Tekst za pano

Istorija
Za Albance se veruje da su potomci Ilira, misterioznog plemena nejasnih etnikorasnih korena ili indoevropskog naroda koji se oko 1000 godine p.n.e. pojavio kao
autohtoni narod Zapadnog Balkana.
Prvi Albanci u Bosnu i Hercegovinu dolaze u vrijeme osmanske vladavine,
protjerani tekim ekonomskim, politikim i drutvenim stanjem u svojoj domovini.
Najvie ih dolazi iz sjeverne Albanije. U BiH ive kao stoari, zemljoradnici, vjeti
trgovci, graniari, i vrlo brzo se asimiliraju s domaim stanovnitvom. Mnogi se
mladi Albanci ene lokalnim enama i tako se stapaju sa stanovnicima BiH.
Albanci su i tada sauvali imena svoga roda. Tako danas imamo prezimena
izvedena od albanskih rodova, poput: Gega ili Gegi, Toska ili Toski, Arnaut ili
Arnautovi, Buatlija ili Buatli i mnoga druga. . Ponovni val albanskih
doseljenika zapljusnuo je BiH u vrijeme postojanja Socijalistike Federativne
Republike Jugoslavije (SFRJ), kada je veliki broj Albanaca, zbog tekih ivotnih
uslova u domovini dolazio u BiH. Albanci su u to vrijeme naseljavali gradove
Sarajevo, Tuzlu, Zenicu, Banja Luku, Doboj, Brko, Bijeljinu, Mostar i Trebinje.
Prema popisu stanovnitva iz perioda austrougarske vladavine, 1910. godine,
zabiljeena su 273 stanovnika BiH koji su govorili albanski jezik. Godine 1931. taj
broj iznosio je 890, a po posljednjem popisu stanovnitva u BiH 1991. godine,
taj broj je povean na 4.925 stanovnika.
ura Kastriot Skenderbeg
ura Kastriot Skenderbeg (alb. Gjergj Kastrioti Sknderbeu; Sina, 6. maj 1405
Lje, 17. januar 1468) bio je albanski nacionalni heroj, srpskog porekla iz vremena
otpora albanskih plemena turskim osvajaima i islamizaciji.
Prema Gibonu,Kastriot(i)i vode poreklo od starog srpskog bratstva Branilovia
(Branila) iz Zete. Skenderbegov deda je doselio u Janjinu u Epir kao srpski
kefalija. Skenderbegov otac, Jovan Kastriot nazvao se princ Epira, koji je
ukluivao Mat, Kroju, Mirdita i Diber. Negova majka Vojislava, bila je princeza
srpskog porekla, iz porodice Tribalda(koji su doli iz oblasti dananje Makedonije),
ili iz plemike porodice Muzaka. Jovan Kastriot je bio meu prvima koji se
suprotstavio upadima Bajazita I, meutim, njegov otpor nije imao gotovo nikakav
efekat. Sultan ga je naterao da plaa danak, a da bi osigurao vernost arbanakih
plemia, Turci su odveli uraa zajedno sa njegovom braom kao taoce.
Zbog borbe protiv Osmanlija prvo ga je glorifikovala katolika crkva (iako je u
delu svog ivota bio i musliman i pravoslavac), a ubrzo i slovenski narodi sa
Balkana koji su ga smatrali svojim nacionalnim herojem. Krajem 14. veka
osvajaki muslimanski Turci monog Otomanskog Carstva su zaposeli Balkan, a
Albaniju 1468. godine, i pored estokog otpora pod vostvom ora Kastriotija
Skenderbega /Iskender Beya - gospodara Alexandra = "zmaja od Albanije"/,
najhrabrijeg borca protiv albanskog potinjavanja osvajau. U pogledu albanskog
1

identiteta, Skenderbegov ustanak i trajan otpor otomanskom osvajau doprinose

kolektivnom portretu Albanaca - oni se izdvajaju kao ljudi koje odlikuje
slobodarska svest i ustaniki duh, zajedno sa nepopustljivom ratobornou.

