Biuletyn Instytutu Zachodniego

Seria Specjalna Uchodcy w Europie

Kanclerz Angela Merkel w ogniu krytyki
Piotr Kubiak
Problem masowej imigracji z krajw pnocnej Afryki i Bliskiego
Wschodu do Europy dotyka Niemcy w sposb szczeglny.
Splot czynnikw natury ekonomicznej i spoecznej powoduje,
e Niemcy jawi si jako jeden z najbardziej atrakcyjnych
krajw Unii Europejskiej. Dodatkowo kanclerz Angela Merkel
wykonaa szereg yczliwych gestw w kierunku imigrantw,
zachcajc ich tym samym do przybycia. Jednak skala
zjawiska i pitrzce si problemy zwizane z masowym
napywem do Niemiec imigrantw powoduj, e akceptacja
polityki otwartych drzwi ma swoje granice. W ostatnich
tygodniach w RFN nasilia si dyskusja pomidzy zwolennikami
dalszego przyjmowania cudzoziemcw z Bliskiego Wschodu i

Nr 193/2015
191015
INSTYTUT ZACHODNI
im. Zygmunta
Wojciechowskiego
Pozna

Afryki

Pnocnej

osobami

opowiadajcymi

si

za

ograniczeniem masowego napywu imigrantw. Kanclerz A.

Merkel znalaza si w ogniu krytyki, nie tylko ze strony czci
opozycji, ale rwnie tej pyncej z szeregw koalicji i wasnej
partii. Jakie zatem konsekwencje polityczne moe mie obecny
kryzys imigracyjny? Czy oznacza on zmierzch dominujcej
pozycji A. Merkel na niemieckiej scenie politycznej? A moe

Redakcja:
Marta Gtz
Radosaw Grodzki
Krzysztof Malinowski
Korekta:
Hanna Ranek

wzmagajce si protesty spoeczne zdopinguj kanclerz do

zmiany dotychczasowego kursu, podobnie jak to miao miejsce
w wypadku odejcia wiosn 2011 r. pod wpywem katastrofy
w Japonii i spoecznych obaw przed konsekwencjami awarii
elektrowni atomowej od lansowanej przez rzd chadeckoliberalny polityki zmierzajcej do wyduenia dziaalnoci
elektrowni

atomowych,

niezadowolenia?

do

zdyskontowania

rosncego

Pod kierunkiem A. Merkel CDU przesza znaczne przeobraenia (tzw. modernizacj),

pozbywajc si wizerunku Unii starszych panw. CDU staa si nowoczesn parti
oglnospoeczn,

gotow

stawi

czoa

wyzwaniom

wspczesnego

wiata.

Modernizujca si CDU dostrzega take potrzeb wikszego otwarcia si na

imigrantw. Lansowany przez A. Merkel kurs modernizacyjny natrafia w niektrych
aspektach na opr czci rodowisk w partii (najczciej partyjnych konserwatystw),
lecz dotychczas kanclerz wychodzia z opresji obronna rk, a po 2010 r. jej
przewodnia pozycja w partii nie podlegaa dyskusji. Jako szef rzdu A. Merkel nie
unikna bdw, ale to wanie popularno pani kanclerz staa si wanym
elementem sukcesu wyborczego chadecji odniesionego w ostatnich wyborach do
Bundestagu (22 wrzenia 2013 r.). Zwycistwo

