B.

UNDAK-USUK BASA
Unggal

jalma

miboga

Kecap-kecap nu ditulis condong th salah larapna (teu luyu

kamampuh

pikeun

nyarita,

jeung undak-usuk basa ), benerkeun ku hidep ! Jawabanana

ngayakeun interaksi sarta komunikasi jeung jalma sjnna.

eusikeun dina kolom beulah katuhu.

Dina komunikasi aya sababaraha hal nu diperhatikeun

1.

Abdi bad angkat ka Bandung.

nyata:
1.

Basa anu dipakna naha basa loma, basa lemes, atawa

basa kasar. Ieu gumantung kana situasi, kondisi jeung

( ......................... )
2.

Pun Biang nuju sar.

saha nu diajak nyaritana;

2.

Sikep, robahna awak (rengkuh) jeung semu;

3.

Lafal, halon tarikna sora jeung randegan;

Sanajan basana lemes, lamun sorana teugeug sarta semuna

( ......................... )
3.

Pa Baban nemb wangsul ti sakola.

teu marahmay tangtu nu diajak nyarita th moal resepeun.

Tapi sabalikna sanajan basana loma ari dibarengan ku semu
anu marahmay mah pasti nu diajak nyarita bakal resepeun.

( ......................... )
4.

Saparantos dahar anjeunna nyesep.

Komo lamun alus basana, had semuna sarta dibarengan ku

( ......................... )

rengkuh mah nu diajak nyarita th bakal kacida

resepeunana.

5.

Aki Jumad damelna maca koran.

Perhatikeun kalimah di handap !

Rk indit ka mana Pa, mani rurusuhan ?

( ......................... )
6.

Man, jam sabaraha manh rk mulih?

Lamun hidep ngucapkeunana ka Bapa atawa Ibu guru,

pipokeunana th :

( ......................... )
7.

Kuring mah tunduh, rk kulem ti heula.

Bad angkat ka mana, Pa sapertos anu rusuh ? atawa

Bad angkat ka mana Pa, mani rurusuhan ?

( ......................... )
8.

Mah permios bad mulih.

Kumaha pipokeun ka Bapa/Ibu guru lamun hidep nyarita

saperti kieu :

( ......................... )
9.

1.

Bu guru nuju nulis di papan tulis.

Balik ti mana, Bu mani angkaribung kitu ?

__________________________________________

( ......................... )
10. Nng, cing cokot kacamata Apa dina laci!

Pa, ari tks pidato th iraha dikumpulkeunana ?

( ......................... )

__________________________________________
Taun ayeuna rk ngayakeun piknik atawa moal,
Bu?
__________________________________________

LAMPIRAN 1
BAHAN AJAR - 4

Ceuk saha bapana Si Umar pah ?

__________________________________________
Cenah urang rk ngalongok nu gering, iraha Pa?
__________________________________________

A.

PEDARAN
Dongng kaasup salasahiji karya sastra Sunda
heubeul anu sumebar di masarakat. Dina dongng aya
sababaraha ciri anu bda jeung karya sastra Sunda sjnna.
Diantarana ba, dina dongng aya kajadian anu teu asup
akal atawa pamohalan. Upamana palaku bisa ngaleungit,
bisa ngapung; sasatoan bisa nyarita siga manusa jeung

