ARATIRMA YNTEM VE

TEKNKLER

GR
Bir aratrma raporunun yazlmas, aratrma
raporunun bir paras olarak dnlmesidir.
Raporu yazlmam bir aratrmaya bitmi
gzyle baklamayaca gibi aratrmann
gzel ve mkemmel olmas onun yazlmam
olmas nedeniyle bir anlam ifade etmez.
Bilim adamnn grevlerinden biri bulgularn
meslektalarnn
bilgisine
ve
milletin
hizmetine
sunmaktr.
Bu
nedenle,
aratrmalara
verilecek
deer
onlarn
salad
yararla
doru
orantldr
(Kaptan,1993:225).

 Aratrma raporunun yazlmas, herhangi bir

yaznn veya allm olan yaz biimlerinden
ok farkldr. Bu nedenle bilimsel nitelikli
aratrma raporlarn belirli kurallara gre
yazlmas kanlmazdr.
Aratrma
raporunu
yazlmasna
daha
aratrmann planlanmas aamasndayken
balanmal ve aratrma sresince buna
devam edilmelidir. Bunun aratrmacya olan
kolayl zaman kazanma bakmndan olduu
gibi planlanmann da olgunlamasna ve
eksiklerin grlmesine yardmc olmasdr
(Kaptan,1993:225).

TEMEL KAVRAMLAR
HPOTEZ: Ortaya km veya kacak
belirli davranlar, olaylar ve olgular
hakknda
varsaym
niteliindeki
aklamalardr. Hipotez, aratrmacnn
aratrma
problemindeki
deikenler
arasnda ne tr bir ilikinin olduuna dair
beklentilerini ve yarglarn ifade eder.
Dier bir deyile hipotezler, aratrmacnn
deikenler
arasnda
var
olduunu
dnd ilikilere dair nsezisidir.

DEKEN: Herhangi bir

denee/olguya/nesneye
ait birden fazla deer
alabilen
bir
zellik
demektir. Deien ve
birden ok deer alabilen
her
ey
deikendir.
Deikenler etkilenmeleri
ve etkilemeleri dikkate
alnarak ikiye ayrlr.
1) Baml deikenler
(Etkilenen)
2)Bamsz deikenler
(Etkileyen)

TMEVARIM
VE
TMDEN GELM
Tmevarm:
Snrl
sayda rnekten yola
karak
genel
hakknda
yargda
bulunmak veya fikir
yrtmektir.
Tmdengelim:
genelden yola karak
zel hakknda yargda
bulunmak veya fikir
yrtmektir.

ARATIRMADA ZLENECEK
AAMALAR
Bir aratrmann yaplmasnda izlenecek
sistematik admlar sralamak u ekilde
mmkndr.
1. Konunun Seilmesi
2. Konuyu Snrlandrma
3. Hipotez Kurma
4. Geici Plan (indekiler)
5. Kaynaklarn Toplanmas
6. Okuma ve Not Alma
7. Raporun Yazlmas

BLMSEL ARATIRMA SREC

Aratrma konusunun (probleminin) seimi

ve aratrma nerisinin oluturulmas
Aratrma stratejisinin ve hipotezlerin
belirlenmesi
Ana ktlenin (evrenin/rnek ktlenin)
belirlenmesi
Veri toplama
Verilerin analizi
Aratrma sonularnn ve bulgularnn
aklanmas srelerinden oluur.

Konu seiminde dikkate alnmas gereken noktalar

(Seyidolu, 1993:45)

a. ilgi
Aratrmac zerinde
alaca
konuya
kar ilgi duymaldr.
Konu zerinde uzun
sre
alacandan
ilgi yokluu, yorgunluk
ve bkknlk yaratarak
aratrmann baarsz
olmasna neden olur.

b. zgnlk (Orjinallik)
Aratrma bilinenlerin
tekrar durumunda
olmayp bir yenilik
getirmelidir. Bu
nedenledir ki bilimsel
gelime bilgi birikiminin
sonucudur ve dolaysyla
aratrmann bilime
katkda bulunabilmesi
iin bilinmeyenlere
zm getirici, bilinenleri
ise gelitirici nitelikte
olmaldr.

c. nem
Seilecek konu
aratrmaya deecek
nemde olmaldr. Ancak
nem subjectif bir
kavram olduundan,
konunun nemi iin o
daldaki yetkili kiilerin
grlerine
bavurulmas doru olur.
Genellikle yenilik getiren
bilgilerimizi gelitiren,
kii veya toplum refahn
ykseltici nitelik tayan
aratrmalar nemli
saylr.

d. Bilimsel
Yeterlik
Aratrmacnn bilgisi,
eitimi ve bilimsel
kapasitesi konuyu
incelemeye uygun
olmaldr.

Kaynaklar
Aratrma
konunun
niteliine
ve
aratrmacnn ilgisine
gre
olaylarn
dorudan
doruya
gzlenmesine
dayanan
alan
aratrmalar
ile
yrtlebilecei gibi ki
bunlar
birincil
kaynaklardr,
ktphane/internet
aratrmasna
dayal
hazr
bilgilerden
yararlanma yolu ile de
(ikincil kaynaklarla)
yrtlebilir.

f. Kaynak Bulma
Konuyla ilgili yeteri
kadar
kaynak
bulunabilmelidir.
Aratrmac
konu
seiminde
bu
kaynaklar elde edip
edemeyeceini
dnmek
durumundadr.

