Demografija

Demografija je uvek imala komfornu poziciju deskriptivne i oficijelne discipline, bliske

modernoj dravi i politikoj moi. Od nje su se traili aurirani podaci i opis trendova, ali
ne i objanjenje.
Mada je sama demografija profitirala od takvog poloaja (u smislu raspoloivosti svih resursa) to
je bilo nautrb izgradnje velikih teorija. Umesto toga, demografi su pre pribegavali ad hoc
objanjenjima bitnih procesa. Dakle, kad se teilo objanjenju, to je bilo indukovano spolja:
od strane politiara i vlada, ili javnog mnjenja (npr. bela kuga iliti nizak natalitet)
3 OSNOVNA DEMOGRAFSKA PROCESA: RAANJE; UMIRANJE i MIGRACIJE
Demografske strukture: starosno polna, brana, ekonomska, kulturno-antropoloka
Populaciona politika: praktina primena, tj operacionalizacija demografskih znanja u obliku
sistema mera u akciji, da bi se intervenisalo u spontane tokove.
DEFINICIJE DEMOGRAFIJE:
Duan Breznik je definie kao nauku o stanovnitvu.
ISTORIJA DEMOGRAFIJE:
Ona je relativno mlada nauka, nastala u doba moderne (kada i sociologija). Ail Gijar je 1855.
prvi put upotrebio naziv demografija.
Gijar smatra da su 2 stvari pogodovale nastanku demografije u XIX veku:
1. Napredak matematike (statistike i rauna verovatnoe)
2. Od XVIII veka u filozofiji i drutvenim naukama razvitak svesti o tome da
drutveni ivot i politiki ivot nisu plod prirodne boanske volje, ve svesnog
delovanja ljudi. (dakle, svest ljudi da mogu svesno delovati, ak i preobraziti drutvo)
Koreni demografije, koja je nastajala sporo i postepeno, mogu se nai u:
1. Klasinoj politikoj ekonomiji na elu sa Maltusom
2. Statistici stanovnitva
3. Pokretu za drutvenu reformu
Dva dela koja su doprinela nastanku demografije su:
1. Rad Dona Graunta o mortalitetu u Londonu
2. Esej o principima populacije Tomasa Roberta Malutsa
Elemente demografske statistike moemo nai jo pre nove ere u registrima raenim po
narudbini vladara i osvajaa. Oni su raeni u cilju nametanja vojne obaveze i obaveze plaanja
poreza. Ipak, prve sistematske, mada parcijalne statistike stanovnitva nalazimo tek u 17.
veku!
Meutim, najkrupniji koraci u konstituisanju demografije su napravljeni tek u XX veku, kada je
sazrela puna drutvena svest o potrebi istraivanja stanovnitva kao posebnog entiteta, to je
iniciralo krupnim i nagomilanim svetskim problemima nakon Drugog svetskog rata,
dekolonizacije i formiranja novih nezavisnih drava u Aziji i Africi.
Posle II svetskog rata su osnovane UN koje su preuzele reavanje nagomilanih populacionih
problema irom planete.
1950. prvi krug popisa u svetu, zahvaljujui stvaranju naune metodologije popisa
stanovnitva i vitalne statistike.
Za razliku od sociologije, demografija kao da je ostala zarobljena u pozitivistikoj fazi. Zbog

nedostatka teorija, ona ostaje na deskriptivnom nivou, sa ponekom mezo ili mikroteorijom uz
oslanjanje na druge, srodne discipline. I dalje je njeno delovanje pod uticajem vlada i politiara!

Osnovni demografski pojmovi

1. Stanovnitvo skup lica koji ive na odreenom prostoru u odreenom vremenu i
imaju odreene osobine. (konkretna, empirijska populacija)
Ako definiemo stanovnitvo samo brojnou a ne uzimamo u obzir osobine, to je
hipotetska, teorijska definicija populacije.
Svaki pojedinac ima svoje demografski relevantne osobine:
a) Bioloke: starost, pol, fekonditet (sposobnost za potomstvo), rasa...
b) Drutveno ekonomske i kulturnoantropoloke: brano stanje, obrazovanje,
zaposlenost, etnika pripadnost, veroispovest...
Pojedinane osobine se prenose na stanovnitvo, formirajui odgovarajue strukture
stanovnitva.
U opisivanju populacije, najpre se polazi od njene brojnosti u datom vremenu na datoj
teritoriji:
MALE vs. VELIKE POPULACIJE ta distinkcija je vana, jer se demografske
pravilnosti mogu ispoljiti samo u velikim drutvima, dok u malim mogu potpasti pod
uticaj varijacija izazvanih sluajnim i specifinim iniocima. Na primer, bioloka
konstanta broja mukih i enskih beba (105-107 deaka na 100 devojica) e se ispoljiti
samo u velikim populacijama u toku jedne godine, dok je kod manjih populacija potrebno
due praenje pojave.
GLOBALNE vs PARCIJALNE POPULACIJE Globalne se odnose na stanovnitvo 1
drave, a parcijalne se odnose na manje celine unutar globalnih populacija: naselja,
optine, porodica... Poto su druge obino manje od prvih, odlike i odnosi meu njima se
mogu dosta razlikovati.
2. Struktura stanovnitva/sastav stanovnitva: odnosi se na raspored uestalosti
pojedinih osobina ili vrednosti obeleja u stanovnitvu. Demografske strukture se
izvode iz pojedinanih osobina stanovnika. One se povezuju, zavisno od tipa
drutva (ekonomska i starosna struktura mlae stanovnitvo obino nije u
radnom odnosu, dok sredoveno jeste)
U demografiji imamo podelu na:
a) Globalne strukture opta struktura kao sistem odnosa pojedinanih i
drutvenih osobina u stanovnitvu. Globalna struktura podrazumeva
posmatranje svih osobina stanovnitva i njihovih meusobnih veza to je teko
izvodljivo.
b) Parcijalne strukture radi operacionalizacije posmatranja stanovnitva, zbog
tekoa sagledavanja globalnih struktura, globalne se razdvajaju na parcijalne.
Svaka parcijalna struktura tokom vremena se menja pod delovanjem dve grupe
inilaca: 1) komponenti porasta (natalitet, mortalitet i migracije) koji deluju na
sve strukture i 2) procesa, koji je imanentan svakoj strukturi (starenje kod

starosne, mortalitet kod polne, sklapanje i razvod kod brane itd.)

