1.

Skup kompleksnih brojeva

Algebarski prikaz kompleksnog broja

-

( , )

Kompleksan broj poistovjecujemo s uredenim parom realnih brojeva. Re-y

x

alni broj x naziva se realnidio, a realni broj y imaginarnidio kompleksnog broja z .

Pisemo: x = Re z , y = Im z . Dva su kompleksna broja z1 = (x1, y1) i z2 = (x2, y2)
jednaka ako i samo ako vrijedi x1 = x2 i y1 = y2 .
Skup svih kompleksnih brojeva oznacavamo s C . Na tom skupu definirane su
operacije zbrajanja i mnozenja:
z1+z2:= (x1+x2,y1+y2),
z1z2:= (x1x2y1y2,x1y2+y1x2).
Promotrimo podskup skupa C , koji se sastoji od brojeva oblika (x, 0) . Za takva
dva broja vrijedi
(x1, 0) + (x2, 0) = (x1 + x2, 0),
(x1, 0) (x2, 0) = (x1x2, 0).
Vidimo da zbrajanjem i mnozenjem dobivamo brojeve istog oblika i pritom se cuvaju
algebarske operacije zbrajanja i mnozenja po prvoj komponenti. To znaci da se brojevi
oblika (x, 0) ponasaju kao realni brojevi uronjeni u skup kompleksnih brojeva. Zato
cemo broj oblika (x, 0) poistovjetiti s realnim brojem i oznacavati kratko s x . Dakle,
skup kompleksnih brojeva C sadrzi skup realnih brojeva R kao svoj pravi podskup.

Broj (0, 1) nije realan. Nazivamo ga imaginarnomjedinicom i oznacavamo s

i . Za taj broj vrijedi
2

i = (0,1)(0,1) = (0011,01+10) = (1,0).

2

Ovaj je umnozak realan, zato smijemo pisati i = 1 . Prema

definiciji operacija zbrajanja i mnozenja, imamo

(x, y) = (x, 0) + (y, 0) (0, 1).

Tu jednakost kratko pisemo na ovaj nacin:

z=x+yi.
2

1. SKUP KOMPLEKSNIH BROJEVA

Algebarski prikaz kompleksnog broja

Svaki se kompleksni broj z moze napisati u obliku

z=x+yi,
gdje su x i y realni brojevi, a i imaginarnajedinica, kompleksni broj sa

(1)

svojstvom i = 1 . x = Re z nazivamo realnidio, a y = Im z imaginarni

diokompleksnog brojaz. Prikaz (1) naziva sealgebarski(ilistandardni)

prikazkompleksnog brojaz.
Zbroj i umnozak kompleksnih brojeva racuna se ovako:
z1+z2=x1+x2+ (y1+y2)i,
z1z2=x1x2y1y2+ (x1y2+x2y1)i.

(2)
(3)

Skup C kompleksnih brojeva 1 , uz ovako definirane operacije zbrajanja i mnozenja, cini polje. To znaci da vrijede sljedeca svojstva:
Aksiomi polja kompleksnih brojeva
Teorem 1. Uskupukompleksnihbrojevaoperacijezbrajanjaimnozenjaimaju
sljedecasvojstva:
z1, z2 C
C1
z1+z2=z2+z1,
(komutativnostzbrajanja),
C

z1+ (z2+z3) = (z1+z2) +z3,

C3

C4
C

C6
C7

z1, z2, z3 C

(asocijativnostzbrajanja),
(0 C) z + 0 = z,
z C
(neutralnostnulezazbrajanje),
(z C)((z) C) z + (z) = 0
(postojanjesuprotnogbroja),
z1z2=z2z1, z1, z2 C
(komutativnostmnozenja),
z1(z2z3) = (z1z2)z3,
z1, z2, z3 C
(asocijativnostmnozenja),
(1 C) 1 z = z,
z C
(neutralnostjedinicezamnozenje),
( z C,z = )( z C)z z= 1
(postojanjereciprocnogbroja),
z1(z2+z3) =z1z2+z1z3,
z1, z2, z3 C
(distributivnostmnozenjapremazbrajanju).
0

Ovdje je kompleksan broj 0 jednak paru (0, 0) , a suprotan broj z broja z = (x, y)
iznosi (x, y) . Oduzimanje kompleksnih brojeva definira se kao zbrajanje suprotnim
brojem:

z1z2:=z1+ (z2) = (x1,y1) + (x2,y2) = (x1x2,y1y2).