ARATIRMA KONUSUNUN BELRLENMES

Bir aratrma konusu belirlenirken iki aamal sre izlenir.
Konuyu belirleme
Konuyu daraltma
ARATIRMA KONUSUNUN BELRLENMES
1) Kuram/teori ve uygulamalardan yola karak
2) Gl ve zayf ynleri belirleyerek
3) Daha nce yaplan tez/makale/almalar inceleyerek
4)Tartarak
5) Kaynaklar inceleyerek

Konuyu
Daraltma/Snrlandrma
Aratrmann baarl olabilmesi iin konu
seimi kadar konunun snrlarnn da iyi
belirlenmesi
gerekir.
Konu
iinden
klmayacak
kadar
geni
ya
da
aratrmay anlamsz klacak kadar dar
olmaldr.
Konunun
genilii
onun
zelliini,
dar
tutulmas
onun
derinlemesine incelenebilmesine olanak
salar (Seyidolu, 1993:46).

Yaygn konu daraltma yntemleri aadadr:

Genel sektr ayrm (imalat, hizmet gibi)
Alt sektr ayrm (Hizmet:bankaclk, salk,
turizm gibi)
Konunun kapsam (maliyetler-yiy-i maliyetleri)
Corafi alan daraltma (Marmara Blgesi-Balkesir
rnei)
Zaman daraltma (2000-2012 Yllar)
Ya (ocuk, gen, orta ya, yal)
Yaanan yer (Kent merkezi, krsal alan, ky eridi)
alanlar (memur, ii, emekli, ev hanm, isiz,
tccar)

Konu Belirlerken Dikkat Edilecek Noktalar

Konu hakkndaki kaynak ve veriler

yeterli olmaldr
Konu zgn olmal, literatre katk
salamaldr
Aratrmacnn bilgisi,eitimi,
yetenei ve olanaklar konu ile
uyumlu olmaldr
Konu deerlendirmecilerin
beklentilerini karlayabilmelidir

Konu Belirlemede Sre Kontrol

Konu hakknda yeterli kaynak var m?
Konu ilginizi ekiyor mu?
Bilginiz, eitiminiz, yetenekleriniz ve olanaklarnz
yeterli mi?
Finansal kaynaklarnz yeterli mi?
Gerekli verileri toplayp analiz edebilecek misiniz?
Aratrmann hedefi, konusu ve problemi ak ve
kesin mi?
Konu jri/hoca/deerlendirmecinin beklentilerini
karlyor mu?

Bir aratrma nerisinin ierii

Balk
Aratrma problemi/amalar
Yntem (literatr tarama, anket, veri)
Zaman (aratrmann sresi)
Maddi kaynak
Kaynaka

Aratrma Fikrinin Hayata Geirilmesi

Aratrma sorularnn ve amalarnn

belirlenmesi
. Aratrma sorularnn yazlmas
. Aratrma amalarnn yazlmas
Aratrma teklifinin yazlmas
. Fikirlerin belirlenmesi
. lgililerin ikna edilmesi

Kaynak nceleme

Bir konu hakknda bilgi elde edebilmek iin

kaynak taramasnn yaplmasdr. Kaynak tarama
aratrmann amac, problemi ve hipotezleri
dikkate alnarak yaplmaldr.
Mmkn olduunca farkl kaynaklar taranmaldr
Konu ile ilgili yazndaki almalarn uyuan ve
atan ynleri belirlenmelidir
Konumuz ile ilgili dier almalardaki fikirler,
veriler ve aratrma bulgular ayrntl olarak
incelenmelidir
Eletirel bir yaklamla konumuz ile ilgili ok
sayda fikir retilmeli ve ilerinden en iyisi
aratrma konusu olarak seilmelidir.

Hipotez Kurma

Konunun seilmesi ve snrlarnn belirlenmesiyle

birlikte bir hipotez kurulmamsa aratrmann
nasl yrtlecei belli deildir. Okunan
kaynaklardaki
tm
bilgilerin
yaplacak
almalara ayrm gzetilmeksizin aktarlmas
bir ifade etmez. Bu yzden okuma seici olmal
ve hangi bilgilerin alnp, hangilerinin darda
braklacann ls aratrmann hipotezini
oluturmaldr. Hipotez, ya bir dz cmle ya da
soru cmlesi olarak ifade edilebilir. Her iki
durumda da nerinin basit ve anlalr olmasna
zen gsterilmelidir (Seyidolu,1993:47).

