Mt s vn hin i ha h thng php lut Vit Nam

trong bi cnh ton cu ha v hi nhp quc t v mc tiu pht

trin bn vng
TS. Mai Vn Thng
I.
Dn nhp
T u nhng nm 80 ca th k trc, thut ng pht trin bn vng
c hnh thnh v ngy cng tr nn ph bin trn th gii. Ni mt cch chung
nht, pht trin bn vng l s pht trin v mi mt trong hin ti m vn phi bo
m s tip tc pht trin trong tng lai hay khng lm nh hng n s pht trin
ca cc th h mai sau.1
Chnh v s hon ho nh vy m pht trin bn vng c xc nh l chin
lc pht trin ca phn ln cc quc gia trn th gii, trong c Vit Nam. Mi
quc gia, ty vo iu kin kinh t, x hi, a l, lch s vn ha ca mnh m la
chn mt cch ring t ti s pht trin bn vng.
Vit Nam l quc gia ang pht trin vi nn kinh t pht trin nhanh v lun
tc cao. S hi nhp mnh m vo nn kinh t th gii cng nh tham gia tch cc
vo tin trnh ton cu ha em li cho t nc nhiu thnh tu ng k trong
nhng nm qua. Tuy nhin, nhn vo nhng con s ca nn kinh t, nhng tc ng
ca vn ha, nhiu chin lc gia, nh hoch nh chnh sch khng khi git
mnh v nhn thy phi gp rt v cn thit chuyn i sang m hnh pht trin bn
vng, bi nu khng c pht trin bn vng th nhng nh i ngy nay s khng
th b p li trong tng lai v chc chn khng ai khc m chnh th h mai sau l
nhng ngi gnh chu hu qu.
Trong s rt nhiu nhng phng tin m bo s pht trin bn vng, php
lut l mt trong nhng cng c quan trng nht, bi trong bt k x hi hin i no,
php lut lun l phng tin quan trng bc nht iu tit x hi. V vy, nu
khng c mt h thng php lut hng ti mc tiu pht trin bn vng th s chng
c c s pht trin bn vng. Cng vi , thit ngh, nu t thn h thng php
lut ca quc gia khng bn vng th s chng c c mt x hi pht trin bn
vng.

II.

Ti sao phi hin i ha h thng php lut Vit Nam?

Khoa Lut, i hc Quc gia H Ni

1

Xem thm: http://vi.wikipedia.org/wiki/Ph%C3%A1t_tri%E1%BB%83n_b%E1%BB%81n_v%E1%BB%AFng

Hin i ha l mt khi nim khng mi v c dng ph bin trong cc

ngnh khoa hc k thut, cng ngh v kinh t. Ngc li, trong h thng thut ng
ca khoa hc php l khi nim ny rt t c s dng. Khi mun cp n s
thay i no trong h thng php lut, cc nh nghin cu lut hc thng dng
cc thut ng nh Ci cch i mi Hon thin
Tuy nhin, theo thin ca tc gi, trong bi cnh hin nay ca Vit Nam khi
m chng ta mun gi li nhng nguyn tc mang tnh cht nn tng trong t chc v
hot ng ca b my nh nc, cng nh cc nguyn tc mang tnh cht hin nh
ca nn php ch x hi ch ngha nhng vn mun tip thu c chn lc nhng ci
hay, ci mi ca nhn loi trong qu trnh hi nhp v ton cu ha xy dng nh
nc php quyn x hi ch ngha v mt x hi vn minh hin i, th vic s dng
cc thut ng ni trn, thit ngh, khng c trn ngha cho lm.
Hin i ha (Ting Anh l Modernisation hay Modernization) c nhiu cch
hiu khc nhau. Theo t in m Wikipedia hin i ha l cp n mt m hnh
ca mt qu trnh chuyn i tin ha t "tin hin i" hay "truyn thng" sang mt
x hi "hin i".2 Cn trong t in x hi hc bn ting Nga () th
nh ngha hin i ha l s truyn nhng thuc tnh mi cho mt ci g , s thch
ng vi nhng phong cch mi, quan im mi, t tng mi hoc nhu cu mi. 3
Cn theo t in bch khoa ton th ting Nga ca GS. M.A. Proxorov th hin i
ha c ngha l thay i, hon thin p ng vi nhng i hi mi ca thi i.4
C rt nhiu cch din gii khc nhau v khi nim ny, nhng tu chung li tc
gi nhn thy, v mt ni hm, hin i ha bao gm hai cu thnh c bn sau:
Th nht, hin i ha l nhng thay i, l em nhng yu t mi thay th
nhng ci b lc hu, li thi, lm cho ci ang c ph hp hn, p ng tt hn
nhu cu ca thi i;
Th hai, hin i ha l s hon thin ci ang c ch khng trit tiu, loi b
hon ton ci ang c. Hin i ha l c tnh k tha.
2