to byo jednak niepene, gdy w

miejsce oczekiwanego przed wyborami rzdu z liberaami, trzeba byo powoa rzd
wielkiej koalicji CDU/CSU-SPD, w ktrym A. Merkel niejednokrotnie musiaa agodzi
napicia pomidzy liderami dwch pozostaych partii. Rwnoczenie ze strony
prawego skrzyda CDU pojawio si coraz wicej gosw domagajcych si
zrewidowania stanowiska kierownictwa partii w stosunku do eurosceptycznej
Alternatywy dla Niemiec, ktra przez CDU bya ignorowana. Partyjni konserwatyci
obawiali si, e rosnce w si nowe ugrupowanie moe przycign do siebie cz
konserwatywnych dziaaczy CDU, niezadowolonych z modernizacyjnego kursu, jaki
obraa partia pod kierunkiem A. Merkel.
Mimo narastajcych trudnoci zwizanych z zaopatrzeniem i przede
wszystkim zakwaterowaniem coraz wikszej grupy imigrantw, zaniepokojenia
lokalnych spoecznoci, zwaszcza w Bawarii, gdzie przygraniczne gminy byy
zalewane przez przekraczajcych granic z Austri imigrantw kanclerz A. Merkel
lansowaa w kraju kurs proimigracyjny. Podkrelaa, e nie ma alternatywy dla tego
kursu i wierzy, e Niemcy s w stanie zrealizowa t polityk, co znalazo wyraz w
uywanym przez ni sloganie Wir schaffen das!. W konsekwencji nastpi spadek
notowa kanclerz w rankingu popularnoci politykw. Wedug sonday Politbarometer
przeprowadzonych przez orodek Forschungsgruppe Wahlen o ile jeszcze w sierpniu
kanclerz A. Merkel otwieraa list politykw cieszcych si najwikszym zaufaniem,
obecnie spada na czwarte miejsce.
Spoeczestwo

niemieckie

jest

kwestii

imigrantw

podzielone,

kontrowersje wystpuj w obu partiach wielkiej koalicji. Zwolennicy dalszego otwarcia

na imigrantw odwouj si do argumentw moralnych, uwypuklaj wartoci
chrzecijaskie, mwic o zobowizaniach wobec ofiar wojny, ktrym trzeba pomc.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

W obliczu trudnoci zwizanych z realizacj polityki imigracyjnej przez Ministerstwo

Spraw Wewntrznych, nadzr nad kwestiami zwizanymi z imigrantami znalaz si
bezporednio pod nadzorem Urzdu Kanclerskiego. W tym celu 7 padziernika
powoano koordynatora ds. uchodcw, ktrym zosta szef Urzdu Kanclerskiego
Peter Altmaier, co wiadczy o priorytetowym potraktowaniu kwestii imigrantw przez
pani kanclerz. Polityka otwarcia na imigrantw cieszy si nadal poparciem czci
chadecji, ma take silne wsparcie ze strony Kocioa katolickiego (wypowied
arcybiskupa Kolonii). Za kontynuowaniem dotychczasowego kursu zdecydowanie
opowiadaj si opozycyjne partie Zielonych i Die Linke, a take wikszo koalicyjnej
SPD.
Front zwolennikw ograniczenia napywu emigrantw i zaostrzenia polityki
azylowej rekrutuje si z sympatykw rnych ugrupowa, zarwno opozycyjnych (w
tym przede wszystkim opozycji pozaparlamentarnej o orientacji prawicowej), jak i
koalicyjnych. Najostrzej przeciwko polityce kanclerz Merkel wystpuj czoowi politycy
Alternatywy dla Niemiec (m.in. wspprzewodniczcy partii Jrg Meuthen czy te
zastpca przewodniczcego Alexander Gauland), ktrzy w swoich wypowiedziach
wzywaj do rewizji polityki imigracyjnej, a nawet do ustpienia ze stanowiska A.
Merkel. Partia stara si od nowa profilowa w opozycji do kursu imigracyjnego rzdu.
Dziki kryzysowi imigracyjnemu AfD ronie w si po lipcowym kryzysie i rozamie w
partii, zwizanym z odejciem jednego z trzech przewodniczcych partii Bernda
Luckego. W badaniach sondaowych (Politbarometer) poparcie dla AfD wzroso z 3%
w sierpniu do 6% na pocztku padziernika. Rwnie ruch spoeczny PEGIDA (i jego
lokalne odmiany), demonstrujcy przeciwko islamizacji Niemiec i Europy, a take
przeciwko polityce imigracyjnej, w rok od powstania odnotowa zwikszenie
zainteresowania. Mona rwnie zauway wzrost radykalizacji ruchu. wiadczy o
tym atrapa szubienicy z zarezerwowanym miejscem dla kanclerz Angeli Merkel i
wicekanclerza Sigmara Gabriela (SPD)

niesiona 12 padziernika podczas

demonstracji PEGID-y w Drenie.