Hipotezin zellikleri

Hipotezler kaynak tarama aamasndan

hemen sonra veri toplama ve analiz
etme aamalarndan nce oluturulur.
Hipotezler:
nceden yaplan almalarn sonular
ile uyumlu olmaldr
Rasyonel (aklc) olmaldr
Ak ve anlalr olmaldr
Snanabilir olmaldr
H1=Gelir dzeyi ile darda yemek
arasnda olumlu bir iliki vardr gibi

yeme

alkanl

fade edilme biimlerine gre hipotezler, aratrma ve

istatistiksel hipotezler olmak zere ikiye ayrlr
Aratrma Hipotezi: Aratrmacnn veri toplayp bu
verileri analiz ettikten sonra, dorulamay umduu
ilikileri ifade etmesidir. Bunlar yn belirten ve yn
belirtmeyen aratrma hipotezleri olmak zere ikiye
ayrlr
. Yn belirten aratrma hipotezi: Deikenler
arasndaki iliki veya farklarn yannda, bu iliki veya
farklarn ynn de belirtir. rnek: 5 yldzl otellerde
sunulan hizmetin kalitesi 4 yldzl otellerde
sunulan hizmetin kalitesinden daha yksektir.
. Yn belirtmeyen hipotezler: Sadece deikenler
arasndaki iliki veya farkn ne olduunu belirtir. rnek:
5 yldzl otellerde sunulan hizmetin kalitesi ile 4
yldzl otellerde sunulan hizmetin kalitesi arasnda
anlaml bir fark vardr.

 statistiksel
hipotezler
(farkszlk-NULL),
deikenler arasnda bir iliki veya fark
olmadn, varsa bile bunun tamamen ans eseri
ortaya ktn ve gerek olmadn varsayar. Bu
yaklamla bir hipotez;
HO= 5 yldzl otellerde sunulan hizmetin kalitesi
ile 4 yldzl otellerde sunulan hizmetin kalitesi
arasnda anlaml bir fark yoktur biiminde
oluturulabilir.
statistiksel
hipotezlerin

alternatif hipotezi (H1) de olmal ve bu (HO)

ifadesinin tersi olmaldr. rnek H1= 5
yldzl otellerde sunulan hizmetin kalitesi
ile 4 yldzl otellerde sunulan hizmetin
kalitesi arasnda anlaml bir fark vardr.

Aratrma Stratejisinin Belirlenmesi

Aratrma stratejisi, aratrmacnn aratrma sorularna
nasl cevap bulacana dair plan yapmasdr. Aratrma
stratejisi
belirlenirken
ncelikle
hangi
aratrma
yaklamnn kullanlaca belirlenmelidir.
ARATIRMA YAKLAIMLARININ SINIFLANDIRILMASI
1. Benimsenen Yntem Bakmndan Snflandrma
a. Pozitivist yaklam
b. Yorumlayc yaklam (fenomoloji)
c. Karma yaklam
2. Kullanlan
Aratrma
Yntemlerine
Gre
Snflandrma
a. Deneysel aratrmalar
b. Anket aratrmalar
c. rnek olay almas

3. Kapsadklar Sreye Gre

Snflandrma
a. Anlk aratrmalar
b. Sreli aratrmalar
4. Amalarna Gre Snflandrma
a. Kefedici aratrmalar
b. Tanmlayc aratrmalar
c. Sebeb-sonu aratrmalar

1. Benimsenen Yntem Bakmndan Snflandrma

1.1. Pozitivist Yaklam:Aratrmalarda

pozitivist yaklam, aratrmann subjektif
deerlendirmelerden
ve
bireysel
yorumlardan arndrlarak toplumsal ve
beeri
olgularn
da
aklanabilecei
dncesine dayanr.
Tmevarm niteliindedir
Deikenler
arasndaki
nedensellik
ilikilerini aklar
Nicel veriler kullanlr
Hipotezlerin snanmas mantna dayanr

1.2. Yorumlayc Yaklam (Fenomoloji)

Aratrmaclarn
olgular
yaand
ekilde
aklamay benimsemesidir. Sosyal olaylarn fen
bilimlerinde
olduu
gibi
(pozitivizm)
aklanamayaca varsaymna dayanr. Sosyal
olaylar/olgular yaandklar biimde incelenmeli
ve aklanmaldr. Yaklam, insan davranlarnn
deiken olduu ve bu davranlar yorumlamada
tamamen objektif olunamayaca varsaymna
dayanr.
Yaklamda
olgular
ve
olaylar
aklanrken gerekletii ortam, zaman ve
koullar da dikkate alnr. Bu nitelii ile potivist
yaklamla kyaslandnda daha az denekten
oluan bir rnek ktle ile ilgilenilir. Ayrca elde
edilen veriler daha ok nitel tekniklerle analiz
edilir.

Pozitivist ve Yorumlayc Yaklamlarn stn ve Zayf Ynleri

Pozitivizm
stnlkleri
1) ok sayda verinin ekonomik
olarak toplanabilmesi
2) Daha net odaklanma
3) Aratrmacnn aratrma
sresini daha kolay kontrol
edebilmesi
4) Kyaslanabilir veri elde
edebilme
Zayflklar
1) Esnekliin olmamas;
Verilerde deiiklik yaplamaz
2)Sosyal srelerin
aklanmasnda zayflk
3) Sosyal olgular aklamada
zayflk

Yorumlayc
stnlkleri
1)Nasl ve niin sorularna
kolayca yant bulunabilir
2)Aratrma srecindeki
deiiklikler aratrmac
tarafndan izlenebilir
3)Sosyal srelerin
anlalmasn
kolaylatrr
Zayflklar
1) Veri toplama zaman alr
2) Veri analizi zordur
3)Belirsizlikler fazladr

