Mijo Matoevi, prof.

Zbirka grafofolija

TEHNOLOGIJA OBRADE I MONTAE

Prvi dio: TEHNIKI MATERIJALI
Drugi dio: POSTUPCI RUNE OBRADE METALA
Trei dio: POSTUPCI SPAJANJA METALA I LIJEVANJA
etvrti dio: POSTUPCI STROJNE OBRADE METALA

Prvi dio: TEHNIKI MATERIJALI

GF - 01

Svojstva materijala

GF - 02

Osnove metalografije

GF - 03

Osnove kristalizacije

GF - 04

Pei za dobivanje sirovog i lijevanog eljeza

GF - 05

Prerada sirovog eljeza u elik

GF - 06

Prerada elika u poluproizvode lijevanjem

GF - 07

Prerada elika u poluproizvode valjanjem

GF - 08

Prerada elika u poluproizvode vuenjem i istiskivanjem

GF - 09

Toplinska obrada elika

GF - 10

Toplinska obrada elika - arenje

GF - 11

Toplinska obrada elika - kaljenje i poputanje

GF - 12

Toplinska obrada elika - poboljanje i povrinsko kaljenje

GF - 13

Termokemijske obrade elika - cementiranje i nitriranje

GF - 14

Sinterirani materijali

GF - 15

Bakar i legure bakra

GF - 16

Aluminij i legure aluminija

GF - 17

Plastine mase

GF - 18

Korozija

GF - 19

Ispitivanje vrstoe materijala

GF - 20

Ispitivanje tvrdoe materijala

Drugi dio: POSTUPCI RUNE OBRADE METALA

GF - 21

Mjerenje pominim mjerilom

GF - 22

Mjerenje mikrometrom

GF - 23

Mjerenje komparatorom

GF - 24

Mjerenje univerzalnim kutomjerom

GF - 25

Radno mjesto za runu obradu, stezanje i pridravanje predmeta

GF - 26

Ocrtavanje i obiljeavanje alati i pravila rada

GF - 27

Sjeenje

GF - 28

Piljenje

GF - 29

Turpijanje - alati

GF - 30

Turpijanje postupak rada

GF - 31

Grecanje

GF - 32

Runo narezivanje i urezivanje navoja

GF - 33

Rezanje lima

GF - 34

Ravnanje limova i profila

GF - 35

Savijanje limova pod kutom

GF - 36

Savijanje limova pod lukom

GF - 37

Savijanje profila i cijevi

GF - 38

Previjanje limova

GF - 39

Kovanje - runo

GF - 40

Kovanje - strojno

Trei dio: POSTUPCI SPAJANJA METALA I LIJEVANJA

GF - 41

Spajanje vijcima i maticama

GF - 42

Spajanje vijcima i maticama - matice i osiguranje vijaka i matica

GF - 43

Spajanje zaticima i svornjacima

GF - 44

Spajanje klinovima

GF - 45

Spajanje zakivanjem

GF - 46

Spajanje lemljenjem

GF - 47

Spajanje plinskim zavarivanjem - radno mjesto

GF - 48

Spajanje plinskim zavarivanjem - postupak rada

GF - 49

Spajanje elektrolunim zavarivanjem - radno mjesto

GF - 50

Spajanje elektrolunim zavarivanjem - postupak rada

GF - 51

Elektroluno zavarivanje u zatitnom plinu i pod zatitnim prahom

GF - 52

Termiko odvajanje

GF - 53

Zavarivanje pritiskom

GF - 54

Postupak lijevanja u pjeane kalupe

GF - 55

Postupak lijevanja u metalne kalupe

etvrti dio: POSTUPCI STROJNE OBRADE METALA

GF - 56

Osnove teorije rezanja

GF - 57

Osnovna gibanja alata i predmeta obrade

GF - 58

Brzina rezanja, povrina poprenog presjeka strugotine i sile rezanja

GF - 59

Alati za buenje, razvrtavanje i uputanje

GF - 60

Builice

GF - 61

Alati za tokarenje - tokarski noevi

GF - 62

Univerzalna tokarilica i osnovni pribor

GF - 63

Alati za glodanje - glodala

GF - 64

Univerzalna glodalica i osnovni pribor

GF - 65

Alati za bruenje - brusne ploe

GF - 66

Brusilice

GF - 67

Blanjanje

GF - 68

Provlaenje

GF - 69

Honanje i lepanje

GF - 70

Specijalni postupci obrade

GF - 01

Svojstva materijala

GF - 02

Osnove metalografije

Unutarnja struktura metala

Metalna veza
1 - ioni metala
2 - elektroni
3 - elektronski omota

Kristalne reetke

Polimorfija eljeza

GF - 03

Osnove kristalizacije

Faze kristalizacije

Mjeani kristali

1 - zrno kristala
2 - granica zrna
3 - osnovni metal
4 - slobodni prostor
5 - legirajui element

Lomljivost strugotine

1 - no
2 - predmet obrade
3 - kut klina
4 - struktura materijala
5 - podruje loma

Kristali mjeanci

1 - zrno osnovnog kristala

2 - zrno legirajueg elementa
3 - granica zrna

Struktura elika

1 - zno perlita
2 - zrno ferita
3 - kristali eljeza
4 - kristali Fe3C

GF - 04

Pei za dobivanje sirovog i lijevanog eljeza

Postrojenje visoke pei

1 - eljezna ruda
2 - koks
3 - dodaci
4 - grotlo
5 - ispust
6 - zagrijai zraka
7 - grotleni plin
8 - zagrijani zrak
9 - svjei zrak
10 - dimnjak
I - Zona predgrijavanja
II - Zona redukcije
III - Zona taljenja

Kupolna pe
1 - omota pei
2 - vatrostalna obloga
3 - dovod zraka
4 - predpenica
5 - troska
6 - rastaljeno eljezo
7 - ispust
8 - odvod
9 - penica
I - vrsto stanje
II - zona taljenja
III - rastaljeno stanje
A - svjei zrak
B - otvor za punjenje:
blokovi sirovog eljeza
komadi sivog lijeva
koks
talioniki dodaci

GF - 05

Prerada sirovog eljeza u elik

Postupci dobivanja elika

1 - Visoka pe
2 - eljezna ruda
3 - koks
4 - talioniki dodaci
5 - Mjealica sirovog eljeza
6 - ahtna pe
7 - eljezna ruda,
redukcijska sredstva
8 - dodaci
9 - staro eljezo
10 - LD konvertor
11 - Elektroluna pe
12 - Vakuum postrojenje
13 - kontinuirano lijevanje
14 - lijevanje ingota

LD konvertor
Upuhivanje kisika

1 - Konvertor
2 - dovod kisika
3 - odvod plinova
4 - cijev za kisik
5 - sirovo eljezo
6 - elik
7 - lonac za izlijevanje

Elektroluna pe
Lijevanje elika

1 - dovod struje
2 - elektrode
3 - poklopac pei
4 - vrata
5 - troska
6 - elik
7 - lonac za izlijevanje elika
8 - lonac za izlijevanje troske

GF - 06

Prerada elika u poluproizvode lijevanjem

Vakuum postupak
1 - lonac sa taljevinim
2 - komora
3 - lijevani mlaz
4 - kokila za ingote
5 - usisavanje