3. Dogaaj jedinica posmatranja socijalne demografije. Dogaaj roenja,
sklapanja braka itd. menjaju tok ivota pojedinca. Ali, sa aspekta populacije kao
agregata, zbir tih pojedinanih dogaaja ine procese nataliteta, mortaliteta,
nupcijaliteta, divorcijaliteta, migracija, to se sve objavljuje u demografskoj
(vitalnoj) statistici.

Predmet demografije
Otac pozitivistike demografije Ahil ijar kae: Demografije je prirodna i drutvena
nauka ljudske vrste koja istrauje ukupnost zakona prema kojima stanovnitvo ostvaruje
svoj napredak, najpre brojno, pa potom u pogledu obrazovanja, moralnih vrednosti i
snage, kao i standarda. On je naglasio i kvalitativne i kvantitativne aspekte razvitka
stanovnitva.
Postoje brojne definicije:
1. Ue definicije se fokusiraju na demografske procese (nat, mort, migr), odnosno
komponente porasta stanovnitva i njegovih struktura:
a) UN Drutvena nauka koja prouava stanovnitvo, njegovu veliinu, sastav,
razvoj i opta obeleja posmatrana pre svega sa kvantitativnog aspekta.
2. ire definicije predmeta demografije se odnose na prouavanje procesa, struktura,
prostornog razmetaja, procesa prikupljanja podataka o stanovnitvu, kao i studije
o stanovnitvu.
a) Milo Macura: Demografija je nauka RAZVITKU stanovnitva. A
razvitak stanovnitva je sloen proces u kome se istovremeno deavaju i
kvantitativne promene (u smislu prirataja stanovnitva) i kvalitativne promene
(u smislu menjanja njegove strukture) u okviru porodinih i drugih oblika
ivota i pod dejstvom faktora vrlo razliite prirode.
Macura insistira da je vano da se porast stanovnitva i svi demografski procesi koji ga
sainjavaju izuavaju u skloppu strukture i organizacije porodice i domainstva, kao i u
neposrednoj vezi sa svim bitnim faktorima koji ih oblikuju.
Demografski razvitak je sloen proces, koga ine odnosi izmeu osobina stanovnitva i
njegovog kretanja. Ima tri dimenzije:
1. povezanost i uslovljenost struktura stanovnitva (recimo starosno-polne i brane)
2. interakcija demografskih procesa
3. veze procesa i struktura
Tako, natalitet i mortalitet ne utiu samo na brojnost stanovnitva, ve i bitno menjaju
njegove strukture, odnosno sastav stanovnitva po polu, starosti, branosti itd.
Ove tri dimenzije ine sadraj njegove ui pojam demografskog razitka.
Macurina definicija ukazuje i na druge inioce demografskog razvitka, koji nastje iz
njegove povezanosti sa drutvom kao konkretnim istorijskim sistemom (to je iri pojam
demografskog razvitka). Na njega deluju dve grupe inilaca:

1. ENDOGENI inioci proizilaze iz aktuelnog stanja stanovnitva koje bitno

opredeljuje njegovo budue kretanje.
2. EGZOGENI inioci obuhvataju:
a) Bioloke determinante ljudske vrste
b) Drutveno istorijske determinante (ekonomski razvoj, sistem vrednosti...) i
drugih kulturnoantropolokih osobina stanovnitva.
Demografske promene utiu na drutvene i obratno, stoga demografski drutveni
razvitak ima 2 posledice:
1. One koje se ispoljavaju u samom stanovnitvu pod uticajem endogenih i
egzogenih faktora
2. Drutvene posledice koje nastaju kao rezultat endogenih, demografskih
promena i procesa.
Dakle, veza drutva i stanovnitva je tesna i reverzibilna. Primer: Visina mortaliteta u
drutvu je uslovljena ne samo demografskim faktorima, ve i drutvenim, preko
ekonomskog razvitka, kvaliteta ivota, stepena razvitka medicine itd. Tako imamo
drutvenu diferencijaciju mortaliteta odnosno, nejednake ivotne anse viih i niih
slojeva socijalnih, ruralog i urbanog stanovniva, razvijenih i nerazvijenih zemalja,
Severa i Juga, Zapada i Istoka.....
Ostaje dilema oko njenog naunog smetanja. Da li je ona samostalna nauka ili samo
disciplina drugih drutvenih nauka? Shvatanje demografije kao interdisciplinarne
drutvene nauke se opravdava injenicom da je veina demografa svoje obrazovanje
stekla u okviru razliitih drutvenih nauka, to je vrst argument.
Oko njenog predmeta nema spora, ali oko njenog naunog smetaja i dalje ima.

Podela demografije na grane

Tematika demografije se najee deli na dve oblasi:
1. Materijalna demografija (prouavanje stanovnitva)
a) Opta/teorijska demografija- odnosi se na zakonitosti razvitka stanovnitva u
irem socioekonomskom i kulturnoistorijskom kontekstu
b) Posebna demografija, ili demografija neke odreene populacije (demografija
Vojvodine)
c) Primenjena demografija bavi se prouavanjem i objanjavanjem
demografskih pojava sa stanovita posebnih naunih disciplina (takva je i
socijalna demografija)
2. Formalna demografija ( demografska statistika, demometrija)
a) Statistika stanovnitva ili populaciona statistika koja registruje masovne
pojave u stanovnitvu (broj, razmetaj, strukturna obeleja)
b) Vitalna statistika (usmerena na prirodno kretanje, vitalne procese (natalitet,
mortalitet, ukljuujui i socijalne kao sklapanje i razvod braka, odnosno
nupcijalitet i divorcijalitet)
c) Statistika domainstva, porodice, naselja

d) Migraciona statistika
Formalna demografija je pre dominirala nad materijalnom odnosno kvalitativnom. Sada
bi trebalo sintetizovati ove dve.

