Estructura Econmica Mundial

Cristina Garca Bande

Tema 1: Panorama de la economa Mundial.

Capitalismo concurrencial (de libre

competencia)
2
Etapas

Transici
n

Tipo de empresas
Organizacin interna
Etapa dende
a posguerra
Distintas
actividades
ata agora
econmicas
Papel do Estado e polticas
pblicas
Outros rasgos

Tipo de empresas
Organizacin interna
Distintas actividades
econmicas
Papel do Estado e polticas
pblicas
Outros rasgos

1.
CAPITALISMO
CONCURRENCIAL:
O capitalismo pode definirse a producin e intercambio xeneralizado
de mercancas, co obxectivo de maximizar os beneficios.

1.1: Tipos de empresas:

Todo o sculo XIX e a primeira parte do trceo do sculo XX, as
caractersticas do capitalismo eran apreciables:
-

A maior parte das actividades econmicas eran realizadas en

empresas pequenas, xeradas cunha pequena inversin. Este
tipo de empreses tia un volume de investimento pequeno, e
poucos empregados e tecnoloxa.
O intensivo destas empresas ser o traballo e non as mquinas.

Estas caractersticas dan lugar a un mercado composto por un

nmero grande de pequenas empresas, onde cada empresa ter unha
escasa influencia sobre o volume de producin total do pas. Dse
polo tanto unha situacin e competencia perfecta: todas as empresas
compiten entre si, pero ningunha ten demasiada influencia sobre o
mercado global.
O economistas clsicos falaban da libre competencia como unha
confluencia de egosmos individuais, onde existe unha man invisible
que distribe e asigna os recursos dunha maneira harmoniosa e
eficiente.

1.2: Organizacin interna:

Estructura Econmica Mundial

Cristina Garca Bande

As actividades econmicas basanse no traballo humano e non nas

mquinas ( existe pouco investimento en tecnoloxas)
As diferentes fases do proceso produtivo son levadas a cabo dunha
maneira conxunta, sen que haxa unha divisin do traballo. Cada
empregado realiza un pouco de todo (non especializacin).
Asa as empresas caracterizbanse por : pouco investimento, poucos
traballadores e pouca tecnoloxa.
A organizacin e coordinacin dos empregados levada a cabo polo
propio propietario, quen ademais da propiedade xurdica posee a
capacidade efectiva da empresa. O propietario non so posee a
totalidade do capital e responde ilimitadamente ante as dbedas que
poidan xurdir, tamn un traballador directo na propia empresa.
Para que o propietario poida sacar beneficios da sa explotacin debe
facer que o traballo resulte o mis efectivo posible, o que
normalmente se traduca en salarios baixos e largas xornadas
laborais, ademais da explotacin infantil.

1.3: Actividades econmicas:

A economa desta poca apoibase fundamentalmente nos sectores
industriais tpicos como o textil, por exemplo.
A caractersticas do sector industrial desta poca son as seguintes:
-

Prodcense bens de consumo directo, polo que un tipo de

industria chamada lixeira, xa que non fabrica bens que poidan
ser utilizados noutros procesos produtivos.
A propiedade soe ser individual e de pouco investimento, anda
que suficiente para unha industria lixeira.
Pgase aos empregados a posteriori.

O sector terciario atpase pouco desenvolvido porque existe pouco

desenvolvemento nos sectores financeiro, educativo o na sanidade.
No sector primario, a agricultura a principal actividade, anda que
tamn comeza a coller protagonismo a minera, que abastece de
materias primas s industrias.
NOTA:
-

Sector primario: obtencin de produtos directos da natureza.

Sector secundario ou industria: utilzanse materiais que no seu
da estiveron na natureza, para transformalos en novos
produtos .
Sector terciario ou servizos: sector de actividade econmica que
non nos provee de nada material. Defnese por oposicin aos

Estructura Econmica Mundial

Cristina Garca Bande

dous anteriores. heteroxneo e variado e incle todo no que

nos anteriores non cabe: educacin, economa, informtica...