Kontunuirano lijevanje
1 - lonac
2 - taljevina
3 - meu spremnik
4 - kokila
5 - komora za hlaenje
6 - stroj za ravnanje
7 - rezanje

GF - 07

Prerada elika u poluproizvode valjanjem

Valjaoniko postrojenje

1 - Potisna pe
2 - poluproizvod
3 - komora za pranje
4 - pripremni valjaoniki stan

5 - valjaonika pruga
6 - elini poluproizvod
7 - vodeno hlaenje
8 - graninik

Valjaoniki stanovi

Valjci za valjanje
1

1 - glatki valjci
2 - kalibrirani valjci

1 - duo
valjaoniki stan

2 - trio
valjaoniki stan

1 - poluproizvod
2 - kuite
3 - gornji valjak
4 - donji valjak

1 - poluproizvod
2 - kuite
3 - gornji valjak
4 - donji valjak
5 - srednji valjak

Valjaoniki poluproizvodi

3 - kvatro
valjaoniki stan
1 - poluproizvod
2 - kuite
3 - gornji valjak
4 - donji valjak
5 - potisni gornji valjak
6 - potisni donji valjak

Valjanje cijevi

1 - okrugli komad
2 - kosi valjci
3 - trn

GF - 08

Prerada elika u poluproizvode vuenjem i istiskivanjem

Prerada elika hladnim vuenjem

A - Neposredno vuenje
B - Posredno vuenje
1 - Pripremni materijal
2 - Matrica - alat za vuenje
3 - Izlazni oblik
4 - Trn
5 - Klijeta

Prerada elika istiskivanjem

1 - Matrica - alat za izlaenje
2 - Polazni materijal
3 - Istisnuti oblik
4 - Klip
5 - Vodeno staklo

GF - 09

Toplinska obrada elika

Dijagram stanja eljezo - ugljik

Zagrijavanje i hlaenje elika sa 0,8 % ugljika

1 - atomi eljeza
2 - atom ugljika

GF - 09

Toplinska obrada elika - arenje

Temperature arenja elika

1 - arenje radi ukljanjanja unutarnjih
naprezanja Rekristalizaciono arenje
2 - Meko arenje
3 - Normalizacijsko arenje
4 - Difuziono arenje

Promjena strukture pri arenju

GF - 11

Toplinska obrada elika - kaljenje i poputanje

Postupak kaljenja i poputanja elika

Temperature kaljenja i poputanja

1 - Temperature poputanja
2 - Temperature kaljenja

GF - 12

Toplinska obrada elika - poboljanje i povrinsko kaljenje

Dijagram poboljanja elika

1 - Temperatura kaljenja
2 - Temperatura poputanja
Kaljenje:
a - zagrijavanje
b - zadravanje
c - naglo hlaenje
Poputanje:
d - zagrijavanje
e - naglo hlaenje
f - postupno hlaenje
A - Nezakaljeni elik
Ferit - perlit struktura
B - Zakaljeni elik
Martenzit struktura
C - Poboljani elik
Poboljaana struktura

Plameno kaljenje

1 - dovod vode
2 - dovod plina
3 - vodeni mlaz
4 - plamen
5 - povrina kaljenja
6 - zakaljena povrina

Indukcijsko kaljenje

1 - indukcijski namotaji a - nezakaljena povrina

2 - izmjenina struja
b - povrina kaljenja
3 - hlaenje vodom
c - zakaljena povrina

GF - 13

Termokemijske obrada elika - cementiranje i nitriranje

Cementiranje
1 - predmet za cementiranje
2 - vrsto sredstvo za cementiranje
3 - solna kupka
4 - plinska pe
5 - pe za zagrijavanje
6 - sredstvo za hlaenje
a - tvrda povrina
b - ilava jezgra

Nitriranje
1 - zatitni poklopac
2 - motor ventilatora
3 - ventilator
4 - izolacija pei
5 - grijai
6 - uloci
7 - dovod amonijaka

GF - 14

Sinterirani materijali

Dobivanje sinteriranih dijelova

A - Dobivanje praha
B - Preanje praha
C - Sinteriranje
1 - prah
2 - ig
3 - forma
4 - predmeti
5 - pe za zagrijavanje
a - estice praha
b - upljine
c - ostaci upljina

I - popunjenost volumena 10 - 40%

II - popunjenost volumena 50 - 70%
III - popunjenost volumena 70 - 98%

Primjena sinteriranih materijala

Filter iz sinterirane mjedi

Primjena tvrdih metala

A - tokarski no
B - rotacioni no
C - alat za vuenje
1 - dra
2 - ploica od tvrdog metala

Klizni leaj iz sinterirane bronce

Zupanik iz sinteriranog elika

Primjena oksidno keramikih materijala

1 - dra
2 - ploica od tvrdog metala

GF - 15

Bakar i legure bakra

Prerada i elektroliza bakra

A - Postrojenje za flotaciju
B - ahtna pe
C - Konvertor
D - Plamena pe
1 - sirova ruda
2 - preraena ruda ( 30%Cu)
3 - koks, pijesak
4 - bakar
5 - troska
6 - pijesak
7 - svjei zrak
8 - sirovi bakar
9 - vodena para
10 - gorivi plin

a - katoda
b - anoda
cd - elektrolit
ef-

Elektrolitski bakar 99,9 % Cu

Primjena legura na bazi bakra i cinka - mjedi
Mjedi za lijevanje

Mjedi za gnjeenje

Primjena legura na bazi bakra i kositra - bronce

Bronce za lijevanje

Bronce za gnjeenje

GF - 16

Aluminij i legure aluminija

Dobivanje aluminija

1 - Boksit
2 - Spremnik pod tlakom
3 - Mulj
4 - Filter
5 - Dodavanje Na(OH3)
6 - Kristalizacioni spremnik
7 - Al(OH3)
8 - Rotaciona pe

a - dovod struje
b - ugljene elektrode
c - obloga pei
d - rastaljeni kriolit
e - rastaljeni aluminij

A - Kontinuirani lijev
B - Lijevanje oblika
C - Lijevanje u seriji

1 - Valjanje
2 - Istiskivanje
3 - Vuenje
4 - Kovanje
5 - Lijevanje

Primjena legura na bazi aluminija

GF - 17

Plastine mase

Termopasti

Duroplasti

1 - primjena polietilena
2 - primjena polivinilklorida
3 - primjena polistirola
4 - primjena poliamida
5 - primjena akrilnog stakla
6 - primjena politetraflouroetilena

1 - primjena fenolne smole

2 - primjena poliesterske smole
3 - primjena epoksi smole
4 - primjena poliuretanske smole

Elastomeri

GF - 18

Korozija

Kemijska korozija

Galvanski element
1 - Cink elektroda
2 - eljezna elektroda
3 - Elektrolit

Korozioni elementi

Vrste korozije
1

1 - predmet
2 - sloj korozije
3 - udubljenja

1 - Povrinska korozija
2 - Korozija sa udubljenima
3 - Kontaktna korozija
4 - Meukristalna korozija

1 - struktura materijala
2 - kristali
3 - granice kristala

GF - 19

Ispitivanje vrstoe materijala

Ispitivanje vlane vrstoe

1 - Kidalica
2 - epruveta
3 - gornja eljust
4 - donja eljust
5 - sila
6 - pisa
7 - upravljaki dio