2. Kullanlan Aratrma Yntemine Gre

Snflandrma

2.1. Deneysel Aratrmalar: Deneysel aratrmalarda

aratrmacnn en azndan bir bamsz deikeni kontrol
edebilmesi (istedii deeri verebilmesi) mmkndr. Daha ok
baml deiken zerindeki etkilerini belirlemeye alr.
Kontrol deneysel aratrmalarda nemli bir rol oynar. Deneysel
aratrma sreci aamalar aadadr:
Hipotezin oluturulmas
Deneklerin seilmesi
Deneklerin farkl deneysel gruplara blnmesi
Deikenlerdeki deiimin izlenmesi
nemli deikenlerin llmesi
Dier deikenlerin kontrol edilmesi
rnek: Otel iletmelerinde fiyat drme politikalarnn
satlara etkisi ve bir uygulama; Burada bamsz deikenler
fiyat drme politikalardr. Baml deiken ise satlara
etkidir. Aratrmada farkl fiyat drme politikalar uygulanr ve
bu politikalarn satlar zerindeki etkisi llr.

2.2. Anket Aratrmalar

Anket aratrmalarnda ok saydaki verinin daha
kolay ve daha ekonomik olarak elde edilebilmesi
mmkndr. Veri elde etmede standartlara
uyulmas
veri
analizini
kolaylatrmaktadr.
Yntem,
aratrmacnn
aratrma
sreci
zerindeki hakimiyetini arttrr. Anket formunun
hazrlanmas ve uygulanmas zaman alr. Verilerin
SPSSe girilmesi ve analiz edilmesi de zaman alr.
Bu nedenle aratrmacnn zaman kullanmn iyi
planlamas ve son ana sktrmamas gerekir.
Anket almalarnda veri elde etmek iin yazl
soru formlarnn yannda gzlem ve mlakat
formlar da kullanlabilir.

2.3. rnek Olay (Vaka) almas

rnek olay, birbiriyle ilgili bir ya da birka
olay/denek zerinde yaplan ayrntl almadr.
Derinlemesine yaplan inceleme ile olay, topluluk,
grup, birey veya firma hakknda ayrntl veri elde
edilir. Bu yolla aratrlan olay/denei etki eden
faktrler ve bu faktrler arasndaki ilikiler
belirlenmeye allr. Bu tr almalarda gzlem,
mlakat, anket, dokman ve ariv verileri
kullanlabilir.
Aratrmac yntemin uygulanmasnda nyargl
olabilir. Aratrma bulgularnn ve sonularn
genelletirilmesi hatalara neden olabilir.

3.Kapsad Sreye Gre Snflandrma

Aratrmac,
aratrmasn
tasarlarken
aratrmak istedii konu hakkndaki verileri
ne kadar srede ve nasl toplayacan
nceden belirlemelidir.
3.1. Anlk Aratrmalar: Aratrlan bir
olgunun
belli
bir
andaki
durumunu
belirlemeye yneliktir.
3.2.Sreli Aratrmalar: Aratrlan olguya
ilikin deiim ve gelimeleri belirlemeye
yneliktir. zellikle ikincil kaynaklardan elde
edilen verilerin analizinde kullanlr.

4. Amalarna Gre Snflandrma

4.1. Kefedici Aratrmalar: Yntemin uygulanmasnda
aratrma ncesi ayrntl kaynak taramasnn yaplmas ve
konunun uzmanlarndan bilgi alnmas gerekir.
Ne? Neden? Niin? ve Nasl? Sorularnn yant aranr.
Otel satlar neden dyor? Turizm piyasasndaki yeni
eilimler nelerdir?
4.2. Tanmlayc Aratrmalar: Bir olgu, olay, ilev, nesne,
grup veya bireyin felsefi erevesidir. Aratrlacak bir
olgunun, aratrma ncesi tanmlanmas olduka nemlidir.
Ancak tanmlar bir ama deil, aratrmacy sonuca gtren
aralardr.
4.3.
Sebeb-Sonu
Aratrmalar:
Aratrmacnn,
aratrmasna konu ettii deikenler arasnda neden-sonu
ilikisi oluturduu almalara aklayc almalar denir.

Bilimsel Aratrmalarda Veriler

Deikenlere ait veri elde etmenin iki yolu vardr.

1. Birincil veriler
Olaylarn dorudan doruya gzlenmesine dayanan alan
aratrmalar ile elde edilen verilerdir. yolu vardr.
1.1. Anket: Anket formundaki sorulara verilen cevaplardan
veri elde etme yntemidir.
1.2. Gzlem: Bir olay/olgu/birey/grubun durumunun
gzlem yolu ile belirlenmesidir.
1.3. Grme (Mlakat): Belli bir konuda insanlarn
grnn alnmas veya bu konuda tartmalardr.
kincil veriler: ktphane/internet aratrmasna dayal
hazr bilgilerden yararlanma yolu ile elde edilen verilerdir.
Bunlar daha nceden baka aratrmaclar tarafndan
derlenmi verilerdir.

