Nghin cu - trao i

PGS.TS. Hong Th Kim Qu *

ng vi s i thay su sc, nhanh chng

ca i sng x hi, i sng nh nc
v php lut cng khng ngng vn ng v
pht trin. Thut ng, khi nim i sng
php lut dn dn c quan tm s dng
trong nhng nm gn y. i sng php lut
l mt phm tr php lut c lp c ni dung
biu hin sinh ng, a dng, thm nhp vo
cc lnh vc khc ca i sng x hi ni
chung. Nghin cu, kho st v suy ngm v
i sng php lut do vy c tm quan trng
c bit v l lun v thc tin.
1. i sng php lut l g ?
i sng php lut (SPL) l mt trong
nhng b phn cu thnh c bn ca i sng
x hi bn cnh nhng lnh vc i sng x
hi khc nh i sng kinh t, chnh tr; ti
chnh; gia nh; vn ho, ngh thut; khoa
hc; tn gio; o c; ngoi giao... SPL c
v tr c bit bi v tt c cc lnh vc kinh
t, chnh tr, vn ho - x hi u cn n s
iu chnh bng php lut. Vy SPL l g?
L i sng ca php lut hay i sng x
hi t phng din php lut? Trong i sng
php lut c bao gm i sng nh nc hay
khng v ngc li? y l nhng cu hi
thng c t ra khi cp, quan st, nh
gi, nhn din v SPL.
SPL l mt trong nhng hnh thc ca i
sng x hi, c th hin trong cc hin tng
php lut: cc quyt nh - cc vn bn php
lut, cc hnh vi php lut; cc quan h php

Tp ch lut hc s 4/2005

lut; cc t tng, hc thuyt, t duy, nhn

thc, quan nim, quan im v php lut. y
chnh l nhng b phn cu thnh - nhng t
bo c trng ca SPL. SPL cng th hin
trnh v c trng ca s pht trin php
lut, s vn ng ca cc quan h php lut
trong tt c cc lnh vc iu chnh ca php
lut. Nhn vo thc trng ca SPL mt quc
gia c th nhn bit c nn php lut v vn
ho php lut ang vo trnh no, xu
hng pht trin s ra sao... Cc hnh vi x hi
v cc quan h x hi ca cc c nhn u
c iu chnh v gii quyt bng php lut
cng vi nhiu loi quy tc x hi khc. Cc
loi quy phm x hi trong c quy phm
php lut lun lun chi phi, rng buc hnh
vi ca con ngi; tn ti, con ngi buc
phi thch nghi, phi tun theo mc ny
hay mc khc cc loi quy phm x hi
khc nhau. Mi dn tc cha lc no ngi
ngh trc thc v phong tc, tp qun.
Trit l sng m ng b ta dy nhp gia
tu tc khng ch cn ng khung trong lnh
vc ca phong tc, tp qun m ng vo c
lnh vc lut php trong bi cnh hi nhp,
theo , khi ri vo nhng hon cnh, tnh
hung nht nh, con ngi phi la chn, tu
theo m nh liu cch x s ph hp.
Cc hin tng php lut ngy cng tc
ng mnh m n i sng x hi ca cc c
* Khoa lut i hc quc gia H Ni
25

Nghin cu - trao i

nhn thi hin i. Do vy, phm tr SPL

c th hin c trn phng din SPL ca x
hi v SPL ca c nhn. Lut php v thc
hnh lut php c mt khp mi ni, t ch rt
xa l n ch v cng gn gi, thit thc trong
cuc sng ca con ngi. SPL bao gm cc
phng din c bn l hot ng xy dng
php lut; thc hin - p dng php lut;
thc php lut v rng hn na l nn vn
ho php l. SPL ca mi c nhn cng rt
a dng, phong ph tu thuc vo v th x
hi, iu kin, mi trng sng ca h. Nhiu
ngi c cng vic hng ngy lin quan trc
tip vi cc quy nh php lut ni dung v
th tc. C ngi tip xc vi php lut
mc thp hn, c ngi thn trng khng
xy ra vi phm php lut. Li c ngi
lun tm cch lng lch, b cong php lut, i
vng qua php lut...
SPL c mi lin h mt thit vi cc loi
hnh i sng x hi khc. Khng th nghin
cu i sng php lut mt cch thun ty. S
pht trin ca php lut ch c th hiu ng
trong mi lin h vi s pht trin kinh t v
vn ho - x hi. tm hiu cc quy lut vn
ng ca i sng php lut th phi nghin cu
i sng kinh t v x hi. SPL l tng hp
cc hnh thc ca tn ti php lut, th hin c
th v trnh pht trin ca php lut. Khng
phi ngu nhin nhng nc c nn kinh t
pht trin cao, con ngi thng c thc php
lut r hn nhng dn tc cn yu km v kinh
t v x hi. Bi l, thc php lut cn gn
lin vi s trng thnh ca con ngi, ca nn
vn ho mi dn tc. Trong phm tr SPL
bao hm cc khi nim tng ng: php lut, h
thng php lut, lp php, php ch, cc vn
26

