PROTENLERN GENEL

ZELLKLER VE
LEVLER
Do. Dr. Nurzen SEZGN

PROTENLER
Organizmada en yksek oranda bulunan
makromolekller

% 70 su
% 15 protein
% 15 dier

Total hcre arl

Amino asitlerin lineer polimerleri

C, O, H, N, S

N ierii % 16

Proteinlerin fonksiyonlar

Enzimler

Transport (Hb, HDL,transferrin, seruloplazmin,

albumin)

Sinir impuls iletimi (nrotransmitter, glutamat...)

Kaslma (miyozin, aktin, kas prot.)

Koruyucu (keratin, phtlama prot, fibrinojen, Igler)

Hormon (insulin, glukagon...)

Depo protein (ferritin, myoglobin...)

Yapsal protein (kollajen, elastin...)

Proteinlerin Snflandrlmas

I. ekilsel

Fibrz Proteinler

Suda erimez
ekilsel olarak dayankl

uzun lifli
yapsal destek grevi

Globuler Proteinler

Suda eriyebilen
kresel

nemli dinamik fonksiyonlar

Proteinlerin Snflandrlmas

II. Bileimlerine Gre

Basit Proteinler
Albumin, keratin (yalnzca aa ierirler)

Bileik (konjuge) Proteinler

Protein olmayan (prostetik) grup ierirler

Kh ierenler glikoprotein

Lipid ierenler lipoprotein

Metal ierenler metalloprotein

Fosfoprotein., hemoprotein ....

PEPTDLER
Lineer

amino asit polimerleri

Amino

asitlerin (20 aa) -amino ve -karboksil

gruplarnn peptid balar ile birbirlerine
balanmasyla oluurlar

Peptid Ba

-CN
H

Amid Ba
(kovalent ba)

Peptid Ba Oluumu
R1

Karboksil
grup

Amino
grup

R2

R1

Peptid
Ba

R2

Peptid Ba Oluumu
H

CH3

H3N+ CH COO-

H3N+ CH COO-

GLSN (Gly)

ALANN (Ala)

kondenzasyon
reaksiyonu

H3

N+

H2O
O

Peptid Ba

CH3

_
CH C N CH COO

H
Glisilalanin (Gly-Ala)

DPEPTD: GLSLALANN

Glisin

Alanin

Cterminal

N-terminal
Peptid
ba

Glisilalanin

Amid grubu dzlemi

su

Peptid ba

Ksmi ift ba zellii

Fizyolojik pHda polar fakat yksz

Ba etrafnda rotastyon kstl

Trans konfigurasyonunda

lineer polimerler:

H2N (

Amino asitler )nCOOH

Dipeptid, tripeptid

Oligopeptid

Polipeptid (10-100 aa)

protein

Proteinlerin yaplarndaki balar

Kovalent balar
Peptit balar
Dislfit balar

Kovalent olmayan balar

Hidrojen balar

yon balar
Hidrofob balar (apolar balar)

Peptidlerin zellikleri
Amino-terminal
N-terminal (sol)

(CH3)2

CH

Karboksi-terminal
C-terminal (sa)

CH3

CH2 O
HCOH
CH2 O
CH2
+
C

NH
CH
-COO
H3N CH C NH CH Tripeptid: Fenilalanil lsil - treonin (Phe-Leu-Thr)
Rezid (amino asit art): Peptid/protein yapsna
katlan amino asit
Adlandrma: N-terminal(1)

C-terminal(n)

H2N (

)nCOOH (lineer polimer)

(polipeptid zincir)

Her proteinin spesifik bir

fonksiyonu vardr
Biyolojik fonksiyonlar,
3 boyutlu yapya baldr
3 boyutlu yap, lineer polimerlerin ok farkl ekillerde
katlanmas ve kvrlmasyla oluur

Protein yap eitleri

1.

Primer yap

2.

Sekonder yap

3.

Tersiyer yap

4.