Albanska gastronomija
Na albansku kuhinju su jedinstveno uticale turska, grka, sirijska i italijanska
kuhinja. Albanska gastronomija je poznata po visokoj nutritivnoj vrednosti i
izvanrednom ukusu. Albanci uivaju u raznovrsnim predjelima, supama, jelima sa
kiselim kupusom, orbama, pitama, pilavima i poslasticama. Glavni obrok kod
Albanaca je ruak, koji se obino sastoji od glavnog jela - lagano kuvanog /obino
jagnjeeg ili juneeg/ mesa i salate od sveeg povra, kao to su paradajz,
krastavac, zelena paprika, masline i feta ili obanski sir. Salata je zainjena
maslinovim uljem, siretom i solju. Morski specijaliteti i jela od ribe su esti u
primorskim podrujima Jonskog i Jadranskog mora, kao i albanskim mestima na
jezerima /Dra, Vlora, Skadar, Pogradec i Saranda/.
Meu omiljenim bezalkoholnim piima Albanaca su boza /osveavajue pie
pripremljeno od kukuruza/, koja se pije u severnoj Albaniji, posebno u Kuksu, kao
i"rehani" /pie od soka od groa/, koje je tipino za centralni deo
Albanije.Skenderbeg je uveni albanski konjak izuzetnog ukusa.
Jagnjetina sa sosom od jogurta (Tav Kosi)
Recept za 4 osobe :
1,5 kg jagnjeeg mesa
4 kaike maslaca - 1/2 pakovanja
2 kaike pirinca
So, biber
Sos od jogurta :
1 kaika brana
4 kaike maslaca - 1/2 pakovanja
2 litre jogurta
5 jaja
So, biber
Meso isei na 4 dela /u obliku u kome e kasnije biti poslueno/, posoliti, posuti
biberom i pei u rerni na srednjoj temperaturi, uz dodavanje polovine maslaca i
povremeno polivanje sokom od peenja. Kada je meso do pola ispeeno, dodati
pirina, izvaditi ga iz rerne i ostaviti napolju, pa pripremiti sos od jogurta : meati
brano i maslac dok smesa ne postane glatka. Dodati jogurt, so, biber i jaja i sve
2

dobro izmeati, pa na kraju dodati brano. Sos sipati u tepsiju oko mesa i sjediniti
ga sa komadima mesa. Pei na temperaturi oko 200 C oko 45 minuta. Sluiti
jagnjetinu sa jogurtom toplu. Tav Kosi - jagnjetina sa jogurtom je jedan od
najpoznatijih i omiljenih tradicionalnih specijaliteta Albanije.

Pria o orlu
Mladi je lovio u planinama. Orao na nebu nad njim se spustio na vrh stene. Bio je
izuzetno veliki i drao je zmiju u kljunu. Posle nekog vremena orao je odleteo sa
stene na kojoj se nalazilo njegovo gnezdo. Mladi se popeo na vrh stene,
ugledavi mladunca orla koji se igrao sa mrtvom zmijom. Medjutim, zmija
zapravo nije bila mrtva ! Iznenada se pokrenula i otkrila svoje zube, kojima se
spremala da ugrize orlia i ubrizga mu smrtonosni otrov. Mladi je brzo izvukao
svoj luk i strelu i ubio zmiju. Tada je uzeo mladue orla i krenuo prema svom
domu. Ubrzo je uo snano zujanje krila velikog orla."Zato si oteo moje
mladunce ?" uzviknuo je orao. "Mladunce je moje, jer sam ga spasio od zmije koju
ti nisi usmrtio", odgovorio je mladic.''Vrati mi mog orlia, a ja u te nagraditi
otrinom vida i snagom mojih krila. Postae nepobediv i zvae te mojih
imenom !" Mladi je vratio orlu mladune. Kada je orli porastao, uvek je leteo
iznad glave mladia, sada odraslog oveka, koji je svojim lukom i strelom ubio
mnoge divlje zveri u umi i koji je svojim maem posekao mnotvo neprijatelja
svoje zemlje. Tokom svih ovih dogadjaja je orao verno motrio na mladia i titio
ga.
Zadivljeni hrabrim podvizima lovca, stanovnici drave su ga izabrali za kralja i
nazvali ga "albanskim", to znai "sin orla". Njegovo kraljevstvo je poznato kao
Albanija ili "zemlja orlova".
Albanska narodna nonja
Albanska narodna nonja je tradicionalna odea koju nose Albanci. Poput
stanovnika drugih zemalja Balkana, tradicionalno odevanje Albanaca ima svoje
posebne grane, sa vie od 200 razliitih vrsta narodne nonje i originalne odee
na podruju itave Albanije. Razlog je podela albanske drave u drevnim
vremenima i tokom srednjeg veka. Fustanella ili albanska suknjica je bila
uobiajeni deo muke odee u Albaniji do 1400. godine. U seoskim podrujima
Albanije mnogi jo uvek nose fes, tradicionalnu tursku kapu, kao i ivopisne
pojaseve. ene u Albaniji nose izvezene bluze turskog stila, sa irokim
pantalonama /alvarama/. Muka nonja iz Malesije se sastoji od uskih vunenih
/ojanih/ pantalona sa crnim ukrasom od gajtana, vunene kecelje sa konim
pojasom, prebaenim preko nje i svilenog haljetka /jakne/ dugih tamno crvenih
rukava sa belim prugama. Kaput sa dugim rukavima se nosi preko haljetka,
zajedno sa spoljnom jaknom kratkih rukava /dzurdin/. Glava i vrat se pokrivaju
belom tkaninom.