-

Definiciju kompleksnih brojeva kao uredenih parova dao je WilliamR.Hamilton, irski matematicar (1805.

1965.)Ta se definicija temelji samo na svojstvima realnih brojeva, cime se izbjegava donekle nerazjasnjeni pojam

broja 1 . S druge strane, zapis oblika z = x + yi pogodniji je za racunanje. No, najvaznije je zapravo znati da su
oba oblika kompleksnog broja; z = x + yi i z = (x, y) zapravo potpuno ekvivalentna.

1. SKUP KOMPLEKSNIH BROJEVA

U svakom se polju dijeljenje definira kao mnozenje s inverznim elementom.

Uvje-rimo se da za svaki z C , z =0 , postoji reciprocni broj (inverz) z . Neka je z
2
2
=x+yi=0 bilo koji. Onda jex +y =0 pa je dobro definiran broj
y
x
z:=
x 2 + y 2 +x 2 + y 2 i
i za nj vrijedi z z = z z = 1, sto provjeravamo mnozenjem. Umjesto z pisemo z

ili 1/z .

Kompleksno-konjugirani brojevi

Kompleksan broj z = x yi

nazivamo konjugiranim broju z = x + yi . Takoder,

broj z je konjugiran broju z i zato kazemo da brojevi z i z cine parkompleksnoko

njugiranihbrojeva. Njihovim zbrajanjem i oduzimanjem dobivamo
1

Re z =
Im z = 2i (z z ).
2 (z + z ),
Neposrednim racunom lako je provjeriti da operacija kompleksnog
konjugiranja ima svojstva:
z1+z2

= z1 + z2 ;

z1z2 = z1 z2 ;
z
z

z1z2=z1z2;

Primjer 1. Odredi sve kompleksne brojeve z za koje vrijedi

=z 2 .

z =z .

Prikazimo broj z u algebarskom obliku: z = x + iy . Onda imamo

2

z2

xiy= (x+iy) =x y +2xyi.

Prema tome, x i y moraju zadovoljavati sustav
2
2
2
2

x=x y ,
x xy =0,

y=2xy,
Druga je jednadzba zadovoljena za x = 2
2

(2x + 1)y = 0.
ili y = 0 . Uvrstimo li x =

u prvu

jednadzbu, dobivamo y = 4 , sto daje y1,2

. Uvrstimo li pak y = 0 u prvu
= 23
2
jednadzbu, dobivamo x x = 0
i odavde x3=0 ,x4=1 . Postoje dakle cetiri
rjesenja:
1

1
z1=

3
+i

1
2
,2 z2=

3,
i

0,

z3

1. SKUP KOMPLEKSNIH BROJEVA

Modul kompleksnog broja

Umnozak broja z i njemu kompleksno-konjugiranog broja z uvijek je realan broj:

2

zz= (x+yi)(xyi) =x +y .

Modul kompleksnog broja

Moduliliapsolutnavrijednostkompleksnog brojazje realan

nenegativanbroj
|z| :=
Vrijedi z = 0 ako i samo ako je
modul pozitivan realni broj.

z z = x +y .
|z| = 0 . Ako je

z=0 , onda je njegov

(5)

1
Ako je z =0 , primijetimo da se
z moze pisati ovako
1
x
y
z
2

z = x +y x +y i= |z| .
Dijeljenje kompleksnih brojeva jest mnozenje s inverznim brojem:
z1
x1x2+y1y2+ (x2y1x1y2)i
1
z 2 = (x1 + y1i)(x2 y2i)
=z
z2