Dijagram naprezanje - produljenje

GF - 20

Ispitivanje tvrdoe materijala

Univerzalni stroj za ispitivanje tvrdoe materijala

1 - uzorak
2 - utiskiva
3 - stol
4 - podeiva sile
5 - staklo za oitavanje HB i HV
6 - mjerni sat za oitavanje HR
7 - kompjutor

Princip ispitivanja tvrdoe materijala

Ispitivanje tvrdoe po Brinellu

Ispitivanje tvrdoe po Vickersu

Ispitivanje tvrdoe po Rockwelu

1 - uzorak
2 - utiskiva - elina kuglica
3 - otisak

1 - uzorak
2 - utiskiva - vrh dijamantne piramide
3 - otisak

1 - uzorak
2 - utiskiva - dijamantni stoac

GF - 21

Mjerenje pominim mjerilom

1. Nepomini dio
2. Milimetarska podjela
3. Colna podjela
4. Pomini dio
5. Nonijus podjela

6. Krakovi za vanjsko mjerenje

7. Krakovi za unutarnje mjerenje
8. Nastavak za mjerenje dubine
9. Vijak za uvrivanje

1. Najprije se oita lijevo, od nulte podjele nonijusa broj cijelih milimetara.

2. Zatim se desno od nulte podjele nonijusa, trai crta na nonijusu koja se poklapa sa bilo kojom
crtom na milimetarskoj podjeli.
3. Izvodi se zbrajanje broja cijelih milimetara i vrijednosti oitane na nonijusu.
Pravila rada sa alatima za mjerenje duina:
1. Za vrijeme oitavanja pogled na skalu mora biti okomit.
2. Pomina mjerila se ne smiju koristiti u druge svrhe, npr. umjesto estara.
3. Predmet obrade treba obuhvatiti to veom duinom krakova.
4. Mjerne povrine moraju biti uvijek iste i pravilno odravane.
5. Mjerila treba drati odvojeno od ostalog alata.
6. Povremeno treba provjeravati tonost mjerila dodirivanjem krakova, pri emu ne smije
prolaziti svjetlost.

GF - 22

Mjerenje mikrometrom

1. Nepomini mjerni ep
2. Pomini mjerni ep
3. Konica
4. Nepomini bubanj
5. Milimetarska podjela

6. Okretni bubanj ima podjelu u stotinkama

7. Mikrometarski vijak
8. egrtaljka
9. Luk
10. Zatitni sloj

1. Najprije se oita broj cijelih milimetara na milimetarskoj podjeli nepominog bubnja.

2. Zatim se oitaju polovice milimetara, ako ih ima, na njenoj podjeli nepominog bubnja.
3. Na okretnom mjernom bubnju se oita broj stotinke milimetara koja se poklapa sa vodoravnom
crtom.
4. Zbrajaju se oitane vrijednosti cijelih milimetara, polovice milimetara ako ih ima, i stotinke
milimetara.

GF - 23

Mjerenje komparatorom i jednostrukim mjerilima

Komparator

Uzimanje mjere

1. Mjerno ticalo
2. Mjerni svornjak
3. Nosa
4. Mjerna skala sa 100 podjela, od kojih svaka podjela iznosi 0,01 mm
5. Mjerna skala sa 10 podjela, od kojih svaka iznosi 1 mm
6. Graninici za tolerancije, za oitavanje mjere u zadanim tolerancijama
7. Dugme za postavljanje kazaljke u poetni poloaj
1. Postavljanje kazaljke na podjeli od 0,01 mm u poetni poloaj.
2. Promatranje kazaljke na podjeli od 0,01 mm i utvrivanje odstupanja prema zadanim
tolerancijama.
Uzimanje mjere se u praksi esto izvodi pomou etalona.
Potrebna dimenzija se dobije slaganjem potrebnih debljina etalona, koji se zatim izmaknu, a na
njihovo mjesto dolazi predmet mjerenja.
Primjer:
1. etalon ploica
2. etalon ploica
3. etalon ploica
4. etalon ploica

mjera 55.016 mm
1.006 mm
1.010 mm
3.000 mm
50.000 mm

Etaloni
Kalibar

Mjerni listii

Rava

Kontrola radijusa

Kontrola koraka navoja

Kontrola kuta alata

GF - 04

Mjerenje univerzalnim kutomjerom

1. Nepomini krak
2. Kruna ploa sa podjelom na 360 jednakih dijelova (4x 90), pri emu jedna podjela iznosi 1 .
3. Pokretna ploa sa nonijus podjelom sa 12 jednakih dijelova, na lijevu i desnu stranu, a dobivena je
tako to se 23 na krunoj ploi, podijeli lijevo i desno na 12 jednakih dijelova.
Svaka podjela na nonijus skali iznosi: 23 : 12 = 1 11/12, to daje tonost oitavanja od 5 minuta.
4. Nosa
5. Pomini krak

1. Najprije se oitaju cijeli stupnjevi vodei rauna o poetnoj vrijednosti.

2. Zatim se na nonijus podijeli trai crtica koja se poklapa sa podjelom na krunoj ploi, pri emu se
dobije broj minuta.

GF - 05

Radno mjesto za runu obradu, stezanje i pridravanje predmeta

Radni stol

Alati na radnom mjestu

kripac sa paralelnim eljustima

A - pomina eljust
B - nepomina eljust
C - uloci
D - ruica
E - vreteno
F - postolje

Kovaki kripac

A - pomina eljust
B - nepomina eljust
C - postolje
D - ruica
E - vreteno

Runi kripci
- za iru primjenu

- za skoenje bridova

- za cijevi

GF - 26

Ocrtavanje i obiljeavanje alati i pravila rada

Ploa za ocrtavanje

Ocrtavanje ravnalom

Prizma

Ocrtavanje kutnikom

Tokalo

Pravila ocrtavanja

1 - crtaa igla
2 - lim
3 - ravnalo
- igla za ocrtavanje se dri u nagnutom poloaju
u odnosu na povrinu ocrtavanja
- povlaenje igle mora biti neprekinuto.

Crtae igle

Nosa crtae igle

estari

Visinomjer

eki

Pravila obiljeavanja

- tokalo treba postaviti u kosom poloaju

- prije udarca tokalo treba ispraviti
- udarac ekiem treba biti jak i odmjeren.

GF - 27

Sjeenje

Sjeka

Bruenje sjekaa

A - otrica sjekaa
B - tijelo sjekaa
C - glava sjekaa

Kut klina sjekaa:

meki metali..30 - 50
meki elik.50 - 60
tvrdi elik..60 - 70

1.

2.

3.

Sjeenje lima

Sjeenje utora

1. Plosnati sjeka
2. Krini sjeka
3. Sjeka za utore

Skidanje sloja materijala

Pravila rada:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Koristi samo sjeka sa ispravnom otricom.

Sjeka pridravaj blago, eki dri na kraju drke, a udarce izvodi iz lakta.
Glava sjekaa mora biti ispravna, sa neoteenim bridovima.
Sjeka pridravaj i vodi u pravilnom poloaju.
Koristi ispravan eki.
Podeavaj pravac udarca ekia sa osi sjekaa.
Pogledom prati otricu, a ne glavu sjekaa.
Koristi zatitna sredstva na radu.