bn php lut, quy phm php lut... SPL

rng hn khi nim thc tin php lut. Thc
tin php lut c hiu l thc tin p dng
php lut, thc hin php lut v xy dng php
lut. SPL khng ch l thc tin php l m
cn c thc trng v xu th pht trin ca php
lut ni chung. C th coi SPL l khi nim
php l rng ln nht, bao gm tt c cc hin
tng c bn ca thc tin php lut. SPL
cng rng hn khi nim mi trng php
lut - nhng iu kin v php lut hay l hnh
lang php lut cho cc hot ng x hi. SPL
cng khng hon ton ng nht vi khi nim
c ch iu chnh php lut. C ch iu
chnh php lut l qu trnh tc ng ca php
lut ln cc quan h x hi c thc hin
thng qua cc giai on tip ni nhau mt cch
logic di s tr gip ca cc phng tin php
l c th. Cn SPL rng hn, n bao hm c
bn thn php lut, s pht trin php lut, vn
ho php lut, a dng hnh vi php lut, tch
cc v tiu cc... tc l tt c nhng yu t
thuc tn ti php lut. Php lut c quy lut
ni ti ring trong i sng v cng sinh ng,
a dng ca mnh. Cng vn , cng mt iu
lut ca nh nc khi i vo cuc sng li c
hiu, nhn thc khng ging nhau v vn dng,
gii thch cng vy k c do v tnh hay c .
Con ngi ta u ch sng bng php lut m
cn chu s tc ng khch quan ca v vn cc
quy tc x hi khc, thm ch c khi mt ngi
no y lm vo tnh hung bt buc phi c s
la chn gia hnh vi ph hp o c nhng
c th tri php lut hoc ngc li. SPL
khng ch l s vn hnh ca cc quy nh, cc
quan h php lut m cn l tng th phc hp
ca cc mi quan h a dng, s tng tc ln
Tp ch lut hc s 4/2005

Nghin cu - trao i

nhau ca cc nhn t kinh t, vn ho v cc

nhn t phi kinh t khc.(1)
Nh vy, SPL l phm tr php l rng
ln, a ngha, cho php nhn bit c thc
trng; qu kh v tng lai ca s pht trin
php lut nc nh, hot ng xy dng php
lut; qu trnh tc ng ca cc quy nh php
lut ln cc quan h x hi; chn dung ca cc
hnh vi php lut di cc hnh thc ph hp
hay l tri php lut. SPL cn th hin mt
cch su sc, ton din v thc tin php l
khng ch trong cc vn bn php lut khch
quan m trong c cc hnh vi vi phm php
lut, cc dng khc nhau ca hnh vi lm dng,
xc nh gii hn ca iu chnh php lut; cc
hu qu php l; nguyn tc ca cc quan h
php lut gia c nhn v nh nc...
2. i sng php lut - nhng vng sng, ti
SPL bao hm cc hin tng php l tch
cc v tiu cc. Ni theo ngn ng ph thng,
trong SPL c c nhng hnh vi hp php v
hnh vi khng hp php - vi phm php lut tc l nhng vng sng, ti trong SPL. Hnh
vi hp php l hnh vi c thc hin trn c
s thc v cc yu cu ca php lut, yu cu
ca o c, biu hin ca vn ho v kinh
nghim cuc sng ca con ngi. C nhng
hnh vi v hnh thc l hp php nhng v
thc ca c nhn khng t nguyn m l kt
qu ca s min cng hay do b cng ch t
pha nh nc. Xt v nguyn tc, cc yu t
php l tch cc bao gm: bn thn cc quy
nh php lut, cc hnh vi hp php lut; cc
quan h php lut v thc tin php l, thc
php lut v vn ho php lut, php ch v trt
t php lut, khoa hc php l v o to lut
hc. Hnh vi hp php v hnh vi vi phm php
Tp ch lut hc s 4/2005