Odnos demografije prema sociologiji i drugim

humanistikim naukama
Hauzer i Dankan smatraju demografiju jednom od oblasti sociologije i navode slinosti i
razlike:
1. Demografija se preteno oslanja na kvantitativne podatke, dok sociologija tei
uoptavanju.
2. Demografske dogaaje (roenje, smrt, sklapanje i razvod braka) je mnogo lake
registrovati nego socioloke (vrednosti, uloge, kulturni obrasci...)
Demografiju interesuju pre svega distribucije stanovnitva (strukture po polu,
starosti, obrazovanju, zaposlenosti, nacionalnosti itd.) dok sociologija konstruie
objedinjavajue koncepte kao to su kultura ili drutvena stratifikacija.
Konkretan odnos demografije i sociologije: koje su osnovne funkcije stanovnitva
neophodne za opstanak i razvoj drutva, ali i vice versa? Tu spadaju:
1) bioloka reprodukcija
2) kontrola smrtnosti
Opstanak drutva zavisi od:
1) Procesa socijalizacije i akulturacije (uenje uloga i jezika npr.)
2) Dijalektika biolokih i sociolokih, ekonomskih i kulturnih faktora (dakle,
ljudska plodnost i smrtnost ne zavisi iskljuivo od biolokih faktora, ve i od ovih,
gore navedenih socioloki sterilitet)
Ova injenica drutvene diferencijacije bioloke reprodukcije je jedna od osnovnih
spoznaja nastalih iz spoja demografije i sociologije.
Demografija i sociologija se spajaju i na polju izuavanja tri osnovna demografska
procesa, pa su tako izgraene brojne teorije sociolokog fertiliteta, koje su recimo otkrile
da su proirene porodice i visok nivo raanja inkopatibilni sa procesima intenzivne
modernizacije. Migracione teorije takoe.

Predmet SOCIJALNE demografije

Njen predmet bi se mogao odrediti kao prouavanje stanovnitva i tumaenje pojava,
procesa, struktura, trendova i zakonitosti, SA STANOVITA sociologije i drugih
drutvenih nauka.
U metodolokom smislu, demografski podaci slue samo kao polazna taka u opisu
pojava, sa ciljem da se one dublje istrae i objasne. Demografska saznanja nam slue da
se njima provere, odnosno preispitaju socioloke teorije i zakljuci.
Postoje tri sociodemografske teme:
1. Znaaj pripadanja odreenoj generaciji- kohorti (razlika izmeu baby boom i baby
bust generacija)

2. Veliina populacije i njena stopa rasta (uticaj populacionih politika u Kini zbog
veliine populacije)
3. Uticaj populacionih trendova ili razvitka stanovnitva na drutvene institucije

Metod socijalne demografije

Ona se koristi:
1. Optom metodologijom nauka obuhvata filozofiju, tj. logiku i njene metode
(apstrakciju, dedukciju, indukciju, analizu i sintezu). Indukcija je osnovna
metoda u demografiji zbog potrebe zahvatanja masovnih pojava koje se
zatim podrobnije analiziraju.
2. Kvantitativnim metodama
a) matematika (statistika) - statistika stanovnitva je posebna grana statistike
koja se bavi metodologijom prikupljanja, klasifikovanja i obrade podataka o
stanovnitvu
b) Analiza na osnovu nepotpunih podataka (rekonstrukcija stanovnitva na
osnovu hipoteza zbog nedostatka podataka posmatranog stanovnitva iz raznih
razloga) tako se prouavaju i istorijske populacije
c) Metod korelacionih veza (npr. na osnovu starosne strukture oceniti natalitet i
mortalitet i obrnuto itd.)
3. Kvalitativnim metodama (novi, interdisciplinarni pristup ija je osnovna zamisao
kombinovanje kvantitativnog i kvalitativnog pristupa u istraivanju, prikupljanju i
tumaenju empirijskih podataka o stanovnitvu)

Izvori podataka o stanovnitvu

urev deli izvore podataka na primarne (statistika evidencija, terenski rad i istorijski
izvori) i sekundarne (knjige, lanci, studije).
Savremena statistika evidencija obuhvata: popise stanovnitva, demografsku
statistiku, registre, statistike godinjake, biltene i slino.
POPISI najvee, najznaajnije i najskuplje statistiko istraivanje koje sprovodi drava
na svakih 10 godina (obino prve godine u deceniji). U njima se belee relevantne
informacije o celokupnom stanovnitvu, broju, teritorijalnom razmetaju i osobinama.
Popisu prethodi tano utvrivanje administrativno politikih granica, odnosno
kriterijuma po kojem e se vriti popis i usvajanje sistema klasifikacijskih jedinica,
kojim se definiu traena obeleja: osobine pojedinca (starost, pol, branost, plodnost,
pismenost, obrazovanje, zaposlenost), asocijacije stanovnitva (brak, porodica,
domainstvo i naselje, stanovi, privredne delatnosti itd.)
De facto koncept popisa: popisivanje stalnog, ukupnog ili de facto stanovnitva, gde se
ukljuuju oni koji su u zemlji, dravljani na radu u inostranstvu (kraem od godinu dana)

strani dravljani i lica koja bez dravljanstva borave u Srbiji due od godinu dana.
De jure koncept popisa: koristio se ranije, i tu su ukljuena sva lica na privremenom
radu u inostranstvu bez obzira na duinu boravka van zemlje.
REGISTRI STANOVNITVA izvori podataka koje sprovode samo bogatije zemlje, a
nastaju tako to se u meupopisnom periodu belee svi relevantni demografski dogaaji
(vitalni i migracioni) o svakom stanovniku drave. Imaju administrativnu funkciju
(identifikacija lica, predvianje broja uenika..) i statistiku funkciju (projektovanje
buduih demografskih kretanja)
STATISTIKI GODINJACI publikacije iz Zavoda za statistiku koji donose
relevantne podatke o stanovnitvu i privredi zemlje, republike i gradova, na osnovu
popisa i redovne statistike evidencije.
DEMOGRAFSKA STATISTIKA nju izdaju statistiki zavodi i ona prua
najpotpunije podatke o vitalnim dogaajima u stanovnitvu i to na godinjem nivou.
STATISTIKI BILTENI statistike zaposlenog osoblja, zdravstvene, kolske i dr.
nastaju za potrebe odreenih slubi, odnosno praenja podataka o udelu radnog
stanovnitva ili lica koja su koristila zdravstvene usluge, zatim, dece obuhvaene
procesom kolovanja itd.
TERENSKI RAD empirijske metode prikupljanja podataka o stanovnitvu
posmatranje, razgovor i anketa.
ISTORIJSKI IZVORI veoma znaajna svedoanstva o prolosti stanovnitva,
njegovom kretanju, naseljenosti itd.

