ELEKTROTEHNIKI FAKULTET

BANJA LUKA

Prof. dr Zlatko Bundalo, dipl. in.

OSNOVI RAUNARSKE TEHNIKE II

- nastavni materijali -

UVOD
Pojava i nagli razvoj digitalnih raunar su doveli do sve vee njihove primjene u razliitim
praktinim oblastima. To je ujedno povealo i interes za koritenje raunara i za njiihove mogunosti i
karakteristike. Zbog toga raste interesovanje za funkcionisanje i organizaciju raunara, odnosno za
arhitekturu raunara.
Pojam arhitektura raunara je dosta irok i obuhvata sve ono to je vezano za projektovanje,
realizaciju i primjenu raunara sa osvrtom na organizaciju i strukturu svih elemenata.
Naglim razvojem elektronskih i raunarskih tehnologija 70-tih i 80-tih godina 20-tog vijeka dolo
je do pojave ovog termina i do prilagoavanja njegovog znaaja razvoju raunarskih sistema. Pojava
mikroprocesora i mikroraunara 80-tih godina dovela je do odreenih promjena same arhitekture
raunara i raunarskih sistema. Nagli razvoj raunara i opadanje njihove cijene dovodi do poveanja
broja korisnika, tj. onih koji su zainteresovani za primjenu raunara. Danas je veliki broj strunjaka
zainteresovan za funkcionisanje i arhitekturu raunara sa njihovih aspekata posmatranja.
Postoje dvije grupe zainteresovanih strunjaka za organizaciju i mogunosti raunara:
1. oni koji se bave projektovanjem, konstrukcijom i proizvodnjom raunara,
2. oni koji se bave koritenjem raunara.
Za prvu grupu arhitektura raunara je interesantna zato to se nastoji projketovati i proizvesti
raunar sa to boljim karakteristikama za odreenu namjenu i sa to niim trokovima. U tu grupu
strunjaka spadaju inenjeri koji rade na projektovanju i proizvodnji raunara, odnosno strunjaci iz
oblasti elektrotehnike, elektronike, raunarske tehnike, hardvera, softvera i slinih oblasti.
Druga grupa su korisnici koji se takoe do odreenog nivoa interesuju i moraju znati odreene
elemente vezane za arhitekturu i mogunosti raunara, da bi mogli odabrati za svoje potrebe
raunarski sistem koji je optimalan za njihovu primjenu, sa to niom cijenom, odnosno da bi mogli
optimalno koristiti raunarski sistem koji imaju za svoje potrebe.
Kako raunari postaju jeftiniji sve je vei broj njihovih korinika u razliitim oblastima primjene.
Svi oni koriste raunar kao sredstvo za rad, jer on posjeduje osobine koje mu daju znatne prednosti u
odnosu na ovjeka. To su da funkcionie brzo, tano i jeftino, to su u stvari njegove prednosti u
odnosu na druge naine izvravanja konkretnih zadataka.
Sam izraz Arhitektura raunara je nastao 60-tih godina 20-tog vijeka u velikoj firmi koja se bavi
proizvodnjom raunara IBM. Prvi put je upotrebljavan za opis programskog modela jednog tipa
raunara na nivou tzv. asemblerskog jezika. Kasnije se taj termin proirio i u principu se koristi za
oznaavanje svega onog to je vezano za metode, postupke, naine i algoritme koji su vani za
organizaciju, konstrukciju i funkcionisanje raunara i raunarskih sistema, posmatrano na svim
nivoima. Tako se moe posmatrati i govoriti o:
1. arhitekturi na nivou osnovnih jedinica,
2. arhitekturi na nivou raunarskog sistema,
3. arhitekturi pri povezivanju vie raunara ili raunarskih sistema,
tj. na razliitim nivoima posmatranja ili na tzv. razliitim hijerarhiskim nivoima posmatranja.
Tako se moem govoriti o arhitekturi raunara:
1. na hardverskom nivou,
2

2.
3.
4.
5.

na softverskom nivou,
na nivou procesora,
o arhitekturi memorije,
o arhitekturi U/I sklopova i sl.

Kada se posmatra i govori na nivou softvera, onda se moe govoriti o:

1. programskoj organizaciji (modelu) procesora,
2. arhitekturi operativnog sistema,
3. arhitekturi pojedinih (korisnikih) programa.
Prema tome, moe se rei da je arhitektura raunara nain realizovanja raunara i svih njegovih
sastavnih elemenata, ukljuujui i sklopovske (odnosno hardverske) dijelove i programske (odnosno
softverske) dijelove sa ciljem postizanja i ostvarivanja zahtjeva korisnika. Odgovarajua arhitektura
raunara se postie primjenom odreenih metoda, tehnika i postupaka na svim nivoima posmatranja
raunara.
Tokom razvoja raunara dolazilo je do izmjena arhitektura raunara to je bilo uslovljeno
razvojem elemenata raunara. Do razvoja arhitektura dolazilo je zbog sljedeih razloga:
a)
b)
c)
d)

promjena tehnolokih osnova, odnosno sklopova za realizovanje (hardvera),

razvoj i usavravanje u oblasti programiranja i programske opreme (softvera),
poveanje zahtjeva korisnika,
nove oblasti primjene.

Razvoj hardware utie na promjene u arhitekturi raunara zbog pojave novih elemenata za
realizovanje raunara. Tako, recimo, od elektronskih vakuumskih cijevi koje su koritene u prvim
elektronskim raunarima, dolo je do pojave integrisanih sklopova vrlo visokog stepena integracije,
tzv. VLSI i ULSI kola. Ove promjene u razvoju elektronskih komponenti su uticale i na promjenu
arhitekture raunara.
to se tie softvera, kod prvih raunara su programi pisani iskljuivo pomou 0 i 1. Poslije se
pojavljuju osnovni elementi programskih jezika (prvi je bio asemblerski jezik), zatim su se pojavili
vii programski jezici, pa do raznih metoda programiranja, sve do danas koritenog grafikog
programiranja.
Zbog prednosti raunara interes korisnika je bio da ih koriste u to veem broju oblasti primjene,
to je vodilo ka razvoju arhitektura raunara.
Nove oblasti primjene su povezane sa interesima korisnika i sniavanjem cijena, to takoe dovodi
ra razvoja i poboljanja arhitekture i karakteristika raunara.