=z

|z2|2

=
2

1 z2

x2 +y2

x2 +y2

z1+z2
z1z2= 1 , dokazi da je z = 1 + z1z2

Primjer 2. Ako je |z1| = 1 , |z2| = 1 i

realan broj.
Broj z je realan ako i samo ako vrijedi z =
2

1 = |z1| = z1 z 1
Zato je, koristeci pravila konjugiranja,
z 1 +z

z=
i z je realan.
Kompleksna ravnina

z1z2

1 + z 1z 2 z1z2

z1

z . Prema uvjetima, imamo

2

1 = |z2| = z2 z

zz

1 2+

zz

z2

=z1z2+ z 1 z 2

1 2

z2+z1

1 2

zz

=z

=
z1z2+1

Svakom kompleksnom broju

( , )
x

z=x+iyodgovara uredeni par realnih brojeva

. Zelimo li graficki prikazati kompleksan broj, prirodno je pridruziti takvom

broju tocku M(x, y) u ravnini R . Tako skup C mozemo geometrijski poistovjetiti s

ravninom u koju je uveden Kartezijev koordinatni sustav.
5
1. SKUP KOMPLEKSNIH BROJEVA
ze se realni
brojevi, na osi
ordinata
imaginarni.
imaginarnaos

1+2i

M(x,y)=x+iy

iy

2i

1i

realnaos

Os Ox Kartezijeva
sustava u ravnini naziva se
realnaos u C . Na njoj (i
samo na njoj) leze realni
brojevi. Os Oy naziva se
imaginarna os.
Ona
sadrzi
imaginarne
brojeve kompleksne
brojeve ciji je realni dio
jednak nuli. Ovu ravninu
nazivamo
kompleksna
ravnina ili Gaussova
ravnina1.
Kompleksni broj kao vektor

Kompleksni se brojevi
pri operacijama zbrajanja,
oduzimanja i mnozenja
realnim brojem ponasaju
bas
kao
i
vektori.
Kompleksnom broju z = x +

iy
odgovara
vek-tor s
pocetko
m
u
ishodistu
i
zavrsetk
om
u
tocki (x,
y) . Ako
su zadana
dva broja;
z1 = x1 +
y1i , z2 =
x2 + y2i ,
onda
brojuz1+
z2= (x1+
x2) + (y1
+
y2)i
odgovara
tocka u
kompleks
noj
ravnini
dobivena
pravilom

Sl.1.1.Svakojtocki
M(x,y)Karte
zijeveravnineodgovara
kompleksnibrojz = x+
iy.Naosiapscisanala
odgovaratcetockau
paralel
kompleksnojravnini
ogram
kojapredstavlja
a
cetvrtivrh
(slika
paralelogramacijasu
1.2).
prvatrivrhau
Njene
ishodistuiutockama
su
A(x1,y1),B(x2,y2).

koordin
ate
T(x1+y
1,
x2+y2) .

Oduzimanje
kompleksnih
brojeva
mozemo interpretirati kao
zbrajanje
sa
suprot-nim
brojem (brojem s negativnim
predznakom). Tako je z2 z 1
= z2 + (z1) . Razlika z2z1
predocuje broj koji spaja
zavrsetke brojevaz1iz2, i
usmjerena je kaz2(slika 1.3).
1

Kompleksna se ravnina naziva

jos i Argandova ravnina, prema
francuskom matematicaru Jean
RobertAr
-

Sl.1.2.
Zbro
juz1
+z2

gandu (1768.1822.) koji je medu

prvima predlozio takav prikaz
kompleksnih brojeva. Argand je po
zanimanjubio knjiznicar, samouk u
matematici.