Xem trn: http://en.wikipedia.org/wiki/Modernization (Nguyn bn Ting Anh l: Modernization or modernisation

refers to a model of an evolutionary transition from a 'pre-modern' or 'traditional' to a 'modern' society)
3

Xem
trn:

www.rusword.com.ua//
http://voluntary.ru/dictionary/662/word (Nguyn bn ting Nga l: (. - modernization) -, , , ,
, )
4
/ . . .. , 2- , ., ., .:
, 1997. - . 744.

Thit ngh, hiu nh th c v st ngha hn bi nu mt s vt, hin tng m

bin mt hon ton v thay vo ch l mt ci hon ton mi, hon ton xa l th
chng c mt cn c no ni v s tin b hay pht trin y.5
Trong bi cnh Vit Nam hin nay, nh cp trn, v trong khun kh
ti ny tc gi dng khi nim hin i ha miu t hin trng h thng php
lut nc ta hin nay, theo tc gi, l ph hp nht. Chng ta khng th dng khi
nim ci cch bi ci cch ng ngha vi xa b ci c, thay i hon ton sang
mt m hnh mi. Cn khi nim i mi bao hm ngha ca s thay i, trong
khi khi nim hon thin ch phn nh ni dung chnh sa ch khng bao
qut c tnh thi i, tnh ph hp ca h thng php lut Vit Nam trong bi cnh
hin nay.
Khc vi cc thut ng nu trn, hin i ha khng lm lin tng ti s ph
b, m thay vo l s k tha k tha nhng nguyn tc nn tng ca m hnh
nh nc v nn php lut Vit Nam, ng thi li truyn ti c ngha ca s ph
hp, tnh thi i, ti mi ca h thng php lut nc ta ci mc tiu m chng
ta ang hng ti.
Trong bi vit ny, hiu c ni dung ca cc vn cp, nht thit phi
xc nh c ni hm ca khi nim H thng php lut. Cho n nay, khi nim
ny vn cha c thng nht trong gii lut hc. iu , i vi nhiu nh khoa
hc l tn hiu mng, bi tm mt khi nim chung, theo GS. Glebov, l cc k nguy
him.6 Tuy nhin, s khng th gii hn c vn cn bn nu tc gi khng a
ra quan im v h thng php lut.
Xt mt cch chung nht, hin nay trong khoa hc php l th gii v Vit Nam
tn ti hai lung quan im v h thng php lut: quan im hp v quan im rng.
i vi nhng nh nghin cu theo quan im hp, th h thng php lut n gin
ch l chnh th thng nht cc quy phm php lut v hnh thc biu hin ca n,
cn theo quan im rng, th h thng php lut khng ch bao gm cc quy phm
php lut, hnh thc biu hin ca chng m trong cn c c cc hin tng php

.. . ., 1983.- .8. (Svekov G.V. Tnh k tha ca php lut, Moscow, 1983
tr.8)
6

: , , / . ..
. , 1999. - . 309 (Nh nc v h thng php lut nc Nga: S pht trin ng i, nhng vn
t ra v vin cnh ca n/ Starinov Ju. N., Voronezh, 1999, tr. 30): Theo tc GS Glebov tm mt khi nim chung
c ngha l bp cht t duy a nguyn lun trong khoa hc m nu nh vy l ang tim cn s bin mt ca khoa hc.