DEFINICIJA I OSNOVNA ARHITEKTURA PROCESORA, RAUNARA I

RAUNARSKOG SISTEMA
PROCESOR
Procesor je digitalni sklop, odnosno digitalni sistem, koji vri obradu podataka i informacija, a pod
upravljanjem od strane programa koga taj procesor izvrava. Procesor je u principu realizovan
koritenjem vie integrisanih kola. Ako je realizovan na jednom integrisanom kolu onda se naziva
mikroprocesor. Strukturu procesora ine razna digitalna kola i sklopovi (logika kola, flip flopovi,
3

brojai, registri, koderi, dekoderi, pomjerai, sklopovi za sabiranje i oduzimanje) koji su meusobno
povezani u odreene funkcionalne cjeline, odnosno jedinice procesora.
Osnovne funkcionalne cjeline, odnosno jedinice, procesora su:
1. upravljaka jedinica (kontrolna jedinica),
2. aritmetiko-logika jedinica (operaciona jedinica),
3. registarska jedinica (blok registara).
Sve su one meusobno povezane. Osnovna arhitektura procesora je prikazana na sljedeoj slici.

Adresne
linije
Aritmetiko
logika
jedinica

Registarska
jedinica

Upravljaka
(kontrolna)
jedinica

Linije
podataka

Upravljake
linije

Upravljaka jedinica izvrava instrukcije (programe) i odnosno upravlja jedinicama procesora i

jedinicama raunara.
Aritmetiko-logika jedinica vri obradu podataka izvravajui aritmetike i logike operacije.
Podaci se dovode iz registarske jedinice ili iz memorije ili nekog ulaznog sklopa.
Registarska jedinica se koristi za uvanje podataka prije obrade, onih koji se obrauju,
meurezultata i konanih rezultata obrade.
Vanjskim signalima (linijama) se procesor povezuje sa drugim sklopovima u raunaru. Preko
adresnih linija procesor vri adresiranje ostalih sklopova raunara. Preko linija podataka se prenose
podaci i instrukcije izmedju procesora i ostalih jedinica raunara. Preko upravljake linije se prenose
upravljaki signali i vri upravljanje ostalim jedinicama i sklopovima.
RAUNAR
Raunar ini procesor povezan sa memorijskom jedinicom, ulaznom jedinicom, izlaznom
jedinicom, uz odgovarajui program i odgovarajue pomone sklopove. Raunar se obino realizuje
koritenjem vie integrisanih kola. Postoje raunari realizovani na jednom integrisanom kolu. Oni su
uglavnom namijenjeni za upravljanje, a posjeduju i mikroprocesor, pa se nazivaju mikrokontroleri.
Raunar kod koga se mikroprocesor koristi kao procesor naziva se mikroraunar. Osnovne jedinice
raunara su:
4

1.
2.
3.
4.

procesor,
memorijska jedinica (operativna memorija),
ulazna jedinica,
izlazna jedinica.

Osnovna arhitektura raunara je prikazana na sljedeoj slici.

Memorijska
jedinica
(memorija)

Ulazna
jedinica

Procesorska
jedinica
(procesor)

Izlazna
jedinica

tok instrukcija i podataka

upravljaki signali
direktan (tzv. DMA) pristup memoriji

Ulazna jedinica slui za unoenje podataka i programa.

Izlazna jedinica se koristi za davanje rezultata obrade korisniku u onom obliku koji je najpogodniji
za koritenje.
Procesor izvrava programe, obrauje podatke i upravlja svim ostalim elementima u raunaru i
raunarskom sistemu.
Memorijska jedinica se koristi za pamenje, tj. memorisanje podataka koji se obrauju,
meurezultata i konanih rezultata. U ovu jedinicu se takoe unose i programi koje procesor onda
oitava iz memorijske jedinice i izvrava. Zbog toga se ova memorija naziva operativna memorija, i
tei se ka tome da ona bude to je mogue vea. Tada se u nju mogu smjestiti cijeli programi i svi
potrebni podaci, to uveliko ubrzava izvravanje programa i obradu podataka, za razliku od situacije
kada se zbog manje memorije u nju unosi dio po dio programa koji se izvrava i podataka, to uveliko
usporava rad. Za prenoenje velikih koliina podataka i programa koristi se direktan pristup memoriji,
tzv. DMA (Direct Memory Access) prenos.
RAUNARSKI SISTEM
Raunarski sistem ini raunar povezan sa odgovarajuim perifernim jedinicama koji posjeduje
odgovarajuu programsku podrku, tj. odgovarajue programe. Ako se u njegovom sastavu nalazi
mikroraunar, onda se on naziva mikroraunarski sistem.
5

Po arhitekturi razlikuju se dva tipa raunarskih sistema:

1. raunarski sistem opte namjene,
2. specijalizovani raunarski sistem.
Raunarski sistemi opte namjene koriste se u razliitim primjenama opteg tipa kao to su
prorauni, obrade podataka razliite vrste (ekonomskih, komercijalnih, itd.), zatim tehniki prorauni i
razliite vrste projektovanja pomou raunara u razliitim oblastima. Takav raunarski sistem se
sastoji od raunara, perifernih jedinica i odgovarajuih programa.
Opta arhitektura raunarskog sistema opte namjene je prikazana na sljedeoj slici.

Ulazne
periferne
jedinice

Raunar

Izlazne
periferne
jedinice
Ulazno/izlazne
periferne
jedinice

Specijalizovani raunarski sistem je prilagoen i namijenjen za odreene specifine primjene.

Najee se radi o primjenama u upravljanju objektima, procesima, mainama, uredjajima ili u
specifinim oblastima obrade podataka. Kod ovakvih sistema najee se radi u tzv. realnom vremenu,
gdje se uzimaju informacije od objekta ili procesa upravljanja koje se obrauju i na osnovu njih
istovremeno generiu signali za upravljanje. Sve se to realizuje u skladu sa odraenim algoritmom
upravljanja. Zbog toga ovakvi sistemi posjeduju odreene senzorske elemente i sklopove ili jedinice
preko kojih se dobivaju informacije od procesa ili objekta upravljanja, kao i odgovarajue upravljake
elemente i sklopove ili jedinice pomou kojih se upravlja procesom ili objektom upravljanja.
Osnovna arhitektura specijalizovanog raunarskog sistema je prikazana na sljedeoj slici.

