85

MEHANIKA TLA: Nosivost tla

8. NOSIVOST TLA
8.1 Nosivost temelja
Svaki temelj mora da zadovolji dva uslova:
a) sleganje mora biti u dozvoljenim granicama; sstv . s dozv . . Preterano sleganje temelja moe izazvati
pojavu prslina u najoptereenijim elementima konstrukcije tako da u krajnjem sluaju objekat ni
funkcionalno nee zadovoljiti.
b) faktor sigurnosti na prolom tla mora biti dovoljno visok; Fs = 2 3 , to znai da se tlo moe
opteretiti sa 1/3 do 1/2 graninog optereenja koje bi izazvalo prolom temeljnog tla.

Slika 8.1. Skica proloma temeljnog tla

gde je:
(1) aktivna Rankinova prizma
(2) zona radijalnog smicanja
(3) pasivna Rankinova prizma
Prolom tla nastaje kad optereenje temeljom dostigne onu veliinu pri kojoj dolazi do smiueg
loma tla ispod temelja. Razlikujemo tri osnovna oblika loma:
- opti smiui lom
- lokalni smiui lom, i
- probojni smiui lom
Opti smiui lom (Slika 8.2) karakterie jasno definisane
klizne povri. Tlo ispod temelja tone a pored se izdie. Ovakav
lom se naziva krto-plastian lom.

Slika 8.2. Opti smiui lom

Beleke:

86

MEHANIKA TLA: Nosivost tla

Kod lokalnog smiueg loma (Slika 8.3) tlo u neposrednoj

blizini temelja se takoe izdie ali se ne formiraju klizne povri
na pasivnom delu. Ovaj lom se nalazi negde izmeu opteg i
probojnog smiueg loma tla.
Slika 8.3. Lokalni smiui lom

I na kraju probojni smiui lom (Slika 8.4) kod kojeg ne dolazi

do izdizanja tla u okolini temelja i veoma teko se uoava.
Vertikalna sleganja temelja su veoma velika, temelj tone uz
vertikalno smicanje po ivicama temelja.
Slika 8.4. Probojni smiui lom

Granino optereenje koje izaziva lom tla naziva se granina nosivost tla i definie se kao:
qf =

Qf
A

gde je:
Qf
A

- sila na temlju koja izaziva lom tla

- povrina temelja

Temelji se moraju tako projektovati da stvarno optereenje bude manje od dozvoljenog optereenja koje
predstavlja graninu nosivost tla podeljenu sa odgovarajuim koeficijentom sigurnosti koji pokriva
eventualnu promenjivost optereenja i nosivosti.
qu q a =

8.1.1

qf
Fs

Nosivost temelja prema ,,Pravilniku,,

Svaki temelj ima svoje dozvoljeno optereenje koje je deo granine nosivosti temeljnog tla umanjeno za
odgovarajui koeficijent sigurnosti iji izbor zavisi od, veliine sleganja pod stvarnim optereenjem i
dovoljne sigurnosti na prolom tla ispod temelja.
Za odreivanje granine nosivosti a samim tim i dozvoljenog optereenja koriste se metodologija
granine ravnotee i razmatra se ravan problem, koji odgovara temeljima oblika trake.
Naim propisima globalni koeficijent sigurnosti Fs koji predstavlja odnos granine nosivosti i doputenog
optereenja zamenjen je parcijalnim faktorima sigurnosti sa kojim smanjujemo parametre smiue
otpornosti tla i c. Na taj nain imamo uvid o stepenu iskoritenja smiue otpornosti tla to nije sluaj
sa globalnim koeficijentom sigurnosti.

Beleke:

87

MEHANIKA TLA: Nosivost tla

Dozvoljeno optereenje pravougaonog temelja sraunava se

po obrascu:
qa =

= B N s i + ( c m + Df tan m )N c s c i d c + Df
A 2

gde je:
V ukupno vertikalno optereenje temelja
- korisna povrina temelja
A = B L

- dozvoljeni mobilisani parametri smiue otpornosti

tla
c
tan
, m = arctan(
)
F
Fc

cm =

- parcijalni faktori sigurnosti

F = 1.2 1.8 , (proseno 1.5)
Fc = 2 3 , (proseno 2.5)

- faktori nosivosti:
Nq = e tan m tan 2 ( 45 +

m
2

N = 1.8( Nq 1 ) tan m
Nc = ( Nq 1 ) / tan m

- faktori oblika:
s = 1 0.4

B
L

sc = 1 + 0.2

B
L

- faktor dubine:
d c = 1 + 0.35

Df
B

- faktori nagiba (inklinacije):

=

H
Ac m + Vtgm

gde su:
HiV

- horizontalna i vertikalna komponenta rezultante sile

- dimenzije temeljne spojnice:

B = B 2 eB
L = L 2 eL

U sluaju da je optereenje centrino dimenzije temeljne spojnice su:

B = B
L = L

Beleke:

MEHANIKA TLA: Nosivost tla

88

Zadatak 8.1: Na osnovu naznaenih karakteristika tla i zadate geometrije temelja, potrebno je sraunati
dozvoljeno optereenje tla tako da ima sigurnost protiv sloma od F=1.5 i Fc=2.5. Dozvoljeno
optereenje temeljnog tla odrediti prema vaeem ,,Pravilniku o tehnikim normativima za temeljenje
objekata,,. Faktori nosivosti (Nc, Nq, N) tla i zakoenosti (ic, i) optereenja dati su u prilogu zadatka

Beleke:

MEHANIKA TLA: Nosivost tla

Reenje zadatka 8.1:

Beleke:

89

90

MEHANIKA TLA: Nosivost tla

8.2 Nosivost ipova

Ako se na zadovoljacajui nain na tlo ne mogu preneti optereenja plitkim temeljima, primenjuje se
duboko fundiranje na ipovima, dijafragmama, bunarima ili kesonima, ili se primenjuju mere poboljanja
tla.
ip je relativno dug i relativno tanak element koji se najee ugrauje u vertikalnom pravcu sa
povrine terena. Materijal za izradu ipa moe biti drvo, armirani ili prednapregnuti beton ili elik. U
pogledu nosivosti ipovi se dela na:
- stojee
- lebdee, i
- kombinovane.
Stojei ipovi su oni ipovi koji optereenje sa konstrukcije na tlo prenose bazom, dok lebdei ipovi
optereenje prenose trenjem po omotau. Kombinovani ipovi su oni koji optereenje prenose i bazom i
trenjem po omotau.

Slika 8.5. Prenoenje vertikalnog optereenja

Granina nosivost ipa jednaka je zbiru nosivosti baze Qb,f i nosivosti stabla Qs,f , odnosno:
Qf= Qb,f + Qs,f
Granina nosivost baze ipa je:
Qb,f = Ab*qb,f
q b ,f = cN c* + q o N q*

gde je:
qb,f
Ab
c
Beleke:

granina nosivost tla u podruju baze ipa

povrina baze ipa
kohezija u nivou baze ipa

91

MEHANIKA TLA: Nosivost tla

qo
Nc*
Nq*

vertikalni napon u nivou baze ipa usled sopstvene teine tla

faktor nosivosti sa faktorima oblika i dubine
faktor nosivosti sa faktorima oblika i dubine

Slika 8.6. Faktori nosivosti prema Skempton-u

Slika 8.7. Faktori nosivosti prema Berezancev-u

Granina nosivost omotaa ipa je:

Qs,f = (L) s s,f
s ,f = c a + h tan
gde je:
L
s
s,f
ca

duina dela ipa

povrina omotaa stabla po jedinici duine ipa.
smiua vrstoa, granini napon smicanja na kontaktu omotaa i tla
athezija tj. kohezija izmeu tla i materijala ipa
ugao trenja izemeu tla i omotaa ipa

Granina vrednost smiue otpornosti na kontaktu povrine tla i povrine omotaa u vodom zasienim
glinama, uz pretpostavku da je trenje izraeno uglovima u=u=0, moe se izraziti kao:
s ,f = c a = c u
gde je:

Beleke:

koeficijent redukcije nedrenirane smiie vrstoe, Slika 8.8.

92

MEHANIKA TLA: Nosivost tla

Slika 8.8. Redukcija smiueg otpora du omotaa ipa

Dozvoljena nosivost ipa se definie kao:

Qa=Qf / Fs
gde je:
Fs

Beleke:

globalni faktor sigurnosti

MEHANIKA TLA: Nosivost tla

93

Zadatak 8.2: Na temelj fabrikog dimnjaka na slabo nosivom tlu, predvieno je duboko fundiranje na
elinim ipovima prenika D=1.0 m. Glava ipa je u nivou podzemne vode, na dubini od 1.0 m ispod
kote terena. Omota ipa prolazi kroz sloj vrlo meke muljevite gline a baza je u prekonsolidovanoj glini
(debljine 8 m) na dubini od 11.0 m. Profil tla je dat na skici. Potrebno je odrediti:
a) Granino optereenje ipa (Qf) za nedrenirane uslove koristei parametre vrstoe (0, cu).
Proceniti granini napon u bazi ipa na osnovu rezultata SPT-a (standardni penetracioni opit).
b) Nosivost ipa (Qa), za globalni faktor sigurnosti Fs=2.5.

Beleke:

MEHANIKA TLA: Nosivost tla

Beleke:

94