2. kincil veriler
Ktphane/internet aratrmasna dayal hazr bilgilerden
yararlanma yolu ile elde edilen verilerdir. Bunlar daha nceden
baka aratrmaclar tarafndan derlenmi verilerdir.
2.1. Dkmantasyon Kaynaklar
a) Yazl malzemeler: Kitaplar, dergiler, brorler, kataloglar vs.
b) Yazl olmayan kaynaklar: Televizyon, radyo.
2.2. ok Ynl Kaynaklar
a) Alan almalar: Uluslar aras, ulusal veya sektrel raporlar
b) Zaman Serisi almalar: DE ve Merkez Bankas verileri
2.3. Anket Verileri
a) Saymlar: Sektrel anket verileri, nfus saymlar
b) Anketler: STK, Oda, Sendika, niversite ve Basn anketleri

kincil Verilerin stnlkleri ve Zayflklar

stnlkleri
1. Zaman ve finansal kaynak tasarrufu
2. almalarn srekliliini salamas
3. Kaynaklar aras kyaslamaya olanak vermesi

Zayflklar
1.
Aratrmacnn
ihtiyacn
yeterince
karlayamamas
2. Aratrmann kaynaklar dorultusunda snrl
kalmas veya ynlendirilme riski
3. Baz ticari veya gizli kabul edilen verilere
ulalamamas ya da ulamann pahal olmas

Anket Uygulama Sreci

Problemin (sorunun) ifade edilmesi
rnek: Bu anket . tarafndan otel iletmelerinde mteri
ikayetleri ve bu ikayetlerin giderilmesine ynelik alnan
nlemleri belirlemek amacyla yaplmaktadr.

Deneklerin seimi
Soru formunun hazrlanmas
Soru formunun geerliliinin sorgulanmas
Anket kapak sayfasnn hazrlanmas
(tercihli)
Anketin uygulanmas
Anket uygulamasnn izlenmesi

Anket Trleri
Geleneksel Anket Trleri
a) Cevaplaycnn Ynettii Anketler: Postayla, faksla, elden
brakp alma
b) Aratrmacnn Ynettii Anketler: Telefonla, grme ile
doldurulanlar
Modern Anket Trleri
a) E-posta : anket formunun denee gnderilmesi
b) internet anketleri: Web veya online anketler

Anket eriinin Oluturulmas

. Kaynak incelemesi
. Hipotez ve sorular belirleme
. Soru formunun hazrlanmas

Ankette Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

Cevaplaycnn zellikleri
Analiz iin gerekli denek says
Elde edilmesi dnlen verilere uygun doru soru biimi
Gerekli soru says

Anket Formunun Dzenlenmesi

1. Soru Trleri
1.1. Kategorik sorular: Yanz, cinsiyetiniz, eitiminiz, geliriniz nedir?
1.2. Nicelik Sorular: Ka yldr alyorsunuz, ka kii alyor?
1.3. Liste sorular: Aadaki yeteneklerden hangilerine sahipsiniz?
Hobileriniz
nelerdir? Hangi spor trlerini yaparsnz?
1.4. Sralama sorular: Aadakileri nem derecesine gre sralaynz.
rnek: Aadaki iletme faaliyetlerinden en fazla hangi alanlarda sorun
yayorsunuz? Ltfen nem derecesine gre sralaynz.
( )retim
( )Finansman
( )Ynetim
( )Personel
( )Pazarlama
1.5. lekli sorular: Yaygn olarak 5li LKERT lei
( )Tam. katlyorum ( )Kat. ( )Kararszm ( )K.myorum ( )Hi K.myorum
1.6. Ak ulu sorular: konusundaki dnceniz nedir?

2. Sorularda Kelime Seimi

Sorularda kullanlan dil ve seilen kelimeler cevaplaycy rahatsz

etmemelidir. Bu nedenle soru sorarken
aadaki noktalara dikkat
edilmelidir.
Belirsizlik olmamaldr: Okulu ne zaman terk ettiniz?
Hatrlamay gletirmemelidir: Hangi gn ie girdiniz? (Oysa yl sorulmal)
Genel bilgisi zorlanmamaldr: Kreselleme hakknda ne biliyorsunuz?
ift amal soru sorulmamal: Sizce otelin yemekleri ve odalar kaliteli mi?
Ynlendirici soru sorulmamaldr: Yemeklerden memnunsunuz deil mi?
Muhasebeciler kaytlarda sahtekarlk yapyor. Deil mi?
Varsaymsal soru sorulmamaldr: Sizce bu lkenin hali ne olur?
Rahatsz edici, hassas ve farkllklar kkrtan konulardan kanlmaldr:
Bayanlar iin ya; erkekler iin geliri; inanc, etnik kkeni, oy verdii parti,
mezhebi vs.

3.

Anketin Yaps Ve Grn: Sorular okunabilir olmal, tasarm iyi

yaplmaldr

4.
5.

Anketin amac iyi aklanmaldr.

Pilot uygulama yaplmaldr. Bu yolla anketin uygulanmasndaki olas

sorunlar nceden belirlenebilmektedir. Eletiriler alnr, anket yeniden
dzenlenir.

Mlakat

Biimsel mlakat: Resmi ve formalitelere uygun mlakattr.

Yar Biimsel Mlakat: Firma, rgt ve yar resmi kurululara
ynelik
Biimsel olmayan mlakat: Halka ve eitim dzeyi dk
kesimlere ynelik mlakattr.

Gzlem
1. Katlmsz Gzlem:
a) Doal gzlem: Aratrmac olaylara hi mdahale
etmez.
b) Simlasyon (yapay canlandrma) gzlemi: Laboratuar
ya da
bilgisayar ortamnda yaplan gzlemdir
2. Katlml Gzlem: Aratrmac da olaylarn iinde ve bir
parasdr.