Senzorna
jedinica
Objekat
ili proces
upravljanja

Raunar
Upravljaka
jedinica

Ulazne
periferne
jedinice
Izlazne
periferne
jedinice
Ulazno/izlazne
periferne
jedinice

PERIFERNE JEDINICE RAUNARSKIH SISTEMA

Periferne jedinice su ureaji koji se koriste u raunarskim sistemima za unoenje podataka i
programa i upravljanje sistemom, zatim za davanje i prikazivanje rezultata u najpogodnijem obliku, te
za memorisanje velikih koliina podataka i programa. Krae reeno, one slue za ostvarivanje veze i
komunikacije izmeu korisnika i raunarskog sistema, za povezivanje i komunikaciju izmeu
raunarskog sistema i okoline, te za memorisanje velikih koliina podataka i programa.
Postoji praktino veliki broj razliitih perifernih jedinica koje se mogu svrstati, prema funkciji
koju obavljaju, u tri grupe:
1. ulazne periferne jedinice,
2. izlazne periferne jedinice,
3. ulazno-izlazne periferne jedinice

ULAZNE PERIFERNE JEDINICE

Funkcija ulaznih perifernih jedinica je da obezbijede mogunost unoenja podataka i programa i
mogunost upravljanja radom raunarskog sistema. Neke od ulaznih perifernih jedinica vre tzv.
analogno-digitalnu konverziju (krae A/D konverziju), odnosno pretvaraju ulazne podatke iz
analognog u digitalni oblik. Prirodni procesi se uglavnom odvijaju analogno. Npr. temperatura se
mijenja analogno i mjeri se u stepenima. Da bi mogle te informacije o promjenama temperature da se
koristite u raunaru, njih se mora pretvoriti u digitalne podatke. To realizuju A/D konvertori.
Najee koritene i uobiajene ulazne periferne jedinice su:
Tastatura
Tastatura je u stvari skup tastera postavljenih na jednoj podlozi pomou kojih se unose podaci
alfanumerikog tipa. Tako se u raunar unose podaci i programi. Pomou tastature se takoe upravlja
radom raunara i raunarskog sistema.
Mi
Mi je ulazna jedinica koja se koristi za olakavanje i ubrzavanje upravljanja radom raunara. On
olakava i ubrzava rada na raunaru u odnosu na rad sa tastaturom. Mi se najee koristi za bre
biranje opcija iz grafikih menija pritiskom na samo jednu tipku to znatno olakava i ubrzava rad.
Grafika tabla
Ona omoguava da se u raunar unose podaci predstavljeni u obliku crtea, grafikona ili
dijagrama. Dosta se koristi u projektnim biroima u razliitim oblastima, pri emu se pomijeranjem
grafikog pera na tabli mogu u raunar unositi crtei, tj. gotovi dijagrami, nacrti, grafikoni i dr.
Skener
Skener omoguava da se u raunar unose podaci u obliku gotovih slika, fotografija i sl. Pri tome se
slika skenira i pretvara u take i to od gornjeg lijevog ugla do donjeg desnog ugla. Svaka taka se
pretvara u digitalni podatak. Na taj nain se vri digitalizacija slike.

Video kamera
Video kamera je ureaj koji uz dodatne sklopove vri digitalizaciju pokretne slike, odnosno video
signala. Pomou nje se podaci takvog tipa unose u raunar.
Mikrofon
Pomou mikrofona i dodatnih sklopova se vri digitalizacija zvuka, odnosno audio signala. Tako
se podaci oblika audio signala unose u raunar.

IZLAZNE PERIFERNE JEDINICE

Funkcija izlaznih perifernih jedinica je davanje odnosno prikazivanje rezultata obrade podataka u
raunaru u eljenom i najpovoljnijem obliku za korisnika. One digitalne podatke pretvaraju u znakove,
crtee, analogne signale i sl. To znai da neke od njih vre digitalno-analognu konverziju (D/A
konverzija).
Uobiajene i najee koritene izlazne periferne jedinice su:
tampa
On slui za dobivanje rezultata obrade u tampanom obliku. tampa rezultate u alfanumerikom
obliku, a nekad i u grafikom. Postoji vie razliitih tipova tampaa. Razlikuju se po brzini i nainu
tampanja. Slue za dobijanje trajnih ili tzv. tvrdih kopija rezultata, meurezultata ili konanih
rezultata obrade u raunaru. Najee se koriste:
1. spori tampai koji tampaju znak po znak i koriste se za tampanje manjih koliina podataka
jer su najjeftiniji,
2. brzi tampai ili tzv. linijski tampai koji tampaju liniju po liniju i koriste se tamo gdje se
tampaju velike koliine podataka,
3. laserski tampai koji su relativno brzi i jeftini, a kvalitet tampanja je jako dobar.
Video monitor
To je monitor, uglavnom sa katodnom cijevi, koji se koristi za privremeno prikazivanje
meurezultata i rezultata kao i za praenje rada sistema. To su danas uglavnom grafiki kolor
monitori. Postoje i koriste se i tzv LCD i TFT video monitori.
Ploter
Ploter je ureaj za crtanje, tj. ureaj koji se koristi za crtanje pomou raunara i omoguava da se
rezultati obrade podataka dobiju u obliku crtea, dijagrama, skica i sl. Kod klasinih plotera crtanje se
vri pomou pera na papiru. Pera mogu biti razliite boje, a kreu se i po x i po y osi tako da se moe
nacrtati odreeni lik. Njihova primjena je takoe masovna u biroima za projektovanje. Praktino
postoje tzv. ravni ploteri i ploteri sa valjkom. Sve vie se koriste i foto ploteri.
Zvunik
Pomou zvunika i dodatnih sklopova se vri reprodukcija zvuka, odnosno audio signala sa
raunara. Tako se digitalni rezultati obrade pretvaraju u zvune signale.

Video projektor
Video projektor je ureaj pomou kojeg se digitalni rezultati obrade pretvaraju u pokretne slike, tj.
video signale.
Operaterska konzola
Ona se koristi u velikim raunarskim sistemima da bi operater koji je zaduen za rad sistema
mogao preko nje upravljati radom sistema i pratiti rad sistema. Ona se u principu sastoji od tastature,
mia, video monitora i tampaa. Preko tastature i mia operater upravlja radom sistema. tampa i
video monitor imaju funkciju izlaznog ureaja za prikazivanje rezultata i stanja raunarskog sistema.
Korisniki terminal
Kod velikih raunarskih sistema obino postoji vie korisnika. Svaki korisnik upotrebljava za rad
tzv. korisniki terminal. Korisniki terminal se uglavnom sastoji od tastature, mia i video monitora.
Pomou tastature i mia korisnici unose podatke, razvijaju svoje programe, izvravaju svoje programe
i upravljaju radom sistema. Na monitoru se prate rezultati rada i obrade i stanje sistema.

