonu zerine uyumlu olarak gelir. Yer yer de daha
yal birimler zerinde uyumsuz olarak grlr. stte ise Bozkr Formasyonu ile
geilidir. Kzlrmak Formasyonu birlikte olduu

birimlerin

stratigrafik

konumlarndan dolay st Miyosen yal olarak kabul edilmitir. Kzlrmak

Formasyonu blgede gelimi gllerin gittike dolmas sonucunda olumutur.
Ankara - Kaman Yolu zerinde Kprky' de Krehir Masifi ierisinde yer
alan Bhrenk Da Batoliti zerinde yaplan almada lmler alnmtr.
Granitlerde bozulmam atlaksz ve en altta ksmlara temel kaya, uval eklinde
grlen atlaks blgelere uval zonu, atlak grlmeyen blgelere gore zonu ,
kaya ierisindeki minerallerin etrafa yayld blgelere ise arenit zonu
denilmektedir.
Burada llen atlak konumlarna gre yaplan gl diyagram ekil 13 deki
gsterilmitir.

25

4.1.2.7 Ofiyolitler
Ankara-Bala karayolu zerinde yaplan jeolojik almada rastlanlmtr.
Blgede yaygn olarak yzeyleyen ofyolitler i yap zellikleri, stratigrafik
konumlan ve dier birimlerle olan ilikilerindeki farkllklar gznne alnarak
ayr birim olarak ayrtlanm ve tanmlanmtr. Bunlar;
1. Jura-Alt Berrasiyen oluum yal ve ksmen i dzenini korumu "Eldivan
Ofiyolit Topluluu".

2. Alt Kretase'de blgeye yerleen ve tektonik dokanakl, deiik ya ve

kkenden kaya bloklarn kapsayan "Dereky Ofiyolitli Melanj".

26

3. st Kretase yal sedimanter birimler ierisinde Eldivan Ofiyolit Topluluu ve

Dereky Ofiyolitli Melanj'ndan aktarlan "Olistolit ve Olistostrom".
4.1.2.7.1 Eldivan Ofyolit Topluluu
Eldivan Ofiyolit Topluluu Orta Anadolu'da gzlenen Ofiyolitli Melanj
yaylmnda i dzeni ksmen korunmu okyanus kabuu malzemesidir. Eldivan
Da'nda ve Beynam'da izlenen dzenli ofiyolit istifine karn, Kalecik gney
batsnda ve kuzeyinde volkanik ve sedimanter rtnn yer almad eksikli
ofiyolit istifi olarak da gzlenmitir.
Eldivan Ofiyolit Topluluu iinde deiik yata ve boyutlardaki kireta
bloklarnda en ge ya olarak Berriaziyen-Valenjiniyen ve Barremiyen yalar
saptanmtr. Birim, Senomaniyen'den balayan ve stte doru Kampaniyen'e
kadar devam eden Kllar Grubu'na ait formasyonlar tarafndan uyumsuz olarak
rtlr.
Eldivan Ofiyolit Topluluu'nu oluturan kaya trleri yer yer ayrtlanm, bazen
de birlikte gsterilmitir.
a-)Dunit-Harzburgit
Eldivan Da'nda ve Beynam'da yaygn olarak izlenen ve Ultramafitler olarak
ayrtlanan birim, dunit, harzburgit ve piroksenitten oluur. Ultramafitler dzenli
ofiyolit topluluunun izlenen en alt dzeyidir ve serpantinleme yaygndr.
b-)Gabro-Diyabaz
Eldivan Da'nda ve Beynam'da dzenli ofiyolit topluluunun ikinci blm
olarak izlenir. Gabrodan bantl amfibolitlere geiler ska gzlenir, yer yer
plajiyogranit sokulumlarna rastlanlr. ounlukla dayklar eklinde izlenen
diyabazlar ince dokularyla dikkati eker.

27

c-)Spilit
Eldivan danda ve Beynam'da gzlenen spilitler, ounlukla yastk yapl ve
amigdoyidal dokuludur. Spilitler Radyolarit-amurta ve rtl Kireta
birimleriyle birlikte bulunurlar.
d-)Radyolarit-amurta
Eldivan Da'nda ayrtlanm olan birim, krmz renkli radyolaritlerden ve
krmz, yeil renkli amurtandan oluur. Radyolarit-amurta, Spilit ve rtl
Kireta birimleriyle birlikte bulunur.
e-)rtl Kireta
Eldivan Da'nda ve Beynam'da ayrtlanan birim, krmz beyaz renkli, ince
tabakal, laminal, yumru ve bant halinde rt ieren kiretalarmdan oluur. Bu
kiretalar Spilit ve Radyolarit-amurta birimleri iinde yer yer sucuk yapsnda
gzlenirler.
4.1.2.7.2 Dereky Ofyolitli Melanj
Dereky Pftyolitli Melanj, adn Ankara-Haymana yolunda Dereky'den alr.
Birim Dereky, Oyaca ve Develi dolaylarnda yaygn olarak izlenir. Blgede daha
kk yzlekleri ise Karagedik batsnda, Beynam Ky gneyinde izlenmitir.
Melanjn zellikleri ok sk deitii iin bu zelliklerin bir ksmnn gzlendii
Dereky dolay tip yer olarak belirlenmi ve daha sonra Dereky Formasyonu
olarak adlandrlmtr (nalan ve di., 1976; Batman, 1977). Dereky Ofyolitli
Melanjn; Serpantinit, gabro, diyabaz, volkanit (bazalt, diyabaz, spilit) radyolarit,
rtl kireta ve bunlarn iinde yabanc olarak bulunan Permiyen yal
kireta, Jura yal kireta ve ya belirlenemeyen kiretalan oluturur. Bu
kaya trleri birbirleriyle tektonik dokanakl olup belirli bir dzen gstermezler. Bu
nedenle tip yeri ayn kalmak zere Dereky Ofyolitli Melanj adnn kullanlmas
uygun grlmtr. Dereky Ofyolitli Melanj ayrntl olarak Batman (1981) de
Dereky Formasyonu ad altnda incelenmitir.
28