Razvitak demografije u bivoj Jugoslaviji

Demografija se u Jugoslaviji institucionalizovala postepeno posle II svetskog rata, 50ih i
60ih godina. 1962. godine je osnovan Centar za demografska istraivanja pri Institutu
drutvenih nauka. To je bila prva specijalizovana ustanova za prouavanje demografskih
podataka.
1981. Odbor za prouavanje stanovnitva sa Miloem Macurom kao predsednikom do
2005. On je dao veliki doprinos jugoslovenskoj, srpskoj i svetskoj demografiji. Bio je
prvi profesor demografije na Filozofskom fakultetu. Njegov pristup demografskim
temama je bio multidisciplinaran i humanistiko antropoloki.
Demografija se kao nauna disciplina izuava na Odeljenju za sociologiju, od samog
njegovog osnivanja 1959. godine (Macura)

PRIRODNO KRETANJE STANOVNITVA

Pod prirodnim kretanjem (reprodukcijom) se podrazumeva kako bioloka tako i

socioekonomska i kulturna reprodukcija drutva.
Biolokom reprodukcijom se obnavlja neko stanovnitvo, menja se njegova brojnost, ali
i osobine ili sturkturalna obeleja: starosno-polni sastav, branost....
Drutvenom reprodukcijom se obnavlja i/ili menja referentna drutvena struktura tj.
drutveni sistem.
Specifinost demografske reprodukcije se ogleda upravo u tom kompleksnom jedinstvu i
interakciji biolokog i socijalnog determinizma.
PRIRODNO KRETANJE ima dva osnovna procesa: NATALITET I MORTALITET
Dok je raanje pojedinca neponovljiv dogaaj, natalitet je stalni proces obnavljanja
stanovnitva koje se posmatra na osvnovu skupa svih pojedinanih dogaaja raanja.
Opta stopa nataliteta je grubi, sirovi pokazatelj koji govori o broju ivoroenih beba
sredinom godine posmatranja, a izraava se na 1000 stanovnika.
Nedostatak opte stope nataliteta jeste nedovoljna preciznost, jer se u obzir uzima cela
populacija tj. i onaj deo koji nije u reproduktivnom periodu (deca, stariji).
Ova stopa se u svetu kree od 10 do 40 promila. U najrazvijenijim je nia, a u
najnerazvijenijim se kree i do 50 promila. Stope iznad 30 promila ukazuju da se u
datom stanovnitvu nije odigrala demografska tranzicija.
U oceni kretanja nataliteta treba voditi rauna da li je re o dugoronim tendencijama ili
kratkotrajnim oscilacijama. Samo stope koje se due vremena odravaju na odreenom
nivou uzimaju se kao relevantne za ocenu demografskog reima populacije.
FERTILITET
Pojam fertiliteta slui da bi se preciznije pokazale osobine reproduktivnog modela u
jednom drutvu. Fertilitet se NE ODNOSI na celokupnu populaciju, ve samo na
FERTILNI KONTIGENT koji ine ene uzrasta od 15-49 godina.
Opta stopa fertiliteta stavlja u odnos broj ivoroene dece u odnosu na populaciju
fertilnog kontigenta:
Za demografe socijalne orijentacije, od posebnog je znaaja diferencijalna stopa
fertiliteta, koja se odnosi na reprodukciju odreenih drutvenih grupa ili slojeva unutar
fertilnog kontigenta.
Sledei pokazatelj je specifina stopa fertiliteta po starosti broj ivoroenih beba
majki odreene starosti.
Stopa ukupnog fertiliteta (SUF) je pokazatelj koji se mnogo koristi u analizi visine i
osobenosti raanja unutar jedne populacije. Dobija se iz transferzalne analize tekueg

fertiliteta, sumiranjem specifinih stopa fertiliteta datih na jednu enu svih 35 generacija
ena u toku jedne kalendarske godine. To je hipotetska mera koja se tumai na sledei
nain: ako se devojica koja je 1999. godine napunila 15 godina, odnosno, ula u fertilni
kontigent bude reproduktivno ponaala isto kao i generacije koje su te iste godine izale
iz fertilnog kontigenta, a pod uslovom da doivi kraj fertilnog perioda, onda e ona do
kraja svog fertilnog perioda roditi verovatno 1.40 dece.
Bruto stopa reprodukcije: oznaava u kojoj meri e generacija majki biti zamenjena
generacijom erki. Slino se rauna kao SUF, ali ovde nam je potrebno da znamo broj
ivoroenih devojica po starosti majke. Pokazatelj se dobija sumiranjem specifinih
stopa fertiliteta samo za ensku ivoroenu decu i raunato na jednu enu.
Neto stopa reprodukcije se rauna slino bruto stopi, ali uz uvoenje faktora mortaliteta
za svaku starosnu kohortu majki. Temelji se na realnoj pretpostavci da nee sve majke iz
reproduktivnog perioda preiveti. Ako je neto stopa 1, sledea generacija e biti brojna
kao i prethodna. Ako je ispod 1, stanovnitvo opada.
Pad fertiliteta je bio izrazit tokom 50ih godina u Srbiji, s tim to se KiM istie kao region
visokih nivoa reprodukcije.
Svi navedeni indikatori SUF-a predstavljaju mere raanja proizale iz primene
transferzalne analize. To znai da se u odreenom momentu posmatraju svih 35
generacija fertilnog kontigenta. (Recimo, 2012 se posmatralo fertilno ponaanje svih 35
generacija fertilnog kontigenta)
U analizi fertiliteta se moe primenjivati i tzv. longitudinalni metod koji oznaava
ponaanje jedne izabrane starosne grupe, kohorte ili generacije tokom svih 35 godina
koliko traje reproduktivni period.

inioci nataliteta i fertiliteta

Faktori koji oblikuju raanje se mogu podeliti u tri osnovne vrste:
1. BIOLOKI
Ovde se misli na postojanje steriliteta, odnosno nepostojanja sposobnosti svih da
uestvuju u reprodukciji iz prirodnih, biolokih razloga. Ocenjuje se da proseno u
populacijama postoji oko 3-7% stanovnitva koje nema prokreativnih sposobnosti.
U novije vreme se govori i o sociolokom sterilitetu, odnosno voljnom, koji je
rezultat line odluke pojedinca da ne uestvuje u reprodukciji, svesno se odriui
raanja. Ovo je u vezi sa uticajima moderne na reproduktivno ponaanje uopte
(zapoljavanje ena, orijentisanost na karijeru itd.). U savremenom, postmodernom

drutvu pojavljuje se i nova grupacija mladih, ka karijeri orijentisanih parova koji se