Take ze strony obu wielkich partii koalicyjnych pojawiaj si pierwsze oznaki
zniecierpliwienia. O ile ostrone wypowiedzi prominentnych politykw, jak ministrowie
Wolfgang Schuble i Thomas de Maizire, postulujce ograniczenie napywu
uchodcw pokazuj, e nawet na szczytach CDU nie ma jednomylnoci w kwestii
imigrantw, o tyle na odbywajcych si za zamknitymi drzwiami posiedzeniach frakcji
parlamentarnej CDU/CSU i na spotkaniach z politykami niszego szczebla kanclerz
Merkel musi zmaga si z fal krytyki. Silny sprzeciw wobec polityki rzdu pynie
przede wszystkim ze strony dziaaczy CDU z tzw. nowych krajw federacji, gdzie

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

widz oni zaniepokojenie lokalnych spoecznoci napywem imigrantw, ponadto

dostrzegaj zagroenie ze strony AfD, silnej zwaszcza na wschodzie Niemiec. Take
ze strony socjaldemokratw, wspierajcych dotychczas lini kanclerz Merkel, pojawiy
si powane gosy, domagajce si wyjcia z impasu i ograniczenia napywu
imigrantw.
Jednak na gwnego krytyka oficjalnej linii rzdu w sprawie uchodcw wyrs
przewodniczcy CSU Horst Seehofer. Jako premier Bawarii H. Seehofer jest bardzo
dobrze zaznajomiony z problemem masowego napywu uchodcw i nastrojami
spoecznymi. Dla Seehofera kryzys imigracyjny sta si okazj dla wzmocnienia swej
pozycji w regionie i w onie wielkiej koalicji, nadszarpnitej kiepskim wynikiem CSU w
ubiegorocznych wyborach do Parlamentu Europejskiego. Premier Bawarii jest znany
ze swych kontrowersyjnych wypowiedzi. We wrzeniu H. Seehofer wbrew stanowisku
rzdu federalnego popar polityk wobec imigrantw wgierskiego premiera Victora
Orbna, zapraszajc go do Monachium. Nastpnie domaga si zamknicia dla
imigrantw granic Niemiec. Na pocztku padziernika, w obliczu narastajcego
napywu imigrantw do Bawarii i coraz trudniejszej sytuacji z ich aprowizacj, Seehofer
zapowiedzia, e w ramach prawa do obrony koniecznej (Notwehr) imigranci bd
zawracani znad granicy z Austri lub od razu odsyani w gb Niemiec. Jednoczenie
domaga si od kanclerz Merkel okrelenia grnej granicy liczby imigrantw, jak
Bawaria moe przyj. Zagrozi nawet zoeniem skargi na rzd do Federalnego
Trybunau Konstytucyjnego. Seehofer w obliczu protestw spoecznych i naciskw ze
strony samej CSU, jak rwnie spadku wasnych notowa i moliwej perspektywy
ustpienia z urzdu premiera Bawarii na rzecz Markusa Sdera, gotw by ryzykowa
konflikt z rzdem federalnym. Podczas przemwienia w bawarskim Landtagu (13
padziernika) wezwa kanclerz Merkel do bardziej stanowczych dziaa w kwestii
imigrantw, podkrelajc, e bez ograniczenia ich napywu nie moe by mowy o
powodzeniu integracji. Zwrci przy tym uwag, e od pocztku wrzenia do samej
tylko Bawarii trafio 300 tys. imigrantw (z ktrych cz rozesana zostaa do innych
krajw federacji).
Osobn kwesti jest liczba imigrantw, ktra trafia do Niemiec w 2015 r.
Pocztkowe szacunki niemieckiego ministerstwa spraw wewntrznych mwiy o 800
tys., ostatnie doniesienia medialne mwi ju o 1,5 mln osb. Na tej podstawie
minister ds. rodziny Manuela Schwesig (SPD) podkrelia, e w przyszoci naley
oczekiwa przybycia do Niemiec ok. 7,3 mln kobiet i dzieci, ktre bd prbowa
dotrze do Niemiec w ramach akcji czenia rodzin. Tymczasem kanclerz A. Merkel

