Professional Documents
Culture Documents
Li Thuyet Pham Tru & Ham Tu (Tai Lieu Ngan) - DongPhD
Li Thuyet Pham Tru & Ham Tu (Tai Lieu Ngan) - DongPhD
L thuyt Phm tr v
Hm t
A short way to
Theory of Categories and Functors
Author:
DongPhD
Series
o`.1
All rights reserved.
c 2009 by
wWw.VnMath.CoM
MC LC
Li ta
1 Phm tr
1.1
1.2
1.3
2
4
14
2 Hm t
17
28
2.1
2.2
2.3
Khi nim hm t . . . . . . . . . . . . .
Php bin i t nhin . . . . . . . . . . .
Hm t khp . . . . . . . . . . . . . . . .
17
19
20
www.vnmath.com
Li ta
L thuyt phm tr v hm t l mn hc mi vi phn
ng chng ta. Vic tm mt quyn bi tp v n qu l
kh khn. phc v cho nhu cu n tp ca mnh, ti
bin son tp ti liu ngn gn ny. Gp nht ni ny vi
tng, ni kia vi lun c ti lm cng vic ca mt
con bm ling vn hoa - vn hoa x l - m khng
mong kt tinh mt c mt th mt no lnh ngt. May
chng, ch c th trnh c s chong ngp ban u khi
tip cn vi tay kim khch v cng tru tng ny.
Rt mong c s ch gio ca cc c gi v nhng
sai lm khng trnh khi trong ti liu ny.
Nc mun sng khng cho ti ra tai nghe nhng
li cao lun.
Hu, Ma ng, nm inh Hi
DongPhD
Of
www.vnmath.com
1 Phm tr
Chaque vrit que je trouvois tant une rgle qui me
servoit aprs en trouver d'autres [Each problem
that I solved became a rule which served afterwards
to solve other problems]. (Ren Descartes, Discours
de la Mthode)
1. 1 l phm tr vi mt vt ? v mt mi tn id?;
2. 0 l phm tr rng khng c vt v mi tn no.
3. G r khng l phm tr con y ca phm tr S
4. Ab l phm tr con y ca G r.
Li gii.
3. Trong phm tr G r ta c [Z2 , Z2 ] = {0, id}. Tuy nhin
trong phm tr S , [Z2 , Z2 ] = {0, id, e} vi e(0) =
1, e(1) = 1
4. R v khi nim cu x1 trong Ab v G r l nh nhau.
s sch gi l mi tn(arrow)
www.vnmath.com
[(i : X Ai )I , (i : Y Ai )I ]CP = { : X
Y [X, Y ]C |
i = i , i I}
hp thnh cc cu x trong CP chnh l tch cc cu
x trong C .
Li gii.
Ta c [(i : Ai X)I , (i : Ai Y )I ]CS [X, Y ]C
nn n l mt tp hp.
1(i :Ai X)I = 1X
V php hp thnh cc cu x trong CS chnh l tch
cc cu x trong C nn 1(i :Ai X)I = 1X l duy nht
v php hp thnh c tnh kt hp.
[X B, Y B]Ov = { : X Y
B
}
3
[X, Y ]C | =
www.vnmath.com
[A Y, A X]U n = { : X Y
A
[X, Y ]C | =
Li gii.
1.2 Cc vt v cc cu x c bit
Bi tp 1.4. Chng minh rng
a. Nu , l n x v xc nh th cng n
x.
b. Nu th n x (nhng khng nht thit n
x).
c. Nu l ton x (n x) trong phm tr C th []
khng ton x (n x) trong phm tr thng ca C .
Li gii.
a. Gi s c f , g sao cho f
= g . V l n x
nn f = g , do l n x nn f = g . Vy n
x.
N Z N
n 7 n
z 7 |z|
4
www.vnmath.com
[a][b] = [ab] =
[1]
nu a v b u l
[0]
cc trng hp cn li
Bi tp 1.5.
www.vnmath.com
x
qh
2008h(x)
6= 0
mu thun vi qh = 0, vy h(x) = 0 v q l n x.
ng:
a. A l vt khng.
b. O A l ton x.
c. A O l n x.
d. 1A l cu x khng.