ULAZNO-IZLAZNE PERIFERNE JEDINICE

Pod ovim nazivom se najee podrazumijevaju periferne jedinice koje se koriste za memorisanje
velikih koliina podataka i programa. To su tzv. periferne ili sekundarne memorije. U tim memorijama
se uvaju podaci, meurezultati, konani rezultati, a takoe i programi i to kako oni za rad sistema
(sistemski programi) tako i korisniki (aplikativni) programi. Da bi se neki program u raunaru mogao
izvriti on se prvo mora iz sekundarne memorije prebaciti u operativnu memoriju, te nakon toga
izvravati iz operativne memorije.
Kao ulazno-izlazne periferne jedinice u praksi se najee koriste memorije magnetnog tipa tzv.
povrinske magnetne memorije. One koriste tanke magnetne povrine nanesene na odgovarajue
nosae, a memorisanje se vri u magnetnim povrinama. Ove periferne jedinice su tzv.
elektromehaniki ureaji gdje se uz koritenje odreenih elemenata za upravljanje ostvaruje
mogunost i upisivanja i oitavanja podataka. Za upisivanje i oitavanje se koriste tzv. magnetne
glave.
U zavisnosti od oblika nosaa magnetne povrine postoji nekoliko razliitih konstrukcija ovih
perifernih jedinica. Poznate su pod nazivima: magnetni dobo (bubanj, cilindar), magnetni disk,
magnetna traka, magnetna disketa, magnetna kaseta i dr. Magnetni diskovi i diskete se najee koriste
kod malih raunarskih sistema i raunara, dok se kod velikih raunarskih sistema koriste magnetni
doboi, trake i kasete. Glavne prednosti i razlozi koritenja ovakvih perifernih jedinica su veliki
kapacitet i niska cijena. Nedostatak je mala brzina rada.
Pored ulazno-izlaznih perifernih jedinica magnetnog tipa u praksi se sve vie koriste ovakve
jedinice drugih tipova. Tu spadaju ulazno-izlazne jedinice optikog tipa, kod kojih se za upisivanje i
oitavanje koriste optiki signali, odnosno laserski signal. To su tzv. kompaktni diskovi, odnosno CD I
DVD uredjaji. Zatim, sve vie se koriste ulazno-izlazne jedinice poluprovodnikog tipa, tzv. fle
memorije, odnosno fle memorijski stikovi.

TIPOVI RAUNARA I RAUNARSKIH SISTEMA

U praksi se koriste i postoje razliiti tipovi raunara i raunarskih sistema, sa razliitim
arhitekturama. Postoje razliite mogue klasifikacije tipova raunara i raunarskih sistema, u
zavisnosti od kriterijuma na osnovu kojih se vri klasifikacija, odnosno od aspekta sa kojeg se
posmatra sistem. Neke od moguih klasifikacija su:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

klasifikacija prema aplikacionom stanovitu,

klasifikacija prema funkcionalnom stanovitu,
klasifikacija prema broju procesora,
klasifikacija prema toku instrukcija i toku podataka,
klasifikacija prema putevima prenosa podataka,
klasifikacija prema promjenjivosti strukture.

KLASIFIKACIJA PREMA APLIKACIONOM STANOVITU

To je klasifikacija prema oblasti primjene raunara i raunarskih sistema, a prema njoj uglavnom
postoji podjela na sljedee tipove:
1.
2.
3.
4.
5.

sistemi za upravljanje procesima,

poslovno orijentisani sistemi,
nauno-tehniki sistemi,
udaljeni serijski sistemi,
sistemi za prikupljanje podataka

Sistemi za upravljanje procesima

Takvi sistemi spadaju u specijalizovane raunarske sisteme i koriste se za upravljanje odreenim
procesom ili objektom i potpuno su prilagoeni konkretnoj primjeni. Njihov i hardver i softver je
projektovan i realizovan samo za konkretnu primjenu. To su uglavnom uvijek sistemi za rad u tzv.
realnom vremenu, to znai da sistem funkcionie istovremeno dok se odvija proces kojim on
upravlja. On dobija informacije od procesa i upravlja odvijanjem tog procesa u isto vrijeme dok se
proces odvija. Zbog toga takvi sistemi moraju imati kratko vrijeme odziva, tj. moraju da u kratkom
vremenu reaguju na promjene u odvijanju procesa. Takoe, vrijeme odziva mora biti garantovano to
znai da mora biti manje od nekog maksimalno dozvoljenog da bi se adekvatno moglo uticati na
proces. Kod ovih sistema se zahtijeva i velika pouzdanost rada sistema, naroito ako se radi o
sistemima koji upravljaju skupim ili opasnim procesima ili onim procesima koji se ne mogu ponoviti
te se mora obezbijediti da raunar i sistem stalno funkcionie.
Opta arhitektura sistema za upravljanje procesima je principijelno ista kao i kod specijalizovanih
raunarskih sistema i prikazana je na sljedeoj slici.

Senzorna
jedinica
Objekat
ili proces
upravljanja

Raunar
Upravljaka
jedinica
10

Periferne
jedinice

Kod ovakvih raunarskih sistema dobivene informacije od senzorskih jedinica raunar obrauje
prema odgovarajuem upravljakom algoritmu i produkuje odreene upravljake informacije koje
preko upravljakih jedinica generiu signale za upravljanje procesom ili objektom.

Poslovno orjentisani sistemi

To su raunarski sistemi koji se uglavnom koriste za obradu velikih koliina podataka, uglavnom
komercijalnog ili ekonomskog tipa (kao to je npr. jedan bankarski sistem). Takvi sistemi spadaju u
sisteme opte namjene. Na takvom sistemu istovremeno radi vie korisnika preko svojih korisnikih
terminala, a svi korisnici koriste isti softver za odreenu poslovnu primjenu. Vie korisnika radi
istovremeno na istom raunaru, odnosno na istom procesu, a to je omogueno odreenim nainom
upravljanja i izvravanja korisnikih programa. Iako svi korisnici koriste isti raunar i isti procesor,
oni imaju osjeaj da svi istovremeno rade i koriste raunar sami za sebe. Meutim, stvarno raunar,
odnosno procesor, izvrava uzastopno dio po dio programa svakog korisnika. To se realizuje
zahvaljujui velikoj brzini rada procesora, tj. velikom brzinom se izvrava dio po dio programa svakog
korisnika u kratkim vremenskim intervalima, tako da svi korisnici imaju osjeaj da stalno koriste
raunar i da se svi programi stalno izvravaju. Takav nain rada je mogue realizovati na dva naina
koji se nazivaju:
1. multiprogramiranje,
2. raspodjela vremena.
Kod multiprogramiranja operativni sistem rasporeuje redoslijed izvravanja pojedinih korisnikih
programa i vremensku duinu izvravanja tih programa uzimajui u obzir mogue prioritete meu
programima, zahtjeve za koritenje pojedinih perifernih jedinica, pojedinih programa i podataka. Tu
nije fiksan ni redoslijed ni vrijeme izvravanja ve se oni definiu na osnovu konkretnih uslova sa
namjerom da se izvri optimizacija rada i to vie skrati vrijeme izvravanja svih programa. Takav
nain rada se danas uglavnom koristi u viekorisnikim sistemima i naziva se multiprogramiranje.
Kod rada sa raspodjelom vremena svakom korisniku je dodijeljen fiksni vremenski interval za
izvravanje dijela njegovog programa, a fiksan je i raspored (redosled) izvravanja programa vie
korisnika. Ovaj nain rada je koriten kod starijih generacija raunara jer ga je jednostavno
organizovati. Meutim, on nije optimalan jer korisnici ekaju na svoj redoslijed u izvravanju, a gubi
se vrijema ako neki korisnik nije aktivan.
Opta arhitektura poslovno orijentisanih sistema je principijelno ista kao i kod raunarskih sistema
opte namjene i prikazana je na sljedeoj slici.
Korisniki
terminal 1