GF - 28

Piljenje

Runa pila

L - duljina lista pile

s - debljina lista pile
P - korak zuba

- leni kut (20 - 40)

- kut klina (50 - 65)
- prednji kut (0 10)

A - okvir pile
B - drka pile
C - list pile

Zavisno od vrste materijala biraju se listovi pila sa brojem zubi na duljini lista pile od 25 mm:
- za meki elik, bakar, aluminij itd..........14 - 16 zubi na 25 mm duljine lista pile
- za tvrdi elik ......................................18 - 25 zubi na 25 mm duljine lista pile
- za tanke limove i cijevi ......................25 - 32 zuba na 25 mm duljine lista pile.

Zauzimanje poloaja pri piljenju

Poetak piljenja

Pravila rada:
1.
2.
3.
4.
5.

Zategni list pile pravilno i snano, tako da vrhovi zubi budu usmjereni u pravcu radnog hoda.
Izaberi list pile sa odgovarajuim brojem zubi, zavisno od vrste i oblika materijala predmeta.
Predmet obrade stegni u blizini reznog utora da se sprijeile njegove oscilacije.
Pri piljenju tanjih predmeta vodi list pile pod malim nagibom u odnosu na radnu povrinu.
Pri piljenju koristi duinu cijelog lista pile.

GF - 29

Turpijanje - alati

Turpija

Geometrijski oblici zuba turpije

A - tijelo s nasjekom
B - dio za drku
C - drka
D - prsten
Nasjeci turpija

1 - jednosjeni nasjek
2 - dvosjeni nasjek

1 - turpija greca

Presjeci turpija

1 - plosnata turpija
3 - poluokrugla turpija
5 - noasta turpija

2 - kvadratna turpija
4 - trokutasta turpija
6 - okrugla turpija

Finoa nasjeka turpije zavisi o broju zubi na 1 cm duljine tijela turpije:

0
1
2
3
4
5

vrlo grube turpije

grube turpije
polugrube turpije
polufine turpije
fine turpije
vrlo fine turpije

2 - turpija ree

4 -6
5 - 14
8 - 22
11 - 31
22 - 45
35 - 63

zubi po 1 cm
zubi po 1 cm
zubi po 1 cm
zubi po 1 cm
zubi po 1 cm
zubi po 1 cm

Meki materijali predmeta obrade: grubi nasjek turpije - niska klasa finoe.
Tvrdi materijali predmeta obrade: fini nasjek turpije - visoka klasa finoe.

GF - 30

Turpijanje postupak rada

Stezanje predmeta obrade

Pokretanje turpije

Popreno turpijanje

Uzduno turpijanje

Kontrola turpijanih povrina

Krino turpijanje

ienje turpije

Postavljanje drke na turpiju

Pravila rada:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Stegni predmet obrade u kripac vrsto, a slobodni krak da bude to manji.

Stezanje kripca ne smije se izvoditi pomou cijevi ili udarcem ekia.
Radi zatite predmeta obrade koristi odgovarajue meke podmetae.
Pri izvoenju turpijanja mijenjaj pravac turpijanja.
Pravovremeno izvodi mjerenje i kontrolu.
Ne dodiruj povrinu predmeta obrade rukama.
Turpiju isti odgovarajuiom etkom ili grebaem.
Drka turpije mora biti u ispravnom stanju.

GF - 31

Grecanje

Grecalo
1

1. Plosnato grecalo
2. licasto grecalo
3. Trokutasto grecalo
4. Specijalno grecalo

Postupak rada - dranje i rukovanje grecalom

Kontrola grecanih povrina

A - uzvienja
B - bridne zone
C - udubljenja
Vie mrlja pravilno rasporeenih
po itavoj povrini znai bolji I
vei stupanj obrade.
Za povrinu kontrole uzima se
kvadratni otvor 25 x 25 mm.

Pravila rada:
1.
2.
3.
4.
5.

Radi uvijek naotrenim grecalom.

Za svaki materijal koristi odgovarajue grecalo.
Da se bridovi ne bi ukopavali u radnu povrinu, osloni grecalo cijelom irinom otrice.
U povratnom hodu podigni grecalo.
Pravac grecanja treba biti kos prema brazdama prethodne obrade, a pri svakom novom grecanju
povrine mijenjaj pravac grecanja.
6. Prije kontrole grecanih povrina odstrani nastalu strugotinu.
7. Prilikom kontrole vri ravnomjeran pritisak na radni predmet, odnosno alat za grecanje.
8. Poslije svakog grecanja pretrljaj povrinu papirom za poliranje.

GF - 32

Runo narezivanje i urezivanje navoja

Nareznice

Postupak rada

Okrugla nareznica

Kvadratna nareznica

A - nareznica
B - vijak
C - utori
D - drai

A - nareznica
B - eljusti
C - vijak
D - drai

Pravila rada:
1.
2.
3.
4.
5.

Promjer ipke treba biti neto manji od promjera navoja i skoenih bridova na poetku.
Nareznicu stegni vrsto i pravilno.
Nareznicu postavi pod pravim kutom u odnosu na vijak.
isti nareznicu od strugotine.
Koristi sredstvo za podmazivanje da se dobije isti i gladak profil navoja.

Ureznice

Postupak rada

A - rezni dio
B - vrat
C - dio za dranje
Obini dra ureznica

Univerzalni dra ureznica

Pravila rada:
1. Prije poetka urezivanja navoja treba izbuiti provrt svrdlom odgovarajueg promjera, prema tablici
iz prirunika ili iz tablice koja se nalazi na lenoj strani pominog mjerila.
2. Urezivanje navoja poinje sa prvom ureznicom, zatim drugom ureznicom i zavrnom ureznicom.
3. Ureznica se okree pomou draa za pola okreta u smjeru rezanja, a zatim se vraa u u
suprotnom smjeru radi loma strugotine.
4. Podmazivanje se izvodi da se smanji trenje i olaka rezanje, te dobije fin i gladak navoj.
Oznaka navoja
Korak
Jezgro navoja
Promjer provrta

M2
0,4
1,51
1,6

M 2,5
0,45
1,95
2,05

M3
0,5
2,39
2,5

M4
0,7
3,14
3,3

M5
0,8
4,02
4,2

M6
1
4,77
5

M8
1,25
6,47
6,7

M 10
1,5
8,16
8,4

M 12
1,75
9,85
10,2

GF - 33

Rezanje lima

Rune kare

Postupak rada

Ravno rezanje

Kruno rezanje

1 - sa ravnom otricom
2 - sa poluokruglom otricom
3 - sa kombiniranom otricom

Stolne kare sa ruicom

Paralelne kare

A - postolje
B - otrice
C - poluga
D - ozubljeni element
E - pritiskiva

1 - postolje
2 - stol s nepokretnom otricom
3 - pokretni nosa otrice

Pravila rada:
1.
2.
3.
4.

Runim karama rei samo limove koji se mogu lako rezati.

Pri rezanju karama sa prijenosom koristi pritiskiva lima.
Ne produljuj krakove kara cijevima i ne udaraj ekiem po karama.
Koristi sva preporuena zatitna sredstva.