2 xem
[1]
www.vnmath.com
Li gii.
Ta ch chng minh a b v a d.
1. (a = b). Gi s A l vt khng. Nu c f , g : A
X sao cho f.0OA = g.0OA th f = g v [A, X] c duy
nht mt phn t. Vy O A l ton x.
2. (b = a). Gi s O A l ton x. c Ta s chng
minh O A l ng x. Tht vy,
0AO /
0OA /
giao hon:
P
p2
p1
D2
/B
1
1
/B
www.vnmath.com
Ta xt phm tr P ull:
Vi 1 : B1 B , 2 : B2 B cho sn ca C
Ob(Pull) = {(p1 : P B1 , p2 : P B2 )|p1 , p2
M or(C), 1 p1 = 2 p2 } [(p1 , p2 ), (p01 , p02 )]P ull = { : P 0
P M or(C)| p01 = p1 , p02 = p2 };
hp thnh l hp thnh trong trong C ; 1(p1,p2) = 1C .
Hy tm vt tn cng trong phm tr P ull.
Li gii.
Gi s trong phm tr P ull tn ti nu cho cp 1 ,
2 l (P, p1 , p2 ) th (p1 , p2 ) chnh l vt tn cng cn
tm.
Nu phm tr P ull khng tn ti nu cho cp 1 , 2 .
Gi s (p1 , p2 ) l vt tn cng ca phm tr P ull th
(P, p1 , p2 ) l nu (v l).
Li gii.
a. Ta c
XA
X
A B
www.vnmath.com
.0XA = 0.
Gi s c cu x u0 : K 0 A tha mn iu
kin u0 = 0. V l n x nn u0 = 0XA . Vi
= idX ta c 0XA . = u0 .
Vy Ker = 0.
Phn v d:
Xt phm tr R Smod cc na mun tri.
Xt 3 = {0, 1, a}, trong a khc 0 v 1 vi
php ton cng c nh ngha nh sau:
+
0
1
a
0
0
1
a
1
1
1
1
a
a
1
a
Ta c m, n N, x, y 3
n(x + y) = (x + y) + . . . (x + y)
|
{z
n ln
=x
+ . . . x} + y + y + . . . y
| + x{z
|
n ln
{z
n ln
= nx + ny
www.vnmath.com
Tng t
(m + n)x = nx + mx
(mn)x = m(nx)
1x = x
Vy 3 l mt N na mun tri.
Xt
f : 3 3
0 7 0
1 7 1
a 7 1
f (0 + a) = f (0) + f (a)
f (1 + a) = f (1) + f (a)
f (m1) = mf (1)
f (m0) = mf (0)
f (ma) = mf (a)
Vy f l Nng cu na m un tri.
Xt K = {x 3 |f (x) = 0} = {0} l vt khng
trong R Smod.
Xt
0K 0 K =
K 0 BB
BB g 0
BB
BB
g=0
/
10
f
3
www.vnmath.com
vi
g : K 3
0 7 0
Ta c f g = f.0K3 = 0K3 .
Vi mi g 0 : K 0 3 tha f g 0 = 0K 0 3 . Suy ra
g 0 = 0.
Khi tn ti duy nht cu x
: K 0 K = {0}
x 7
0
sao cho g(x) = g(0) = 0 = g 0 (x), x K 0 .
Vy K = Kerf nhng f khng n nh, do
khng n x3 .
b. Ta chng minh nu tn ti Ker() th Ker() cng
tn ti v Ker() = Ker() v ngc li .
(=)
ker
X A B C
Ta c ()ker = (ker) = 0XB = 0XC
K 0 AA
AA u0
AA
AA
ker
/A
Gi s c u0 : K 0 A sao cho u0 = 0K 0 C , v
l n x nn u0 = 0XB . M ker = 0XB nn tn
ti duy nht : K 0 K sao cho ker(). = u0 .
3 Phn
11
www.vnmath.com
Vy Ker() = Ker().
(=)4
c.
K 0 AA
~
u
AA u0
AA
AA
/A
@@
@@
@
@@
/ K
Ta c pu = 0 v p = cokeru.
Mt khc u = 0 nn theo tnh cht ca cokeru
tn ti cu x duy nht : K B sao cho
p = .