bilo trajno ili privremeno odriu potomstva, a nazivaju se DINK parovi (double
income, no kids).
2. DEMOGRAFSKI INIOCI kriva fertiliteta
Kriva fertiliteta je pogodan nain prikazivanja, te interakcije biolokog i
demografskog inioca. Ona oznaava raspodelu specifinih stopa raanja po starosti
ena u reproduktivnom periodu ivota (15-49). Tako da uvek ima isti osnovni izgled
niske vrednosti do 15 godine, maksimalnu visinu od 20 do 25, odnosno 25 do 30
(fertility peak) u modernim reimima raanja, i pad posle 30. ONA JE ZATO
UNIVERZALNA U SVIM POPULACIJAMA.
Na krivu deluju i drugi (psiholoki, kulturni i sl) faktori, odnosno, deluju na otrinu
rasta nakon 15. godine i nivo pada nakon 30. godine.
Uzmimo kao primer razlike u reproduktivnom ponaanju centralne Srbije i KiM.
Stope fertiliteta su znatno nie u Centralnoj Srbiji nego na KiM, ali moda najbitnija
razlika jeste u irini vrha krive. Dok je u savremenom reimu raanja kakav
nalazimo u Centralnoj Srbiji vrh krive uzak (od 20 do 24 godine traje fertility peak)
na KiM je on znatno iri (od 20 do 29 godine traje fertility peak)
3. DRUTVENOKULTURNI INIOCI FERTILITETA
Uticaj drutva i kulture se najranije ispoljio preko institucije braka koja predstavlja
istorijski promenljiv nain drutvenog regulisanja seksualnih odnosa meu polovima
uz priznanje potomstva koje se iz te veze raa.
Drugi veoma bitan drutveni faktor jeste poloaj ene u porodici i u drutvu. Na
poloaj ene utiu opte drutvene prilike, stanje globalnog drutvenog sistema,
stepen modernizacije, urbanizacije, udeo poljoprivrede u ukupnoj privrednoj
delatnosti, socijalna stratifikacija, irenje enskog obrazovanja i zapoljavanja,
dominantni sistem vrednosti i usvojene norme o reprodukciji itd. U demografiji je
utvrena pravilnost da sa porastom enskog obrazovanja i njihovog udela u
ekonomskim aktivnostima opada plodnost. Po pravilu, reprodukcija je vea kod
manje kolovanih, izdravanih poljoprivrednica, odnosno ena na selu i domaica
uopte. Dakle, u meri u kojoj je drutveni poloaj sloja vii, u toj meri je prosean
broj dece po eni nii i obrnuto. Meutim, kod onih koji se nalaze na najviim
poloajima na socijalnoj lestvici, odnos je OBRNUT, tako da najvei broj dece
obino imaju grupe iz najpovoljnijeg statusa!
irenje obrazovanja ena, posebno univerzitetskog, podrazumeva masovno odlaganje
braka i trajnijih partnerskih zajednica uopte, sve dok se ne uspostavi stabilniji
obrazac karijere i odgovarajui preferirani ivotni stil.
KONTROLA ZAEA I RAANJA

Re je dakle o usvajanju novih modela ponaanja u oblasti prokreacije, ime je najpre

obezbeeno ostvarenje niskih reproduktivnih normi u braku (faza nuklearne porodice), a
neto kasnije i irenje seksualnih veza izvan braka (razliitih formi izvanbranog i
postbranog partnestva, tzv. deinstitucionalizacija braka). U svakom sluaju, re je o
aktivnostima individue ili para u reproduktivnom periodu ivota, kojima se tei ne
samo da se regulie broj i raspored raanja, ve i tome da roena deca budu zdrava.
Planiranje potomstva i porodice se javlja u tri vida: kao individualno ponaanje, drutveni
pokret i program koji donosi i sprovodi drava.
Planiranje porodice se obavlja na dva naina: kroz kontrolu raanja, koja je istorijski
stariji oblik ili kotrolu zaea, kao savremeniji oblik intervenisanja u proces reprodukcije.
Kontrola raanja se odnosi na spreavanje roenja ve zaetog ploda kroz praksu
abortusa.
Kontracepcija se odnosi na savremene tehnoloko-medicinske inovacije u vidu
kontraceptivnih pilula, spirale, spermicida, kondoma itd. Njihova iroka primena ne samo
to je proizvela korenite promene u pogledu planiranja broja i tajminga zaea, ve je
omoguila vee seksualno uivanje odvojeno od prokreacije, kao i demokratizaciju
odnosa meu polovima/rodovima, podrivanje patrijarhalnih normi i sl.Takoe treba
pomenuti i reproduktivne tehnologije koje su u postmoderno doba proizvele dalje
preobraaje na planu zaea i raanja. Tako postoje tzv. perfektne kontracepcije ( pre i
postkoitalne) i socioekonomske varijable- produeno kolovanje i sve veu aktivnost
ena. Mogunosti dru. intervencije u proces raanja i stvaranja potomstva su veoma
arolike.
POPULACIONA POLITIKA I MERE PODRKE ZAPOSLENOJ MAJCI
Populaciona politika oznaava intervenciju drave u spontane demografske tokove da
bi se obezbedilo optimalno stanovnitvo na odreenoj teritoriji i u odreeno vreme.
Pronatalitetne mere se mogu svrstati u tri grupe:
1. Ekonomska davanja i rastereenja (deji dodatak, poreske olakice parovima
sa decom..)
2. Mere namenjene usklaivanju rada i roditeljstva ( porodiljsko odsustvo, rad
od kue, polovino radno vreme ili part time..)
3. Institucije namenjene zbrinjavanju dece zaposlenih roditelja (jaslice, vrtii,
obdanita, produeni boravak u koli itd.)
Drave blagostanja, Francuska i family friendly politike.

Mortalitet
Ispitivanje mortaliteta vri se preko utvrivanja njegove visine, kretanja tokom vremena,
osobenosti i inilaca (faktora). Osnovni pokazatelj mortaliteta je opta stopa, koja se
rauna kao odnos broja umrlih na 1.000 stanovnika sredinom godine posmatranja. U
savremenom svetu ona se kree od ispod 5 do preko 25 promila. U kretanju opte stope
tokom vremena registruju se tkz. sezonske oscilacije, sluajne varijacije i dugorone
tendencije. Sezonske oscilacije su u vezi sa klimatskim i optim ekolokim prilikama u

kojima ivi stanovnitvo. Varijacije u broju umrlih povezuju se i sa izbijanjem zaraza