Tradicionalnu ensku nonju June Albanije ini bluza sa irokim manetnama,

izraena od materijala koji se slae sa izvezenim haljetkom. Naboran ipon se
nosi ispod itave suknje, kao i sloeno izvezena kecelja, koja pojasom upotpunjuje
nonju. Zlatni lanci se sputaju oko enskog vrata i slivaju se do pojasa, do depa
na desnoj strani, u kome su prikupljeni. Marama prekriva kosu albanske ene. Na
severu Albanije, rukavi bluze su iroki, sa ipkanim vezom na obodima. Vez na
kecelji je sloen, ali se znatno razlikuje po stilu od veza u Junoj Albaniji. Dukati se
nose na glavi i u nekoliko nizova oko vrata. Glavni ukras enske albanske nonje
je ivopisan jelek, koji se nosi preko odee.
Zastava Albanije je crvena baza sa crnim dvoglavim orlom u sreditu. Vodi
poreklo od slinog grba (peata) era Kastriota Skenderbega, iz 15. veka, koji je
vodio pobunu protiv Osmanskog carstva koje je rezultovalo kratkom
nezavisnou Albanije od 1443. do 1478. Sadanja zastava je zvanino usvojena
7. aprila, 1992, ali su i preenje albanske draveKralevina Albanija i posleratna
komunistika drava, koristile skoro istu zastavu; prva je imala Skenderbegov
lem iznad orla, a druga crvenu petokraku sa utim okvirom.
Albanska narodna muzika je podeljena na tri stilske grupe, pored znaajnih
muzikih podruja oko Skadra i Tirane. Osnovna podela je geografska i etnika
podela na Gege u sevenoj Albaniji i na Labe i Toske na jugu. Severnjaka i
juznjaka tradicija se razlikuju po burnom i herojskom tonalitetu" severnjaka i
oputenom, neznom i izuzetno lepom" obliku muzike juga. Ova razilazenja u
stilovima su jedinstvena po jaini koju izvodjac i slualac daju svojoj muzici, kao
medijum patriotskih izraza i kao nosilac narativne usmene istorije, ali i
odredjenim karakteristikama upotrebom nepoznatih muzickih ritmova, poput 3
osminke, pet osminki i deset osminki. Albanske narodne pesme se mogu podeliti
u osnovne grupe, herojske epske pesme severa zemlje, tople melodine
uspavanke, ljubavne pesme, sbadbene pesme, pesme koje se pevaju uz rad i
druge vrste pesama. Muzika razliitih festivala i praznika je takodje vazan deo
albanske narodne muzike, posebno one koje slave Svetog Lazara, koji najavljuje
prolece. Uspavanke i tubalice su takodje znaajna vrsta albanskih narodnih
pesama, koje se obino izvode zenskim solo pevanjem.
Na jugu Albanije narodne igre prate vieglasne pesme iz starine. Kod najee
izvoenih albanskih igara se igrai kreu u obliku pravougaonika, uz piruete.
Description: Traditional Albanian polyphonic music can be divided into two major
stylistic groups as performed by the Ghegs of northern Albania and the Tosks and
Labs living in the southern part of the country. The term iso is related to the ison
of Byzantine church music and refers to the drone accompanying polyphonic
singing. The drone is performed in two ways: among the Tosks, it is always
continuous and sung on the syllable e, using staggered breathing, while among
the Labs, the drone is sometimes sung as a rhythmic tone, performed to the text
of the song. Rendered mainly by male singers, the music traditionally
accompanies a wide range of social events, such as weddings, funerals, harvest
feasts, religious celebrations and festivals such as the well-known Albanian folk
festival in Gjirokastra.