l khc nh vn ha, thc php lut, thc tin php l, cc c quan ban hnh v
thc hin php lut7
Tuy nhin, cho n nay trong s nhng nh nghin cu theo quan im rng v
h thng php lut vn cha thng nht c ni hm ca khi nim ny rng n
u. Vi tc gi, h thng php lut s l hp l khi n bao hm cc yu t sau : 1) h
thng cc quy phm php lut (h thng cu trc) 2) h thng cc ngun lut 3) vn
ha, thc v truyn thng php lut 4) thc tin php lut v 5) t tng php lut
chnh thng.8
Vy h thng php lut ca nc ta ti sao phi hin i ha?
T sau i hi VI ca ng (1986) ti nay v c bn h thng php lut ca
nc ta qua tng nm c nhiu thay i tch cc ph hp vi yu cu mi. Tuy
nhin, cng bng m ni, nhng thay i nhiu khi mang tnh chp v, nht thi v
cha ng b, thm ch chng cho, thiu tnh tin liu. Chnh v vy, trong bi cnh
hi nhp ngy cng su rng vo i sng ca th gii v y mnh qu trnh ton
cu ha tm kim c hi pht trin t nc, h thng php lut ca chng ta nhiu
lc t ra khng p ng c yu cu trong tnh hnh mi, khng linh hot i
ph vi nhng thay i c th ni rt chng mt ca th gii hin i.
Hi nhp v ton cu ha lun em n cho chng ta nhng c hi, nhng cng
to ra khng t thch thc cn phi ng u. Trong bi cnh th l lng r
rng khng p ng c yu cu mi, bi khi ra bin ln ch th trong cc quan
h x hi, c bit l quan h php l th khng th ch c chng ta vi nhau, m
cn c ngi ngoi na. ng nhin, trong bi cnh em ci ta hay gi l l
lng ra ni l th khng nhng khng hp tnh m ng nhin cng khng hp
c l na. Cn nu em lut ra, th lut ca ta cng phi ph hp vi tiu chun
chung hoc ch t cng c th chp nhn c. l trong trng hp em ra x,
cn trong iu kin hin nay, php lut lun l cng c hu hiu nht iu chnh
x hi nu bn thn n khng hin i v ph hp th cng s khng theo kp hoc
nh mt cc c hi trong bi cnh cn chy ua trong bc tranh ton cu ha hin
nay v nh th c ngha mt i ngha ca vic tham gia vo tin trnh ton cu ha
v hi nhp quc t.
7

Xem thm: Lun n tin s lut hc ca Mai Vn Thng, H thng php lut Vit Nam v hin i ha h thng php
lut Vit Nam, Stavropol, Nga 2010.
8

V vn ny xem thm nhng lun gii trong Lun n tin s lut hc ca Mai Vn Thng, H thng php lut Vit
Nam v hin i ha h thng php lut Vit Nam, Stavropol, Nga 2010.