LME KAVRAMI VE KAPSAMI

lme, belirli kurallara gre nceden tespit
edilen
kii/olgu/nesne zelliklerine say ve
semboller atamaktr. lekler ise deneklerin belli
kurallara
gre
snflandrldklar
ara
ve
mekanizmalardr.
lme Trleri
1. Nominal lme: Saylar ve nesneler arasnda
sadece bir ilikinin ngrld, nesnelerin
gruplandrld bir lme trdr. Yntemde
saylar
ve
harfler
bir
sembolden
teye
gememektedir. Bu seviyedeki lmlerde sadece
frekans dalm yapmak mmkn deildir.
rnek: cinsiyet, eitim dzeyi, doum yeri,
rencinin blm veya snf gibi

2. Sral (Ordinal) lm: Bu dzeydeki bir lme

bakarak, bir nesnenin/olgunun hangi zellie sahip olduunu
belirleyebilmek mmkndr. Sral lmlerde nesnelerin
konular bellidir, ancak nesneler arasndaki farklarn mutlak
boyutlarn belirleyebilmek mmkn deildir.
rnek: rencinin veya iletmenin 1,2,3, diye sralanmas. Bu sralama
renciler veya iletmeler arasndaki farklar konusunda hibir bilgi vermez.

3. Aral (Interval) lm: Saysal olarak eit aralklarn eit

mesafeyi temsil
ettii
bir
lek
olup, nesnelerin
sralanmasnda kullanlmaktadr. Bu lm seviyesinde 1 ile 2
arasndaki mesafe ile 6 ve 7 arasndaki mesafenin birbirini
eit olduu varsaylmaktadr. Sral lmn btn
zelliklerini tamaktadr. Aralk leindeki 0 noktasnn yeri
sabit deildir. Balang noktas grecelidir. Bu nedenle iki
deerin orann almak anlaml olmayacaktr. Btn
istatistiksel testler bu seviye lme uygulanabilmektedir.
rnek: Bu lmde snavda 100 alan renci 0 alandan baarldr denemez.

4. Oranl (Rasyo) lm: Dier lein tm

zelliklerine sahip olup, ayrca 0 noktasna da
sahiptir. En st lm dzeyidir. Her trl
istatistiksel ve matematiksel ilemlere olanak
verir. Cevaplayc 0dan balayarak herhangi bir
sayya kadar cevap verebilir.
rnek: Otelinizin yllar itibariyle doluluk oranlar
nedir?
Yllk satlarnz ne kadardr?
Ka personel almaktadr
Maliyetlerinizin % dalm nedir?

lm
Kyaslam
Tr
a Temeli
(Dzeyi)

Nomin
al

Kimlik

Tipik rnekler

Cinsiyet, meslek, sa
rengi vs.

Ortalama
Deer

Mod

Ordinal Sralam Blm, snf, marka,

(Sral)
a
rn tercihi vs.

Medyan

Interva Aralkla Baar puan, Markaya

l (Aral)
r
kar tutum,
Scaklk aral
Rasyo Mutlak Ciro (Satlar), Mteri
(Oran) bykl says, renci says,
k
Arlk

Aritmetik
Ortalama
Hertrl
statistiks
el
lemler

lek Trleri
1. Srekli lekler
2. Tekli lekler
2.a)Kategorik lekler
2.b)Grafiksel lekler
2.c)Sralama lekleri
2.d)kili-Kyaslamal lekler
2.e)Sabit-toplam lekler
3. oklu lekler
3.a)Likert lei
3.b)Semantik farklar lei

1. Srekli lekler: Bu lekte cevaplaycnn

iki u arasnda uzanmakta olan bir izgi
zerindeki uygun bir yere iaret koymas
beklenmektedir. Deerlendirme aamasnda ise
aratrmac cevap izgisini belirli sayda arala
bler ve daha sonra denein cevabn rakamsal
olarak belirtir. Bu leklerin oluturulmas kolay
olmakla beraber, aralklarn belirlenmesi hem zor
hem de gvenilir deildir. Gnmzde fazla
kullanlan bir lek tr deildir (1950li yllarn).
rnek: Dier otellerle kyasladnzda otelimizi nasl
buluyorsunuz?

En yisi
..En
Kts

2. Tekli lekler: Tek sorudan ve nesneden

oluan lek trdr.
2.a. Kategorik lekler: Bu leklerde cevap
seenekleri kategorik olarak verilmektedir. Bu
kategoriler arasnda akma olmamaldr.
Kategori saysnda snrlama olmamakla beraber,
yaygn olarak kullanlan kategoriler 2,3,5,7 ve
9dur. Baz durumlarda her kategorinin temsil
ettii anlam aka yazlrken, baz durumlarda
sadece u kategorilerin yazlmas yeterli
grlebilmektedir.
rnek:

( ) ok iyi
( ) Vasat
( )ok kt
ok memnunum 12.3.4..5
Hi memnun deilim

2.b. Grafiksel (ekilsel) lekler: Bu leklerde

cevaplar kelimeler ve harfler ile deil ekillerle
verilmektedir. zellikle okuma yazma bilmeyen insanlara ve
kk ocuklar zerinde yaplacak olan anketlerde olduka
yaygn olarak kullanlr.
rnek: Otelimizin hizmetlerinden ne derece memnunsunuz?