lut l hai mt ca khi nim chung hn l hnh

vi php lut. Hnh vi hp php bao gm
nhng hnh vi tch cc, tun th php lut,
chp hnh php lut v ni chung l khng vi
phm php lut. Nhng hnh vi vi phm php
lut mi mc : t ti phm hnh s n
cc loi hnh vi phm php lut khc. Thuc
nhm cc hin tng tiu cc php lut cn
bao gm nhng hin tng khc c th cha
n mc cu thnh cc vi phm php lut
tng ng nhng li gy ra nhng lc cn i
vi php lut nh tm l, thi th , lnh
m, li dng cc quy nh php lut v th
tc; mt nim tin vi php lut v.v..
Hnh vi vi phm php lut cng v cng a
dng, ngoi cc li c , v thng thng,
nhiu khi cc hnh vi cn bt u t vic li
dng s h ca php lut, ca c ch qun l
lch lut, lm nhng vic phng hi n ngi
khc nhng nhiu khi li khng tri lut (nht l
cc lut th tc), ngi b thit hi v mt php
l nhiu khi khng th chng minh l mnh b
oan c. l phng din o c ca hnh
vi, c th khng tri iu, khon no c th
nhng tri iu lut l l cng bng, lng
tm, o c. Cc yu t tiu cc s lm cho x
hi suy thoi, php lut km hiu qu v hiu
lc thc t nh: bnh v chnh ph; bo th,
c on; l lng, bnh gia nh ch ngha, a
phng ch ngha; bnh tu tin; li sng thc
dng, ch ngha c nhn v k; li sng lnh
lng(2)... S th trc php lut tuy khng
phi l hnh vi vi phm php lut nhng li rt
d dn n hnh vi vi phm php lut mt cch
v tnh hoc c , lm iu tri php lut m
vn tng mnh khng vi phm. Ngc li vi
hin tng th trc php lut c ngi li
27

Nghin cu - trao i

dng nhng s h ca php lut vi phm

php lut, y khng cn ranh gii gia o
c v php lut m bc l mt nhn cch thiu
vn ho hoc phn vn ho.
SPL l bc tranh sinh ng, khch quan,
chn tht v ton b c ch iu chnh php
lut, t hot ng xy dng, ban hnh; gii
thch; p dng, thc thi php lut; thc v vn
ho php lut. SPL cng l s phc ho chn
dung ca cc nhn t kinh t v phi kinh t
thng xuyn tc ng, chi phi php lut.
Trong bt k lnh vc hot ng x hi no
cng song song din ra nhng hnh vi hp
php, hp o c v ngc li nhng mc
khc nhau. Nhn chung, vng sng l ch
yu, phn nh s i ln ca vn ho php lut
ca cc c nhn v ton x hi. Tuy vy, trong
thc tin, nhng vng sng ti y khng tch
bit nhau m an xen, trn ln trong nhau, i
khi to nn nhng s nhm ln khng ng
c. Nhu cu giao dch dn s ca cc c nhn
ngy cng gia tng, si ng, cn n s m
bo an ton php l mi khi h tham gia quan
h php lut dn s. Trc y, ngi ta tin
nhau l chnh, "ngi l vng, ca l ngi",
khng cn k giy t mi khi thc hin giao
dch. Ngy nay thc c tnh phc tp ca
cc quan h x hi thi th trng nn con
ngi thn trng hn trc mi hnh vi
dn s ca mnh. Quan st cuc sng lng
qu thi hin i, chng ta thy phn no
tnh phc tp ca cc quan h php lut dn
s, t ai; hn nhn v gia nh, trong
an xen c hnh vi tch cc php lut v tch
cc o c, nhng hnh vi vi phm php
lut, vi phm o c. Nhiu quy nh php
lut v h tch khng thc hin c v s tc
28

ng mnh m ca cc phong tc, tp qun.(3)