Dereky

Ofyolitli

Melanjn

oluturan

kaya

trleri

Eldivan

Ofiyolit

Topluluuna ait kayalarn birbiri ile tektonik karmndan olumutur. Blgede i

dzeni ksmen korunmu ofiyolit topluluunun yerleimi srasnda gelien tektonik
olaylar Dereky Ofyolitli Melanjnn karmak yapsn kazanmasna neden
olmutur,
Dereky Ofyolitli Melanj, Eldivan Ofiyolit Topluluunun yanal devam olarak
dnld iin oluum ya da Eldivan Ofiyolit Topluluunun olumaya
balad Jura-Senomaniyen zaman aral olarak kabul edilmektedir.
4.2

Ankara-Kazan Gven Ky Jeolojik Haritalama almas

4.2.1 alma Alannn Tantlmas

200

400

600 800 m

Ankara-Kazan ilesinin Gven Kynde gneyinde yaplan jeolojik

haritalama almasnda, alma alan yaklak 6kmdir ve ekil 14de
verilmitir.

29

4.2.2
4.2.2.1

Stratigrafi
Giri

Gven Kynn stratigrafik kolon kesiti ekil 15te verilmitir.

Gncel Alvyon

Killi Kireta-Marn
ayraz Formasyonu
Eosen

Krmz renkli anahtar seviye

Kilta-Kireta
Gllbahe Formasyonu
st Paleosen

Konglomera
Kzlukur Formasyonu
Alt Paleosen

30

nceleme yaplan blgede Alt Paleosen'den st Miyosene kadar

sedimanter srelerle kelen kayalar yzeylenmektedir. Arazide koyu yeil
renkte Haymana Formasyonu, krmz renkte Kzlukur Formasyonu, cam gbei
mavisi renkte Gllbahe Formasyonu, kirli sar renkte ayraz Formasyonu, ak
sar renkte Gven Formasyonu ve beyaz renkte Hanili Formasyonu
gzlenmitir.
4.2.2.2 Hanili Formasyonu
Ankara-Yenimahalle ilesinin Gven Ky ve civarnda yaplan jeolojik
incelme srasnda rastlanlmtr.
Hanili Formasyonu killi kireta, marn, siltta, kumta, konglomera ve
tft ardalanmasndan olumaktadr ve yer yer jips, bitml eyl ierir. Bu
ardalanmada yerel olarak baz kaya trleri egemen duruma gemektedir. Ayrca
birim iinde andezit silleri gzlenmitir. Killi kireta ve marnlar, beyaz, sarms
beyaz renklerde, orta tutturulmu ince ve orta tabakal olup siltta-kumtalar ile
ardalanmaldr. Silttalar gri renkli, az tutturulmu, ince tabakal ve laminaldr.
Konglomera ve kumtalar sarms, boz renkli, az tutturulmu, ve tabakalanmas
belirsizdir. Hanili Formasyonu altta ve yanalda Kumarta formasyonu ile,
yanalda ise Mamak formasyonu ile giriktir. stte ise Mamak ve Glba
Formasyonlar tarafndan rtlr. Hanili Formasyonu iinde Candana (Candona)
steinheimensis Serep Candona (Candona) convexa Livental, Candona sp.
fosilleri ile Serravaliyen-Tortoniyen ya saptanmtr. Hanili Formasyonu,
kenarlarnda alvyon yelpazelerinin (Kumarta formasyonu) gelitii karasal bir
havzadaki rmak ve glde kelmitir. Gl ortam, akarsu ortamna gre daha
egemen olmu ve havza giderek tmyle gl karakterine gemitir. Glde kelim
devam ederken, blgede etkinliini srdren volkanizmann rnlerinden tfitler
kelime katlm, andezitler ise siller halinde kellerin arasna girmitir.
4.2.2.3 ayraz Formasyonu
Tipik sarms rengi ve bol Nummulites ierii ile kolayca ayrt edilebilen
formasyon kireta ve marn ardalanmasndan oluur. ayraz Formasyonunun
31

egemen kaya trn kireta, marn ardalanmas oluturmakla birlikte birka

dzey halinde konglomera bantlar da izlenmektedir. Tipik sarms-bej renkli, kaln
(1-5 m) tabakal, bol fosilli (nummulit, alveolin, discocyclin, alg, mercan,
gastropod, pelecypod, echinit) biyostromal kireta yaygn kaya trn
oluturmaktadr. Bu kiretalarnn arasnda yer yer kumlu dzeylerin bulunduu,
mercekler eklinde kumlu kireta ara bantlar da yer almaktadr. Kiretalar
arasnda yine bol fosilli yeil-sar renkli marnlar bulunmaktadr. Kireta ve
marnlar

birbirleriyle

yanal

ve

dey

ynde

tedrici

geilidir.