A - ploa za lim
B - poluga
C - papuica
E - ekscentar
G - vodilice
M - motor
P - pritiskiva

GF - 34

Ravnanje limova i profila

Runo ravnanje lima i profila ekiem

Ravnanje lima u kripcu

Princip strojnog ravnanja lima

Ravnanje lima zagrijavanjem

Princip hidraulikog ravnanja profila

Pravila rada:
1. Udarci po predmetu koji se ravna moraju biti laki i ne smiju se izvoditi tekim ekiem.
2. Za meke materijale (mjed, laki metali) koristi se drveni ili gumeni eki.
3. Ravnanje plamenom se koristi za uklanjanje malih odstupanja, pri emu se lim zagrije u jednoj
toki ili uzdu odgovarajue crte. Pri zagrijavanju do crvenog usijanja najprije nastaje sabijanje
uslijed toplinskog irenja, a pri hlaenju se materijal na tim mjestima skuplja i zatee, pa se tako
povrina lima poravnava.
4. Kod vrlo tankih limova i veih deformacija ne moe se eljeno sabijanje ostvariti samo istim
zagrijavanjem, pa se koristi i eki, ili se lim postavlja izmeu dviju ploa, od kojih jedna ploa ima
provrt i daje okolini izboine veu stabilnost.
5. Deblji limovi mogu se strojno ravnati.

GF - 35

Savijanje limova pod kutom

Runo savijanje limova pod kutom

1

1 - savijanje rukom
2 - savijanje pomou L uloaka
3 - savijanje pomou drvenog uloka

Stroj za runo savijanje lima pod kutom

A - postolje
B - pokretna potisna ploa
C - ruica za pokretanje
D - protuuteg
L - oscilirajui stol

Princip strojnog savijanja obujmice

1

1. Slobodno savijanje
2. Savijanje u alatima

GF - 36

Savijanje limova pod lukom

Runo savijanje limova pod lukom

1

1 - savijanje pomou ekia u kripcu

2 - savijanje pomou nakovnja
3 - savijanje pomou cijevi

Stroj za savijanje lima pod lukom

A - donji valjci
B - gornji valjak
C - ruice za podeavanje gornjeg valjka
D - ruica za pokretanja
L - lim

Princip strojnog savijanja cijevi pomou pree

GF - 37

Savijanje profila i cijevi

Savijanje profila
1

1 - savijanje profila u kripcu

2 - savijanje profila pomou ureaja
3 - savijanje profila zavarivanjem

Savijanje cijevi
1

1 - savijanje cijevi u kripcu

2 - savijanje cijevi pomou mehanikog ureaja
3 - savijanje cijevi pomou hidraulikog ureaja

GF - 38

Previjanje limova

Rubovi
1

1 - jednostavni rub
2 - previjeni rub
3 - rastavljivi rub

Primjer rune izrade cijevi previjanjem

1. Proraun materijala prema razvijenom omotau, uvean za dodatak koji je potreban za rub.
2. Ocrtavanje

4. Oblikovanje cijevi
savijanjem

3. Rezanje lima

5. Previjanje

1 - oblika
2 - podmeta
3 - nakovanj
4 - lem

6. Brtvljenje lemljenjem

GF - 39

Kovanje - runo

Kovaka vatra
1

1 - nakovanj
2 - kovaka klijeta
3 - kovaki ekii

Osnovne operacije kovanja

1 - iskivanje
2 - sabijanje
3 - savijanje
4 - probijanje
5 - ravnanje
6 - odsijecanje
7 - izvlaenje
8 - kovako zavarivanje

Temperatura kovanja ovisi od vrste materijala kojeg se kuje.

Iskusan kova moe po boji zagrijanjog elika priblino odrediti temperaturu zagrijanog elika.

GF - 40

Kovanje - strojno

Princip rada
Opruni eki

1 - nakovanj
2 - bat
3 - lisnate opruge
4 - ekscentar poluga
5 - ekscentar

Zrani eki

1 - nakovanj
2 - bat
3 - radni klip
4 - radni cilindar
5 - tlani cilindar
6 - tlani klip
7 - ventili

Hidraulika prea

1 - spremnik
2 - crpka
3 - upravljaki element
4 - nosa alata
5 - stol

Princip rada strojnim ekiima se zasniva na udarcima bata velike mase koji pada na predmet koji se
nalazi na nakovnju. Ukupna deformacija predmeta dobije se nizom uzastopnih udaraca.
Prednost rada strojnim ekiem je brza i jeftina izrada, a nedostaci su vibracije i buka.
Princip rada preama se zasniva na sabijanju materijala pokretnim alatom koji ima okomito voenje, a
predmet se nalazi na stabilnom postolju. Prea djeluje lagano, uz postupni porast sabijajue sile koja
dolazi i do jezgre predmeta.
Prednost rada s preama je ravnomjerno sabijanje, tih i miran rad, a nedostatak je skuplji rad u
odnosu na rad s ekiima.

Kovanje u ukovnjima
1 - pripremni dio
2 - otkivak
3 - gotovi dio

GF - 41

Spajanje vijcima i maticama

Princip spajanja vijcima i maticama

1 - vijak
2 - podloka
3 - matica

Dimenzioniranje vijka s esterokutnom glavom

1 - glava vijka
2 - tijelo vijka
3 - navoj
d - nazivni promjer vijka
l - duljina navoja
L - duljina tijela
H - visina glave
s - otvor kljua
1 - vijci s esterokutnom glavom
a
b

2 - vijak s unutarnjom esterokutnom glavom

3 - vijci s etverokutnom glavom

a - vijak s maticom
b - vijak bez matice
c - svorni vijak
4 - vijci s urezima na glavi

Pravilan izbor alata za stezanje vijaka

5 - svorni vijci

6 - vijci za limove i drvo

GF - 42

Spajanje vijcima i maticama - matice i osiguranje vijaka i matica

Matice
1

5
1 - esterokutne matice
2 - etvrtaste matice
3 - krunaste matice
4 - matice sa slijepim
provrtom
5 - leptir matice

Osiguranje vijaka i matica

1

5
1 - osiguranje elastinim podlokama
2 - osiguranje kontramaticom
3 - osiguranje krunastom maticom
4 - osiguranje limovima
5 - osiguranje icom

Alati za spajanje vijcima i maticama

1 - izvija
2 - otvoreni klju (viljukasti)
3 - zatvoreni klju (okasti)
4 - usadni klju (imbus)

GF - 43

Spajanje zaticima i svornjacima

Spajanje zaticima
1 - valjkasti zatik
2 - stoasti zatik
3 - valjkasti zatik s urezima
4 - elastini valjkasti zatik
1

Spajanje svornjacima
1 - svornjak bez glave
2 - svornjak bez glave
s provrtima
3 - svornjak s glavom
4 - svornjak s navojem
1

1 - svornjak
2 - vilica
3 - poluga

Osiguranje svornjaka - Prstenasti uskonici (Seegerovi prsteni)

1
1 - vanjski Seegerov prsten
2 - unutarnji Seegerov prsten

GF - 44

Spajanje klinovima

Spajanje uzdunom klinom s nagibom

1 - uzduni klin s nagibom - poluokruglo elo

2 - uzduni klin s nagibom - ravno elo
3 - uzduni klin s nagibom - s kukom
4 - tangentni klinovi
1 - uzduni klin s nagibom
2 - vratilo
3 - glavina

Dimenzioniranje uzdunog klina s nagibom

l - duljina klina
b - irina klina
h0 - prednja visina
klina
h - stranja visina
klina
1 : 100 - kut
nagiba klina