Albanian iso-polyphony is characterized by songs consisting of two solo parts, a

melody and a countermelody with a choral drone. The structure of the solo parts
varies according to the different ways of performing the drone, which has a great
variety of structures, especially in the popular style adopted by all groups
performing this music. Over the last few decades, the modest rise of cultural
tourism and the growing interest of the research community in this unique folk
tradition have contributed to the revival of Albanian iso-polyphony. However, the
tradition is adversely affected by poverty, the absence of legal protection and the
lack of financial support for practitioners, threatening the transmission of the vast
repertoire of songs and techniques. The rural exodus of young people to the
bigger cities and abroad in search of jobs compounds this danger. Given these
conditions, at the present time, the transmission of this tradition is maintained
through professional folk artists, rather than within the family structure.
Poetkom 16. veka su Albanci usvojili novo ime svoje drave - "Shquipria zemlja orlova". Naziv verovatno potie od grba porodice Kastrioti. Ovo ime
TAKOE potice i od drevnog dako-mezijskog jezika koji su prihvatili Bugari,
naselivi se u podruje rimske provincije Mezije 680-681. godine. U bugarskom
jeziku naziv Shqiptar znai gortak. Meutim, mnogo znaajnije, dvoglavi
orao je bio opti simbol Svetog Rimskog Carstva i Vizantijskog Carstva. U
vizantijskoj heraldici dve glave orla predstavljaju dvojnu vrhovnu vlast Cara
/svetovnu i versku/ i/ili dominaciju vizantijskih careva i nad Istokom i nad
Zapadom. Dvoglavi orao se pojavljuje na grbovima i zastavama mnogih zemalja
Istone Evrope i obino predstavlja nezavisnost kulture, oznaavajui njenu snagu
i jedinstvenost, to je takoe odlika Albanaca tokom itave njihove istorije.
Albanci govore iptarski jezik, jedan od najspeifinijih jezika Evrope, kojega
lingvisti ne povezuju ni sa jednom jezikom grupom. Albanci se po albanskom
dijalektu koji govore dele na dve osnovne grupe - Gege i Toske. Gege ive
severno od reke Skumbe, dok Toske naseljavaju podruje juno od Skumbe. Dva
albanska dijalekta se neznatno razlikuju u reniku i izgovoru. Glavna razlike meu
dijalektima su nazalna slova, kojim obiluje dijalekt Gega, dok ih Toske ne koriste.
Sredinom 20. veka je odlueno da se dijalekt Toski koristi u albanskom
izdavatvu, jer je bio najzastupljeniji u itavoj zemlji. Albanci govore albanski
jezik, koji originalno zovu Shqip /siptarski/. Albanski jezik pripada velikoj grupi
Indo-evropskih jezika, ineci poseban ogranak te grupe, kao njen jedini
predstavnik. Siptarski jezik se odlikuje po brojnim reima pozajmljenim iz
latinskog, grkog, turskog i slovenskih jezika
Pored razlika u dijalektu, Gege i Toske odlikuju takoe mnoge drutvene
razlike. Gege su veoma surove i odvane, dok su pripadnici Toska poznati kao
prijatni, ili i priljivi. Pre promena koje su nastupile tokom komunistike vlasti,
etrdesetih godina 20. veka, Albanci su bili plemenski narod koji je iveo u velikoj
i proirenoj porodinoj zajednici pod nazivom fis. Fis je imao karakteristike stare
tradicije, kao to su odmazda ili krvna osveta", koja je trajala kroz nekoliko
generacija. Radi zatite od odmazdi, porodice su ivele u kamenim utvrenim
kucama - kulama. Prizemlje kule je imalo male proreze umesto prozora, dok su

gornji spratovi imali prozore koji su se mogli zatvarati. Od poetka komunizma

1944. godine, tradicionalni nain ivota je drastino poeo da se menja.
Krvna osveta je bila posledica opaenih povreda Kanunskog zakona - "zakona
asti". Jedna od obaveza mukarca je da titi svoju porodicu u sluaju krvne
osvete. Albanska besa je duboko-ukorenjeno moralno naelo i izuzetno vaan deo
Kanunskog zakona, kome su kroz istoriju povinovali pojedinac i porodica. Besa
znai "ispuniti zakletvu" i "izraz asti" koji oznaava situaciju neprikosnovenog
poverenja. Onaj ko se ponaa po besi dri svoju re i osoba je kojoj se moe
poveriti neiji ivot ili ivoti neije porodice. To je jedno od najarhainijih crta
drutva severne Albanije i ast kojom se isti svaki muki lan porodice ili
originalni okrivljeni, na osnovu koje rtvina prolivena krv zahteva od svoje
porodice oienje. Pravila bese : Albanac moe da rtvuje svog sina da bi odrao
besu; besa se ne moe prodati ili kupiti na pijaci; Albanci bi radije umrli nego
prekrili besu; besa je vrednija od zlata. Za sve Albance je besa najvia ljudska i
moralna vrednost.