ayraz

Formasyonunun tabannda deiik trde akllar ieren konglomeralar yer

almaktadr. Deiik kalnla (50 cm-30 m) sahip bu taban konglomeralar ayraz
Formasyonunun kendinden daha yal birimleri amal olarak rtt yerlerde
grlmektedir. Taban konglomerasnn iyi derecede yuvarlaklam akllarn,
altnda yeralan birimler oluturmaktadr.
ayraz Formasyonunun ya daha nceki aratrclar tarafndan saptanan
Nummulites ve Alveolina trlerine gre Kviziyen-Ltesiyen olarak belirlenmitir.
ayraz Formasyonu, fosil ierii ve kaya tr zellikleri ile s denizel, elf
kenar ortamnda kelmitir. Birimin yanal ve dey ynde dier birimlerle olan
ortamsal

ilikileri

dikkate

alndnda,

Haymana

havzasmda,

Eskipolatl

Formasyonunun st dzeylerinde balayan regresif dnemin devamnda

kelirken, bir ksmi ise transgresyon ile amal olarak kelmitir.
4.2.2.4

Gllbahe Formasyonu

Ankara-Yenimahalle ilesinin Gven Ky ve civarnda yaplan jeolojik

incelme srasnda rastlanlmtr.
Formasyonun st blmnde yer alan yeil renkli ince tabakal eyl, marn,
kilta, yeilimsi

beyaz

renkli, ince-orta tabakal killi

kireta, kumta

ardalanmasndan ve yeilimsi gri renkli bitml eyllerden oluan blm Kabalar

yesi olarak ayrtlanmtr. Birimde nadir ince seviyeler halinde kmr ve yer yer
de

jipsler

olaandr.

Haymana,

Gllbahe,

Kzlukur

ve

Hanili

Formasyonlarnn aralarndaki ilikiyi anlatan jeolojik kesit ekil16da verilmitir.

32

KD

GB

AIKLAMALAR

MYOSEN

leksiz

Hanili Formasyonu.

ST PALEOSEN

Gllbahe Formasyonu.

ALT PALEOSEN

Kzlukur Formasyonu.

ST KRETASE

Haymana Formasyonu.

Uyumsuzluk.

Formasyon snr

33

4.2.2.5 Kzlukur Formasyonu

Ankara-Yenimahalle ilesinin Gven Ky ve civarnda yaplan jeolojik
incelme srasnda rastlanlmtr.
Kzlukur Formasyonu konglomera, kumta, amurta ve kiretandan
oluur. Konglomeralar krmz, siyah renkli kt boylanmal ve kaln tabakal,
matriks desteklidir. akllar serpantinit, radyoiarit, volkanit ve kiretandan oluur.
Kumtalar, ince-orta tabakal, makrofosil paraldr. amurtalar, orta-kaln
tabakal olup aralarnda kum ve akl boyutunda paralar ieren kt boylanmal
dzeyler halindedir, Kiretalar ince-orta tabakal krntl ve ince dzeyler halinde
kum ve akl kapsamaktadr. Kzlukur Formasyonu altta Malboaz Formasyonu
zerine uyumlu olarak gelir. ste doru ise alda Formasyonuna gei gsterir.
Birim, kelme koullan ve ya dikkate alndnda Dizilitalar Formasyonu ile
giriktir.
4.2.2.6 Haymana Formasyonu
Ankara-Yenimahalle ilesinin Gven Ky ve civarnda yaplan jeolojik
incelme srasnda rastlanlmtr.
Haymana Formasyonu, konglomera, kumta ve eyl ardalanmasndan
oluur. Kumtalarndaki taban yaplarnn bolluu ve kumtalarnn eyllerle olan
ritmik ardalanmas birimin tipik zelliidir. Konglomera, yeilimsi, sarms ve
kahverenkli olup, sk tutturulmu ve orta-kaln tabakaldr. Tabaka tabanlar
andrmaldr. Konglomera tabakalar dzenli veya mercekseldir. Yer yer kt
boylanmal, kaba akll ve kaln tabakal konglomera dzeyleri de vardr.
akllarn ou alttaki ofyolitlerden tremitir. Konglomeralar iinde resiflerden
tanm e yal rudist ve mercan paralan yer alr. Kumtalar, yeil, sar ve
kahve renklidir. Sk tutturulmu, keli ve krkl, ince-orta tabakaldr, tabaka
tabanlarnda kazma ve alet izleri ile canl srnme izleri boldur. Kumtalarnda
derecelenme, paralel lamilanma, kk lek aknt apraz laminalanmas ve
konvolt lamilanma olaandr.

34

Yaplan jeolojik incelemeler sonucunda ekil 17de verilen jeolojik harita

elde edilmitir.
akmakl T.

1198

am

Kabaahlat T.

Kayan D.

Tavan T.

Hamamdere

Akkayayz dere

Salakaya T.
Kzlbayr T.
0

akmak T.

200

400

600

800 m

Hamam T.

Ge T.

AIKLAMALAR

KUVATERNER

Gncel keller

ST MYOSEN

Gven Formasyonu

MYOSEN

EOSEN

PALEOSEN

Hanili Formasyonu.

ayraz Formasyonu

Kzlukur Formasyonu

Formasyon snr

Yol

Dere

35

4.2.2.7 Gven Formasyonu

Formasyon, kireta, konglomera, kumta, marn ve volkanitlerle temsil
etmektedir. Altta akll kumtalaryla balayan birim, ste doru kireta-marn
ardalanmasna dnmektedir. Kiretalar sarms-boz renkli, sk tutturulmu,
sert, keli krkl olup, bol fosillidir. st kesimler konglomera ve volkanit ara
katkl birim, sarms, yeilimsi gri, gri, bej ve alacal renkli, ince-orta tabakal
kumta-eyl nbetlemesi eklinde devam eder. Kumtalar sk tutturulmu, sert,
sparit imentoludur. Yer yer kaln tabakal ve masif grnl trbiditik ve
olistostromal konglomera dzeyleri kireta, serpantinit, magmatit akllar ierir.
4.3
4.3.1

Ankara-Haymana-Polatl Yresinin Temel Jeolojisi

alma Alannn Tantlmas

32
Ankara
Sincan

40

Glba
Temelli
Yenidoan
Polatl

Beyobas
Kuu

Haymana
Yenimahalle

Yenice
Mangalda

10

15

20 km

39

36

alma alan Ankarann gneybatsnda olup, Polatl, Haymana ve Yenice

yrelerini iine almaktadr ve ekil 18de bu blgenin bulduru haritas verilmitir.
4.3.2

Stratigrafi

4.3.2.1

Giri

nceleme yaplan blgede Alt Kretaseden st Tersiyere kadar

birbirinden farkl keller yzeylenmektedir. Burada gzlenen formasyonlar;
Beyobas, Krkkavak, Kartal, Haymana, Mollaresul, Ilgnlkdere, Temirz ve
Dereky

Formasyonlardr.