2.c. Sralama lekleri: Bu leklerde, deneklere

inceleme konusuyla ilgili bir zellik listesi verilir ve bu
listedeki zelliklerin tercih veya nem srasna veya baka
bir lte gre sralanmas istenir.
rnek: Tatil yresi seiminizi etkileyen aadaki faktrleri nem
srasna gre sralaynz?

( ) Ucuz olmas ( ) Kolay ulalabilirlik ( )Tesislerin

yeterli olmas
( )Elence olanaklarnn ok olmas
( )Tarihi ve kltrel zenginlik

2.d. kili-Kyaslamal lekler: Bu leklerde

deneklerden ikili seenekler arasnda seim yapmalar
istenir.
rnek: Otelimizi tercih ederken aadakilerden hangilerini
dikkate aldnz?
( ) Kalite-Fiyat
( ) Tesis olanaklar-Fiyat
( ) Yre-Ulam olanaklar

2.e. Sabit-Toplam lekler: Bu leklerde,

deneklere 100 zerinden nemine ve holanma
derecelerine gre puan vermeleri istenmektedir.
rnek: Tatil harcamanzn % dalmn belirtiniz?
Ulatrma %
Konaklama %
Yeme-ime %
Elence
% ..
Dier %

3. oklu lekler
Birden ok maddeden oluan ve maddelerin ayn lee gre
deerlendirildii leklere denir. Daha ok tek boyutlu olarak
llmesi mmkn olmayan, ok boyutlu kavramlarn
llmesinde kullanlmaktadr. Bunlar arasnda LKERT lei en
sk kullanlan lek trdr.
3.a. Likert lei: Bu lekte denee eitli ifadeler ve
yarglar sunulur. Deneklerden bu ifade veya yarglara katlp
katlmadklar sorulur. Yaygn olarak kategori says 5 olan 5li
Likert lei kullanlmakla beraber 7li, 9lu ve 11li Likert lei
de kullanlabilir. Daha ok bireylerin belli bir konudaki dnce,
alglama, tutum ve eilimlerini lmek amacyla kullanlr.
rnek: Oteldeki oda hizmetleri yeterlidir
( )Hi k.yorum
( )Katlmyorum ( )Kararszm
( )Ksmen k.yorum ( )Tamamen katlyorum
lekte en olumlu ifadeye 5, en olumsuza 1 deeri verilir. Bu
durumda deer verme 1 2 3 4 5 olarak yaplr. Ya da tersi.

3.b. Semantik Farkllklar lei: zellikle

rn, marka ve firma imaj almalarnda yaygn
olarak kullanlan bu lekte, denekler iin rn
veya markann eitli zelliklerine ilikin
nitelendirmeler zt kutuplara gelecek ekilde yedi
noktal bir doru zerinde yerletirilmitir.
Deneklerden her bir zellie ilikin doru zerinde
kendi deerlendirmelerine uygun bir yere iaret
koymalar istenmektedir.
rnek: Sizce otelimiz
Ucuz I.I.I.I.I.I.I.I Pahal

Verilerin nandrcl
Verilerin inandrcl geerlilik ve gvenilirlik testleri ile
llr.
Geerlilik Testi: Bir test veya lein llmek istenen
veriyi/olguyu lme derecesidir.
Gvenilirlik Testi: Bir test veya lein llmek istenen
veriyi tutarl ve istikrarl bir ekilde lme derecesidir.

leklerle lgili nemli Noktalar

Kategori says
leklerde denge (olumlu veya olumsuz)
Tek veya ift sayda kategori
Zorlanm veya zorlanmam lek
Kategorilerin yaps ve yazl gsterimi
lein fiziksel formu nem tamaktadr.

rnekleme likin Temel Kavramlar

Evren: Aratrmacnn alma alann oluturan, rneini
setii ve edindii sonular genelletirdii gruptur. Belli
snrlamalar getirilerek her trl grubu evrene dntrmek
mmkndr.
rnek: Trkiyedeki oteller evren olarak tanmlandnda bu
otellerde alan (servis, mutfak, nbro, kat, gvenlik,
teknik servis) veya konaklayan herkes bu evren iinde yer
alr. Bir snrlama getirilerek yeni bir evren de oluturulabilir.
rnek: Trkiyedeki Tm oteller
deal Evren: Grubun tm
Gereki Evren: Snrlandrlm (Balkesirdeki oteller)

rnekleme: Bir alma iin seildikleri byk grubu

(evreni) temsil edebilecek ekilde, grup iinde belli saydaki
elemandan (denekten) oluan,
alt bir denek grubu
oluturulmasdr.

rneklem Dizaynnda Cevaplanmas Gereken

Sorular

1.
2.
3.
4.

rnek alnmas gerekli mi?