Gi s c u0 : K 0 A tha mn pu0 = 0. Lc
pu0 = 0 = u0 . Do u = ker nn tn ti duy
nht cu x : K 0 K sao cho u = u0 .
Vy u l ht nhn ca p.
Bi tp 1.9. Ta gi tch th ca mt h cu x (i :
12
www.vnmath.com
1. Ob(C) Ob(OvB )
f
2. [X B, Y B] = [X, Y ]C
1. Ta c vi mi vt ca Ob(OvB ) tng ng 1 1
vi mi vt ca Ob(C).
11
(X B) Ob(OvB ) X Ob(C)
f
2. Ta c [X B, Y B]OvB , : X
Y : g = f .
[X, Y ]C . Suy ra [X B, Y B]
[X, Y ]C .
Ngc li, vi mi [X, Y ]C , : X Y . Khi
g : X B [X, B].
Ta c f : X B [X, B] v do B l vt tn
f
cng nn g = f . Do [X B, Y
f
13
www.vnmath.com
l tch th ca h (i : Bi B)iI .
Tht vy, ta c
i pi : P B,
j pj : P B
Do B l vt tn cng nn i pi = j pj , i, j I
Suy ra i pi Ob(OvB ).
i
X Ob(C), (X, X
Bi )iI ta c
i i : X B,
j j : X B
Do B l vt tn cng nn i i = j j , i, j I .
Suy ra i i Ob(OvB ).
Do P l tch nn tn ti duy nht cu x : X P
sao cho pi = i , i I .
Vy P l tch th ca h (i : Bi B)iI .
14
www.vnmath.com
1. ton x Coker = 0.
2. Coequ(, ) = Coker( ).
Li gii.
Cho : A B , coker : B Y .
B BB
Coker
BB
BB
f g BB
Y
Lc tn ti duy nht : B Y sao cho f g =
coker = 0. Vy f = g , tc l l ton x.
2. Gi s (C, h) = Coker( ) tn ti. 5
Ta chng minh Coequ(, ) = Coker( ). Ta c
5 Khi Coequ(, )
15
www.vnmath.com
h( ) = h h = 0 nn h = h .
Nu c u : B Z sao chou = u hay u( ) = 0
th theo nh ngha ca i ht nhn c duy nht
: Y Z sao cho h = u.
A
B @@
@@
@
u @@
Vy Coequ(, ) = Coker( ).
16
www.vnmath.com
2 Hm t
If you can't solve a problem, then there is an easier
problem you can solve, find it.(George P
olya)
hip bin
a. Tng ng
HA :
C
X
S
[A, X]C
X Y 7 H A (X)
f
[A,]=H A ()
H A (Y )
f
trong C l mt phm tr tu v A l mt vt c
nh trong phm tr C .
b. Tng ng
A R : R Mod
Ab
X
X Y
7
A R X
1
7 A R X A R X
X Y
17
7 HomR (A, X)
7 HomR (A, )
www.vnmath.com
R rng cc tng ng
[A, X]C
H A ()
X Y 7 H A (X) H A (Y )
f
7 f
l cc nh x.
Ta c
1H A (X) () = .
Vi mi [A, X]C , f [X, Y ]C g [Y, Z]C th
H A (gf )() = (gf ) = gf
v
18
www.vnmath.com
HA (Y )
HA ()
H (Y )
HA (X) H
HB (Y )
/
(X)
HB ()
HB (X)
[Y, A]C
HA ()
H (Y )
[X, A]C H
/
(X)
[Y, B]C
HB ()
[X, B]C
www.vnmath.com
Vy
2.3 Hm t khp
Bi tp 2.3. Nu F : C D l hm t cng tnh th
a. F (0) = 0
b. F () = F (), M or(C).
Li gii.
b. Ta c F ( ) = F (0) = F () + F () = 0,
F () = F ()
X Y Z 0
thnh dy khp
F ()
F ()
F (X) F (Y ) F (Z) 0
Li gii.
20
www.vnmath.com
X Y Z 0
thnh dy khp
F ()
F ()
F (X) F (Y ) F (Z) 0
Ta chng minh F khp phi.