koje imaju sezonski karakter. Sluajne varijacije u vidu skokova i padova umrlih nastaju
pod delovanjem epidemija zaraznih bolesti, gladi, sue, ekonomskih kriza, prirodnih
katastrofa, ratova... Dugorone tendencije odnose se na prouavanje kretanja mortaliteta
u duem vremenskom periodu. Pad mortaliteta je moderna tendencija u kretanju
evropskog stanovnitva od kraja 18-og veka, i u tesnoj je vezi sa procesima
socioekonomskog progresa, tj. modernizacijom i urbanizacijom. Od sredine 20-og veka
zahvatila je i zemlje u razvoju.
Pokazatelji mortaliteta
Stopa mortaliteta moe da se posmatra u odnosu na ukupno stanovnitvo, ali i u odnosu
na njegove ue teritorijalne i drutvene delove. Na prvom mestu ispituju se osobine
smrtnosti po starosti i polu. Poseban znaaj ima ispitivanje smrtnosti dece do navrene
prve godine, a zatim i odojadi i male dece do pet godina starosti. Kada se ispituje
smrtnost odojadi, obino se razdvajaju dve grupe uzroka:
1. Neonatalni (koji se povezuje sa uzrocima koji deluju pre poroaja, u vezi sa
uroenim bolestima fetusa, anomalijama itd.);
2. Postneonatalni (povezuje se sa sredinom, tj. stepenom drutvenog razvitka,
razvoja medicine, adaptacijom medicinskog osoblja i slino).
Neonatalni deo uzroka smrti smatra se neotklonjivim na sadanjem nivou razvoja
medicine i kree se od oko 3-5 promila. U najrazvijenijim dravama i regionima to je
danas jedini uzrok smrtnosti odojadi;
Diferencijalne stope smrtnosti odnose se na smrtnost razliitih grupa stanovnitva,
izdvojenih na osnovu drutvenih osobina: branog stanja, zanimanja, obrazovanja, mesta
stanovanja (selo-grad).
Tablice mortaliteta:
Usled naglaene veze smrtnosti i starosti namee se potreba da se u ispitivanju mortaliteta
odreene populacije razdvoji uticaj starosne strukture od ''istog delovanja'' smrtnosti.
Zato se uvode odreeni pokazatelji iz kojih je eliminisan uticaj starosne strukture. Re je
o standardizovanim pokazateljima koji nastaju tako to svaki autor bira odreenu
starosnu strukturu kao standard, a potom u nju unosi empirijske stope smrtnosti po
starosti date populacije. Ovo je tkz. direktna metoda standardizacije. Drugi nain
standardizacije smrtnosti je pomou biometrijskih funkcija smrtnosti iz tkz. tablica
smrtnosti. One su nastale iz potrebe da se utvrdi jedan opti okvir uporeenja mortaliteta
tokom vremena i izmeu razliitih populacija, nezavisno od izbora svakog pojedinanog
autora.
Tipologija populacija u odnosu na osobenosti mortaliteta, zasniva se na polno specifinim
razlikama u smrtnosti mukaraca i ena.
Tradicionalni tip je prisutan preteno u poljoprivrednim zajednicama i predmodernim
populacijama. Smrtnost ena je u celini via, one ive krae od svojih partnera, a rizik
smrti posebno je izraen u periodu reprodukcije.
Savremeni tip odlikuje industrijsko i postindustrijsko drutvo. Smrtnost ena je nia
tokom itavog ivota kao i u pojedinim uzrastima, to se odraava i kroz dui prosean

ivotni vek kao sintetski pokazatelj smrtnosti.

U odnosu na uzrast, svako od tri osnovna ivotna perioda nosi odreene rizike od
smrtnog ishoda: detinjstvo, odraslo doba i doba starosti. U detinjstvu i starosti najveu
opasnost predstavljaju zarazne bolesti zbog neotpornosti organizma. Najei uzroci
smrti u odraslom dobu vezani su ne samo za bioloko-genetske predispozicije organizma,
ve i za odreena rizina ponaanja, kao sociopsiholoki uslov. Drugu veliku grupu
uzroka smrti u srednjem dobu ine degenerativna oboljenja, ciroze, dijabetes, oboljenja
kardiovaskularnog sistema itd. koje obino poinju u sredovenom dobu, a zavravaju se
smru u starosti.
Faktori mortaliteta: uslovi i uzroci mortaliteta neke populacije, kao i u sluaju
nataliteta, dele se na: bioloke, demografske i drutvene.
Bioloka uslovljenost odnosi se na generika svojstva ljudskog organizma, koja u
kombinaciji sa faktorima prirodne sredine prouzrokuju smrtnost.
Kriva mortaliteta raspored uestalosti specifinih stopa mortaliteta tokom ivota
ima karakteristian izgled kod oba pola, u svim populacijama i svim drutvima, te je ona
univerzalna. Skup demografskih i drutvenih inilaca utie na varijacije u izgledu krive
(obrnuto slovo ''J'' kod mlaih, predmodernih i seoskih populacija, a ''J'' izgled kod
modernih i postmodernih populacija sa poodmaklim procesom starenja) i na visinu tipa u
pojedinim generacijama. Time drutvenoekonomski i kulturni inioci modifikuju jainu
ispoljavanja bioloke uslovljenosti mortaliteta u svakom konkretnom drutvu, grupi,
zajednici.
Drutveni inioci mortaliteta: drutvene determinante mortaliteta analitiki se mogu
podeliti u dve grupe:
1. inioce povezane sa stepenom drutvenoekonomskog razvitka, zatim sa
preovlaujuim sistemom vrednosti koji u sebe ukljuuje i odnos prema ivotu,
zdravlju i smrti. Tu spadaju i nauna znanja o bolestima, nainima suzbijanja i
leenja, kao i dostupnost stanovnitva medicinskim uslugama;
2. inioce koje povezujemo sa drutvenom diferencijacijom smrtnosti, nejednakim
rizikom obolevanja i umiranja u zavisnosti od drutvenog poloaja pojedinca,
dru. grupe, klase ili sloja, odnosno kvaliteta ivota i ivotnog stila. Tu spadaju i
istorijski registrovane razlike u uslovima ivota razliitih teritorijalnih jedinica
(urbano-ruralno).
U pogledu uticaja stepena modernizacije re je o obrnutoj vezi ekonomskog
razvitka i rizika od obolevanja, irenja zaraza, infekcija i sl. Veliki porast
siromatva, raspad sistema zdravstvenog osiguranja u postsocijalistikim
drutvima je primer uticaja sociokenomskih faktora. Povea smrtnost kao
posledica nebrige, siromatva i sl.
Druga grupa inilaca odnosi se na nejdnake anse uivanja u blagodetima ivota
razliitih dru. slojeva i grupa. to vii sloj ili klasa, to dui ivotni vek. U
savremenim drutvima, vii slojevi manje oboljevaju sranim bolestima, to znai
da oni ee prihvataju preporuke vezane za zdrav ivot, i imaju bolji pristup
novim medicinskim tretmanima.
Postoji i uticaj tipa naselja. Do 19. veka gradovi su bili ti koji su bili stecite

zaraza i smrtnosti, dok sad seoska podruja imaju veu smrtnost.