1. SKUP KOMPLEKSNIH BROJEVA

B(x2,y2)
z2z1

z2
A(x1,y1)
z1

z1
A(x1,y1)

Sl.1.3.Razlikakompleksnihbrojevatakodersemozeinterpretiratipravilomparalelograma;tri
vrhaparalelogramalezeuishodistu,utockiB(x2,y2)teutockiA(x1,y1),kojaje
simetricnatockiAsobziromnaishodiste

Apsolutna vrijednost |z| kompleksnog broja z = x+iy odgovara (euklidskoj) udaljenosti tocke (x, y) od ishodista. Neka su zadana dva kompleksna broja; z1 = x1 +
iy1 i z2 = x2 + iy2 . Tada vrijedi
2

|z1 z2| = |(x1 x2) + i(y1 y2)| = (x1 x2) + (y1 y2) ,
te je |z1 z2|
udaljenost izmedu tocaka z1 i z2 u kompleksnoj ravnini.
Nejednakost trokuta

Modul kompleksnog broja zadovoljava sljedecu nejednakost:

|z1 + z2| |z1| + |z2|,
koju nazivamo nejednakosttrokuta.
Dokaz ove nejednakosti, kao i
obrazlozenje njezina imena vidimo na slici.
Iz trokuta OAB je naime
|z1 + z2| |z1| + |z2|,
jer je duljina stranice trokuta manja od
zbroja du-ljina preostalih dviju.
Na istoj slici vidimo da vrijedi i sljede
ca ne-jednakost
|z1 z2| |z1| |z2| ,
jer je duljina bilo koje stranice trokuta uvijek
veca od razlike duljina preostalih dviju
stranica.

C
+z
z1

Sl.1.4.Geometrijskainterpretacija
brojeva |z1 + z2| i |z1 z2|

Trigono metri jski prikaz komp leksnoga broja

Polozaj tocke M u
ravnini obicno opisujemo
njezinim
Kartezijevim

koordinata
ma, koje
dobivamo
ortogonalni
m
projiciranje
m te tocke
na
koordinatne
osi.

Karte
zijeve
su
koordi
nate
vezan
e uz
algeba
rski

prikaz kompleksnog broja.

Medutim, ista se tocka
moze opisati i pomocu
drugih
dvaju
podatka;
polarnih koordinata:
udaljenosti r tocke od
ishodista i kuta koji
radijvektor tocke zatvara s
pozitivnim dijelom realne
osi.

1. SKUP KOMPLEKSNIH BROJEVA

Odredimo vezu izmedu Kartezijevih i polarnih koordinata. Sa slike 1.5 citamo:

x=rcos,

y=rsin.

(6)

x+iy=r(cos+isin).

(7)

Odavde slijedi

Ovaj se prikaz kompleksnog broja naziva trigonometrijskiprikaz broja z .

M(x,y)

y
z
r=

Sl. 1.5. Polozaj tocke M opisuju Kartezijeve

koordinate(x,y),aliipolarnekoordinate(r,).

arg z
x

Svaki se kompleksni broj moze prikazati u obliku

Kvadriranjem i
zbrajanjem veza u (6)
dobivamo

Tu je r modul
snog broja. Vrijedi
2

x
odakle je
Prema tome, r
je modul kompleksnog broja, dakle
jednak je nuli samo ak o tocka
Mjeru kuta nazivamo
-

r=2 ,=4ter=2 ,=

Oznacit cemo s arg(z)

{arg(z) + 2k , k Z} svih
mjera kuta .
jednadzbi u (6) (ili pak ocitavanjem sa
slike) dobivamo za x

=0 tg = x .
Odavde se racuna kut .
Pritom treba paziti na kvadrant
u kojem se nalazi broj z .
Trigonometrijski prikaz kompleksnog broja

1. SKUP KOMPLEKSNIH BROJEVA

Primjer 3. Prikazi u trigonometrijskom obliku brojeve z1 = 1 i , z2 = 2 .

Vrijedi

r=|1i|=

tg

2 ,

1
1 = 1.

7
Broj z1 nalazi se u cetvrtom kvadrantu, pa je = 4 . Tako dobivamo

z1=1i= 2 cos
4 + i sin 4 .
Za drugi je broj |z2| = | 2| = 2 , a njegov je argument = :
7

z2=2=2(cos+isin).