sajaba ti ta. Tapi hal anu penting mah nyata tujuanana

mr picontoeun ka nu maca atawa ka nu ngaregepkeun.
Lamun ditilik tina eusina, dongng digolongkeun jadi
sababaraha golongan:
1. Dongng sasakala, nyata nyaritakeun asal-usul hiji
tempat atawa hiji kajadian
Contona: Sasakala Situ Sanghiyang, Sasakala
Tangkuban Parahu
2. Dongng pamuk, nyata nyaritakeun hiji
perjuangan/perang
Contona: Ki Bagus Rangin
3. Dongng sasatoan(fabel), nyaeta palakuna sasatoan
Contona: Sakadang Kuya jeung Monyt, Sakadang
Gagak
4. Dongng jalma teu ilahar (farabel), nyata nyaritakeun
lalampahan jalma nu kalakuanana teu ilahar
Contona : Dongng Si Kabayan
5. Dongng Mite, dongng nu eusina nyaritakeun jalma
sakti atawa luhur ku elmu kadigjayaan, bda jeung
jalma biasa.
Contona : Nyi Roro Kidul, Nyi Rambut Kasih, jsb.
Dina ieu kasempetan hidep kudu bisa ngaregepkeun
dongng nu dibaca. Hal-hal nu kudu diperhatikeun nalika
ngaregepkeun dongng nyata unsur-unsur dina dongng :
1. Naon tmana
2. Saha palakuna
3. Kumaha watek atawa pasipatan ta palaku
4. Di mana lumangsungna ta kajadian
5. Iraha lumangsungna kajadian
6. Kumaha suasana ta dongng
7. Ajn atikan naon nu kapanggih tina ta dongng
8. Kajadian naon ba nu digambarkeun dina dongng
( galur atawa jalan caritana )
Regepkeun !
DOMBA AJAIB
Baheula, di hiji kampung aya saurang budak lalaki.
gon ngaran ta budak th. Hanjakal ta budak th kacida
malesna sarta sok ngalawan ka nu jadi indung. Kalakuan
sjnna anu gorng th nyata resep pisan ngadukeun
domba.
Dina hiji po, gon indit bari nungtun domba jaluna
anu begang lantaran teu diurus muru ka tegalan paranti
manhna ngadukeun domba.
Hy, Ro. Yu urang adukeun deui domba th, ceuk
Egon ka Suhro nu geus nyampak di ta tempat.
K heula atuh Gon, domba kuring mah can
seubeuheun nyatuan, jawab Suhro.
Alaaah....teu pira og sato atuh, Ro. Keur naon
dipikanyaah og, domba mah moal ngartieun ieuh!
Enya ari moal ngartieun ta mah, tapi sarua ba jeung
urang hayangeun baranghakan.
Bener, Ro. Sok lah geura prung adukeun, ngarah ram
yeuh! ceuk Si Aron ngahatan.
Ahirna Suhro lh dt. Domba maranhna nu can
seubeuh nyatuan th dipaksa sangkan diadu.
Beletak...beletak...sora tanduk diadu matak linu
kadngna. Suhro, gon jeung Aron mah teu boga kapaur

sok komo karunya. Maranhna anggur ting arngklak bari

sareuri suka pisan ningali domba nu keur silih teunggar th.
Lila og diaduna ta domba th. Ahirna domba gon
bakeun tanaga, tuluy lumpat ngajauhan domba Suhro.
Suhro jeung Aron ngkak gon nu lumpat ngudag
dombana anu lumpat kana rungkun.
Hy ! Nangan saha manh ? teu kanyahoan aya
nu nyentak ka gon. gon ngalieuk ka lebah datangna ta
sora. Gebeg manhna ngarnjag, sabab nempo hiji lalaki
sembada sarta beungeutna perenges pikasieuneun.
Hh ! Budak kedul, tukang ngalawan ka kolot,
manh teu boga rasa jeung kanyaah ka sasama mahluk.
Leuwih had jadi domba anu gorng rupa! ceuk ta lalaki
bari molotot ka Egon.
Ajaib. Dadak sakala awak gon robah jadi anak
domba. Barang sadar kana ta kajadian, ngan segruk ba
manhna ceurik jejeritan.
Ampun.... tulung... kuring embung jadi domba. Pa,
robah deui kuring jadi jelema ! ceuk gon ngalengis matak
ngahelas.
Jebrod...jebrod... ! Awak gon nu geus jadi domba
th dipecutan tarik naker ku rangrang garing. Egon ceurik
bari ampun-ampunan bakating ku nyeri. Pa, ampun...Pa.
Kuring moal rk ngalakukeun deui kagorngan. Kuring
jangji rk jadi budak nu nurut ka kolot sarta moal
ngadukeun deui domba !
Heug ari kitu mah, tapi inget lamun jalir jangji,
manh bakal robah jadi anak domba saperti ayeuna !
Sanggeus kitu, les ta lalaki leungit robah jadi
domba gon anu begang. gon og robah deui ka asal.
Ti harita gon jadi budak nu solh, nurut ka indung
had hat. Malah jadi nyaaheun pisan ka sato piaraanana.
LAMPIRAN 2
LEMBAR KERJA SISWA
UJI KOMPETENSI
Eusian pananya ieu di handap !
1. Palaku utama dina ta dongng nyata
____________________________________________
Kabiasaan Si Egon anu gorng th nyata
____________________________________________
2. Kumaha sikep gon sanggeus robah jadi domba ?
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
Di mana lumangsungna ta kajadian th ?
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
Ajn atikan naon nu kapanggih tina ta dongng ?
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
3. Kumaha sipatna Si Suhro th ?
____________________________________________