Mehaniko kretanje stanovnitva (migracije)

Pojam ''migracija'' odnosi se na prostornu pokretljivost ili prostornu mobilnost
stanovnitva, tako da su osnovni elementi potrebni za opis migracija: stanovnitvo,
prostor i vremenska jedinica.
Najvei problem u opisu i prouavanju migracionih kretanja predstavlja preciznost
podataka. To se odnosi na unutranje migracije (preseljavanja unutar iste teritorije,
republike, drave), ali jo vie na prelazak meunarodnih granica (spoljne migracije).
Izvori podataka o migracijama jedne populacije predstavljaju: popis stanovnitva,
demografske statistike, registri i ankete. Demografske statistike belee unutranje
migracije u okviru jedne odreene teritorije. Podaci se dobijaju na osnovu izjave graana
i dokumenata o prijavi/odjavi prebivalita, koja se predaju nadlenim institucijama.
Registri su izvor u kojima se belee bitni dogaaji u ivotu stanovnitva. Najstariji
registri su crkvene knjige u kojima su se beleili podaci o roenju, umiranju, sklapanju
braka, a danas se ti dogaaji belee u matinim knjigama. U savremenom svetu smatra se
da su registri o migracijama najpotpuniji izvor podataka o ovom tipu kretanja, ali retke su
zemlje u kojima se one uredno vode.
Usled problema vezanih za sistematinost i tanost podataka o migracijama, ankete se
pokazuju kao vaan izvor podataka. Istraivanje na uzorku populacije posebno je
pogodno zbog mogunosti da se proue dublji razlozi i motivi migracionih kretanja.
Prouavanje savremene pojave ''odliva mozgova'', koja je zahvatila sve drave moderne
epohe, posebno zemlje u razvoju i bive socijalistike drave, oslanja se preteno na
procene strunjaka i ankete. Migraciona statistika stranih zemalja moe da poslui kao
jedan od komplementarnih izvora evidencije o spoljnoj migraciji.
Teorije o migracijama: u sutini, izdvajaju se dve grupe faktora koje utiu na seobe:
privlani (pull) i odbijajui (push) njih je formulisao Donald Bog.
Pull faktori:
1. Bolje mogunosti pojedinca za zapoljavanje u struci ili za ulazak u eljenu
struku;
2. Mogunosti sticanja veeg dohotka;
3. Prilika za specijalizacijom ili obukom (mogunost fakultetskog obrazovanja);
4. Pogodnosti koje prua okolina i ivotni uslovi (klima, kole, stanovanje...);
5. Zavisnost jednog pojedinca od drugog koji migrira(reunifikacija porodice);
6. Primamljivost novih ili drugaijih aktivnosti, okoline ili ljudi kao to su:
kulturne ili rekreacione mogunosti velikih gradova za stanovnike sela ili malih
gradova.
Push faktori:
1. Opadanje prirodnog bogatstva ili njegove cene, smanjenje potranje za
odreenim proizvodom ili za uslugama odreene industrije; iscrpljenost rudnika,

umskih bogatstava ili poljoprivrednih resursa

2. Gubitak posla usled otputanja zbog nestrunosti ili opadanja potrebe za
odreenom strukom ili zbog mehanizacije i automatizacije radnih operacija;
3. Represivan diskriminatorski tretman zbog politike, religije, etniciteta itd;
4. Otuenje od zajednice jer se pojedinac vie ne slae sa preovladavajuim
verovanjima, obiajima i nainima ponaanja;
5. Odlazak zbog katastrofa: poplava, poar, rat, sua, epidemija
Pre Donalda Boga autori su veu panju posveivali strukturama (osobinama) a manje
razlozima migranata.
Prvi impuls razvoju teorije migracije belei se u radovima Raventajna (Zakoni
migracije):
1. Veina migranata seli se na kraim distancama, to je vea distanca to je manje
doseljenika;
2. Migracije se odvijaju po etapama: seosko stanovnitvo prvo se doseljava u
najblie vee mesto, a zatim gravitira ka naprednijim gradovima;
3. Kod migracija na vee distance migranti se slivaju u velike trgovake i
industrijske centre;
4. Svakom migracionom toku odgovara kontratok;
5. Priroda grada manje je migratorna od seoske;
6. ene su pokretljivije meu migrantima na krae distance;
7. Veinu migranata ini odraslo stanovnitvo, porodice retko migriraju izvan
njihovog zaviaja;
8. Veliki gradovi rastu vie zbog migracija nego zbog prirodnog porasta;
9. Obim migracija se poveava kako se industrija i trgovina razvijaju a transport
poboljava;
10. Glavni pravac migracija je iz poljoprivrednih podruja ka industrijskim i
trgovakim centrima;
11. Glavni uzrok migracija su ekonomski razlozi iako ih izazivaju i drugi
Everet Li takoe nabraja razliite faktore koji vode ka odluci o migriranju:
1. Faktore povezane sa podrujem porekla;
2. Faktore povezane sa podrujem doseljavanja;
3. Dodatne prepreke, trokovi preseljenja i slino;
4. Line faktore;
Li je istakao injenicu da se migranti kreu ve uhodanim tokovima, a takoe se uz svaki
tok formira kontratok, kretanje drugih grupa u kontrasmeru.
Vana odlika migracije jeste njihova selektivnost. Re je o statistikoj povezanosti
osobina migrantske populacije, odnosno veoj pokretljivosti lica odreene starosti, pola,
branog stanja, obrazovanja i zanimanja. (Ranije su se selili lica nieg obrazovanja i
kvalifikacija, dok se danas vie sele osobe sa visokim kvalifikacijama tzv. brain drain)
Najjaa statistika veza pokazuje se izmeu starosti i odluke o iseljavanju. Uzrast od 2040 godine je najee vreme donoenja ovakvih odluka u ivotu pojedinaca, tad je najjae
delovanje pull inilaca kao i sposobnost adaptacije na nove uslove ivota.