*
Izaberimo bilo koja dva kompleksna broja (razlicita od nule) i prikazimo ih u
trigonometrijskom obliku:
z1=r1cos1+isin1,z2
=r2cos2+isin2.
Koristenjem adicijskog teorema za trigonometrijske funkcije, za njihov umnozak
dobi-vamo izraz:
z1z2=r1r2cos1+isin1cos2+isin2

1=

r1r2[cos1cos2sin1sin2

1+

icos1sin2+isin1cos2]

2=
r1r2[cos(1+2) +isin(1+2)].
Ove formule predstavljaju trigonometrijski prikaz broja z1z2 . Njegov je modul
r1r2, a argument1+2. Zato vrijedi
|z1z2| = |z1| |z2|,
arg(z1z2) = arg z1 + arg z2.
U izrazu (11) moguce je da zbroj argumenata premasi vrijednost
zbroja treba oduzeti 2 .

(10)
(11)
2 i tada od

Mnozenje kompleksnih brojeva

Kompleksni brojevi prikazani u trigonometrijskom obliku mnoze se tako da

im se pomnoze moduli, a argumenti zbroje:
z1z2=r1r2[cos(1+2) +isin(1+2)].
*

1. SKUP KOMPLEKSNIH BROJEVA

Neka je z2 kompleksan broj modula 1 , tj. z2 = cos + i sin . Pokazimo da

mnozenje kompleksnog broja z1 s brojem z2 geometrijski odgovara rotaciji broja z1
oko ishodista za kut u pozitivnom smjeru. Ako je z1 = r(cos + i sin ) , onda je
z1z2=r[cos(+) +isin(+)].
- Medutim, ovo je kompleksan broj istog modula kao i z1 , ciji je argument uvecan za ,

dakle, to je broj z1 zarotiran za kut (u pozitivnom smjeru).

z z

1 2

Sl. 1.6. Mnozenjem s

kompleksnim brojem
modula 1 iargumenta
,brojz1rotiraseza
kut

z1

z=z1

opee trigonometrijski prikaz

raci
ju broja z , ako je z = r(cos + i
dijesin ) .
ljen
ja.
1
=
Odr
edi
rcos+
z
mo
=1 cos
najp
2
r cos
1

cos

Dijeljenje
kompleksnih
kompleksni broj koji se
dobije rotacijom broja 3 brojeva
i oko ishodista, za kut 2 /
3.
Primjer 4. Odredi

Mnozenjem kompleksnoga broja

Formula
slicna onoj

za
mnozenje
vrijedi i za

ishodista za kut . U zadatku je

r
i

Iz ovog prikaza vidimo da je

modul ovog broja r , a

argument arg z :

1
=

arg

10

1. SKUP KOMPLEKSNIH BROJEVA

Iskoristimo sad ove formule da bismo prikazali dijeljenje kompleksnih brojeva

prikazanih u trigonometrijskom obliku.
z
1
1
1
= z1 z2 = r1 cos 1 + i sin 1 r2 cos(2) + i sin(2)
z2

r1

1=
2 ) .

cos(1 2) + i sin(1

Dijeljenje kompleksnih brojeva

Kompleksne brojeve dijelimo tako da im podijelimo module, a argumente

oduzmemo:

z1

r1

cos(1 2) + i sin(1 2) . (15)

z r

2 2

Potenciranje komp leksnih brojeva

Pokazali smo da se kompleksni brojevi z1 i z2 mnoze ovako:

z1z2=r1r2[cos(1+2) +isin(1+2)].

Uvrstimo ovdje z1 = z2 . Dobivamo

2

z =r cos 2+isin 2.
Primjenom iste formule slijedi:
2

z =z3 z=r cos 2 + i sin 2 r cos + i sin

=r
cos 3 + i sin 3 .
Indukcijom zakljucujemo da vrijedi sljedeca formula:
De Moivreova formula

Za svaki prirodni broj n vrijedi DeMoivreovaformula

Iz nje citamo:

z =r cosn+isinn.
n
n
|z | = |z| ,
n
arg(z ) = n arg z.