Haymana

Formasyonun

zerinde

srasyla

Beyobas, Kartal ve Krkkavak Formasyonlar bulunmakatadr.

4.3.2.2

Haymana Formasyonu

alma alan Ankara -28-c1 paftas, Temellinin gneyi, Beyobas Kynn

dousu.
Haymana ve dolaylarnda geni alan kaplayan bir formasyondur.
alma alnn kuzey kesimlerinde bulunmaktadr. Beyobas - Eskikseler
kyleri arasnda, Trk:erefli dolaylarnda, Sargl kuzeyinde, Boyalk ve
Culuk kylerinde yzeylemekltedir. En yaygn olduu yer Haymana ve
dolaylardr
Haymana Formasyonu, aklta mercekleriyle, kumta mercek ve bantlar
ieren boz eylerden oluur. Alttaki eylerin, stteki aklta, kumta
mercekleriyle ve kumta bantlaryla dokanaklar oyguludur. eyler bol miktarda
fosil iermektedir. aklta ve kumta tanelerinin ounluu, altta yer alan
ofiyolitli melanj dan

tremitir. Kumta bantlarnn kalnl yer yer

deimektedir. Bu kesimlerde tabaka alt yaplar (flute coasts, load coasts vs.)
gzlenmektedir. Bu yaplar incelendiinde aknt ynnn gneydou olduu
belirlenmitir. Haymana Formasyonun stratigrafik kolon kesiti ekil 19da
verilmitir.

37

Haymana Formasyonu alt kesimlerinde bulanan boz eylerin altnda, Mollaresul

Formasyonu,
kuzeyinde
LTOLOJ

yrenin
ise

Dereky

Formasyonu

yer

almaktadr. Alta yer alan bu

formasyonlarn
Kum mercekli
siyah eyl

taban

ilikileri konusunda kesin

bir yargya varlamamtr.
Haymana

Kumlu boz marn

Formasyonu,
Beyobas,

stten
alda

ve

Yeilyurt Formasyonlar'yla
uyumlu olarak rtlmekte,
ayrca birimin st kesimi,
alma

alannn

gney-

dousuna doru, Beyobas

Kumta

Formasyonu ile yanal gei

gstermektedir.
Haymana
Formasyonunda kumta ve

aklta mercekli
kumlu boz marn

eyl

ardalanmasnn

anl,

eylerin

ola-

dereceli

tabakanlma gsteren kumtalaryla olan alt snrn

keskinlii, farkl tr laminaSiyah eyl

lanmalarn bulunmas, kumlu dzeylerin uzun mesafelerde

yanal

devamllk

gstermesi gibi sedimanter

zelliklerin varl ve fosil
ierii bu formasyonun fli

38

olarak tanmlanabileceini gstermektedir. Ayrca bu bilgiler, birimin elf ilerisinde

ve trbidit akntlarn etkili olduu alanda keldiini kantlamaktadr.
4.3.2.3

Beyobas Formasyonu
alma alan Ankara
-28-c1 paftas, Temellinin
gneyi, Beyobas Kynn

LTOLOJ

bats.
Beyobas
Formasyonun

Sar renkli kumta,

aklta, akll
kireta ve kumlu
marn

stratigrafik

kolon kesiti ekil 20de

verilmitir.

Beyobas

Formasyonu, Haymanann
batsnda,

Kayaba

ile

Beyobas kyleri arasnda

Kmr

yzeylemektedir.
Birim,

alttan

ste

doru kumta, aklta,

akll kireta, ve kumlu
marnlarda olumaktadr. Arazide sar renkli gzlenmektedir. Bu renginde dolay
arazide kolaylkla tannabilir.

akltalar mercek eklindedir. akl talarnn

byk bir ksm altta bulunan ofiyolitli melanj dan tremitir. Kumtalar
bantlardan oluur. Kalnlklar yaklak 30 cm civarndadr. Bol fosil ierir. apraz
tabakalanma gzlenmektedir. Derecelenme ve tabaka alt yaps yoktur. Kuvars
taneleri, krntlarn byk bir ksmn oluturur. Formasyon iinde, birka adet,
kmr mercei vardr. Biyojenik izler boldur.
Alt snr, Haymana Formasyonu ile geilidir. st snr ise alma alannn
kuzey ve gney kesiminde krmz renkli Kartal Formasyonuyla, Haymana
dolaylarnda ise alda Formasyonuyla uyumludur.

39

Litolojisine ve fosil ieriine gre Beyobas Formasyonunun, s ve denizel

bir ortamda keldii sylenebilir.

4.3.2.4

Kartal Formasyonu
alma alan Ankara
-28-c1 paftas, Temellinin
LTOLOJ

gneyi, Macun Ky.

Kartal

Formasyonun

stratigrafik kolon kesiti ekil

Biyomikrit

21de

verilmitir.

Kartal

Formasyonu, Beyobas ve
Krmz renkli marn

Kuu kyleri ile Temirz

ve Kavak kyleri arasnda
yzeylemektedir.
Formasyon, tabandan
tavana

Kmr

merceksel

boylanm

kt

aklta,

kumta ve kumlu marn

apraz tabakal
kumta

ardalanmasndan

oluur.