Kuaterner yap

1. Primer Yap

Aaler peptid balaryla

kovalent baldr

Peptid balar

yksek sda uzun sre

kuvvetli asit veya bazlarla

Enzim (tripsin vb)

Kimyasal (siyonejen bromr)

2. Sekonder Yap
Polipeptid omurgasndaki genellikle dorusal
dizilite birbirine yakn aa.lerin boluktaki
dzenlenimine sekonder yap denir
Polipeptid zinciri tekrarlayan hidrojen
balaryla korunan dzenli bir yapda bklr

2. Sekonder Yap
a)

helix

b)

krmal tabaka

c)

dn

d)

Geliigzel kvrmlar

Spersekonder yaplar

a) - helix

Prolin yapy bozar

b- Beta krmal tabaka

Polipeptid zinciri zig zag yaparak uzun ekseni boyunca gerilir

c -Beta dn

Polipeptid zincirlerinin skk molekller haline gelmesine yardmc

olur. H balar ve iyonik balarla stabilize olur, sklkla protein
yzeyine yakn bulunur

3. Tersiyer Yap
Peptid zincirinin uzayda kendi zerine daha ileri
derecede katlanp bklerek skk bir biim almasn
ve bylelikle younlamasn salar
Globler proteinlerde grlr
Primer yapda birbirinden uzak yaplar bir araya gelir

4. Kuaterner (Drdncl) Yap

Monomerik protein
Multimerik protein
ki veya daha fazla
polipeptid alt birimleri
Alt birimler
Benzer/farkl
Baml/bamsz

Baz Protein Yaplar

Protein
nslin
Miyoglobin
Albmin
glutamat
dehidrojenaz
(GDH)

AA
says

Zincir
says

5700

51

16 890

153

66 000

550

1 000 000

8300

40

Molekl A

Protein Denatrasyonu
Peptid balar hidroliz olmadan protein yapsnn zlp disorganize
olmas

Is

Organik zcler

Mekanik kartrma

Kuvvetli asit/bazlar

Deterjanlar

Kurun ve civa gibi ar metaller

Denatre protein kelir

Renatrasyon

Fibrz Proteinler
Spiral veya heliks eklinde kvrlm,(kovalent ve H
balaryla apraz balanm) zincirlerden oluurlar
Suda erimez
Kendine zg fakat basit yaplar sayesinde mekanik
zellik gsterir
Kollajen, Elastin, Keratin

Kollajen: Birbirine sarlm 3 polipeptid

zinciri (l heliks)nden oluur
Memelilerde total proteinin
%30unu tekil eder
Gly,Ala,Pro,Lysden
zengindir, OHPro,
OHLys
Proteolitik
enzimlere
kar direnlidir

B
A

Kollajen

Tropokollajen, z helezon
Birok farkl genetik tip

Karbonhidrat ierir
Gly-X-Y

Yksek ekme gc
Lifler arasna yerlemi hidroksiapatit kristalleri sertlii verir

Kollejenaz

Scorbt

Ehler Danlos

Osteogenez Imperfekta

Elastin

Lastik benzeri zellik

Kan damarlar duvarlar, akcier

Glisin ve alaninden zengin

Lizin , prolin, Hyp ok , OHLys yok

Karbonhidrat iermez

Farkl genetik tipleri yok

1 antitripsin ntrofil elastaz inh

eksiklii - amfizem

Keratin

Dayankllk ve esneklik kazandrr

Hidrofobik kalntlar ve dislfid apraz

balarndan zengindir

Sa, trnak

helix

Globler proteinler
Skca katlanm helezon eklinde polipeptid
zincirlerden oluur
Elips, kre
rnek: Albumin, Miyoglobin, Hemoglobin

Globler proteinler

Sentez, transport, metabolizma, savunma gibi

kimyasal fonksiyonlarn ou enzimler, transport
proteinleri, baz peptid hormonlar ve Igler gibi

globuler proteinler ile olur

Katlanm polipeptidler

Helix, Beta tabaka, geliigzel kvrm

oul domenler

OKSJEN BALAYAN PROTENLER

(HEMOGLOBN ve MYOGLOBN)

Normal insan hemoglobinleri

Hb tipi

Tetramerik yap

Adult (Yetikin)

Yenidoan

Adult
Hb A
Hb A2

2 2 (2 alfa, 2 beta)
22 (2 alfa, 2 delta)

% 95-98
% 2-3

% 20-30
% 0.2

Fetal
Hb F

22 (2 alfa, 2 gama)

<% 1

% 80

Embriyonik
Gower 1
Gower 2
Hb Portland

22 (2 zeta, 2 epsilon)
22 (2 alfa, 2 epsilon)
22 (2 zeta, 2 epsilon)

0
0
0

0
0
0

Hemoglobinopati
Hemoglobinopati, hemoglobin moleklndeki

globin zincirlerinden birinin yapsnda

bozuklua yol aan bir genetik bozukluktur

Hemoglobinin biyolojik fonksiyonu deimitir