SPL nhng nm qua nc ta c
nhiu khi sc, nhiu thnh tu, tn hiu ng
mng. S nghip i mi t nc, pht trin
kinh t th trng, hi nhp, dn ch ho v
ang tc ng mnh m n thc v hnh vi
o c, thc v hnh vi php lut. S ng
dn c c nng cao v thc php lut,
quan tm, tn trng v tun th php lut tt
hn, mnh dn s dng php lut... Gn li ch
c nhn vi li ch x hi, khuyn khch li ch
vt cht, bo v s hng th chnh ng,
phong cch lm vic c k cng, tun theo
php lut... ang l nhng phm cht, gi tr o
c, gi tr v nguyn tc php lut nc ta
hin nay. Nhu cu v php lut, cng l, cng
bng, dn ch, o c ngy cng gia tng.
Trong lnh vc xy dng php lut, chng ta
t c nhiu thnh tu to ln, cng tc php
in ho c tng cng, p ng c bn
c nhng i hi ca cng cuc i mi.
Lut ph thng, d hiu hn, mang tnh kh
thi hn so vi trc y. Cc quy nh php
lut th hin nhiu hn cc quyn v li ch
chnh ng ca con ngi vi t cch l mt
thc th sinh hc v thc th x hi.
Tuy vy, trong hot ng xy dng v thc
thi php lut vn cn nhiu yu km, hiu lc
v hiu qu php lut cn thp. Cng tc thi
hnh n cn nhiu hn ch. Hin tng "hnh
s ho" xy ra nhiu, gy nn nhng tc hi tiu
cc trong i sng kinh t, tm l, php l v
o c x hi. Tuy c nhiu i mi, song
nn t php ca ta cn nhiu bt cp, cha
sc bnh vc quyn v li ch hp php,
chnh ng cho ngi dn, cc nh doanh
nghip.(4) Trong nhiu lnh vc quan h x hi
Tp ch lut hc s 4/2005

Nghin cu - trao i

hnh thnh nhng thi quen php l nh con

ng i vng qua php lut; thi quen trong
son tho vn bn: d cho qun l nh nc,
kh cho ngi phi chp hnh; hay phm
nhng g c quan qun l thy kh qun l
c th quy nh cm; thi quen ch vn bn
hng dn....(5) Xu hng phc hi li cc giy
php c bi b,(6) tnh trng c qu nhiu
vn bn hng dn thi hnh vn bn php lut
mu thun, chng cho vi vn bn gc dn
n kh khn, cn tr cho vic thc thi php
lut, dn n tm l coi thng, mt nim tin
vo cc quy nh php lut, to iu kin cho
nhng chui vi phm php lut ngoi vng x
l.(7) SPL nhn t phng din php lut ni
dung v th tc. S quan tm ch yu n cc
hnh vi phm php lut v ni dung m t quan
tm n vi phm v th tc. Nhiu khi ngi ta
b oan sai l do cc vi phm t pha cc c quan
cng quyn m xem ra, mt s ngi c thm
quyn hnh dn th cng chnh l hnh v
th tc, ch my ai dm hnh dn v lut ni
dung u. Lut th tc phi ph hp vi lut
ni dung th mi c th a lut ni dung vo
cuc sng, mi hn ch n mc thp nht s
ch tc ca cc quy nh php lut ni dung...
SPL t phng din t tng, l lun,
trit l php lut. Trong bi cnh hi nhp, vic
nghin cu, p dng cc trng phi l lun
php lut nc ngoi l mt tt yu v gi y
phi bit thng minh m chn lc, tch hp
nhng ci u vit, thch hp vi iu kin nc
nh t nhiu dng l lun php lut ng - Ty.
SPL t gc nhn ca th trng sch bo php
lut cng v cng sinh ng, phong ph vi
nhiu tn hiu kh quan ca mt x hi tri thc,
tr tu v o c l phm cht tn vinh con
Tp ch lut hc s 4/2005

ngi hin i. SPL trn lnh vc gio dc

php lut v o to lut hc. Thi gian qua,
gio dc v o to lut hc t nhiu thnh
tu ng trn trng, t ho. Khng c nn gio
dc no c th c hiu qa nu khng gii
quyt ng mi quan h gia bit v lm.(8)
Thi cuc mi t ra vic i mi s hc v
cch hc, s tng ng v khc bit gia tri
thc, hc vn v vn ho php lut... Trong vic
gio dc, ph bin php lut, c hiu qu th
cn phi kt hp vi gio dc o c v kim
xot, x l nhng hnh vi tri o c, v trch
nhim vi danh d, thm ch sc khe, tnh
mng ca con ngi.
3. i sng php lut nhn t phng
din o c v mi quan h gia php lut
v o c
Nu nh trc y ng trc mt hnh vi,
mt nhn thc ca c nhn th ngi dn ch
yu l quan tm, bnh lun v phng din o
c th nay d lun x hi quan tm c hai
phng din php l v o c. S quan tm
n o c hin nay khng ch thun tu v
o c ang b xung cp m cn l v khai
thc sc mnh, u th ca o c, b sung, h
tr cho php lut, hn ch nhng nhc im
vn c ca php lut v o c nu nh tch
ri nhau trong qun l x hi. Lnh vc thc
php lut cng ang din ra qu trnh bin i
to ln, c c cc hng tch cc v tiu cc. S
quan tm, an xen s th , lnh m, s tch
cc s dng php lut ng php lut chen ln
vi s ngi ngng v s va chm; s lm dng
php lut lm iu sai tri... T duy php l
mi, tin b chen ln vi s dm chn, tr no,
nui tic ca t duy php l c cha chu rt ra
khi i sng x hi, to nn nhng lc cn i
29

