TIM HIEU THEM VE BACH T Al BUGI NHAN TAI KINH DOANH TIEU BIEU THO! CAN BAI 1, Bach Thai Budi trong béi canh lich sw kinh té Viet Nam Dan tée Viét Nam vén 1a mét dan te 06 truyén théng anh hang trong dau tranh chéng gidc.ngoai xdm, déng thdi cing 1a mét dan téc cé truyén thong van hién rét dang ty hao. Ngay tir thé ky XV Lé Lgi va Nguyén Trai tig da khang dinh ring: “Xét nude Dai Viét ta Thuc la mét nude vain hién, Tuy manh yéu c6 lic khdc nhau, Song hao hiét khong bao gid thiéu" (1). ‘Tuy vay, bat cf ai nhin nhan Iai lich sit Viet Nam mét cach toan dién va nghiém tic thi cing co thé nhan ra ngay mot dic diém la: dén téc ta khong cé truyén théng kink doanh, nhét lé trong ede link vue thuong mai va céng nghiép. Thi ra, tit rét sém nhimg c6ng déng dan cu sinh ty trén manh dat ngay nay goi JA Vist Nam da 6 nhiing hoat déng kinh té da dang va kha 80i néi, ngoai nghé néng tréng hia nuong va lia nude kém theo danh eé va chan nudi nhd, tha cong nghiép va thuong nghiép 44 timg déng mét vai trd rit quan trong. Truyén thuyét cha ngudi Viét cd vé Chit Déng Tu va Mai An Tiém, cing véi su phan “TS. Dai hoc Quoc gia Ha Ndi. PHAM HONG TUNG’ bé cha tréng déng Viét cé trén mét dia ban rong lén tit phia Nam Trung Quéc tdi tan cde quan dao Nam Duong I nhiing minh ching lich sit rd rang. Xuéi xuéng phia Nam, cng déng dan cu la cha nhan cita vuong quéc Pha Nam dudéng nhu ciing cé nhiéu méi lién hé thuong mai véi cde cong déng dan cu khae trong khu vue. Céc nha khéo cé hoc da tim thy ca nhiing déng tién La MA cé tai di chi Oc Eo 6 ving dat nay 1A tinh Déng Thap. O ving dat ngay nay 1a mién Trung Viét Nam xua kia d& ting hinh thanh vuong quée Champa (thé ky I dn thé ky XV) véi méi lién hé thuong mai kha khang khit vdi nhiéu cong déng dan cu trong khu vue Déng Nam A. Tuy nhién, trong qué trinh chiu anh hung nhiéu mat lién tuc trong nhiéu thé ky cla nén vin minh Trung Hoa, tu duy chinh trj, kink té va mé hinh té chic nha nuée va x4 héi kiéu Trung Hoa ngay cang chiém dia vi théng tri trong dai séng dan téc Viét Nam. Cac trung tam tha céng nghiép va thugng nghiép kha sdm udt nhu ‘Thang Long, Phé Hién, Héi An... chi xuat hién va tén tai trong mot khoang théi gian khong dai va véi tac déng kha han ché trong déi sing cOng déng dan téc, chi nhu nhiing dém Ita chgt bing lén trong “dém dai Trung cé” néng dan - néng thén - néng nghiép. Két cu kinh té nang tinh tu cap ty56. tic 1a két qua “hién thyc héa" nhiing tu tudng kinh té nay sinh ta truyén théng triét hoc Trung Hoa, duge du nhap va ap dung 6 Vigt Nam, nhét 1a duéi triéu Nguy&n: "Di nong, vi bin", “Trong néng te thong" va dén lugt né, né lai duge phan nh ré nét trong quan niém vé co cfu xa hoi "Tur dan": Si - Nong - Cong - Thuong. Diéu cén nhan manh 4 day 1a tang lép tha tha céng va thutong nhan bi xép sau Nho si va néng dan trong thang bac xa héi Viet Nam truyén théng. BOi canh kinh té - x4 hdi truyén thong Vigt Nam nhu vay khéng phai 1a méi truéng thuan Igi cho su hinh thanh va phat trign cha mét tang lép doanh nhan déng dao véi site manh kinh té va vi trf x hoi duge khang dinh. Va do vay, trong lich st Viét Nam thai tién Can dai khong xudt hign nhitng nh4n tai néi bat trong linh vic kinh doanh, hodc néu cé thi ho cimg khéng duge tén vinh, tim va mite anh