Korisniki
terminal 2

Raunar

Korisniki
terminal n

11

Zajednike
periferne
jedinice

Nauno-tehniki sistemi
Nauno-tehniki raunarski sistemi su vrlo slini poslovnoorijentisanim sistemima i spadaju u
raunarske sisteme opte namjene. Meutim, koriste se za sloene naunotehnike proraune i
projektovanje pomou raunara u razliitim oblastima. Po arhitekturi i nainu funkcionisanja takvi
sistemi su u principu isti kao i poslovnoorijentisani sistemi. Razlika je u tome to svaki korisnik
razvija i izvrava posebno svoj vlastiti, isto namjenski program u skladu sa vlastitom primjenom, tj.
problemom koji rjeava.

Udaljeni serijski sistemi

Udaljeni serijski raunarski sistemi su sistemi kod kojih se korisnici i pojedini periferni ureaji
nalaze na veoj udaljenosi od glavnog raunara. U takvim sistemima se pored glavnog raunara
najee koristi jedan poseban komunikacioni raunar, koji je mnogo jeftiniji i jednostavniji, s
obzirom na svoju funkciju, od samo glavnog raunara. Taj komunikacioni raunar je povezan sa
glavnim raunarom brzom komunikacionom serijskom vezom.
Opta arhitektura udaljenog serijskog raunarskog sistema prikazana je na sljedeoj slici.

Korisniki
terminal 1

Korisniki
terminal 2

Komunikacioni
raunar

Korisniki
terminal n

Raunar

Periferne
jedinice

brza komunikaciona
serijska veza (najee
realizovana PTT linijama)

Periferne
jedinice

Sistemi za prikupljanje podataka

To su raunarski sistemi koji se koriste za prikupljanje i obradu podataka, ali se prikupljaju podaci
koji se ne obrauju istovremeno kad se i prikupljaju, tj. nije rad u realnom vremenu. Takvi sistemi
prikupljaju podatke iz okoline, formatiraju ih i smjetaju u perifernu memoriju. Ovi sistemi obino
koriste dva procesora, tako da jedan vri prikupljanje podataka i njihovo upuivanje i upisivanje u
vanjsku (perifernu) memoriju, a drugi procesor vri obradu tih podataka iz vanjske memorije.
Opta arhitektura raunarskog sistema za prikupljanje podataka je prikazana na sljedeoj slici.

12

Senzorski
elementi

Ulazne
periferne
jedinice

Procesor za
prikupljanje
podataka

Procesor
za obradu
podataka

Periferne
jedinice

Vanjska
memorija

RAUNAR

KLASIFIKACIJA PREMA FUNKCIONALNOM STANOVITU

Ovdje se radi o klasifikaciji tipova raunara i raunarskih sistema prema funkcionalnosti,
raspoloivosti i pouzdanosti rada sistema. Prema tom stanovitu sistemi se uglavnom dijele na:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

simpleksni sistemi,
simpleksni sistemi sa izdvojenim komunikacionim procesorom,
simpleksni sistemi sa izdvojenim komunikacionim i procesorom za upravljanje podacima,
master slejv sistemi,
dualni i dupleksni sistemi,
distribuirani sistemi.

Ovakva podjela se vri prema tome koliko sistem ispunjava svoju funkciju i koliko pouzdano
funkcionie, tj. kolika je mogunost otkaza.

Simpleksni sistemi
To su raunarski sistemi kod kojih ne postoji nikakvo dupliranje, niti u pogledu softvera niti u
pogledu hardvera. Kod njih su sve softverske, hardverske i komunikacione funkcije jedinstvene i
skoncentrisane na jednom mjestu, tj. u jednom raunaru. To znai da u sistemu postoji jedan raunar,
jedan operativni sistem i sl., te kad jedan dio otkae ne postoji drugi da ga zamijeni. Znai da su to
sistemi bez redundanse. Pojavom greke u hardveru, softveru ili komunikacijama dolazi do otkaza
itavog sistema.
U sutini to su raunarski sistemi opte namjene ili specijalizovani u kojim nema nikakvih
rezervnih hardverskih niti softverskih elemenata, te je u principu arhitektura ovakvih sistema ista kao
kod sistema opte namjene ili specijalizovanih sistema.

Simpleksni sistemi sa izdvojenim komunikacionim procesorom

Poto se u raunarskim sistemima najvie vremena gubi na komunikaciji izmeu korisnikih
terminala (korisnika) i perifernih jedinica i raunara, da bi se ubrzao rad sistema esto se koristi
dodatni, tzv. komunikacioni procesor. Komunikacionom procesoru se dodjeljuju svi poslovi vezani za
komunikaciju sa korisnicima. Na taj nain se glavni procesor oslobaa tih aktivnosti i posveuje se
izvravanju korisnikih programa, ime se poveava ukupna brzina rada raunara. Veza izmeu
13

komunikacionog procesora i glavnog procesora, odnosno raunara je brza serijska veza ili paralelna
veza.
Opta arhitektura takvog raunarskog sistema je prikazana na sljedeoj slici.
Korisniki
terminal 1

Korisniki
terminal 2

Korisniki
terminal n

Komunikacioni
procesor

Raunar

brza serijska ili paralelna

(linija)veza

Periferne
jedinice
spore serijske
veze

Simpleksni sistemi sa izdvojenim komunikacionim i procesorom za upravljanje podacima

Kod ovakvog raunarskog sistema je pored komunikacionog procesora uveden i izdvojen i
procesor za upravljanje podacima, odnosno vanjskom memorijom. Tako se glavni procesor oslobaa i
poslova upravljanja vanjskom memorijom i koristi samo za izvravanje korisnikih programa, te je
tako jo vie poveana brzina funkcionisanja itavog sistema.
Opta arhitektura takvog raunarskog sistema je prikazana na sljedeoj slici.
Korisniki
terminal 1