1.4: Relacin econmicas internacionais:

-

Establcense un nico tipo de fos, os fos comerciais, polo que

estamos ante unha rede bastante sinxela.
Eran comunicacins bilaterais: establecanse relacins entre
unha empresa privada dun pas e outra empresa privada doutro
pas (hoxe e da existen acordos multilaterais)
A relacin econmicas internacionais est baseadas en
intercambios desiguais entre pases ricos e pases pobres. Os
pases ricos utilizan as relacins como reserva e como
provedores de materias primas e alimentos de baixo custo,
incrementando as a desigualdade entre pases mis
desarroiados e pases subdesarroiados.
Funciona a non regulacin, dicir, non existan normas
preestablecidas de como tia que funcionar o mercado.
Basicamente as compaas dominantes eran a lei.
As relacins son de orixe privada (hoxe pblicas). Predominaba
a non intervencin do Estado.
Os economistas clsicos estaban convencidos de que a man
invisible do mercado funcionaba eficientemente nun mercado
de competencia perfecta. Como non haba ningunha empresa
dominante sobre as demais, as empresas s se desarroiaran
nun contexto de crecemento, polo que entendas que o Estado
non tia que intervir, porque o mercado se gobernaba s. Haba
as un libre xogo de oferta e de demanda.

Este tipo de economa foi durante este perodo un vehculo de

crecemento para os pases.

2. TRANSICIN:
Dende finais do sculo XIX ata os anos 30 do sculo XX, as
circunstancias comezan a cambiar. Prodcense unha serie de
acontecementos que obrigan a modificar o funcionamento das
economas mis representativas:
-

O home emprendedor que monta a pequena empresa agora

dispn dunha maior capacidade de investimento e volume de
producin, que fai posible pensar en acometer proxectos de
maior investimento.
A aparicin de sindicatos e a mellora da organizacin dos
traballadores da lugar a unha serie de cambios. A s xornadas de

Estructura Econmica Mundial

Cristina Garca Bande

trabalo redcense e dignifcanse aumntanse os salarios dos

traballadores.
As actividades productivas xa non se basean na forza bruta ,
senon que comeza a investirse en tecnoloxa, incorporndose
maquinaria aos procesos produtivos.

Deste xeito, con menos esforzo humano consguese unha volume

de producin e beneficios moito superior etapa anterior.
Como consecuencia destes cambios estruturais aumntanse as
posibilidades de vender non xa s nos mercados locais. Ademais a
revolucin dos transportes permite que os mercados se amplien e
se unifiquen, creando un mercado interno de unhas dimensin moi
superiores ata o que agora se coeca.
A aparicin do ferrocarril ou os barcos a vapor ofrecen seguridade
as industrias de que os mercados poden ser abastecidos
regularmente.

unha etapa na que os conflitos predominas: a aparicin de

sindicatos e organizacins de traballadores levan implcitas
consigo moito suor e moito traballo para lograr dignificar as
condicins dos traballadores. A ampliacin do mercado e o
aumento global de producin fai que o Estado comece a intervir
fortemente nos asuntos econmicos e regulando as, as
transaccins comerciais.
Aparece unha economa moito mis complexa.

3. ETAPA DENDE A POSGUERRA ATA A

ACTUALIDADE:
3.1: Tipos de empresas:
As empresas agora son de maior tamao que as da etapa anterior,
debido ao aumento de capital dispoible e os investimentos
realizados polas empresas.
-

O empresario individual substitudo polas asociacins de

capitais dispersos, que permiten acometer un proxecto de maior
envergadura.
Predominan as sociedades annimas (S.A.), cuxo capital est
dividido en partes iguais denominadas accin e no que os
propietarios responden unicamente co capital achegado hora
da sa constitucin.