Bu marnlar alt kesimde

alacal

ekilde,

ksmlarda
renklidir.
Krmz renkli marn,
beyaz renkli
kireta yumrusu,
merceksel aklta
ve kumta

dier

st

ise

krmz

Marn

yzdesi

birimlere

olduka
akltalar
kumtalarna,

oranla
yksektir.

ste

doru

kumtalar

da marnlara geer. Tane

boyundaki deiim srekli
tekrarlanmaktadr.

akl-

40

talarnn, marnlarla olan alt dokana keskin ve oyguludur. akllar

ounlukla alt seviyelerde bulunan ofiyolitli melaj dan tremitir. Kumtalarnda apraz tabakalanma gzlenmektedir. Bol bitki paras ierir. Krmz ve
kumlu marnlarda, beyaz kireta yumrular ile az miktarda kmr bulunur.
Hibir denizel fosil bulunmamaktadr. Alt ksm Beyobas Formasyonuyla, st
ksm Krkkavak Formasyonu ile geilidir.
apraz
LTOLOJ

tabakal

kumtalar, kt boylanm aklta mercekleri,

tane boyundaki klmenin tekrarlanmas, kireta yumrularn kapsayan
krmz marnlar, karasal
ortam

ve

zellikle

menderesli nehir ortamn

yanstr. Ayrca
yonun
Boz marn

st

formas-

kesiminde

arakatkl olarak yer alan

kireta bantlar denizel
ortam yanstr. Buna gre
Kartal

Algli biyosaparit

gerek

olarak

fluviyal,

zaman

zaman

denizin

etkisi

altnda

kalm

bir

fakat

Mercanl biyomiktirk

Formasyonu,

kelidir.
4.3.2.5

Boz marn

ortamn

Krkkavak

Formasyonu
alma alan Ankara

-28-c1 paftas, Temellinin gneyi, Macun Kyn 3 km bats.

41

Bu formasyonun alt kesimi, boz renkli marn ve mercanl kireta

ardalanmasndan oluur. st kesimlerinde ise beyaz renkli algli kiretalar gelir.
ncelme alanndan douya doru gidildike kireta orannda belirgin bir azalma
gzlenmektedir. Krkkavak Formasyonun stratigrafik kolon kesiti ekil 22de
verilmitir.
Alt snr Kartal Formasyonu ile, st snr ise Ilgnlkdere Formasyonu ile
uyumludur. Kartal Formasyonunun ierdii alg ve mercan topluluu s ve denizel
bir ortamn belirtisidir.
4.3.2.6

Ilgnlkdere Formasyonu
alma alan AnkaraHaymanann
LTOLOJ

kuzeyi

ve

civar.
Bu formasyonun alt

Kumta eyl
ardalanmas

kesimlerinde kt boylanmal aklta, kumta ve

eyl

ardalanmas

mektedir.
alttaki

akltalarnn,
eylerle

dokanaklar
Kumta

grlolan

anmaldr.

nce bantlar halinde kumtalarnda

derecelenme,

paralel laminalanma, aknt

aklta

krklar

ve

tabaka

alt

yaplar grlebilir. eyller

pelajik fosiller iermektedirler. Ilgnlkdere Formasyonun stratigrafik kolon kesiti ekil 23de verilmitir.
Ilgnlkdere Formasyonu alta Krkkavak, stte ise Eskipolatl Formasyonu ile
uyumludur. Krkkavak, Kartal, Beyobas ve Haymana Formasyonlar arasndaki
ilikiyi anlatan jeolojik kesit ekil 24te verilmitir.

42

AIKLAMALAR

ST PALEOSEN

ALT PALEOSEN

ST KRETASE

ST KRETASE

leksiz

Krkkavak Formasyonu; akarsu kanallarnn akl talar,

derin deniz ortamndan gelen fosilli ksmlar..

Kartal Formasyonu; krmz renkli kumta, aklta,

siltta.

Beyobas Formasyonu; aklta, kumta ve sar renkli

fosil ierikli kireta.

Haymana Formasyonu; aklta, kumta.

Formasyon snr

43

Ilgnlkdere Formasyonu, Haymana Formasyonu gibi fli zelliindeki bir

birimdir. Ayrca elfin ilerisinde ve trbiditik akntlarn etkili olduu, pelajik bir
ortamda kelmitir.
Ayrca alma alan boyunca gzlenen dier birimler; Mollaresul, Temirz
ve Dereky Formasyonlardr. Temirz Formasyonu, Permiyen yal kireta
bloklar ieren, grovak ve metagrovaklardan oluur. Temrz Formasyonu
zerine, Mollaresul Formasyonu uyumsuz olarak gelir. Bu birim st Jura - Alt
Kretase

yal

kiretalaryla

simgelenmitir.

Haymana'nn

dou

ve

kuzeydousunda geni yaylm olan Dereky Formasyonu ise, serpantinit, kireta, radyolarit ve volkanit bloklarn kapsayan bir karmaktr.
4.4 Ankara-Haymana-Bala-Kzlcahamam Yresinin Temel Jeolojisi
4.4.1

alma Alannn Tantlmas

Kzlcahamam

amldere

K
ubuk
Akyurt

Kazan
ANKARA

Elmada

Sincan
KIRIKKALE

Temelli
kizce
Haymana

Beynam

Bala
0

10

20

30

40 Km

alma alan Haymana, Bala ve Kzlcahamam ilelerini kapsamaktadr

ve ekil 25te bu blgenin bulduru haritas verilmitir.
44

4.4.2

Stratigrafi

4.4.2.1 Giri
nceleme yaplan blgede st Triyastan Pliyosene kadar birbirinden
farkl keller yzeylenmektedir. Burada gzlenen formasyonlar genelde
volkanik birimlerden olumaktadr.
4.4.2.2

Oulbey Dasiti

alma alan Krehir -29-c2 paftas, Beynam Kynn dousu.