Korisniki
terminal 2

Korisniki
terminal n

Komunikacioni
procesor

Periferne
jedinice

Raunar

Procesor
za upravljanje
podacima

Vanjska
memorija

brza serijska ili paralelna

(linija)veza

spore serijske
veze

Masterslejv sistemi
Kod masterslejv sistema se koriste dva procesora, jedan je tzv. master procesor (master - glavni
procesor), a drugi je tzv. slejv procesor (slave - pomoni procesor). Glavni procesor upravlja
korisnikim terminalima, perifernim jedinicama, redoslijedom izvravanja korisnikih programa, tj.
radom sistema. Pomoni procesor izvrava samo korisnike programe i na taj nain se poveava
brzina funkcionisanja sistema.
14

Opta arhitektura takvog raunarskog sistema je prikazana na sljedeoj slici.

Korisniki
terminal 1

Korisniki
terminal 2

Korisniki
terminal n

Glavni
(master)
procesor

Pomoni
(slejv)
procesor

Periferne
jedinice

Dupleksni i dualni sistemi

To su sistemi kod kojih se koriste dva raunara, te se na taj nain poveava pouzdanost rada
itavog sistema i njegova raspoloivost.
Kod dupleksnog sistema drugi (rezervni) raunar slui kao tzv. vrua rezerva i moe da obavlja
neke druge funkcije razliite od funkcija koje obavlja prvi (glavni) raunar. Tek kada doe do otkaza
glavnog raunara njegove funkcije preuzima rezervni raunar. Medjutim, to preuzimanje funkcija
(odnosno tzv. oporavak od greke) nije trenutno jer je potrebno odreeno vrijeme da rezervni raunar
preuzme funkcije glavnog raunara.
Kod dualnog sistema oba raunara funkcioniu istovremeno i obavljaju iste funkcije sve vrijeme
rada. U sluaju otkaza glavnog raunara rezervni raunar nastavlja da normalno funkcionie. To znai
da je oporavak od greke trenutan i da je tu pouzdanost rada i raspoloivost sistema najvea. U nekim
sistemima gdje je potrebna jo vea pouzdanost i sigurnost rada koriste se tri raunara. To omoguava
provjeru ispravnosti rada raunara, tj. da li sluajno neki od njih ne funkcionie ispravno,
uporeivanjem rezultata rada sva tri raunara po veinskoj logici na principu dva prema jedan.

Distribuirani sistemi
To su raunarski sistemi kod kojih se koristi vie procesora, odnosno vie raunara, a koji su
meusobno povezani i istovremeno izbravaju programe. Razlozi koritenja takvih sistema su
poveanje brzine rada, poveanje pouzdanosti rada i mogunost koritenja zajednikih programa,
podataka i perifernih jedinica.
Ovakvi raunarski sistemi se dijele u dvije grupe:
1. multiraunarski sistemi,
2. mree raunara.
Multiraunarski sistemi
Multiraunarski sistemi su sistemi koji koriste vie raunara meusobno povezanih brzim
paralelnim vezama, a koji se fiziki nalaze na malom rastojanju od nekoliko centimetara do nekoliko
decimetara, i obino su smjeteni u jednom kuitu. Svi raunari obino sarauju na obavljanju
15

odreene funkcije. Razlog koritenja ovakvih sistema je prije svega poveanje brzine rada, a
istovremeno se poveava i pouzdanost sistema.
Postoje tri osnovna naina meusobnog povezivanja raunara u takvim sistemima:
1. koritenje zajednike magistrale,
2. koritenje komunikacione matrice,
3. koritenje memorijskih i U/I jedinica sa vie pristupa.
Zajednika magistrala (ili zajednika sabirnica) je jedan paralelni prenosni put, odnosno, skup
paralelnih provodnika preko kojih se prenose podaci. Kod takvog naina povezivanja svi raunari i sve
zajednike jedinice (memorijske i ulazno-izlazne) su povezane na zajedniku magistralu.
Opta arhitektura raunarskog sistema sa zajednikom magistralom je prikazana na sljedeoj slici.

Raunar 1

Raunar 2

Raunar n

Zajednike
memorijske
jedinice

Zajednike
U/I
jedinice

Zajednika sabirnica
Ovo je najjednostavniji i najjeftiniji nain povezivanja. Ali, njegov nedostatak je manja brzina rada
jer se svi prenosi podataka vre preko jedne (zajednike) magistrale, a ona doputa samo jedan prenos
u samo jednom smijeru u jednom trenutku. To znai da raunari moraju ekati da magistrala bude
slobodna da bi se prenos mogao izvriti, to utie na smanjenje brzine rada.
Komunikaciona matrica (ili komutaciona matrica) se sastoji od skupa prekidaa ili
komunikacionih (komutacionih) elemenata rasporedjenih u obliku matrice. Ona omoguava
istovremno uspostavljanje vie veza, tj. vie istovremenih prenosa podataka. Tako je brzina rada, tj.
prenosa podataka jako poveana i najvea, ali je i sloenost i cijena sistema najvia.
Opta arhitektura raunarskog sistema koji koristi komunikacionu maticu je prikazana na sljedeoj
slici.
Zajednika
memorijska
jedinica

Zajednika
memorijska
jedinica

Zajednika
memorijska
jedinica

Raunar

Zajednike
U/I
jedinice

Raunar

Zajednike
U/I
jedinice

Zajednike
U/I
jedinice

Raunar

16

Na ovaj nain se uglavnom realizuju veliki, brzi raunari, tzv. super raunari. Koriteni
komunikacioni (komutacioni) elementi su takoe vrlo sloeni i zahtijevaju sloeno upravljanje pa su
takvi sistemi vrlo sloeni i skupi.
Memorijske i U/I jedinice sa vie pristupa omoguavaju uspostavljanje vie direktinih veza
izmeu raunara i zajednikih memorijskih i U/I jedinica i to tako da postoji direktna veza izmeu
svakog raunara i svake zajednike jedinice. Po sloenosti, cijeni i brzini rada ovakav nain
organizacije sistema spada izmeu prethodna dva tipa multiraunarskih sistema.
Opta arhitektura takvog raunarskog sistema je prikazana na sljedeoj slici.