Mt im na khng th khng k n, l, t trc ti nay, h thng php

lut ca chng ta hay ch trng n pht trin m t ch n pht trin bn vng.
Ch mi khong gn thp nin tr li y cp t pht trin bn vng mi c nhc
ti nhiu hn v may mn l trong nhng nm gn y n c la chn l mc
tiu c tnh chin lc quc gia. V nh vy, r rng h thng php lut ca chng ta
cha c s chun b y iu chnh x hi hng ti mc tiu pht trin bn
vng.
III. Nh th no l mt h thng php lut bn vng?
Nh ni trn, php lut s khng th gp phn a x hi tin n mc
tiu pht trin bn vng nu bn thn n khng bn vng hoc thm ch khng c
cc iu kin m bo mt s pht trin bn vng.
c nhiu cng trnh nghin cu trong gii lut hc bn v cc tiu ch
nh gi s hon thin h thng php lut Vit Nam. 9 Tuy nhin, theo thin ca tc
gi, trong bi cnh hin nay nhng tiu ch nh gi s hon thin ca h thng
php lut l cha , bi bn thn th no l hon thin cng kh xc nh, hn
na s hon thin c nh gi nhiu khi c phn ch quan v mang tnh thi
im.
Trong iu kin ca mc tiu pht trin bn vng hin nay, theo thin ca tc
gi, cn phi xc nh th no l mt h thng php lut bn vng th c phn hp l
hn. Vn , nh ni, nm ch tht kh, mt cch khch quan nht, xc nh
s hon thin ca h thng php lut. Hn na, xc nh tiu ch bn vng ca mt
h thng php lut s ph hp vi mc tiu pht trin bn vng m nhiu quc gia
trong c nc ta la chn, v nh vy c ngha cng l tiu ch mang tnh ph
bin, mc tiu chung cn hng ti.
Theo quan im ca tc gi, mt h thng php lut bn vng phi l h thng
php lut m ngoi nhng tiu ch tnh ng b, tnh ph hp, tnh kh thi, tnh minh
bch, nh nhiu tc gi cp, th cn v nht thit phi c v nhn mnh tiu
ch php lut ca dn, do dn v v dn.
H thng php lut c coi l bn vng khi v ch khi n phn nh ng nhu
cu, li ch, mong mun ca ngi dn v c lm ra trn c s ch ca h. S
chng c c s bn vng nu php lut khng l hin thn ca ch nhn dn, m
ngc li l ch ca mt c nhn hay mt nhm ngi. Trong lch s nc ta cng
nh th gii ch r, nn php lut th hin ch ca mt ng vua, ca gii quan
li hay nhm nhng k u s, cc nh t bn th lun lun b nhn dn quay lng
9

C nhiu nh nghin cu lut hc ng ti nhng cng trnh lin quan n vn ny, trong s ng lu nht,
theo thin ca tc gi l nhng cng trnh ca GS.TS. L Minh Tm v GS.TSKH o Tr c.

li thm ch tm cch chm bim. H ch min cng thc hin v lun tm cch
phn khng. Nhiu khi nhn dn tin dng l lng iu chnh cc quan h ca h
bi l lng biu hin ca ch ca nhng ngi trong lng, trong c h, hoc ch
t cng gn vi h hn. S p t lun dn ti mt s phn khng t nhin. Cng
ging nh php lut, cc triu i, cc kiu nh nc trong lch s lun thay th
nhau ch bi n thuc v mt ngi, mt nhm ngi v nh vy s dit vong l tt
yu. Ch c nh nc dn ch mi khng b dit vong bi ngi dn thy mnh
lun l mt phn trong . H ch thay th nhng con ngi, nhng thit ch khng
ph hp ch khng th thay th nh nc bi nh nc l hin thn ca h, l mong
mun ca h. Php lut mt khi l a con tinh thn ca ngi dn, l sn phm ca
dn, th hin ch nguyn vng ca dn th ngi dn s lun lun c thc thc
hin mt cch t nguyn, khng cn ai dy bo, khng cn ai trn p, thm ch h s
gt da, sa sang, dn dp cho nn php lut sng hn, p hn, hon
thin hn v ph hp hn. Ai cng vy, nhng th thuc v mnh th mnh s nng
niu, trn trng v gn gi hn.
Mt nn php lut nh th th hi khng bn vng sao c?!
VI. Nhng thch thc t ra trong tin trnh hin i ha h thng php
lut Vit Nam hin nay
Hin i ha h thng php lut ph hp vi yu cu hi hp quc t v pht
trin bn vng l yu cu cp thit. Tuy nhin, tin trnh hin i ha ang gp nhng
thch thc to ln m nu khng gii quyt c th, theo tc gi, s kh c c
thnh qu nh mong mun.
Cn phi nhn thc ngay rng, ton cu ha v hi nhp quc t l xu th tt
yu v l c hi cho chng ta. Tuy nhin, vn l ch c hai khi nim trn, u
yu cu chng ta phi t b nhiu th gi l c trng, phi tun theo nhng quy
chun, tiu chun chung m nhng quy chun, tiu chun thng c nhng k
mnh hn, n trc hn xc lp.
Hi nhp v ton cu ha c ngha chng ta s khng tch ri khi th gii,
xch li gn hn vi th gii. Tuy nhin, mt vn t ra l h thng chnh tr ca
chng ta c nhiu phn khc vi vn ha chnh tr ca cc nc phng Ty m trn
nn tng php lut t sn ra i. Du np php lut ca cc nc l iu kh
trnh khi bi trong sn chi chung ca th gii t tng php lut ca nhng quc
gia ang gi v tr ch o. S khc bit v vn ha chnh tr cng s l thch thc
ln trn con ng du np php lut quc t (hay ni cch khc l hi nhp php
lut) ca Vit Nam.