Nghin cu - trao i

vi vic thc hin, xy dng ban hnh php

lut. Hin nay, thc php lut cha tr thnh
vn ho ca qun l v cha c thm su
trong tinh thn cng dn. Nhiu gi tr o c
truyn thng b xi mn. Xy dng nh nc
php quyn, x hi cng dn, cc quan h php
l s y quan h tnh cm xung hng th yu.
Thay v thc bn phn o c nh trc
y, con ngi thc v quyn php l nhiu
hn v nhiu khi i n ch thi qu, cc oan,
c nhn ch ngha.(9) Khi c nhng mu thun,
tranh chp pht sinh, nhiu ngi ro honh,
vi v s dng li hnh x mt ht tnh ngi.
Nhng nm gn y, c s chuyn ho ca quy
phm o c vo ni dung php lut, vo hot
ng p dng php lut v lnh vc thc php
lut. ng thi cc yu cu ca php lut cng
c chuyn ti vo cc quan nim, chun mc
o c, thc v hnh vi o c ca con
ngi. X hi ngy cng quan tm hn n vn
o c ngh nghip, c bit l nhng lnh
vc nh o c t php v o c thy thuc
(y c v php c). Cc phm tr ca o c,
nh: l sng, hnh phc, ngha v o c,
lng tm, thin v c, trung thnh, nhn o,
cng bng... c ngha quan trng trong hot
ng xt x, s cng minh v tnh ngi s
gip cho thm phn hnh ng ng.(10)
4. Nng cao cht lng i sng php
lut ca cc c nhn v ton x hi
Ni hm khi nim cht lng SPL rt
rng ln, hiu theo ngha tch cc v ph hp
vi xu th nng cao cht lng cuc sng vt
cht v tinh thn ca con ngi trong x hi
hin i. C rt nhiu cng vic phi lm
xy dng, nng cao cht lng SPL cho c
nhn v ton x hi. iu ny c ngha l cn
30

tng cng cc hnh vi hp php, nng cao cht

lng, hiu qu ca php lut v gim thiu cc
hnh vi vi phm php lut, cc hnh vi lnh
m, thiu hay mt nim tin vo php lut. Xt
mt cch ton din, cn xy dng nn vn ho
php lut bao gm: Tri thc php l, nn php
lut tt, tnh cm, o c, k nng vn dng,
thc hnh php lut. Vn ho php lut mi s
l hng quy tm ca mi ci li, ci tt, ci
p trn nn tng ci ng.(11) Trong nh nc
php quyn, mi hot ng ca nh nc, c
nhn, x hi phi trong gii hn ca php lut
nhng m l mt nn php lut ph hp vi
cc nguyn tc v gi tr ca cng bng, nhn
o, dn ch v tt c v li ch chnh ng ca
con ngi. Nhng c c nhng gii hn
cho quyn lc nh nc, cho hnh vi x hi
ca c nhn, t chc trong cc quy nh ca
ngn ng php lut ri, mi vic khng th
t ng ho din ra c m phi cn n con
ngi c phm cht o c v tr tu, nng
lc thc thi php lut.
Trong l lun v thc tin cn quan tm
n cc hnh vi hp php v nhng iu kin,
tin cho vic thc hin nhng hnh vi hp
php lut v hp o c. Hiu qu u tranh
phng v chng cc vi phm php lut s c
nng cao nu nh hai cng vic nghin cu
hnh vi vi phm php lut v hnh vi ph hp
php lut c tin hnh song song. Bn cnh
cng tc ph bin, gio dc php lut, cn
nghin cu, tm hiu trong thc tin nhng
nguyn nhn lm cho php lut cha c thc
thi nghim chnh. Nu nh ch dng li
nguyn nhn hn ch v nhn thc, thc
php lut ca ngi dn cn yu km... th qu
l thiu st. Phi i tm nguyn nhn, lc cn
Tp ch lut hc s 4/2005