Ekonometrijski model u prouavanju i objanjenju migracije ukljuuje koncept tkz.

dodatnih mogunosti. Broj migranata koji prelaze datu distancu direktno je
proporcionalan broju mogunosti na kraju te distance, a obrnuto proporcionalan broju
dodatnih mogunosti na kraju te distance.
Prouavanju migracija kod nas je veliki doprinos dao Jovan Cviji.
Najvei migracioni dogaaj moderne ere, po nekima moda najvei u ljudskoj istoriji je
velika seoba Evropljana. (Selidba u Ameriku i druge prekomorske teritorije)
Tipologija migracija: Razvrstavanje migracija u odreene vrste je sloen zadatak zato
to se motivi pojedinaca i dru. grupa preklapaju i pretapaju iz jednih u druge, pa je
veoma teko izdvojiti ekonomske od neekonomskih migracija.Tipologija migracija se
rukovodi odreenim kriterijumima razlikovanja migracionih kretanja, kao to su: dravne
granice, vreme (trajanje) migracija, motivi migracija, dobrovoljnosti migracije, kao i
organizovanosti:
1. Prema kriterijumima dravnih granica razlikujemo spoljne i unutranje
migracije;
2. Prema kriterijumu trajanja migracije, razlikujemo definitivne i privremene;
3. Prema uzroku ili motivu, ekonomske i neekonomske;
4. Prema voljnosti, dobrovoljne i prisilne;
5. Prema organizovanosti, organizovane i neorganizovane.
Kod klasifikovanja motiva migracija nailazi se na vee nedoumice. Sa jedne strane stoje
iste ekonomske migracije (''odliv mozgova''), a sa druge neekonomske (migracije
vezane za udaju, kao i one na relaciji selo-grad).
Savremene drave zapada pribegavaju tkz. menadmentu migracija, odnosno
restriktivnim politikama, ne samo kada je u pitanju selekcija poeljnih strunjaka i
humanog kapitala, ve one esto menjaju i svoje zakone o pravu na azil ljudi koje su
prethodno primile (izvesna vrsta politikog voluntarizma).
Najnovija politika evropskih i drugih drava prema azilantima sve vie se orijentie ka
programima readmisije i/ili repatrijacije azilanata (akcija za povratak u zemlje porekla ili
tree zemlje).
Tranzicija migracija od predmodernih do savremenih drutava pozne modernosti:
Migraciona kretanja su tesno povezana sa socioekonomskim, pol. i kul. kontekstom, i
zato je potrebno govoriti i o prelazu iz tradicionalnog reima reprodukcije stanovnitva u
moderan, odnosno savremeni reim.
Ameriki demograf Vilbur Zelinski je izneo teoriju tranzicije migracija (migracijska
tranzicija). Ona oznaava prelaz od brojano manjih i ogranienih oblika prostorne i
socijalne mobilnosti stanovnitva predmodernih drutava, prema irim oblicima migracije
u savremenom drutvu, pri emu se redovno javljaju promene u jaini migracije i njenim
oblicima. Zelinski je uoio pet karakteristinih faza ili tipova migracija povezanih sa
tipom drutva:
1. Predmoderne tradicionalne zajednice;
2. Rana tranziciona drutva;
3. Kasna tranziciona drutva;
4. Razvijena drutva;

5. Visokorazvijena drutva;
U prvoj fazi pokretljivost stanovnitva je relativno niska, stanovnitvno je vezano za
odreeni zemljini posed, i gotovo autohtono. Pojedinana kretanja vezana su za traganje
za zemljinim posedom, trgovinu, ratna dejstva, sklapanje braka( prizetko lol)
U drugoj fazi nastaje velika i prostorna i socijalna mobilnost ljudi. Stanovnitvo je
izrazito pokretljivo, to je povezano sa velikim drutvenim promenama, irenjem
kapitalizma, gradova, irenjem trgovine i saobraaja... Zelinski izdvaja pet bitnih tipova
migracionih kretanja vezanih za poetke modernizacije:
1. Migracije iz sela u gradove, unutranje migracije tesno povezane sa
deagrarizacijom i urbanizacijom;
2. Kolonizacije stanovnitva u pogranine delove drave, ukoliko postoji obradiva
zemlja;
3. Emigracija, odnosno naseljavanje prekomorskih zemalja zbog brojnih pull
inilaca;
4. Poetak gastarbajterskih migracija, tj. migracija kvalifikovane radne snage u
prekomorske zemlje i inostranstvo uopte;
5. Porast pojedinanih, odnosno cirkulacijskih migracija- pojedinana kretanja
koja nisu deo nijednog od navedenih tipova ( poslovna putovanja, praznine
migracije, nedeljna i sezonska putovanja uenika i studenata).
U treoj fazi (zahuktale modernizacije) prostorna pokretljivost stanovnitva razvijenih
zemalja zapada ima sledea obeleja:
1. Kretanja selo-grad se ublaavaju, ali i dalje su znaajan deo migracionih
strujanja;
2. Opada kolonizacija pograninih zona;
3. Masovna emigracija u prekomorske zemlje gotovo da prestaje i uvode se
selektivne migracije, tj. useljavanje po odreenim kvotama;
4. Najvei porast belee cirkulatorne migracije.
etvrtu fazu u razvoju migracija karakterie tip prostorne pokretljivosti u drutvima
pozne modernosti:
1. Pad migracija selo-grad;
2. Izraene unutranje migracije na nivou urbanih centara;
3. Znaajan porast imigracije jeftine, nekvalifikovane i polukvalifikovane radne
snage iz nerazvijenih u razvijene zemlje;
4. Visok nivo trajnih migracija (unutranjih ili spoljanjih);
5. Dalje pojaavanje cirkulacijske migracije;
Najzad, u petoj fazi, superrazvijenih drutava ili drutava pozne modernosti, oekuje se
pre svega nastavak ekonomske imigracije od nerazvijenih ka razvijenim dravama sveta.
Re je o brain drain migracijama strunjaka, kolovanih na vrhunskim univerzitetima
nerazvijenih zemalja i regiona sveta, kao i migracije nekvalifikovane jeftine radne snage
koja prihvata manje plaene poslove koje domaa radna snaga ne eli.
Danas, u izmenjenoj globalnoj stvarnosti, smanjene su potrebe za trajnim preseljenjem u
novo prebivalite usled boljeg zaposlenja i napredovanja, zbog mogunosti rada od
kue, za raunarom, i rada u neformalne sate. Prema tome, veina preostalih

migracionih kretanja u drutvima pozne modernosti svode se na kretanja izmeu i unutar

gradova.