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

unika odpowiedzi na pytanie o liczb uchodcw, ktrzy przekroczyli w tym roku

granic Niemiec.
15 padziernika Bundestag (a dzie pniej Bundesrat) uchwali nowelizacj
prawa azylowego. Przewidziano m.in. moliwo wyduenia czasu pobytu uchodcw
w orodkach do szeciu miesicy, wykrelono z listy krajw zagroonych Albani,
Kosowo i Czarnogr, co oznacza, e uchodcy stamtd nie mog liczy na azyl w
RFN. W ten sposb wadze chc zmniejszy liczb imigrantw, ktrzy przybyli do
Niemiec ze wzgldw ekonomicznych. Pakiet przyjtych ustaw przewiduje take
wzmoenie nacisku na szybsz integracj imigrantw, a take wiksze wsparcie
finansowe ze strony federacji dla wadz na szczeblu lokalnym. Nowelizacj poparo
475 posw partii koalicyjnych. Kanclerz A. Merkel, ktra wzywaa do poparcia pakietu
ustaw, podkrelia, e jest to wany krok, ale potrzeba jeszcze wicej, aby upora si
z problemem. Naley przy tym zaznaczy, e przyjty przez Bundestag pakiet ustaw
spotka si ostr krytyk ze strony lewicowej opozycji, jak rwnie organizacji praw
czowieka. Nowe prawo wejdzie w ycie z dniem 1 listopada.
Obecna debata wok kryzysu imigracyjnego zbiega si z pocztkiem
kampanii wyborczych przed zaplanowanymi na marzec 2016 r. wyborami krajowymi w
Badenii-Wirtembergii, Nadrenii-Palatynacie i Saksonii-Anhalt. Jej nastpstwa mog
rzutowa na wyniki wyborw krajowych. Z jednej strony wida wzrost poparcia dla AfD,
ktra ma szans przekroczy granic progu wyborczego we wszystkich trzech krajach.
Wedug najnowszego sondau orodka INSA przeprowadzonego na zlecenie
dziennika Bild-Zeitung, gdyby wybory w Badenii-Wirtembergii odbyway si teraz, AfD
uzyskaaby 8% poparcia. Zwyciyaby CDU (40%) przed Sojuszem 90/Zielonymi
(24%) i SPD (16%). W tej sytuacji dotychczasowa koalicja Zieloni-SPD utraciaby
wikszo i konieczne byoby powoanie nowej koalicji, najpewniej z udziaem CDU. W
Saksonii-Anhalt, gdzie nie brakuje krytykw dotychczasowego kursu wewntrz CDU,
prawdopodobne jest utrzymanie si u wadzy wielkiej koalicji. W ostatnich dniach
gono byo o wystpieniu z szeregw SPD nadburmistrza Magdeburga Lutza
Trmpera, ktry nie zgadza si z oficjaln lini partii w sprawie imigrantw.
Niemiecka debata wok imigrantw pokazuje, e polityka oparta nawet na
najbardziej szlachetnych pobudkach powinna uwzgldnia nastroje spoeczne. Wydaje
si, e tym razem kanclerz A. Merkel nie wyczua zmieniajcego si nastawienia opinii
publicznej, co ju kosztowao j utrat zaufania czci spoeczestwa. Jednake ju
wiele razy w przeszoci kanclerz Merkel bya obiektem masowej krytyki, lecz potrafia
odzyska zaufanie i jeszcze umocni sw pozycj. Tym razem jednym z takich dziaa
jest wspomniane zaostrzenie prawa azylowego stanowice wany krok w kwestii

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5

uregulowania problemu uchodcw. Dlatego mona zaryzykowa tez, e obecny

kryzys zaufania do kanclerz Merkel moe mie charakter chwilowy.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Tekst powsta w ramach Serii Specjalnej Biuletynw IZ powiconej biecym problemom

masowych migracji ludnoci z terenw objtych konfliktami do Europy. Prezentowane
zagadnienia obejmuj kwestie skutkw spoecznych, percepcji i nastawienia opinii publicznej,
oraz wyzwa politycznych i ekonomicznych zwizanych z napywem uchodcw w Niemczech,
Polsce, a take innych krajach Europy. Kolejne numery Biuletynu bd przybliay te kwestie z
rnych perspektyw.

Piotr Kubiak - historyk, adiunkt w Instytucie Zachodnim, zainteresowania badawcze: dzieje

Niemiec w XIX i XX w., ewolucja niemieckiego systemu partyjnego.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 6