Oulbey ky ve gneyinde, Beynam-Bala yolu zerinde kayatr zelliine
bal olarak ayrtlanmtr. Miyosen yal volkanzmann ikinci evresindeki daha
asidik olan kesimlerden olumaktadr. Kirli beyaz, sarms renkli, sert altgen ve
drtgen souma eklemlidir. Oulbey dasiti, tf ve aglomeralar (Mamak
Formasyonu), amurta, tf (Hanili Formasyonu)'nu kesmi olarak izlenir. Tekke
Volkanitlerinin daha st dzeylerini oluturur ve onlardan daha gentir.
Oulbey dasiti, Tekke Volkanitlerini oluturan volkanzmadan sonra blgede
gelien dorultu ve/veya dey faylar boyunca gelimitir.
4.4.2.3

Bozda Bazalt

alma alan Krehir -29-c2 paftas, Tohumlar Kynn bats.

Bozda Bazalt, ncik Formasyonu ve Riyolitler arasndaki ilikiyi anlatan
jeolojik kesit ekil 26da verilmitir.
Elmada srt boyunca geni yzlekleri gzlenir. Bozda Bazalt; koyu siyah,
sert, masif ve sarms ayrma renklidir. Bol gaz boluklu ve boluklar kalsit ile
doludur. Bazaltlarda yer yer akma yaplar ve altgen souma eklemleri ile ok az
da olsa andezit, bazaltik tf , aglomera gzlenir. Bozda Bazalt, ounlukla
45

AIKLAMALAR

leksiz

PLYOSEN

Bozda Bazalt; alt kesimlerinde krmz renkli piroklastikler,

stte olvinin ieren bazaltik lavlardan oluur.

ST MYOSEN

Glba Formasyonu; aklta, kumta ve yer yer glsel

kiretalarndan oluur. Akarsu ve gl ortamnda kelmitir.

ALT MYOSEN

ST EOSEN

ORTA EOSEN

ST KRETASE

ST TRYAS

Elmada Volkaniti; alt kesimlerin kl, blok akmalar vardr.

Aglomera, ft, lavlardan olumaktadr. ok evrelidir.
ncik Formasyonu; krmz-bordo renkli krmz krntl
kellerden oluur.
Riyolit; pembe renkli, bol hornblend ubuklu lav, riyolitik lav
ve piroklastiklerden olumaktadr.
Ankara Melanj; iinde egemen olarak radyolarit bulunur.
Serpantinitli ve ofiyolitli bir melanjdr.
Elmada Formasyonu; Permiyen kireta bloklar, krntl,
hamurlu bir malzeme oluan bloklu bir istif.

Uyumsuzluk.

Formasyon snr

Bindirme

46

Miyosen yal volkanitler, tortullar ve volkanotortul kayalar zerinde izlenir. st

Miyosen yal kellerin de zerinde olmas nedeniyle birimin ya Pliyosen
olarak kabul edilmitir. Bozda bazalt, blgede etkin olan volkanitlere bal olarak
gelien en son volkanik rnlerdir. Miyosen zaman aralnda blgede etkin olan
andezitik volkanizma, Pliyosen'de bazik karakterde devam etmitir.
4.4.2.4

Riyolit

alma alan Krehir -29-c2 paftas, Tohumlar Ky.

alma alann boyunca yzlek veren riyolitler pembemsi, morumsu renkli
ve yer yer plaka debisi gstermektedir. Sk olarak akma yaps vardr. D
grnts metomorfik bir kayac andrmaktadr. Bu kvrml yaplar riyolitlerin tipik
zelliidir

ve

lavn

viskozitesinin

yksek

olmasndan

kaynaklanmaktadr.

Riyolitlerin ierisinde kuvars, biyotit, hornblend ve alkali feldspat gzlenmektedir.

Ya Orta Eosendir.
4.4.2.5

ncik Formasyonu

alma alan Krehir -29-b3 paftas, Kmrc Kynn kuzeybats,

Kartalkaya Tepe.
ncik

Formasyonu,

konglomera,

kumta,

amurta,

marn

ve

jips

ardalanmasndan oluur. ncik Formasyonu altta, amal olarak Eldivan Ofiyolit

Topluluunun serpantinlemi ultramaftleri zerine gelmektedir. stte ise Mamak
Formasyonu, ve Bozda Bazalt tarafndan uyumsuz olarak rtlr. Birimde
tanm olarak Nummulites fosilleri bulunmutur. ncik Formasyonu arazi
gzlemleri ve stratigrafik konumu gznne alnarak Eosen yata kabul edilmitir.
Birim, alvyon yelpazesi, menderesli rmak ve evaporitik gl ortamlarnda
olumutur.
4.4.2.6

zlce Bazalt

alma alan G-29-d3 paftas, Gvenky kuzeyi.