Raunar

Raunar

Raunar

Zajednika
memorijska
jedinica

Zajednike
U/I
jedinice

Zajednika
memorijska
jedinica

Zajednike
U/I
jedinice

Zajednika
memorijska
jedinica

Zajednike
U/I
jedinice

Mree raunara
Mree raunara su raunarski sistemi kod kojih se koristi vie raunara iz meusobno udaljenih
mjesta, od nekoliko metara do nekoliko stotina kilometara, koji su meusobno povezani serijskim
komunikacionim vezama. Svaki raunar u mrei funkcionie nezavisno sa svojim lokalnim
programima, podacima i lokalnim perifernim jedinicama. Meutim, postoji mogunost razmjene
podataka, programa i koritenja zajednikih perifernih jedinica izmedju raunara u takvoj mrei.
Serijska veza u takvoj mrei moe da bude ostvarena pomou para provodnika, telefonske linije,
koaksijalnog kabla, optikog kabla, radio putem i sl. Osnovni problem u ovakvoj mrei je spor prenos
podataka, tj. spora komunikacija izmeu raunara. Prednosti i razlozi koritenja su mogunosti
koritenja istih programa, podataka i perifernih jedinica.
Raunarske mree se mogu posmatrati s obzirom na nain medjusobnog povezivanja raunara i s
obzirom na meusobnu udaljenost raunara u raunarskoj mrei.
S obzirom na osnovni nain povezivanja, odnosno najee koritene strukture mree, raunarske
mree se dijele na raunarske mree sljedeih tipova koji su poznati pod nazivima:
1.
2.
3.
4.

zvijezda,
prsten,
zajednika magistrala,
potpuno povezana mrea.

17

Zvijezda je tip strukture raunarske mree kod koje se koristi jedan centralni, komunikacioni
raunar na koga su povezani svi ostali raunari. Opta arhitektura takve raunarske mree je prikazana
na sljedeoj slici.

Raunar
Centralni
raunar

Raunar

Raunar

Raunar

Raunar

Prednost ove strukture je vea brzina komunikacije izmedju raunara. Nedostatak je vea sloenost
i cijena jer je potreban jo jedan dodatni (komunikacioni) raunar, koji se obino naziva server.
Prsten je tip strukture mree raunara u kojoj su svi raunari medjusobno povezani u obliku
jednog prstena, tj. ne postoji centralni raunar. Opta arhitektura raunarske mree tipa prsten je
prikazana na sljedeoj slici. Problem i nedostatak u ovakvoj raunarskoj mrei je u tome to se
komunikacija izmedju raunara ostvaruje samo po prstenu. Zbog toga postoji problem u komunikaciji
nesusjednih raunara koja se odvija preko raunara posrednika, to usporava rad itavog sistema
posebno ako se radi o veem broju raunara u mrei.

Raunar
Raunar

Raunar
Raunar

Zajednika magistrala je struktura raunarske mree u kojoj se koristi zajednika serijska veza
(serijska zajednika magistrala ili sabirnica) na koju su paralelno vezani svi raunari. Takvo
povezivanje je najjednostavnije i najjeftinije, ali je problem mala brzina prenosa podataka preko
magistrale i mala brzina rada itavog sistema. Opta arhitektura raunarske mree tipa zajednika
magistrala je prikazana na sljedeoj slici.

Raunar
zajednika
magistrala

Raunar

Raunar

Raunar
18

Potpuno povezana mrea je raunarska mrea kod koje postoje posebne direktne veze izmeu
svaka dva raunara. Ona omoguava postizanje najvee brzine komunikacije izmedju raunara i
najveu brzinu rada takvog sistema. Medjutim, to je najsloenija i najskuplja struktura mree. Zbog
toga se u praksi u komercijalne svrhe vrlo rijetko koristi. Opta arhitektura raunarske mree tipa
potpuno povezana mrea je prikazana na sljedeoj slici.

Raunar
Raunar

Raunar
Raunar

S obzirom na medjusobnu udaljenost raunara u raunarskoj mrei, odnosno s obzirom na prostor koji
mree obuhvataju, raunarske mree se dijele na mree sljedeih tipova koje su poznate pod skraenim
nazivima:
1.
2.
3.
4.

mrea LAN tipa,

mrea MAN tipa,
mrea WAN tipa,
INTERNET mrea.

Mrea LAN tipa (Local Area Network) je tzv. lokalna mrea raunara. Raunari se nalaze u
jednoj prostoriji ili zgradi, tj. na manjoj udaljenosti (do nekoliko stotina metara). Veza izmedju
raunara se ostvaruje najee parom provodnika ili koaksijalnim kablom.
Mrea MAN tipa (Metropolitan Area Network) je tzv. gradska mrea raunara. Takva mrea se
formira na nivou grada ili dijela grada, tj. na udaljenosti raunara do nekoliko kilometara. Obino je to
mrea sastavljena od vie mrea LAN tipa. Veze u takvoj mrei (izmedju LAN mrea) se obino
ostvaruju pomou optikog kabla, odnosno telekomunikacionih (telefonskih) veza.
Mrea WAN tipa (Wide Area Network) je tzv. raunarska mrea regionalnog tipa ili tzv.
raunarska mrea ireg podruja. Ona obino obuhvata vie gradova, iru regiju, pa ak i vie drava.
Raunari se nalaze na udaljenosti do nekoliko stotina kilometara i povezani su telefonskim linijama,
optikim kablom ili radio putem. Obino je to mrea sastavljena od vie mrea MAN tipa.
INTERNET mrea je tzv. globalna ili svjetska mrea raunara. Ona obuhvata praktino mreu
raunara na povrini cijele Zemlje, odnosno iz cijelog svijeta. Sastoji se od povezanih raunarskih
mrea WAN tipa. Veze se ostvaruju putem telekomunikacionih (telefonskih) linija ili satelitskih veza.

KLASIFIKACIJA PREMA BROJU PROCESORA

Po ovoj klasifikaciji raunarski sistemi se mogu podijeliti na sisteme sa jednim procesorom i
sisteme sa vie procesora.