Nu trong C c dy cu x X Y Z vi =
Coker th l ton x nn = Coker = Coim .
Suy ra Im = Ker . Do dy
X Y Z 0
khp sinh ra dy khp
F ()
F ()
F (X) F (Y ) F (Z) 0
hay ImF () = KerF () v F () l ton x. Vy
CokerF () = CoimF () = F ().
2. (=) Gi s F khp phi, tc l nu trong C c dy
cu x X Y Z vi = Coker th dy
F ()
F ()
F (X) F (Y ) F (Z) 0
c CokerF () = F ().
Gi s
X Y Z 0
khp, tc l Im = Ker v l ton x. Do
Coker = Coim = nn c dy
F ()
F ()
F (X) F (Y ) F (Z)
21
www.vnmath.com
vi
CokerF () = CoimF () = F ()
Suy ra ImF () = KerF () v F () l ton x.6
a. Cc hm t H A,
R Mod Ab
l khp tri.
b. Cc hm t
A R : R Mod Ab
R B : R Mod Ab
l khp phi
Li gii.
R Mod.
X Y Z vi = Ker th trong Ab c
dy cu x
[A,]
[A,]
Sai u
22
www.vnmath.com
vi F () = KerF ().
i) F () KerF ().
Ly g KerF () ta c F ()(g) = 0 = g =
0. V = ker nn tn ti duy nht ng cu
: A X sao cho = g , tc l F ()() =
g . Vy KerF () F ().
x X Y Z vi = coker ta s chng
7 Vic
23
www.vnmath.com
minh trong Ab c dy cu x
1
A R X A R Y A R Z
vi 1 = Coker(1 ).
Tht vy, v = Coker = Y /Im nn l ton
x, do = Coim = Y /Ker . = im =
ker .
Vy dy X Y Z O khp, t dy
1
A R X A R Y A R Z 0
khp8 .
Suy ra im(1 ) = ker(1 ) v 1 l ton
x nn
1 = coim(1 ) = A R Y /Ker(1 ) =
A R Y /Im(1 )
= Coker(1 )
NHN XT:
Ta c dy sau khp:
j
0 2Z Z Z2 0,
trong j(1) = 2, p(1) =
1. Tuy nhin, dy sau khng
khp
jid
pid
0 2Z Z Z2 Z Z Z2 Z2 Z Z2 0
1
8 X A 1
Y R A Z R A 0
R
24
cng khp
www.vnmath.com
0 Z Z Z2 0,
trong j(1) = 2, p(1) =
1 sinh ra dy khp
p?
j?
0 0 0 HomZ (Z2 , Z2 ) 0
Vy HomZ (Z2 , Z2 ) = 0 (v l).
sau khp:
P R : R Mod
Ab
X
7
P R X
1
X Y 7 P R X P R X
9R M
= M R R
=M
R
10 P x nh cng ng
v 2Z
=Z
25
www.vnmath.com
Li gii.
0 X Y Z 0
thnh dy khp ngn
1
0 P R X P R Y P R Z 0
Ta bit P R l khp phi nn vic cn li l chng
minh P R f l n cu. V P t do nn P c c s (ei )I .
Khi mi phn t ca P R X u c th vit duy nht
P
di dng
ei R xi trong xi X v h (xi )I c gi
11
hu hn.
Gi s
X
(P R f )(
ei R xi ) =
ei R f (xi ) = 0 =
ei R 0
Do f (xi ) = 0, i I . Mt khc f n cu nn xi =
0i I . Vy ker(P R f ) = 0 hay P R f l n cu.
Bi tp 2.7.
f?
li l thuyt m un
26
www.vnmath.com
/C
M P x nh nn vi mi : P C tn ti :
P B sao cho g = = g? .
2. HomR (, Q) l hm t phn bin khp tri. 12 . Yu
cu ca bi ton tng ng vi f ? l ton cu nu
f n cu ngha l HomR (A, Q) tn ti
HomR (B, Q) sao cho f ? () = f = . iu ny r
rng v Q l ni x.
12 Dy
f?
27
C s i s
Hu ht cc ti liu trn u c ti a ch
http://www.vnmath.com/2009/11/pham-tru-ham-tu.html
28