47

Birim gri, siyah, koyu kahverenkli, kzl kahve, yersel gaz boluklu, souma
eklemli, ounlukla kompakt, gaz boluktan ikinci materyalle dolmu bazaltlarla
temsil edilir. Petrografik olarak plajiyoklaz, olivin fenokristalli ve porfirik dokuludur.
Birim, Miyosen birimlerini zerler, st Pliyosen yal kellerle rtldnden Alt
Pliyosen yal kabul edilmitir.
4.4.2.7 Ilcadere Volkaniti
alma alan G-29-d3 paftas, Gvenky kuzeyi.
Bazaltik, andezitik lavlar ve aglomeralardan oluan birim gri, siyah, krmz,
kahverengi renklerde, masif, bloklu, cruf biimlerinde grnen lavlar, bazalt ve
bazaltik andezit trndedir. Genel olarak porfirik ve hiyalopilitik dokulu,
plajiyoklas, piroksen ve olivin fenokristalli olan birimin boluklar ikincil olan silise
doldurulmutur. Aglomeralar sar, krmz, gri ve kahverenginin deiik tonlarnda
olup, bazen kk blok ve akllarn sar renkli tfle, bazen de iri bloklarn gri
renkli tfle tutturulmasmdan olumu, tabakal veya ym biiminde gzlenir.
Uludere piroklastikleri ve Hanili Formasyonu iinde akm olan lavlar, akma
dzeylerini piirmi, stten ise Deveren lav ve piroklastikleri ile rtlmtr. Birim
greceli olarak Orta Miyosen yaldr.
4.4.2.8

rencik Formasyonu

alma alan G-29-d3 paftas, Yenimahalle ky.

Blgenin en gen kellerini oluturan karasal konglomera, kumta,
amurtandan olumaktadr. Stratigrafik konumuna gre birimin ya st EosenAlt Miyosen olmaldr. Birim karasal ve glsel ortamda kelmitir.
4.4.2.9

Bakacak Tepe Volkaniti

alma alan G-29-d2 paftas, Belpnar ky.

48

Andezit, dasit lav, tf ve aglomeralardan oluan birim gri, bej, yeil, siyah,
pembe renkli lavlar, alt dzeylerde masif, st dzeylerde levhams, yer yer de
domsu yap gsterirken, viskozitesinin dkl nedeniyle geni alanda yaylm
gsterir. Birimde gzlenen beyaz renkli, iri feldspatlar Deveren Volkanitlerinden
ayrlmasnda kolaylk salar. Aglomeralar gri, siyah, pembe, kahverengi renkli,
yuvarlak, yar keli, 1-30 cm. arasnda deien boyutlardaki dasit, andezit
paralarn tfle tutturulmasndan oluur. Aglomeralar, kaln katmanl yer yer masif
grnml iken tfler aglomera tabakalar arasnda bantlar halinde yer alr.
5. BRO ALIMALARI
10 Temmuz 2006-18 Temmuz 2006 tarihleri arasnda, her gn saat 9:30da
ilgili staj komisyon yelerinin gzetiminde rapor yazm ve arazi almalar Jeoloji
Ettleri Dairesinde deerlendirilmitir.
6. SONU
10 Temmuz 2006 18 Austos 2006 tarihleri arasnda jeofizik, deniz
jeolojisi, hidrojeoloji ve jeotermal enerji, sedimantoloji, metamorfizma,
ofiyolitler, volkanizma, genel tektonik ve Trkiyenin ana faylar, Trkiye
jeolojisi ve arazi ncesi arazi almalaryla ilgili temel bilgilerin verimesi ve
harita almas hakkndaki jeolojik bilgiler, verilen seminerler ve sunumlar
yardmyla hzl bir ekilde tazelendi. Daha sonra 13 gnlk arazi almalar
ile teorik bilgiler pratik bilgiler ile birletirildi. Arazi almalarnda Ankara ve
evresinin jeolojisi incelendi. Yaplan arazi almalarnda;
1. Ankara-Elmada-Irmak-Kalecik
incelendi

ve

bu

blgenin;

dolaynn
Emir

temel

jeolojisi

Formasyonu,

Elmada

Formasyonu, Ortaky Formasyonu, Keikaya Formasyonu,

Hasanolan

Formasyonu,

Akbayr

Formasyonu,

Hisarky

Formasyonu, Karada Formasyonu, Kzlrmak Formasyonu,

Eldivan Ofyolit Topluluu ve Dereky Ofiyolitli Melanjna
ayrld renelilmitir. Yaplan jeolojik kesitlerle blgenin
jeolojisi anlalmaya allmtr.

49

2. Ankara-Kazan Gven Kynde yaplan jeolojik haritalama

almasnda

blgenin;

Hanili

Formasyonu,

Gllbahae

Formasyonu,

Haymana

Formasyonu,

Formasyonu,
Formasyonu

ayraz
Kzlukur

ve

Gven

Formasyonlarn ierdii saptanmtr. ki gn sren harita

almasnda jeolojik harita yapm ve harita kullanm renilmi
oldu. Yaplan jeolojik kesitlerle blgenin jeolojisi anlalmaya
allmtr.
3. Ankara-Haymana-Polatl yresinin temel jeolojisi incelendi ve bu
blgenin; Haymana Formasyonu, Beyobas Formasyonu, Kartal
Formasyonu,

Krkkavak

Formasyonlarn

kapsad

Formasyonu
anlalmtr.

ve

Ilgnlkdere

Yaplan

jeolojik

kesitlerle blgenin jeolojisi anlalmaya allmtr.

4. Ankara-Haymana-Bala-Kzlcahamam yresinin temel jeolojisi
incelendi ve blgenin; Oulbey Dasiti, Bozda Bazalt, Riyolit,
ncik Formasyonu, zlce Bazalt, Ilcadere Volkaniti, rencik
Formasyonu ve Bakacak Tepe Volkaniti ierdii gzlenmitir.
Yaplan

jeolojik

kesitlerle

blgenin

jeolojisi

anlalmaya

allmtr.