Eer rnek alnmas gerekli ise, hangi sre izlenmelidir?
Ne tr rnek alnmaldr?
rneklem boyutu ne olmaldr?
Anketin uygulanmasnda karlalabilecek sorunlarn nlenebilmesi
iin ne tr nlemler alnabilir?
rneklem Dizayn Sreci
Aratrma evrenini tanmlamak
rnekleme erevesini belirlemek; otellerin tm alanlar
rnek bykln belirlemek, en az 30.
En uygun rnekleme tekniini kullanarak gerekli rnek saysn
semek
rnekleme yntemleri: (1)olasla dayal ve (2)olasla dayal
olmayan olmak zere ikiye ayrlr.

1.Olasla Dayal rnekleme Yntemleri

1.1. Basit Tesadfi rnekleme: Evreni oluturan her
denein eit seilme ansna sahip olmasdr.
1.2. Tabakal (Zmrelere Gre) rnekleme: Belli bir
deiken dikkate alnarak, bu deikene ilikin evrende var
olan zelliklerin, rnekte de ayn oranda temsil edilmesidir.
rnek; Okuldaki turizm rencisinin toplama oran %5 ise,
ankette de %5 olmas gerekir.
1.3. Kmelere Gre rnekleme: Denekler yerine
gruplarn rastlantsal olarak seildikleri rnekleme trdr.
Deneklerin grubun bir yesi olabilmesi iin ortak zelliklere
sahip olmalar gerekir. Szgelimi corafi blgele-ehirler,bir
niversitedeki okullar veya bir okuldaki blmler, bir
yredeki halk-iletmeler vs. Zaman ve para tasarrufu
salamas asndan bu tr blmleme olduka kullanldr.
1.4. Sistematik rnekleme: Denekleri her birinin
katlarna rastlantsal olarak kar gelen rnekleme trdr.
rnek: Turizm blm renci says 200 olsun. rneklem
ktlede 50 olsun. 200/50=4. Katsay=4. Bu durumda 4 ve

2.Olasla Dayal Olmayan

(nyargl)rnekleme
2.1.Kolayda rnekleme: Ankete cevap veren herkesin
rnee dahil edilmesidir. En kolay bulunan denek en ideal
denektir nyargs ile hareket edilir. rnek ktlenin evreni
temsil etme gcnn zayf olma olasl vardr.
2.2. Kasti rnekleme: rnei oluturan denekler
aratrmacnn aratrma problemlerine cevap bulacana
inand kiilerden oluur. Dier bir deyile, deneklerin
belirlenmesindeki lt aratrmacnn yarglardr. TV
kanallarnn yapt izlenme oranlar anketleri gibi.
2.3. Kota rnekleme: Tabakal rneklem ynteminin
rastlantsal olmayan biimidir. Genellikle mlakatlar iin
kullanlr.
2.4. Kartopu rnekleme: Evrenin snrnn ve evrene ye
olanlarn kesin olarak belirlenemedii durumlarda kullanlr.
rnek: Uyuturucu kullanmna ilikin yaplacak bir aratrmada bir
kiiden alnan bilgiler dorultusunda dier kiilere ulalarak
rneklem grubunun oluturulmas ve bytlmesi esasna dayanr.

lme Hatalar
lme,
nceden
belirlenmi
olan
kurallara
gre
nesnelere/olgulara/deneklere
saylar
atfetme
olarak
tanmlanabilir.
X (llen Deer)= G (Gerek Deer) + E (Hatalar)
lme hatalar sistematik hatalar ve rastlantsal (random)
hatalar olmak zere ikiye ayrlr.

statistiksel Dzenlemeler
Deikenlere arlk atama
Deikenlerin yeniden tanmlanmas
Veri dntrme (transferi)

Veri Hazrlama Sreci

Alan aratrmalarnda (almalarnda) toplanan ham

verilerin analize hazr hale getirilmesi amacyla yaplan
ilemler dizisine veri hazrlama sreci ad verilir. Bu sre:
Anketlerin kontrol edilmesi
Dzenleme
Kodlama
Verilerin SPSSe aktarlmas
Veri temizleme
statistiksel dzenlemeler
Uygun
analiz
stratejisinin
seimi
srelerinden
olumaktadr.
Veri analiz teknikleri de: (1)Deiken saysna gre, (2)Veri
zelliklerine gre, ve (3)Amalara gre snflandrlmaktadr.

KAYNAKA

ATAV, Trkkaya. (1989). Bilimsel Aratrma El Kitab, 2.b., Ankara: Sava Yaynlar.

GKE, Birsen. (1992). Toplumsal Bilimlerde Aratrma, 2.b., Ankara: Sava Yaynlar.

KAPTAN, Saim. (1977). Bilimsel Aratrma Teknikleri, 2.b., Ankara: Tekk Matbaas ve
Rehber Yaynevi.

KAPTAN, Saim. (1993). Bilimsel Aratrma ve statistik Teknikleri, Ankara: Rehber

Yaynevi.

KARASAR, Niyazi. (1976). Aratrmalarda Rapor Hazrlama Yntemi: Kavramlar, lkeler ve

Teknikler, Ankara: Pars Matbaaclk.

BAILEY, Jr. Edward P., POWEL, Philip A. Ve SHUTTLEWORTH, Jack M. (1994). Bilimsel
Makaleleri Hazrlama ve Yazma Teknii, ev. EDS, Kaan ve di., stanbul: Birsen
Yaynevi.

SEYDOLU, Halil. (1993). Bilimsel Aratrma ve Yazma El Kitab, 5.b., stanbul: Gzem
Yaynlar.