Nghin cu - trao i

trong vic thc thi php lut ngay chnh trong

php lut v nh nc, y cng l nhng vic
khng th tr hon c na. Hnh vi php lut
l th hin s hi ho nhng mc nht
nh gia li ch x hi m php lut phn nh
v li ch c nhn, gia yu cu ca nh nc
vi nhu cu ca cng dn.
Hnh vi, cch ng x theo php lut ca
mi c nhn trong i sng hng ngy, trnh
vn dng cng c php lut trong thc tin ca
cc ch th php lut l mt kt qu tt yu ca
qu trnh hnh thnh thc php lut v vn
ho php lut. Lnin cng khng nh:
Ngoi o lut ra cn c trnh vn ho, ci
khng l thuc vo bt k mt o lut no.(12)
Bc H tng dy: nh nc cn gio dc cho
nhn dn bit s dng cc quyn t do dn ch
ca mnh, dm ni, dm lm... trong khun kh
php lut. Hin nay trong x hi ta thc php
lut cha tr thnh vn ho ca qun l x hi
v cha c thm su trong tinh thn cng
dn.(14) Xy dng tnh tch cc php l, thu ht
s tham gia ca cc c nhn vo SPL. Cht
lng ca SPL ph thuc vo trnh kin
thc php lut, phm cht o c, nng lc
vn dng php lut ca cc c nhn, s ph
hp gia tri thc, hc vn php lut v vn ho
php lut ca cc cng dn trong nh nc
php quyn. Thng tin php lut v ph bin,
gio dc php lut l cu ni a php lut
vo cuc sng. Phm tr SPL cn c quan
tm nghin cu nhiu hn na t cc phng
din l lun - trit hc - x hi hc php lut
chuyn ngnh, vo tng t bo c trng ca
SPL. SPL nh mt phm tr php l c
lp, ph qut vi tt c nhng hin tng php
Tp ch lut hc s 4/2005

lut a dng, phc tp. y chnh l i hi ca

cuc sng gp phn l gii v thc trng ca
cc quy nh php lut, xut h thng cc
gii php, ng li chin lc a php
lut vo cuc sng./.
(1).Xem: ng Cnh Khanh, Cc nhn t phi kinh t
x hi hc v s pht trin, Nxb. Khoa hc x hi,
H Ni, 1999, tr. 23 - 24.
(2).Xem: Hunh Khi Vinh, Nhng vn vn ho
Vit Nam ng i, Nxb. Khoa hc x hi, 2000,
tr. 420 - 421.
(3).Xem: Phm Trng Cng, nh hng ca
phong tc, tp qun ti hiu qu ng k khai sinh,
Tp ch dn ch v php lut, s 1/2005, tr. 17 - 19.
(4) . Thng tin khoa hc php l, chuyn v cc
gii php chng hnh s ho cc giao dch dn s,
kinh t, Vin nghin cu khoa hc php l B t
php, s 9/2001, tr. 17.
(5) .Xem: Nguyn Ch Dng, Thc thi php lut:
nhn t gc nh nc, Tp ch Nghin cu lp
php, s 9/2004, tr. 20 - 21.
(6) .Xem: Phng thng mi v cng nghip Vit Nam,
Doanh nghip v vic hon thin mi trng php l
kinh doanh, K yu d n h tr xy dng v thc hin
php lut kinh doanh ti Vit Nam, H Ni 2003.
(7) .Xem: V Anh, Mt s vn php lut v th
trng bt ng sn Vit Nam, Tp ch nh nc
v php lut s 2/2004, tr. 21.
(8) .Xem: H Thc Minh, o nho v vn ho
phng ng, Nxb. Gio dc , H Ni 2001, tr. 97.
(9) .Xem: Hunh Khi Vinh (ch bin), Mt s vn
v li sng, o c, chun gi tr x hi, Nxb.
Chnh tr quc gia, H Ni 2001;
Nguyn Ch M, Nguyn Th Kit, S bin
i ca thang gi tr o c trong x hi ta hin nay
v vic nng cao phm cht o c ca cn b,
Tp ch Cng sn s 15/8/1998.
(10) .Xem: Phan Hu Th, Vn ho t php v o
c ngi thm phn, Tp ch nh nc v php
lut s 2/1996, tr. 6.
(11), (13).Xem: Trng Lu, (ch bin ) sd, tr. 373, 368.
(12) .Xem: Lnin ton tp, tp 38, tr. 170 (ting Nga).

31