Spajanje uzdunim klinom bez nagiba

1 - uzduni klin bez nagiba - poluokruglo elo

2 - uzduni klin bez nagiba - ravno elo
3 - uzduni klin bez nagiba - s provrtima za vijke
4 - segmentni klin
1 - uzduni klin bez nagiba
2 - vratilo
3 - glavina

GF - 45

Spajanje runim zakivanjem

Zakovica - dijelovi i dimenzije

1 - glava zakovice
2 - tijelo zakovice
3 - zavrna glava

d - promjer tijela zakovice

L - duljina tijela zakovice
l - duljina za zavrnu glavu
s - debljina limova

sitne zakovice: d = 1 - 9 mm
normalne zakovice: d = 10 - 37 mm

1 - zakovica s poluokruglom glavom

2 - zakovica s leastom glavom
3 - zakovica s uputenom glavom
4 - uplja zakovica
Dodatak za zavrnu glavu - duljina tijela zakovice:
-

za poluokrugle zavrne glave: l = s 1,15 + d

za uputene zavrne glave: l = s + d

Zakovini spojevi

1 - preklopni spoj

2 - jednostini spoj

3 - dvostini spoj

Faze runog zakivanja

A - priteza limova
B - podmeta
C - eki
D - oblika

1- pritezanje
limova

2 - okomiti udarci
ekiem

3 - kosi udarci
ekiem

4 - oblikovanje
oblikaem

Greke pri runom zakivanju

A

A - provrti limova izvan osi

B - nedovoljno pritegnuti limovi
C - nepravilan promjer provrta za zakovicu

D - nedovoljna duljina tijela za zavrnu glavu

F - prevelika duljina tijela za zavrnu glavu
G - pogrean profil oblikaa zavrne glave

GF - 46

Spajanje lemljenjem

Meko lemljenje
Elektrina lemilica

Benzinska lemilica

Plinska lemilica

1 - bakreni vrh
2 - elektrini grija
3 - tijelo
4 - drka
5 - kabel
Postupak mekog lemljenja

1 - ienje mjesta
lemljenja

2 - ienje vrha lemilice

3 - izvoenje lemljenja

Meki lemovi su legure kositra i olova. Radna temperatura za meke lemove se nalazi ispod 450 C.
Spojevi mekim lemovima imaju dobru savitljivost, ali malu vrstou.
Primjenjuju se u limarskim radovima, elektrotehnici i sl.
Meki lemovi se isporuuju u blokovima, trakama, folijama, ipkama, kao puna ica, uplja ica
ispunjena zatitnim sredstvom i u obliku praha.

Tvrdo lemljenje
Primjena tvrdog lemljenja
1 - bakrena cijev
2 - T komad
3 - mjesto lemljenja
4 - tvrdi lem

1 - plamenik sa smjesom acetilen - kisik

2 - plamenik za tvrdo lemljenje
3 - pitolj za tvrdo lemljenje
Tvrdi lemovi su bakreni mjedeni lemovi i srebrni lemovi.
Radna temperatura tvrdih lemova je iznad 450 C.
Spojevi od tvrdog lema trebaju biti savitljivi i kovki pod udarcima ekia. Tvrdi lem mora brzo postati
tekui kako bi se izbjeglo pregrijavanje i deformacija lemljenih predmeta.
Primijenjuje se kada spoj mora da ima visoku vrstou ili kada se veza meu metalima ne moe
ostvariti mekim lemljenjem (plemenitim metalima).
Isporuuju se u obliku ice, ipke i granulata.

GF - 47

Spajanje plinskim zavarivanjem - radno mjesto

Radno mjesto za plinsko zavarivanje

1 - boce za zavarivanje
2 - boca za plin (acetilen)
3 - boca za kisik
4 - ventil boce za plin (acetilen)
5 - redukcijski ventili
6 - osigura povratnog plamena
7 - crijeva
8 - crijevo za plin (acetilen)
9 - crijevo za kisik
10 - tijelo plamenika
11 - ventil za plin (acetilen)
12 - ventil za kisik
13 - mlaznica
14 - iak
A - acetilen
B - kisik
C - mlaznica
D - prsten
E - smjesa

1. Boce za acetilen
Na radnom mjestu boca uvijek mora stajati u okomitom poloaju.
Boce se ne smiju nikada ostaviti izloene sunevim zrakama ili drugim izvorima topline.
Potronja acetilena iz jedne boce ne smije biti vea od 1000 litara na sat, a sadraj acetilena se ne
smije potroiti do kraja.
Boce treba uvati od visokih i niskih temperatura.
2. Boce za kisik
Boce ne smiju biti izloene udarcima, jer to moe izazvati eksploziju.
Boce ne smiju biti izloene suncu i drugim izvorima topline, kao ni niskim temperaturama.
Prikljuci na bocama se ne smiju podmazivati mastima, jer moe doi do zapaljenja.
Boce moraju stajati okomito, oslonjene na svoje stope i osigurane od pada.
Transport boca izvodi se kolicima.

GF - 48

Spajanje plinskim zavarivanjem - postupak rada

Redukcijski ventil
1 - boca za plin (acetilen)
2 - manometar visokog tlaka
3 - ventil
4 - membrana
5 - opruga
6 - vijak za regulaciju
7 - meukomora
8 - sigurnosni ventil
9 - manometar radnog tlaka
10 - ruica ventila

Plamen za zavarivanje
1 - neutralni plamen

a - jezgra plamena
b - plameni konus
c - plat plamena
d - udaljenost predmeta
e - najvia temperatura
zavarivanja

2 - redukcijski plamen
3 - oksidirajui plamen

Izvoenje plinskog zavarivanja

1. Priprema spojeva

1 - rubni zavar
2 - I zavar
3 - V zavar

2. Izbor plamenika

3. Izbor ice (elektrode)

4 - X zavar
5 - kutni zavari

4. Voenje plamenika i ice za dodavanje

A

A - zavarivanje ulijevo
B - zavarivanje udesno
1 - smjer voenja ice
2 - smjer voenja plamenika

GF - 49

Spajanje elektrolunim zavarivanjem - radno mjesto

Radno mjesto za elektroluno zavarivanje

1 - izvori elektrine struje
A - agregat (motor - generator)
B - ispravlja
C - transformator
2 - kablovi
3 - dra elektrode
4 - elektroda
5 - steza mase
6 - elektrini luk
7 - predmet
8 - zavar

Radni prostor

Osobna zatitna sredstva

Princip elektrolunog zavarivanja

1 - elektroda
2 - jezgra
3 - obloga
4 - zavar
5 - troska
6 - plinovi
7 - predmet

A - kratki spoj
B - elektrini luk
C - rastaljeni predmet

1 - elektroda
2 - predmet
3 - atomi plina
4 - elektroni
5 - ioni plina

GF - 50

Spajanje elektrolunim zavarivanjem - postupak rada

Priprema predmeta
1

1 - I zavar
2 - V zavar
3 - preklopni zavar
4 - kutni zavar

Izbor elektrode

a - gola elektroda
b - elektroda s jezgrom
c - obloene elektrode

Izvoenje elektrolunog zavarivanja

1

1 - stezna naprava
2 - predmet
3 - elektroda
5

7
1 - pozicioniranje predmeta
2 - stezanje elektrode
3 - uspostavljanje elektrinog luka
4 - poloaj elektrode
5 - pravocrtno voenje elektrode
6 - promjenjivo voenje elektrode
7 - kontrola zavara

Kod elektrolunog zavarivanja glavni izvor opasnosti je udar elektrine struje, kako na
primarnoj ili mrenoj strani gdje se ureaj prikljuuje na elektrinu mreu, tako i na strani gdje se
izvodi zavarivanje.
Pri elektrolunom zavarivanju postoje opasnosti i od opekotina prilikom prskanja rastaljenog
metala ili dodira sa ugrijanim predmetom, kao i zraenja ultraljubiastih i ultracrvenih zraka, od
plinova i para.