Thch thc l ch, vn bit l hi nhp l cn thit, nhng hin nay h thng
php lut ca chng ta li khng c t tng xuyn sut mang tnh hc thuyt hay
ni cch khc l thiu legal concept (hoc legal doctrine) cho s pht trin ca h
thng php lut. Khi nhn vo h thng php lut hin nay thc kh nhn bit
chng ta ang v s i theo ng hng no. Hin ti chng ta vn theo quan
nim va lm va sa, mi th u mang tnh cht th nghim, th im. R rng
chng ta khng h c t tng php lut gi vai tr nn tng l lun cho s pht trin
ca ton b h thng php lut.
Khng c mt legal concept vy nn, khi lm lut ngi ta khng c nh
hng t tng lm nng ct ch o dn n hin trng ln xn, chng cho ca h
thng php lut nh nhiu tc gi ch ra trong cc cng trnh nghin cu ca
mnh.10 Thc ra chng ta c Chin lc xy dng v hon thin h thng php lut
n 2010 nh hng n 2020,11 Tuy nhin, l nhng gii php phn no mang
tnh giai on v khng c coi nh l concept pht trin ch cha ni n pht
trin bn vng t cc ch th chiu vo khi tin hnh hin i ha h thng
php lut hay du np php lut.
R rng thch thc u tin l thiu concept pht trin h thng php lut. Tuy
nhin, c c n li cng chnh l mt thch thc khng h nh, bi tm ra mt
gii php m kt hp c c ci u vit ca chng ta v nhng u vit ca
ngi ta lm mt h t tng mi khng phi l vic c th lm c ngay, c
bit trong bi cnh ton cu ha khi m nhng quy tc ca cuc chi hu nh khng
bao gi dnh cho ngi n sau.
Ngoi thch thc k trn, trong tin trnh hi nhp hin nay xut hin mt vn
cng cn phi lu tm. Ha nhp ch khng ha tan l tiu ch cng l nguyn
tc khi hi nhp. Tuy nhin, lm th no gi vng c nguyn tc khng h
d, c bit trong lnh vc vn ha. Thc t cho thy la chn gia s pht trin, hi
nhp v dn gi vn ha truyn thng ca dn tc khng phi d. Nu hi nhp m
lm ci tnh dn tc b bin mt th coi nh tht bi. Nhng hi nhp ngha l phi hi
sinh mt phn, phi nhng b mt phn. Vn l ch chng ta phi gii quyt:
la chn ci g, b ci g dung ha c cc mc tiu v m bo s pht trin bn
10

Nh trong sch chuyn kho Gp phn bn v ci cch php lut Vit Nam hin nay NXB T php nm 2006
trang 217, TS Ng Huy Cng c vit : Hin php nm 1992 ca nc ta th mang mu sc Hin php X Vit, B
lut Hnh s 1999 - c mu sc ca BLHS Lin bang Nga. Lut thng mi 1997 li c mu sc ca LTM Php, cn
LTM 2005 ging quan im v thng mi v hnh vi thng mi ca M.
11

NQTW s 48/2005 ca B Chnh tr.