Estructura Econmica Mundial

Cristina Garca Bande

Cada propietario ten uns dereitos e obrigas coa empresan

proporcionais ao capital achegado. Do mesmo xeito a hora de
repartir beneficios, o reparto ser proporcional a parte na que
participan no capital da empresa.
Os bancos son a nova figura predominante. Un banco pode
definirse como un axente econmico que recibe depsitos
dunha serie de depositantes e logo os administra para sacar
rendementos deles.
Na 1 etapa a banca tia un papel secundario por ofreca
crditos a pequenas empresas e polo tanto a pequena escala,
asumindo pouco risco.
Agora, como as empresas medraron, ofrecen crditos onde se
compromete mis dieiro, asumindo mis risco. Na banca pasa
a ser prioritario o control do dieiro prestado, levado a cabo
mediante un control exhaustivo de que se fai co dieiro e para
que se utiliza. Nesta segunda etapa, os bancos asumen parte
da propiedade da empresa como medio de control dos crditos,
fusionando as, o capital industrial co bancario.
Os bancos colcanse na cpula do sistema econmico e
industrial.

Como consecuencia do crecemento dalgunhas empresas, o mercado

ponse complicado para as pequenas empresas, que seguen a existir.
As grandes empresas alcanzan economas de escala, ao reducir os
custos de producin, e ofrecer prezos baixos ao pblico. Ademais a
sa posicin negociadora fronte as provedores moito maior que a
que pode ter un empresario individual ou unha pequena empresa.
Estas condicins nun mercado de libre competencia, fan que moitas
empresas pequenas sexan absorbidas polas grandes ou quebren,
aumentando a desigualdade entre elas, que cada vez mis
crecente.
Por outra parte, as grande empresas comezan a utilizar prcticas que
incrementa mis a desigualdade respecto da pequenas: reparticin do
mercado, acordos entre elas sobre os prezos, ou alteracin da
cantidade de oferta. Todo isto lvaas a un rxime de oligopolio, ou
incluso nalgn caso de monopolio (como hoxe en dia).

3.2: Organizacin interna:

-

A tecnoloxa ocupa un papel fundamental no proceso de

producin.
Prodcese un cambio radical na organizacin interna da
producin:

Estructura Econmica Mundial

Cristina Garca Bande

Na pequena empresa a producin basebase no traballo e non

haba case divisin do traballo.
Nas grandes empresas invertronse os papeis: a tecnoloxa est en
todos os procesos, o traballo manual dimine e existe maior
especializacin. A maneira de producir basase nun grado de
divisin do traballo e especializacin nas tarefas moi elevado.
-

Aparece a producin en cadea. O 1 que levou a cabo este tipo

de producin foi Henry Ford, que aplicou a cadea de montaxe
ao autombil Ford T. Este sistema de fabricacin denominouse
Fordismo, e basicamente cumpra os seguintes principios.

O home pasaba a ser secundario no proceso de producin, e s

revisaba que as mquinas funcionasen debidamente. Cada fase
estaba conectada con todas as demais fases, polo que o proceso
era ininterrompido. Existan sistemas de control de tempos e de
producin. Ademais, eran sistemas intensivos na utilizacin da
enerxa e que producas bens estndar e modernos sen
diferencias sensibles no produto.
-

A aplicacin deste mtodo supuxo ademais a substitucin das

materias primas naturais (que se volvan escasas) por materias
primas sintticas prefabricadas noutras industrias de novo
ndole .

As consecuencias da aplicacin do fordismo foron o aumento de

empleo, ata o punto de que se precisaban inmigrantes para cubrir
todos os postos de traballo. unha poca migratoria nos pases e de
introducin da muller ao mundo laboral (nos 60 ou 70).
-

Prodcense cambios no sistema de tomas de decisin,

organizacin e direccin da empresa.

Nas pequenas empresas a figura do propietario era ademais a

mesma que a do director.
Porn, nas grandes empresas o problema era que exista mis de
un propietario. As comeza a separarse a figura do empresario coa
figura do director.. imponse a separacin entre propiedade xurdica
e posicin efectiva e crase a tecnoestrutura. Existen un staff de
directivos que toman as decisins da a da e un staff de
propietarios que se renen en asamblea xeral para falar sobre a
marca xeral da empresa. Aparecen ademais coordinadores e
departamentos a raz da especializacin.
O fordismo o mtodo mis utilizado ata os asno 70. A partir deste
ano o modelo de producin mis representativo cambia: introdcese
o toyotismo, que se caracteriza por:

Estructura Econmica Mundial

Cristina Garca Bande

As empresas que utilizan este mtodo son empresas grandes,

con posicin e dominio e hexenoma nos mercados.
Apianse dunha maneira mis intensiva nos novos sistemas, na
tecnoloxa e nos medios de comunicacin.
Dse a posibilidade de externalizar a producin e deslocalizala.
A empresa analiza as sas fases produtivas e decide cales
externalizar co fin de diminur custos. Externalizarn aquelas
actividades nas que lle saia mis rentable contratar a terceiros
para realizalas. Por outro lado a empresa tamn comeza a
deslocalizarse, dicir, trasladar algunha das fases produtivas a
outros lugares do mundo, onde levalas a cabo sexa ms
econmico.. Por exemplo: unha fase que necesita moito traballo
manual deslocalizala a un pas onde a man de obra sexa mis
barata. (automobilismo americano lvaa a Mxico).
Prodcese as un cambio interno nas empresas: moito do que
antes estaba integrado na industria, agora externalzase, dando
lugar a empresas case virtuais, que unicamente aportan a
loxstica de comercializacin e distribucin.
As empresas teen unha velocidade de resposta aos cambios
de mercado moi elevada. En tempo real poden traballar contra
pedidos, producindo solo aquelo do que teen demanda
garantida e eliminando practicamente os stocks (Just in time).
Ademais a evolucin na tecnoloxa da distribucin,
abastecemento e comercializacin permite alcanzar un nivel de
flexibilidade moi alto en todos os procesos.
Xranse crculos de producin flexibles, onde se utiliza o empleo
a convenincia: As vellas estruturas fordistas que contrataban a
longo prazo e de maneira estable, xa non existen. Agora os
traballos adptanse producin e a demanda.
No fordismo tase automatizado s o proceso de producin,
pero no toyotismo vaise mis al e tamn s automatizan as
compras, deseo, ventas...

As pequenas seguen existindo, pero xa non son o prototipo do

sculo XIX.

3.3: Actividades econmicas mis importantes:

O grao de importancia das actividades econmicas cambia a partir
dos anos 50:
-

SECTOR PRIMARIO: van a destacar as actividades do sector agro

alimentario, que anda que perde peso (a producin aumenta
pero diminen os empregados), segue a ser necesario seguir
producindo alimentos, e o sector as actividades extractivas.
O sector agro alimentario xa non da tanto empleo, pero a
revolucin dos sistemas produtivos incrementa a producin de

Estructura Econmica Mundial

Cristina Garca Bande

alimentos, grazas ao uso de fertilizantes, abonos, utilizacin de

variedades transxnicas...
Mantense nas mesmas proporcins as actividades extractivas
como a minera e a extraccin de produtos que son fonte de
aprovisionamento enerxtico (carbn, petrleo e gas natural), o
que significa que en relacin co pasado este tipo de actividades
aumenta significativamente. Como a producin mundial sobe
moito, que o peso relativo do sector se mantea supn en
termos absolutos, que segue a mesma senda ascendente que
outros sectores.
SECTOR SECUNDARIO: a industria como tal perde peso tamn.
Mentres antes era o protagonista na economa agora perde
importancia e pasa a un segundo lugar. Supn a redor do 30%
do PIB nos pases desenvolvidos. Razn disto e que ao longo do
tempo sufriu diversos cambios: primeiro era basicamente unha
industria lixeira; co fordismo pasou a ser a protagonista a
industria pesada (predominio de industrias qumicas e
transformadoras); e agora sufrira unha crise a consecuencia do
sectores emerxentes da tecnoloxa. Pouco a pouco as industria
irn transformando a sa producin en materias que poidan
abastecer aos sectores tecnolxicos (por exemplo microsoft).
Emerxen ademais sectores relacionados coa biotecnoloxa, con
compoentes relacionados co terreo da bioqumica e
alternativas a plsticos e materiais convencionais.
Anda as seguen existindo industrias fordistas en cabeza como
a do autombil.
SECTOR TERCIARIO: o maior cambio produciuse no sector
servizos que pasou a ser o sector mis importante nos pases
desenvolvidos: estamos nunha economa onde a producin de
bens materiais menos importante que as actividades de
prestacin de servizos ou loxstica do traballo. Dentro do sector
servizos atopamos actividades como: o comercio (servizos de
distribucin de mercancas ou persoas), servizos financieiros,
educacin, sanidade... que en valor da producin, son
aproximadamente os 2/3 do PIB dos pases desenvolvidos, as
como os 2/3 de emprego.
A expansin deste sector dbese as seguintes causas:
o O financeiro dbese a que a partir dos anos 70 houbo
unha serie de pases que pasaron a ter moita liquidez, da
que antes non dispoan. Como occidente estaba en crise
necesitaba dieiro, estes aproveitaron para meter o
dieiro nos banco e obter as unha certa rentabilidade.
Tamn prestaban dieiro a pases pobre sen petrleo que
necesitaban financiar a sa enerxa, aumentando cada
vez mis os seus beneficios.
o Os servizos de transporte desenvolvronse porque trala
2 Guerra Mundial os pases internacionalzanse.