(16)
(17)
(18)

Abraham de Moivre (1667.1754.), engleski matematicar

11

1. SKUP KOMPLEKSNIH BROJEVA

Primjer 5. Izracunaj (1 + i 3)

60

Prikazimo 1 + i 3 u
trigonometrijskom obliku. On se nalazi u drugom kvadrantu i vrijedi

r=

(1) + (3) =2,

tg( ) =
Dakle, r = 2 , =

1 = tg 3 .
2
:
3

1x

Sl.1.7.

1 + i 3 = 2 cos
3 +
Sada mozemo primijeniti de
Moivreovu formulu (12)

1
(1 + i
3)

2 )
3

1=

60

2 .

1
Primjer 6. Izracunaj

= 2 cos(7

Sada je
Prikazimo najprije brojeve
(1 +

16

1. SKUP KOMPLEKSNIH BROJEVA

Kompleksni brojevi i polinomi. Osnovni stavak algebre

n1

Neka je P(z) = anz + an1z

+ . . . + a1z + a0 bilo koji polinom stupnja n 1 , s
realnim ili kompleksnim koeficijentima i z1 realan (ili kompleksan) broj. Dijeljenjem polinoma P(z) s polinomom z z1 dobiva se kvocijent Q(z) (to je polinom stupnja
n 1 ) i ostatak, realni (ili kompleksni) broj r1 . Ta se operacija moze napisati
formulom:

P(z) =Q(z)(zz1) +r1.

(21)

Broj r1 je upravo vrijednost polinoma P(z) u tocki z = z1 . Naime, stavljajuci

z=z1u formulu (21), dobivamoP(z1) =r1. Dakle, za svaki brojz1vrijedi
P(z) =Q(z)(zz1) +P(z1).
Posebno, ako je z1 nultocka polinoma P(z) , onda dobivamo
P(z) =Q(z)(zz1).

Kriterij djeljivosti polinoma

Ako je z1 nultocka polinoma P(z) , on je onda djeljiv polinomom z z1 .

Prirodno se namece pitanje: ima li svaki polinom nultocku? Odgovor je negativan
2
ukoliko takve nultocke trazimo u realnim brojevima: polinom z + 4 nema realnih
nultocki. Razlog uvodenja kompleksnih brojeva lezi upravo u tome sto u skupu C
svakipolinom ima nultocku. Tako je na primjerz1=2inultocka gornjega polinoma.
-

Osnovni stavak algebre

Svaki polinom stupnja n 1 (s realnim ili kompleksnim koeficijentima) ima

nultocku u skupu kompleksnih brojeva.
Dokaz ove tvrdnje je netrivijalan1 . Taj cemo teorem dokazati kasnije.

*
Neka je P(z) bilo koji polinom stupnja n 1 :
n

n1

P(z) =anz +an1z +. . .+a1z+a0.

Po osnovnom stavku algebre on ima nultocku z1 . Pokazali smo da je tada P(z) djeljiv sa
(z z1) . To znaci da postoji polinom Pn1(z) stupnja n1 , takav da vrijedi
P(z) = (zz1)Pn1(z).
Ako je n 2 , onda je Pn1(z) stupnja barem 1 i na taj polinom mozemo po-novno
primijeniti osnovni stavak algebre: postoji kompleksan broj z2 koji je nultocka polinoma
Pn1 . Jasno je da je taj kompleksni broj ujedno i nultocka polinoma P(z) , i, kako je Pn1(z)
djeljiv sa (z z 2) , vrijedi relacija

(22)

P(z) = (zz1)(zz2)Pn2(z)
1

Prvi dokaz dao je Gauss

17

1. SKUP KOMPLEKSNIH BROJEVA

za neki polinom Pn2(z) stupnja n 2 .