GF - 51

Elektroluno zavarivanje u zatitnom plinu i pod zatitnim prahom

Elektroluno zavarivanje u zatitnom plinu - MIG i MAG

1 - Plinska boca
2 - Redukcijski ventil
3 - Regulacija brzine ice
4 - Podeavanje jakosti
5 - Namotaj ice
6 - Pogon zice
7 - Savitljivo crijevo
8 - Pitolj - dra elektrode
9 - Mlaznica
10 - Pol kleme
11 - Mreni prikljuak
12 - Predmet

1 - ica - elektroda
2 - zatitni plin
3 - vodilica
4 - hlaenje
Argon za MIG postupak
Ugljini dioksig za MAG
postupak

Elektroluno zavarivanje sa netaljivom elektrodom - WIG

1 - inertni plin
2 - Wolframova netaljiva elektroda
3 - metalna ica za dodavanje
4 - plin

Elektroluno zavarivanje pod zatitnim prahom - EPP

1 - ica za dodavanje
2 - predmet
3 - elektrini luk
4 - taljevina
5 - zavar
6 - troska
7 - zatitni prah
8 - pokreta ice

GF - 52

Termiko odvajanje

Plinsko rezanje

1 - dovod smjese
2 - matica
3 - ventil za kisik
4 - ventil za acetilen
5 - cijev za protok kisika
6 - cijev za protok gorive smjese
7 - injektor
8 - sapnica

1 - predmet
2 - zona zagrijavanja
3 - sapnica za kisik
4 - kisik
5 - sapnica za smjesu acetilen - kisik
6 - smjesa acetilen - kisik

CNC stroj za plinsko rezanje

1 - upravljaka ploa
2 - plamenik
3 - lim
4 - odrezani dio

Rezanje plazmom

1 - predmet
2 - elektroda
3 - sapnica
4 - hlaenje
5 - plazma plin

Rezanje laserom

1 - rezna sapnica
2 - lea
3 - kisik za rezanje
4 - zrake kisika
5 - fokus - laserske zrake
6 - rezni brid
7 - predmet

GF - 53

Zavarivanje pritiskom

Kovako zavarivanje
1 - predmet
2 - eki
3 - zavareni spoj
4 - nakovanj

Elektrootporno zavarivanje

Tokasto zavarivanje
1 - mjesto zavara
2 - elektrode

Tupo zavarivanje

1 - predmet
2 - elektrode

Bradaviasto zavarivanje
1 - predmet
2 - elektrode

Linijsko zavarivanje
1 - predmet
2 - elektrode

GF - 54

Postupak lijevanja u pijeane kalupe

Konstrukcija odljevka

Izrada modela

Pripremljeni kalupnici za ulijevanje

1 - gornji kalupnik
2 - donji kalupnik
3 - model
4 - jezgra
5 - uljevak
6 - uljevna aa
7 - razvodnik
8 - sprovodnici
9 - oduci

Kalupovanje

Odljevak nakon vaenja iz kalupnika

1 - odljevak
2 - uljevak
3 - uljevna aa
4 - razvodnik
5 - sprovodnici
6 - oduci

Runi alati za kalupovanje

1 - runi nabija
2 - pneumatski nabija
3 - lice
4 - lopatice
5 - eline kuke
6 - glaalice
7 - igle

GF - 55

Postupci lijevanja u metalne kalupe

Tlano lijevanje
1 - tlani klip
2 - lonac za ulijevanje
3 - nepomini kalup
4 - pomini kalup
5 - izvlakai
6 - ovreni odljevak
7 - povrat klipa

Centrifugalno lijevanje
Vertikalno centrifugalno
lijevanje

Horizontalno centrifugalno
lijevanje
1 - lonac za ulijevanje
2 - leaji
3 - kokila
4 - voda
5 - izvlakai
6 - odljevak (cijev)

GF - 56

Osnove teorije rezanja

Geometrijski oblik otrice reznog alata

1 - prednja povrina
2 - lena povrina

- leni kut
- kut klina
- prednji kut

Nastanak strugotine

a - dubina rezanja
h - irina strugotine
- kut smicanja
1 - zona plastinih deformacija
2 - pojava pukotine ispred vrha noa
3 - smicanje nastalog sloja strugotine

Vrste strugotine
A - Kidana strugotina
B - Rezana strugotina
C - Tekua strugotina

GF - 57

Osnovna gibanja alata i predmeta obrade

Osnovna gibanja alata i predmeta obrade

1 - glavno gibanje
2 - pomono gibanje
3 - dostavno gibanje

Buenje

Glodanje

Bruenje

v - brzina rezanja
vs - brzina posmaka

Tokarenje

Blanjanje

GF - 58

Brzina rezanja, povrina poprenog presjeka strugotine i sile rezanja

Brzina rezanja

Nomogram za odreivanje brzine rezanja

v - brzina rezanja (m/min)

d - promjer (mm)
n - broj okreta (1/min)

Povrina poprenog presjeka strugotine

A - povrina poprenog presjeka
strugotine (mm2)
a - dubina rezanja (mm)
s - posmak (mm/okr)
A = a s (mm2)

Sile rezanja
v - brzina rezanja (m/min)
vs - brzina posmaka (mm/min)
Fz - glavna sila rezanja
Fx - sila posmaka
Fy - natrana sila
Fz = A ks (N)
ks - specifina sila rezanja

GF - 59

Alati za buenje, razvrtavanje i uputanje

Svrdla

d - promjer svrdla
1 - radni dio
2 - drka
3 - rezni dio
4 - dio za voenje
5 - dio za izbijanje
6 - vrat

1,2 - glavne otrice

3 - poprena otrica
4,5 - vodilice
6,7 - zavojni utori
8,9 - lene povrine
10 - prednja povrina

Razvrta

- leni kut
- kut vrha svrdla
- kut spirale
- kut poprene otrice

- kut vrha svrdla

1 - radni dio
2 - vrat
3 - drka
4 - zaobljeni dio
5 - rezni dio
6 - kalibrirajui dio

Uputai
eoni uputai

Uputa s voenjem

Konusni uputai

GF - 60

Builice

Stolna builica

Stupna builica

1 - Postolje (radni stol)

2 - Stup
3 - Ruica za blokiranje
4 - Elektromotor
5 - Remeni prijenos za glavno gibanje
6 - Kuite sa mehanizmom za posmak
7 - Ruica
8 - Radno vreteno
9 - Stezna glava
10 - Granini vijak

Strojni kripac

Prizma

1 - Postolje
2 - Radni stol
3 - Stup
4 - Kuite
5 - Radno vreteno
6 - Elektromotor

GF - 61

Alati za tokarenje - tokarski noevi

Geometrija tokarskog noa

1 - glava noa
2 - tijelo noa
3 - prednja povrina
4 - lena povrina
5 - pomona lena povrina
6 - glavna otrica
7 - pomona otrica