50

7. KAYNAKLAR
Dergiler ve Belgeler

Akyrek, B., Bilginer, E., Daer, Z. ve Sunu, O., 1979 a, Haclar (K.ubukAnkara) blgesinde Alt Triyasn varl: T.J.K. Blteni c. 22, S. 2, Ankara.
Akyrek, B., Bilginer, E., Daer, Z., Soysal, Y. ve Sunu, O., 1979 b, Eldivanabanz (ankr) dolaynda ofiyolit yerleimine ilikin bulgular: J.M.O.
yaynlar, S. 9, Ankara.
Akyrek, B., Bilginer, E., atal, E., Daer, Z., Soysal, Y. ve Sunu, O., 1980,
Eldivan-abanz (ankr), Hasayaz-andr (Kalecik-Ankara) dolaynn
jeolojisi. M.T.A. Derleme No: 6741
Akyrek, B., Bilginer, E., Akba, B., Hepen, N., Pehlivan, ., Sunu, O.,Soysal, Y.,
Daer, Z., atal, E., Szeri, B.,Yldrm, H. ve Hakyemez, Y., 1984,
Ankara-Elmada-Kalecik dolaynn jeolojisi. Jeoloji Mhendislii, 20, 3146
Akyrek, B., Akba, B. ve Daer, Z., 1988, 1/100000 lekli ansama nitelikli
Trkiye Jeoloji Haritalar Serisi, ankr E-16 paftas: MTA Yaynlar,
Ankara
Bailey, E. B. Ve Mc. Callien, W. J., 1950, Ankara Melanj ve Anadolu aryaj,
M.T.A. Derg. 40, S. 12-46, Ankara
Batman, B., 1977, Haymana kuzeyinin jeolojik evrimi ve yredeki melanjlarn
incelenmesi: Doentlik Tezi 172 s., Yerbilimleri Enst., Beytepe, Ankara.
Batman, B., 1978, Haymana kuzeyinin jeolojik evrimi ve yredeki melanjn
incelenmesi I: Stratigrafi birimleri. H.. Yerbilimleri C. 8, S. 61-70.
Batman,

B., 1981, Ofiyolitli melanjn (Dereky Formasyonu) Haymana

kuzeyindeki yrede incelenmesi, H.. Yerbilimleri C. 8, 61-70.

Bilgtay, U., 1960, Hasanolan-Ankara civarnn jeolojisi MTA Dergisi, No: 54,
Ankara
Bingl, E., Akyrek, B. Ve Korkmazer, B., 1973, Biga Yarmadasnn jeolojisi ve
Karakaya Formasyonunun baz zellikleri. Cumh. 50. yl Yerbilimleri
Kongresi tebliler dergisi M.T.A yaynlar S. 70-76.
Calvi

S.W. ve Kleinsorge, H., 1940, Geologische und hydrologishe

Beobachtungen ber zent ralanatonishe Ova. MTA, 19, 186-212.

51

algn, R., Pehlivanolu, H., Ercan, T. ve engl, M., 1973, Ankara civar jeolojisi
M.T.A. Derleme No: 6487.
apan, U. Z. ve Buket, E., 1975, Aktepe-Gkdere blgesinin jeolojisi ve ofiyolitli
melanj TJK Blt. 18/1, 11-16.
Erentz,C., 1975, 1/1 500.000 lekli Trkiye Jeoloji Haritas ve izahname Ankara
Paftas, MTA Yaynlar, Ankara.
Erk, A. S., 1977, Ankara civarnda gen Paleozoyikin Kulm fli formasyonu.
M.T.A. Dergisi No: 88, S. 73-93, Ankara.
Erk, A. S., 1980, Ankara flii. Tbitak VII. Bilim Kongresi Teblileri zeti, S. 16
Erol, O., 1956, Ankara gneydousundaki Elmada ve evresinin jeoloji ve
jeomorfolojisi zerinde bir aratrma. M.T.A Yaynlar Seri. D., No: 9,
Ankara.
Ketin, ., 1962, 1/500.000 lekli Trkiye Jeoloji haritas ve izahnamesi Sinop
paftas,MTA yaynlar, Ankara
Norman, T., 1972, Ankara Yahtihan blgesinde st Kretase-Alt Tersiyer istifinin
stratigrafisi, TJK Blt., Cilt 15, 2. Sayfa, 180-276, Ankara.
Norman, T., 1973, Ankara Melanjnn yaps hakknda. Cumh. 50. yl Yerbilimleri
Kongresi tebliler dergisi M.T.A. yaynlar S. 77-94, Ankara.
nalan, G., 1981, Ankara gneybatsndaki Ankara Melanjnn srtatigrafisi;
Anadolunun jeolojisi simpozyumu.TJK yayn,S. 46-52, Ankara.
nalan, G., Yksel, V., Tekeli, T., Gnen, O., Seyirt, Z. ve Hseyin, S., 1976,
Haymana-Polatl yresinin st Kretase-Alt Tersiyer stratigrafisi ve
paleocorafik evrimi; T.J.K. Blt. 19/2, S. 159-176, Ankara.

Yaynlamam Eserler
Birgili, ., Yolda, R. ve nalan, G., 1975, ankr-orum Havzasnn jeolojisi ve
petrol olanaklar: MTA Derleme No: 5621 (yaynlanmam)
Akyrek, B., Bilginer, E., Akba, B., Hepen, N., Pehlivan, ., Sunu, O.,Soysal, Y.,
Daer, Z., atal, E., Szeri, B.,Yldrm, H. ve Hakyemez, Y., 1982,
Ankara-Elmada-Kalecik dolaynn jeolojisi. M.T.A. Derleme No: 7298
(yaynlanmam)

52

Hakyemez, Y., Barkurt, M. Y., Bilginer, E., Pehlivan, ., Can, B., Daer, Z. ve
Szeri, B., 1986, Yaprakl-Ilgaz-ankr-andr dolaynn jeolojisi, MTA
Derleme No: 7966 (yaynlanmam)

53

8. EKLER

54