Nastavljajuci ovaj postupak, na koncu cemo dobiti formulu
P(z) = (zz1)(zz2) (zzn)P0,

(23)
gdje je P0 polinom stupnja
n 0 , dakle, konstantni polinom. Usporedbom vodecega
koeficijenta (uz potenciju z ) polinoma P(z) u formulama (22) i (23), vidimo da je P0
jednak koeficijentuan. Neki se brojeviz1, . . . ,znmogu podudarati. Za nultockukoja se
u ovom prikazu pojavljuje vise puta kazemo da je visestruka ili da ima kratnost onoliku
koliko se puta pojavljuje u tom prikazu.
Faktorizacija polinoma

Svaki se polinom stupnja n 1 mozefaktorizirati na sljedeci nacin:

P(z) =an(zz1)(zz2) (zzn),

(24)

gdje su z1, . . . , zn njegove nultocke.

Polinom stupnja n ima n nultocaka, brojeci njihovu kratnost.

Zadaci za vjezbu

1.1. Neka je f (z) = 2 + z + 3z2 . Izracunaj f (z) i f (z) ako je z = 3 + 2i .

1.2. Pokazi da je P(z) = P(z) za svaki polinom P s realnim koeficijentima.
1.3. Odredi realni i imaginarni dio sljedecih kompleksnih brojeva:
1
A.

B
.
1i

1i
1+i
2

(1 + i)5
3

(1 i)

E.

F.

1+i 3

C.
(

i107

57

+i

)
.

D.
i19 + 1

57

G. i107 i .

1.4. Odredi realna rjesenja jednadzbe (4x + i)(2 i) + (2x + iy)(1 2i) = 7 8i .
1.5. Odredi sve kompleksne brojeve z za koje vrijedi
3

A.z=z ;

B.z=z

n1

,n2 .

z1
1.6. Neka je w = z + 1 , z =1 . Dokazi da je Re w = 0 ako i samo ako je |z| = 1 .

1.7. Dokazi da su z1 i z2 kompleksno-konjugirani ako i samo ako su z 1 + z2 i z1z2 realni

brojevi.

1.8. Dokazi identitete

2

A.|z1+z2| +|z1z2| =2(|z1| +|z2| );

2

B.|1z1z2| |z1z2| = (1 |z1| )(1 |z2| );

C.|1+z1z2| +|z1z2| = (1+|z1| )(1+|z2| );
2

18

D.|z1| +|z2| +|z3| +|z1+z2+z3| =|z1+z2| +|z2+z3| +|z3+z1| .

1. SKUP KOMPLEKSNIH BROJEVA

1.9. Dokazi identitete

n
A.(n2)|zk| +
k=1

B.n

|zk|

n
2
k=1 zk =

|zk + zs| ,
k<s

k=1

k =1

zk =

|zk zs| .
1 k<s n

1.10. Dokazi nejednakost:

n

2(|z1| + |z2| ) |z1 + z2| + |z1 z2|

n1

(|z1| + |z2| ),

n 2.

1.11. Rijesi jednadzbe

A.|z|+z=2+i;
C.z|z|+az+1=0(aR).

B.2|z| 4az+1+ai=0(aR);

1.12. Odredi sve kompleksne brojeve za koje vrijedi

A.|z|=

3. |z| =

/z ,

B.|z|=|z1|,arg(z1) =

|z + i| = |z + 1|;

2,

/4 ;

arg(2z) = arg( /z ).

z=m
+ im 1.17. Izracunaj:
1.13. Prikazi sljedece brojeve u trigonometrijskom
obliku:

B.2i;
123
E. 1 + i ;

A.
3+ i ;
D. 2 ;

1.14. Prikazi u trigonometrijskom obliku:

A.z=sin /8icos /8;

B.z=1+cos+isin,

0< <

1.15. Prikazi sljedece brojeve u

A.( + i)7
;
2 2

D.1+cos 6 + i

3
.

trigonometrijskom obliku:

A.z=1sin+icos,

B.z=cosisin,( < < /2 );

1 + cos + i sin ,
C.z=

1 + cos i sin

D.z=cos /5+isin /5.