Osnovni kutovi tokarskog noa

v - brzina rezanja
a - dubina rezanja
s - posmak
1 - prednja povrina alata
2 - lena povrina alata

- leni kut
- kut klina
- prednji kut
- eoni kut
- kut namjetanja
- kut nadvienja

Vrste tokarskih noeva

1 - ISO 1, DIN 4971

2 - ISO 2, DIN 4972
3 - DIN 4975
4 - ISO 4, DIN 4976

5 - ISO 5, DIN 4977

6 - ISO 3, DIN 4978
7 - ISO6, DIN 4980
8 - ISO7, DIN 4981

1 - ISO 9, DIN 4974

2 - ISO 8, DIN 4973

GF - 62

Univerzalna tokarilica i osnovni pribor

Univerzalna tokarilica

1 - Kuite s prijenosom
za glavno gibanje
2 - Kuite s prijenosom
za pomono gibanje
3 - Izmjenjivi zupanici
4 - Vuno vreteno
5 - Vodee (navojno) vreteno
6 - Uzduni suport
7 - Popreni suport
8 - Okretni suport
9 - Dra noa
10 - Konji
11 - Klizne staze
12 - Ukljuno-iskljuno vreteno
13 - Postolje

Obini nosa noa

Brzoizmjenjivi nosai noeva

Stezna glava

Planska ploa

GF - 63

Alati za glodanje

Geometrija otrice alata za glodanje

1 - neobraena povrina predmeta
2 - strugotina
3 - otrica glodala
4 - okomica na obraivanu povrinu
5 - glodalo
6 - prednja povrina zuba glodala
7 - lena povrina zuba glodala
8 - obraena povrina predmeta
9 - uska traka zuba glodala
- leni kut
- kut klina
- prednji kut

Vrste glodala prema operaciji koju izvode

1 - Valjkasto-eono
glodalo
2 - Valjkasto glodalo
3 - Ploasto glodalo

4 - Pilasto glodalo
5 - Glava za glodanje
6 - Profilno glodalo

7 - Profilno glodalo
8 - Kutno glodalo
9 - Glodalo za prizme

10 - Glodalo za utore
11 - Prstasto glodalo
12 - Prstasto glodalo
za T utore

GF - 64

Univerzalna glodalica i osnovni pribor

Univerzalna glodalica

1 - Postolje
2 - Kuite
3 - Prikljuak vertikalne glave
4 - Horizontalno vreteno
5 - Radni stol
6 - Vodilice radnog stola
7 - Nosa radnog stola
8 - Runo voenje radnog stola
9 - Prostor za strugotinu

Stezanje valjkastih glodala

1 - glodalo
2 - stezna matica
3 - trn sa prstenovima
4 - konzola
5 - podupira

Strojni kripac

Stezanje valjkasto eonih

glodala

Stezanje prstastih glodala

1 - glodalo
2 - ahura
3 - stezni spoj

Elementi za stezanje

GF - 65

Alati za bruenje - brusne ploe

Geometrija otrice alata za bruenje

1 - prostor za strugotinu
2 - upljine
3 - brusno zrno
4 - vezivno sredstvo
v - brzina rezanja

Standardne vrste brusnih ploa

Princip rada pri bruenju osnovnih reznih alata

- leni kut
- kut klina
- prednji kut

Profili brusnih ploa

GF - 66

Brusilice

Radionika brusilica
1 - Elektromotor
2 - Brusna ploa
3 - Prirububnica
4 - Matica
6 - Zatitni poklopac
7 - Zatitno staklo
8 - Oslonac
9 - Odvodna cijev

Brusilica za ravno bruenje

1 - Brusna ploa
2 - Nosa brusne ploe
3 - Kuite nosaa brusne ploe
4 - Postolje
5 - Radni stol

Brusilica za vanjsko okruglo bruenje

izmeu iljaka

1 - Brusna ploa
2 - Mehanizam za glavno gibanje
3 - Mehanizam za promjenu broja okreta predmeta
4 - iljci
5 - Nosa pominog iljka
6 - Vodilice
7 - Donji uzduni suport
8 - Postolje

GF - 67

Blanjanje

Geometrija noa za blanjanje

- leni kut
- kut klina
- prednji kut
- kut nadvienja
- kut namjetanja

Vrste noeva za blanjanje

1 - ravni no
2 - savijeni no
3 - boni no
4 - iljasti no
5 - iroki no
6 - no za dubljenje

Kratkohodna blanjalica s mehanikim pogonom

1 - No za blanjanje
2 - Glava noa
3 - Kliza
4 - Kuite (kulisni mehanizam)
5 - Vreteno za posmak
6 - Vreteno za podizanje stola
7 - Radni stol
8 - Podupira radnog stola
9 - Strojni kripac
10 - Predmet obrade

GF - 68

Provlaenje

Dijelovi i geometrija alata za provlaenje

1 - dra
2 - vrat
3 - konus
4 - vodilica
5 - rezni dio
6 - kalibrirajui dio
7 - izlazni dio
1 - prednja povrina
2 - lena povrina
l - korak zuba provlakaa
h - dubina zahvata zuba provlakaa
- leni kut
- kut klina
- prednji kut

Hidrauliki ureaj za vertikalno provlaenje sa dva cilindra

1 - Provlaka
2 - Kliza alata sa draem vrata
3 - Dra izlaznog dijela
4 - Predmet obrade
5 - Oslonac
6 - Stezna ploa
7 - Nosa klizaa alata
8 -Tekuina u cilindrima

GF - 69

Honanje i lepanje

Unutarnje honanje

a - Glavno gibanje
b - Pomono gibanje
1 - Alat - glava za honanje
2 - Brusni tapii
3 - Konusi
4 - Dra
5 - Opruga
6 - Predmet obrade

Vanjsko honanje - superfini

a - Glavno gibanje
b - Oscilirajue gibanje
c - Pomono gibanje
1 - Brusni tapii
2 - Predmet obrade
3 - Tragovi obrade

Strojno lepanje

1 - Alat - ploa za lepanje

2 - Predmet obrade
3 - Separator

1 - Glava - alat za lepanje

2 - Predmet obrade
3 - Trn
4 - Matice za pritezanje

GF - 70

Specijalni postupci obrade - elektroerozija

Princip elektroerozije elektrinom iskrom

Buenje
1 - Elektroda
2 - Predmet
3 - Oslonci

4 - Spremnik sa elektrolitom
5 - Iskra
6 - Izvor struje

Princip elektroimpulsivne obrade

1 - Elektroda
2 - Predmet
3 - Elektrolit

4 - Filter
5 - Crpka
6 - Izvor struje

Rezanje
1 - Elektroda
2 - Predmet
3 - Elektrolit

4 - Iskra
5 - Rez
6 - Izvor struje

Princip elektrokontaktne obrade

1 - Elektrolit
2 - Dijamantna brusna ploa
3 - Tijelo ploe
4 - Tokarski no

Princip anodno-mehanike obrade

1 - Elektrolit
2 - Predmet
3 - Anoda
4 - Katode

1 - Alat - elektroda (katoda)

2 - Predmet (anoda)
3 - Tok elektrolita

5 - Dijamantna zrnca
6 - Metalno vezivo
7 - Karbid
8 - Kobaltno vezivo