Estructura Econmica Mundial

Cristina Garca Bande

o Os servizos pblicos incremntanse porque os Estados,

sobre todo nos Occidentais, teen cada vez mis poder
para intervir nos asustos econmicos.

3.4: Relacins econmicas internacionais:

-

A partir da 2 Guerra Mundial as vellas relacins comerciais

multiplcanse, as exportacin entre os anos 50 e 70 medran a
un ritmo do 9% (cada ano un 9% mis que o ano anterior).
En un perodo de tempo duns 6 ou 7 anos o volume de
exportacin duplcase e en 25 anos duplcase o volume que xa
se duplicara en 7 anos. Ademais os pases xa non s se
dedican a vender produtos finais, se non que tamn se
especializan e venden compoentes de produtos finais.
As a rede econmica vlvese mis complexa e sofisticada, con
pases cada vez mis especializados en determinados produtos,
dando lugar a GLOBALIZACIN.
No tempo en que a economa est en recesin, onde os
mercados se contraen, mesmo nesas pocas as exportacin
mundiais non deixan de medrar. PO isto dicimos que os pases
medran cara afora, pois unha parte do que producen teen que
vendelo fra do seus territorio, o que se fai posible grazas as
importacins doutros pases. Frmase as unha gran
interdependencia entre os pases.
A partir dos anos 70 o que se comeza a mover no mundo, xa
non son s mercancas, se non tamn servizos, compravenda
de servizos a nivel internacional e de servizos financeiros.
Non existen barreiras e realzanse movementos especulativos
de dieiro en fraccins de segundo, que serven moitas veces
para obter unha certa rentabilidade.
A divisin interna do traballo agora mis complexa. Segue
habendo pases ricos e pases pobres, pero tamn atopamos
pases colocados en extractos intermedios e que se dedican
cada un deles a labores diferentes. Atopamos as na economa
mundial:
o Pases especializados en servizos de transporte,
financeiros (parasos fiscais), e turismo.
o Pases monoexportadores de petrleo.
o Pases que comezan a industrializarse, os chamados
pases Bricks (Brasil, China...).
o Pases desenvolvidos.
o Pases subdesenvolvidos.
Agora o reparto de papeis xa non tan sinxelo. Na poca naif
do capitalismo, as metrpoles do mundo eran Reino Unido e as
potencias Europeas (S XIX e primeiros XX). Trala 2 Guerra
Mundial, o mundo divdese en Bloque Oriental (antiga Unin

Estructura Econmica Mundial

Cristina Garca Bande

sovitica) e Bloque Occidental ( 1 potencia EEUU, que despraza

as potencias europeas) que da lugar a unha variedade de
cambios socio polticos. Prodcese un proceso de
descolonizacin, un proceso de independencia por parte de
frica e unha parte importante de Asia (Oriente Medio, China,
India, Paquistn...). Agora os pases PEP adquiren voz propia e a
soberana sobre os seu produto principal: o petrleo.
A continuacin producirase un proceso de crecemento da
hexemona de EEUU e de desmantelamento da gran potencia
da Unin Sovitica, que dar lugar a independencia efectiva de
pases que estaban baixo a tutela desta. Algns conservarn as
relacin coa comunidade de Estados independentes de Rusia e
outros pasarn a formar parte de Occidente.
Por ltimo, en paralelo a estes acontecementos, producirase o
crecementos doutros pases como China, quedando xa non tan
afirmada a Hexemona de EEUU, como pareca que estaba.