vng? Bn cnh , mt vn t ra l phi du np ci g, sao cho n ph hp vi

nhn thc v vn ha php lut ca ngi dn
y cn nhn mnh rng, mi ngi Vit Nam ang sinh sng trn mnh t
hnh ch S th kh c th ph nhn ci gc ng vi nn vn minh la nc v
lng x ca mnh. Cch hnh x lun b quy nh bi truyn thng v iu kin sng.
t nhiu trong li sng ca ngi Vit, nh nhiu nh nghin cu vn ha ch r,
c s ty tin ca vn minh nng nghip, vn minh lng x v quan nim ca Nho
gio. Quan nim v ngi qun t, v o c, a v x hi cng nh tinh thn tp
th, quan nim v cng, v tnh tht kh lng c th thay i mt sm mt chiu.
Nu hin i ha php lut cho ph hp vi tin trnh ton cu ha m qun i cc
c tnh ny liu nhng vn bn php lut hin i d c cng nhn l ph hp vi
phng Ty, vi xu th chung ca nhn loi liu c sng c trong lng ngi
dn Vit Nam, hay rng hn l trong x hi ca ngi Vit hay khng? Chc hn y
cng l mt thch thc khng nh ?!
Nhng vt cn trong tin trnh hin i ha h thng php lut ca chng ta
chc chn cn c th rt nhiu, nhng c th tin kp vi tro lu chung ca nhn
loi m vn gi c bn sc v nh hng ca mnh th hin i ha l cn thit v
khng th trnh khi. Mi gii php khc phc nhng thch thc a ra vo lc
ny u khng y v thiu tnh thuyt phc bi ngay t u tc gi xc nh
l vic khng h n gin v tr tu ca s t ngi chc chn khng bao gi c
th gii quyt mt cch tng tn c nhng thch thc . Tuy nhin, theo thin
ca tc gi, c mt iu c th lm c v t nhiu s gp phn thc y qu trnh
hin i ha h thng php lut Vit Nam trong bi cnh hin nay v m bo nh
hng pht trin bn vng l Hin php.
Hin php l rng ct ca c h thng php lut v chnh v vy, khng nh
vai tr ca Hin php, xc nh r c tinh thn ct li ca Hin php l vn
c tnh sng cn n c h thng php lut.
Vi tc gi, nhn dn lun l ngi sng sut nht. H l nhng ngi mang
trong mnh c mt nn vn minh t Vn Lang, u Lc n i Vit ri thi i H
Ch Minh, h chy trong mnh dng mu ng vi li sng trng tnh, tinh thn
tp th v lun anh dng bt khut trc mi k th. H lun sn sng hi sinh bo
v lng, bo v t nc cng nn vn ha, ging ni, nhng cng rt thc thi v
sn sng i mi pht trin, du np nng ci hay ci p t bn ngoi T th h
ny qua th h khc h lm nn bn nghn nm lch s oai hng v khng mt th
lc no c th bp. Chnh nhn dn, ch khng ai khc h lm nn iu .

Sa i Hin php l s kin trng i mang tnh cht lch s. Ton cu ha v

hi nhp pht trin t nc l c hi nhng i km vi n lun l thch thc, vic
lm Hin php mi phi c vai tr quan trng ca ngi dn v phi coi nhn dn l
gi tr cn bn v ct li ca Hin php. Ch h mi bit cn lm mt bn Hin php
nh th no vn hi nhp m vn gi dn nhng tinh ty ca dn tc, nhng nh
hng la chn. Php lut c tht s bn vng khi t nht ci nn tng ca n
(Hin php) phi do nhn dn lm nn, th hin ch ca nhn dn v thuc v nhn
dn. Thit ngh, ch c nh vy th ngi dn mi thi hnh php lut mt cch
nghim tc nht, gn gi n nh l gi dn ca ci ca chnh mnh v nng niu n nh
nng niu a con tinh thn ca mnh. Mt khi - Hin php, nn tng ca c h
thng php lut, bn vng th h thng php lut ni chung mi tht s i n vo
to dng s pht trin bn vng./.