4.

Kaajaiban naon nu kapanggih tina ta dongng ?

____________________________________________
5. Kudu kumaha kalakuan urang lamun hayang
dipikanyaah ku kolot jeung ku sasama ?
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
6. Cing tuliskeun galur ta dongng ku basa anu
singget tapi jelas !
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
7. Hal naon ba nu ceuk akal mah pamohalan tina
kajadian nu dicaritakeun dina ta dongng ?
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________

6.

10.

Pilih jawaban nu aya dina kolom beulah katuhu, tuluy

tuliskeun aksara a, b, atawa nu sjnna dina kecap
tukangeun soal!
1. Id poko hiji karangan ( ......... ) a. anonim
2. Waktu jeung tempat kajadian ( ......... )b. Dongng
3. Pasipatan parapalaku ( ......... ) c. fabel
4. Hal nu hayang ditepikeun ku pangarang ( ......... ) d.
galur
5. Jalma atawa sato nu ngalalakon ( ......... ) e. amanat
Guluyurna carita ( ......... ) f. palaku
7. Dongng asal-muasal tempat/kajadian ( ......... ) g.
watek
8. Karya sastra nu sumebar sacara lisan ( ......... ) h. tma
9. Karangan nu teu kapanggih pangarangna ( ......... ) i.
sasakala
Dongng sasatoan ( ......... ) j. stting
B. KECAP BARANG JEUNG KECAP SIPAT/KAAYAAN
Dina dongng Domba Ajaib aya kecap domba, tegalan,
begang, kedul.
Ditilik tina warna kecapna, kecap domba jeung tegalan
kaasup kana kecap barang, sedengkeun kecap begang jeung
kedul kaasup kana kecap sipat atawa kaayaan.
Kecap barang nyata sakur kecap anu nuduhkeun barang,
boh barang pah, barang hirup, ngaran patempatan boh
kalungguhan atawa profsi.

Kecap sipat nyata sakur kecap nu nuduhkeun kaayaan

atawa pasipatan hiji barang.
Ilikan tabl di handap !
No
Kecap barang
.
1.
mja
2.
ucing
3.
buku
4.
tangkal jambu
5.
dadang
6.
pulpn
7.
baju
8.
angin
9.
hujan
10. mga

Kecap
kaayaan
butut
gering
soh
peunggas
kasep
alus
weuteuh
ngagelebug
ngagebrt
mendung

Sipat / watek
somah
brhan
galak
barangasan
handap asor
pedit
ged ambek
ogoan
cngng
wanter

Tangan kecap barang jeung kecap kaayaan nu aya dina

dongng Domba Ajaib. Eusikeun kana tabl !
No Kecap barang Kecap kaayaan
Sipat / watek
.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Jieu kalimah tina kecap barang jeung kecap kaayaan ieu di
handap !
1. buku / soh
__________________________________________
2. sendal / butut
__________________________________________
3. mja / rod
__________________________________________
4. TV / ngariak
__________________________________________
5. baju / kotor
__________________________________________
6. Maman / pinter
__________________________________________
7. Shonya / geulis
__________________________________________
8. Manhna / nalaktak
__________________________________________
9. tangkal awi / runtuh
__________________________________________
10. komputer / rror
__________________________________________