Kafsht e shenjta[redakto | redakto tekstin burimor]

N historin e feve hasim n shembuj t ndryshm n lidhje me

shenjtrimin e disa llojeve t kafshve.Edhe prej grmimeve t bra n
Anadoll, kuptohet se disa kafshve u sht dhn m tepr rndsi.
N muret e dhomave t kultit n qytezn atalhoyuk t umras, Konya,
sht hasur n brir dhe koka mzetsh dhe n vizatime leopardash. N
disa reliefe hyjnesha kryesore prfytyrohet si nj q lind kryemzatin dhe
kryedashin. Gjithashtu n Ikiztepe t Bafras dhe n Beycesultan t
ivrilit, Denizli, jan gjetur reliefe dhe brir t stilizuar mzetsh, t cilat i
takojn periudhs s hershme t Bronzit. Nga kto, sikur q ishte n Siri
dhe Egjipt, mzati kuptohet si simbol i zotit t prodhimtaris, ose kafsha
e shenjt e zotit t prodhimtaris. Po ashtu supozohet se mzati
simbolizon hyjnit mashkullore, kurse dreri hyjnit femrore.
Varrimi n mas t madhe dhe n mnyr t rregullt t kokave t
mzetve n Demircihoyuk62, mes Eskisehirit dhe Bozoyukit, q datojn
nga periudha e hershme kalkolitike, m von dalja n shesh e nj numri
t madh t tyre n krahinn Frigja63, nuk l dyshim se mzatit i sht
dhn nj domethnie fetare.
N atalhoyuk, n murin e dhoms s nj kulti n shtresn VII. sht
hasur n shmblltyrn e skifterit, i cili i vrsulet nj trupi. Kjo simbolizon
se ky skifter ka mundsi q t ket lidhje me vdekjen ose me zotin e t
vdekurve. Vetm se, mbetja e saj vetm si shmblltyr nuk jep mundsi
q ky kuptim fetar t gjeneralizohet[1][2].

Kultet[redakto | redakto tekstin burimor]

N baz t disa zbulimeve n disa vende grmimi, si n atalhoyuk t

umras, n Alishar t Jozgatit, n Ahlatlibel t Haymanas. n
Demircihoyuk t Eskisehrit, n Ikiztepe t Bafras etj., njeriu anadollian i
Periudhs Kalkolitike, si prfaqsues t zotit dhe kafshve t shenjta, ka
br idhuj prej guri dhe argjili. N fillim kto ishin me trup t rrumbullakt
ose katror, por me koh kan marr formn e njeriut. Mendohet se kta
idhuj jan prdorur pr tu mbrojtur prej do fatkeqsie dhe smundjeje
dhe me qllim kurbani, premtimi ose magjie. Arkeologu ekspert Tahsin
zg, supozon se figura e gruas bashk me kultin e hyjneshs
kryesore, ka mundsi q t prfaqsojn zotat e shtpis dhe t

familjes, se ata luajn rolin e nj lloj nuske e cila prmban fuqi pr

mbrojtjen e shndetit, bereqetit dhe siguris dhe se, ato jan gjra q
njeriun e mbrojn prej msyshit dhe prej fuqive ugurzez.

Kulti i t vdekurve[redakto | redakto tekstin burimor]

Zbulimi i varreve dhe i varrezave t periudhs parahistorike, na jep disa

shenja pr besimin e njerzve t asaj kohe. Fmijt q kan vdekur gjat
ksaj periudhe jan varrosur kryesisht n shtpit e tyre, nn themel ose
nn oxhak. Shkaku i varrimit t fmijve brenda n shtpi sht bindja
se ata nuk jan ngopur me shtpin e tyre dhe besimi se ata shpirtrisht
e ndjekin jetn e familjes s tyre. Prve ksaj, n Tekkekoj t Samsunit
dhe n Sandkl Kusura sht par se fmijt jan varrosur jasht
shtpive.
Trupi i t vdekurve lihej n vendin ku ishte varrosur deri n prishje, kurse
pastaj drgohej n shtpin e t vdekurve. Vepronin kshtu pasi ata
besonin se shpirti, deri n prishjen e trupit, qndron bashk me t. Varret
prej dheu, qypi dhe sandku prdoreshin edhe pr t vdekurin e dyt
apo t tret. N kto raste, eshtrat e t vdekurit t par shmangeshin n
nj an. Kjo shtje thua se sht e njjt n t gjitha kulturat e rajonit.
Ndoshta kto jan varreza familjare, q jan formuar nga shkaku i vendit
t ngusht. Por, mund t ken lidhje edhe me besimin n botn tjetr, i
cili varet prej vendit ose kohs. N Anadollin perndimor n mnyr
permanente deri n vitin 1200 para e.s. haset n dhoma varrezash.
N varret n Anadoll shihet edhe pasuria personale e t vdekurve. Kto
jan thika, bylyzik, vath, spata, fortesa si dhe mjete kulturore t cilat i
vdekuri i ka prdorur n jetn e tij. Bylyzikt dhe vatht jan varrosur
bashk me t vdekurin pa mos u hequr nga ai. N Alacahoyuk t
orumit sht hasur n mbeturina eshtrash dhe qypash t varur n nj
engel mishi. Kjo tregon se disa pjes t kurbanve q jan prer pr t
vdekurit, u jan dhuruar atyre. Banori parahistorik i Anadollit ka besuar
se njeriu pas vdekjes jeton, ushqehet, pi dhe se vazhdon ti prdor
mjetet e tij. N mesin e gjrave q jan gjetur npr varreza, n
Horoztepe t Tokatit, jan gjetur edhe instrumente muzikore, si sistrumi
dhe apare. Pasi q besohej se ata i shfrytzonin edhe dhuratat pr
ushqim dhe pije, gjrat e nevojshme i varrosnin bashk me t vdekurin.

Eshtrat e lopve, dhive, qenve dhe dhenve prreth varreve tregojn

praktikimin e sakrifikimit tek varri i t vdekurit.

Vendet e kultit dhe tempujt[redakto | redakto tekstin burimor]

N Anadoll, deri n vitet 2000 para e.s., populli si vend pr adhurim
zgjidhte o nj hapsir t shenjt n natyr, o e ndante nj dhom nga
shtpia ku banonte. Nga kjo praktik e fundit, kan dalur n shesh
dhomat e kultit. Shembull i qart pr kt jan 40 dhomat e kultit q
gjenden mes shtresave 3- 10 n atalhoyuk. Nga kjo kuptohet se n
periudhn neolitike, gati se n do shtpi ka patur nj dhom q sht
prdorur pr kult. Vazhdimin e ksaj tradite e shohim edhe n periudhn
kalkolitike n nnprefekturn Haclar (Haxhllar).
Lokali i kultit Bejxhesulltan nuk sht n form t nj dhome, por ai
sht i gjer dhe prbhet prej dy dhomave. T ktij lloji jan gjetur tre
ifte tempujsh. Kto ndrtesa t quajtura dhomat bineq t kultit, krahas
disa ndryshimeve t vogla, nuk e kan humbur rndsin q e kan
patur n fund t periudhs s bronzit. Dhomat bineq t kultit
Bejxhesultan, prbhen prej tre pjesve: hyrja, altari dhe dhoma pr
shrbyesit fetar. N Anadollin e periudhs s bronzit, n grmimet q
jan br n vende t ndryshme, shihet se jan ndrtuar edhe tempuj t
ngjashm. Pr kt edhe rndsia e monumenteve fetare t
Bejxhesulltanit sht e madhe. Ajo ka qen edhe nj model i mir pr
ndrtimin e tempujve t mvonshm[3].