19

Sistemi sa jednim procesorom

Osnovna arhitektura raunara i raunarskog sistema je arhitektura u okviru koje se koristi jedan
procesor. Takvi su bili svi raunari na poetku, a i danas veliki broj savremenih raunara koristi samo
jedan procesor. Jedan procesor izvrava sve funkcije, a uglavnom se koristi multiprogramski princip
rada gdje vie korisnika radi na istom raunaru.
Da bi se procesor oslobodio poslova komunikacije sa korisnicima i perifernim jedinicama na emu
gubi najvie vremena i da bi mogao maksimalnom brzinom izvravati korisnike programe kod nekih
raunara, a to je poelo od II generacije raunara, uvodi se jo jedan, poseban procesor, tzv. periferni
procesor ili U/I procesor. Taj procesor se korisi za realizovanje svih komunikacija sa korisnicima i
perifernim jedinicama, odnosno za sve U/I prenose. Ovaj procesor izvrava posebne ulaznoizlazne
programe, tzv. drajvere za U/I prenose uredjaje, dok za to vrijeme centralni procesor izvrava
korisnike programe. Periferni ili ulaznoizlazni procesori se esto nazivaju U/I kanalima.
Postoje dva tipa U/I procesora, tj. U/I kanala:
1. multipleksorski kanali,
2. selektorski kanali.
Multipleksorski kanali se koriste za komunikaciju sa sporim perifernim jedinicama kao to je
tastatura, tampa i sl. Oni funkcioniu tako da istovremeno realizuju prenose sa vie perifernih
jedinica na principu multipleksiranja.
Selektorski kanali se koriste za komunikaciju sa brzim perifernim jedinicama kao to su magnetni
diskovi, magnetni doboi i sl. Ovi kanali obezbjeuju istovremeno samo jedan prenosni put sa samo
jednom perifernom jedinicom. Prvo realizuju kompletan prenos sa jednom perifernom jedinicom pa
tek potom sa drugom.
Opta arhitektura raunarskog sistema koji koristi U/I kanale prikazana je na sljedeoj slici.

Memorijska
jedinica

Centralni
procesor

U/I procesor
(multipleksorski kanal)

U/I procesor
(selektorski
kanal)

U/I jedinica

periferna
jedinica

U/I jedinica

periferna
jedinica

U/I jedinica

periferna
jedinica

U/I jedinica

periferna
jedinica

U/I jedinica

periferna
jedinica

U/I jedinica

periferna
jedinica

Spore
periferne
jedinice

Brze
periferne
jedinice

Sistemi sa vie procesora

U takvim sistemima se koristi vie procesora prije svega za poveavanje brzine rada, a i za
poveanje pouzdanosti i za mogunost koritenja zajednikih programa i podataka i perifernih
jedinica. Takvi sistemi se meusobno razlikuju uglavnom prema nainu povezivanja izmeu procesora
i prema njihovoj meusobnoj udaljenosti.
20

Sistemi sa vie procesora se dijele na tri tipa sistema:

1. vrsto spregnuti sistemi ili multiprocesorski sistemi,
2. umjereno spregnuti sistemi ili multiraunarski sistemi,
3. slabo spregnuti sistemi ili mree raunara.
Ova podjela se vri, dakle, prema tome kako su procesori meusobno povezani (paralelno ili
serijski), na kolikoj su meusobnoj udaljenosti i kako meusobno sarauju pri izvravanju programa.
vrsto spregnuti sistemi (multiprocesorski sistemi) su raunarski sistemi kod kojih se koristi vie
procesora meusobno povezanih paralelnim vezama i koji se nalaze na malim meusobnim
rastojanjima (od nekoliko cantimetara do nekoliko decimetara), a mogu biti na jednoj tampanoj ploi
ili u jednom kuitu. Pri izvravanju programa svi procesori meusobno surauju i mogu da izvravaju
iste programe ili dijelove istog programa. Osnovni cilj koritenja ovakvih sistema je poveanje brzine
rada raunara. Na ovakav nain se esto realizuje centralni procesor raunarskog sistema. To znai da
postoje raunari kod kojih je procesor sastavljen iz vie procesora, pa ak i vie desetina procesora.
Meusobno povezivanje procesora u takvim sistemima se moe ostvariti, slino kao kod
multiraunarskih sistema, na tri naina:
1. koritenjem zajednike magistrale,
2. koritenjem komunikacione matrice,
3. koritenjem zajednikih memorijskih i U/I jedinica sa vie pristupa.
Jedina razlika u odnosu na multiraunarski sistem je ta to se ovdje povezuju procesori, a ne
raunari i to su sve memorijske i U/I jedinice zajednike za sve procesore.
Opta arhitektura takvog sistema kod koga se koristi zajednika magistrala prikazana je na
sljedeoj slici.

Procesor 1

Procesor 2

Procesor n

Memorijske
jedinice

U/I jedinice

zajednika magistrala
I kod druga dva naina povezivanja (koritenjem komunikacione matrice ili koritenjem
zajednikih memorijskih i U/I jedinica sa vie pristupa) eme su identine kao kod tako povezanih
multiraunarskih sistema samo to se umjesto raunara povezuju procesori.
Umjereno spregnuti sistemi (multiraunarski sistemi), kao i slabo spregnuti sistemi (mree
raunara), opisani su ranije kada se govorilo o distribuiranim raunarskim sistemima .

KLASIFIKACIJA PREMA TOKU INSTRUKCIJA I TOKU PODATAKA

To je klasifikacija koja se vri na osnovu odnosa izmeu programa koji se izvravaju (tzv. tok
instrukcija) i podataka koji se pri tome koriste (tzv. tok podataka). Ova klasifikacija je u praksi
poznata pod nazivom Flinova klasifikacija. Na osnovu te klasifikacije postoje etiri osnovna tipa
raunarskih sistema poznatih pod skraenim oznakama:
21

1.
2.
3.
4.

sistemi SISD tipa,

sistemi MISD tipa,
sistemi SIMD tipa,
sistemi MIMD tipa.

Sistemi SISD tipa (Single Instruction Stream, Single Data Stream) su raunarski sistemi kod
kojih se jedan program (jedan tok instrukcija) izvrava nad jednim skupom podataka (jednim tokom
podataka). U tu grupu spadaju svi standardni jednoprocesorski raunari.
Sistemi MISD tipa (Multiple Instruction Stream, Single Data Stream) su raunarski sistemi kod
kojih se istovremeno (paralelno) vie programa izvrava nad jednim skupom podataka. Tu spadaju
neke specijalne arhitekture raunara, tzv. protoni raunari. Tu moe postojati i situacija da vie
procesora izvrava vie programa nad jednim skupom podataka, pa se na taj nain poveava brzina
rada.
Sistemi SIMD tipa (Single Instruction Stream, Multiple Data Stream) su raunarski sistemi kod
kojih se izvrava jedan program nad vie razliitih skupova podataka istovremeno, tj. paralelno. Tu
takodje, spadaju neke specijalne arhitekture raunara, tzv. vektorski raunari.
Sistemi MIMD tipa (Multiple Instruction Stream, Multiple Data Stream) su raunarski sistemi
kod kojih se istovremeno (paralelno) izvrava vie razliitih programa nad vie razliitih skupova
podataka. To su arhitekture raunara sa vie procesora gdje istovremeno vie procesora izvrava svoje
vlastite programe i koriste svoje vlastite podatke.

22