3.5: O Papel do Estado:

-

A concepcin de que a poltica e os Estados son cruciais para o

desenvolvemento das economas xorde a partir dunha serie de
acontecementos como foron:
- A 1 Guerra Mundial.
- 1 crisis xeneralizada que afectou a todo o mundo (a partir de
1929).
- Logo de durar todos os ano 30 deu lugar a unha situacin
convulsa que tivo que ver como desencadenante da 2 Guerra
Mundial e os Fascismos.

Estes acontecementos levan necesidade de que os pases

reflexionen e creen institucins internacionais , multilaterais onde se
poidan resolver os conflitos internacionais para evitar a 3 Guerra
Mundial. Vlvese necesario que os Estados establezan marcos de
colaboracin econmica e poltica, acordos internacionais, e formen
rganos internacionais que colaboren nas relacins econmicas,
formando un marco pblico. Este marco pblico unha organizacin
multilateral, de xeito que cando se establecen relacins entre dous
pases, estas deben cumprir as normas impostas por todo o conxunto.
-

A presenza do sector pblico fxose cada vez maior, non s por

estas complicacins, se non tamn porque o mito da man
invisible, de que haba que deixar libre o mercado, derrbase, xa
que a realidade demostrou que as foi como se chegou a crise do
29. Keynes fixo de forma global un diagnstico do que pasou:
houbo unha crise de demanda. A economa que estaba
funcionando era unha economa onde as empresas teen unha
gran cantidade de producin pero non producen a sa propia

Estructura Econmica Mundial

Cristina Garca Bande

demanda, porque o modelo do sistema produtivo utilizbano de

maneira intensiva en traballo que non xeraba as rendas
necesarias para seguir comprando.
A solucin de Keynes foi que haba que compensar os dficits de
demanda. Como? A travs do Estado. O Estado o encargado de
aumentar a demanda facendo gasto pblico, polticas de
expansin do crecemento da demanda efectiva e evitando
irregularidades na oferta - demanda.
No lmite o Estado debe pagar a homes por facer furados e a
outros por tapar os furados. O estado pode incorrer en dficit para
aumentar a demanda, xa que conta cun sistema fiscal ligado ao
ciclo econmico. Cando a producin vai ben os impostos soben e
aumenta a recadacin, e cando vai mal o Estado realiza gasto
pblico aumentando a demanda. Funciona como regulador.
Pero, anda que os ingresos fosen menores que os gastos, o efecto
na economa sera positivo porque actan os efectos
multiplicadores.
O Estado realiza un impulso da demanda ao contratar servizo, e os
efectos multiplicadores de demanda fan que isto non que se
quede a s. Ex: os homes que cobraron pola realizacin dun
servizo, van demandar novos produtos que satisfagan as sas
necesidades (1 impacto). Os que venden eses produtos ven como
se incrementa a sa demanda, que incrementa a sa vez a
demanda dos provedores. ECONMA INTERRELACIONADA.
O resultado que un incremento do gasto de 5 pode supoer un
incremento da demande de 9 ou 10. Ao final provcase un
aumento dos ingresos superior aos gastos.
-

(Fra de Keynes) Intervencin do Estado na economa, creando o

Estado de Benestar: nos pases occidentais o vello modelo xa non
da de si (non se da creado demanda porque non se paga o
suficiente). Logo da 2 Guerra Mundial o Estado mellora as
condicins de vida directamente, a travs dos sindicatos, que
conseguen asegurar unhas retribucins e condicins de traballo
mis decentes. Pero tamn realiza unha funcin indirecta: cobran
impostos en funcin da renta, para logo redistribulos dunha
maneira mis equitativa e poder ofrecer servizo como educacin,
sanidade... gratis ou case gratis a aqueles que estiveran en peores
condicins.