1.16. Odredi realan broj m > 0 takav da za broj

F.1+2i.

3 vrijedi Re (z ) = 128 .
C.

1
2+

10

;
18

/3 + i sin /3 ) .

1.18. Dokazi da je za prirodni broj k

nza koji vrijedi(

1.19. Nadi najmanji broj

4k

realan.

n
3 + i) = ( 3 i) .

broj (1 + i)

1.20. Sluzeci se de Moivreovom formulom izrazi sin n i cos n pomocu potencija od

sin i cos .
1 + i tg

1 + i tg n

1 i tg
1. SKUP KOMPLEKSNIH BROJEVA

=1 i tg n .

1.21. Dokazi:

1 = 2 cos , dokazi da je zn + 1 = 2 cos n .

z
z

1.22. Ako vrijedi z +

1.23. Izracunaj z

1991

19

ako je z + z + 1

=0.
z
1.24. Dokazi da je polinom P(x) = (cos + x sin )
2
polinomom Q(x) = x + 1 .
1991

cos n x sin n djeljiv s

1.25. Dokazi da je polinom P(x) = xn sin n1 x sin(n ) + n sin(n1) djeljiv s

2

polinomom Q(x) = x 2 x cos + .

1.26. Neka je 0 < < 2 . Dokazi formule:
sin n+1
2

A.sin+sin 2+. . .+sinn=

n
sin 2 ;

sin 2

sin n+1
1
B. 2

+ cos + cos 2 +
...

2 sin
2

+ cos n =
1.27. Neka je 0 < < . Dokazi formule:

sin 2n
;

A.cos+cos 3+. . .+cos(n1)=

n+1

B.sinsin 3+. . .+ (1)

sin
2n

2 sin

n+1

sin(2n1)= (1)

2 cos

1.28. Izracunaj:
3

A. 4+3i;
5

D.

1;

B.

C.(1 i 3)7;

2 + i;

E. 8 + 8 3 i;

F.

1.29. Odredi realna rjesenja jednadzbe (x + i) n (x i)n = 0 .

1.30. Rijesi jednadzbe:

3 + i.

A.

B.z +z +1=0;

(3i)z = 4+8i;

C.z +2iz 1=0;

4

3
2
E.(1+i)z (1i)z=0.
z +3z +3z+3=0;
2k
2k
1.31. Neka su zk = cos
/n + i sin
/n , k = 0, 1, . . . , n1 svi nti korijeni iz jedinice. Dokazi

D.

da vrijedi

(z z1)(z z2) (z zn1) = 1 + z + . . . + z

n1

Pomocu ovog indentiteta izvedi relaciju

sin

(n1)

= n .

n sin n sin

2n1

20
1.32. Dokazi identitete
x2n1= (x21)

2n+1

1= (x1)

n1

x2n+1=
k=0

1.33. Izracunaj:

A.|(1i 3)4( 3+i)6

| ;B.

1.34. Ako za kompleksne brojeve a , b , c vrijedi |a| = |b| = |

c| = r , dokazi da je tada

ab+bc+ca
= r.

a+b+c

z , a kompleksni brojev

1.35. Ako su

1.

1.36. Ako vrijedit +|z|i = 1 , pokazi da se broj z moze

prikazati u
ti
obliku z =

, pri cemu je t realan broj.

1.37. Izraz A| | + B + B + C| | je nenegativan

za sve vrijednosti brojeva ,

C. Dokazi da je tadaA0 ,C0 ,|B| AC.

1.38. Dokazi da za bilo koje kompleksne brojeve z 1 , z2 ,

. . . , zn , w1, w2, . . . , wn vrijedi Cauchy
Schwartzova nejednakost:
n

k=1 k=1

k=1

1.39. Ako za brojeve z1, . . . , zn C vrijedi |zk| 1 , dokazi

da je tada
n

A.

k=1

zk1|zk 1|;
k=1