hudng cia ho adi véi lich sit phat trién dan téc 1A khéng dang ké. Day cing chinh 1A m6t trong nhing nguyén nhan co ban khién cho d@n gitta thé ky XIX, khi mé hinh phat trién truyén théng dat tdi 46 cue thinh thi roi vao bé tdc, khong c6 16i ra, két qua 14 nuée ta bj rdi vio ach théng tri cata thye dan phugng Tay. Tuy nhién, cling ngay tir khodng gitta thé ky XIX 6 nuéc ta dA xudt hién nhétng nhan tai lén nhu Nguyén Truéng T6, Bai Vien, Dang Huy Tré... Ho di nhan ra khiém khuyét trong mé hinh phat trién truyén théng va dua ra nhitng dé nghi cai c&ch réng Ién, trong 46, vé kinh té, la du nh4p mé hinh kinh té tut ban chit nghia cha phwong TAy, tic 1A khuyéch truong thyc nghiép, mé dudng cho sy ra ddi cia ting 16p doanh nhan hién dai. Tuy nhién, tat ca cc xu huéng cai cach dé déu da that bai. Rghién citu Lich sit, sé 5.2006 Dau thé ky XX, trong béi cdnh cao trao y6u nuée mdi do cae nha Nho cp tién nhu Phan BOi Chau va Phan Chau Trinh lanh dao, di xudt hign mt cuge van dong duy {fn tu cudng manh mé. Nhiéu nha Nho yéu nude di hang hai ding ra lap cde hang buén, vita tim cAch gay quy cho phong trao yéu nude, vita givtong ngon cd, néu guong cho déng bao di theo con dudng thc nghiép dé tu cudng. Dé 1a cdc hang buén Quang Hop ich (Ha Noi), Hang dét chiéu Nam Phong (Thai Binh), Triéu Duong Thuong Quan (Vinh), Céng ty Lién Thanh (Phan Thiét), Nam Déng Huong (Sai Gon) va Minh tan cong nghé x (Cin Tho) do céc nha Nho c&p tién lanh dao, nhu Nghiém Xuan Quang, Ng Die Ké, Dang Nguyén Cén, Tran Chénh Chiéu v.v. Lép nha Nho yéu nuée dé thie ra chuta phai 1A nhiing nha kinh doanh thuc su. Ho méi chi 1a nhing ngudi tap kinh doanh, khéi nghiép vi dong cd yéu mude 1a chfnh, Déng co kiém loi, tuy e6 thyc, nhung chéc han khong phai 1a dong ca chinh. Lép tu san dan téc Viét Nam thue sy chi ra déi cing vdi va do két qua cua sy du nhap phuong thic san xuat tu ban cha nghia vao Viét Nam théng qua eéng cudc thye dan héa cia ngudi Phap. Lite du méi chi xuat bién nhiing nha thdu khodn, la lop ngudi trung gian gitta thyc dan Phap va cng déng ngudi ban xi, nhan thdu lam nhiing céng viée cu thé. Ho cing chua phai Ja nha tu ban thy thy, vi vén ho bé ra, néu c6, cing chi chiém mét phan nhé bé trong toan bé chi phi cho céng viée ho tidn hanh. Chi dén nhiing thap ky du cia thé ky XX nhiing nh’ tu ban ngudi Viet Nam mdi thyc sy xudt hién. O Nam Ky da xudt hién nhiéu nha tu ban ban xit cy phi, vita ndi tiéng trong linh vie kinh doanh, vita néi tigng vé hoat déng chinh tri, nhu Tran‘Tim hidu them vé Bach Thai Budi... BT Trinh Trach, Bai Quang Chiéu, Trdn Van Kha wy... Nhiéu ngudi trong sé ho vita 1A tu san, vita 1a dai dia chit. Riéng 6 Nam Ky da c6 625 dia cha sé hitu tit 50 dén 18.000 ha rudng dat. © Bae Ky ddu thé ky XX ngudi ta truyén tung nhau mét cdu noi "Nhét Si, nhi Phuong, tam Xuwong, tt Budi” dé n6i téi bin ngudi giau nhat hic dé la éng huyén Si (Lé Phat Dat), Téng dée Phuong (6 Hitu Phuong) ba hd Xuing (ngudi Hoa) va nha tu san Bach Thai Budi. Thye ra, cho téi truée Cach mang thang ‘Tam 1945 Bach Thai Budi efing chi 1a mét trong nhiing nha tu san thanh cong va giau c6 nhét ma théi. Bén canh éng cin cé nhiing nha tu sin Viét Nam khac kinh doanh cing kha thanh cong nhu Nguyén Hau Thu, Ngo Ta Ha, Trinh Van Binh... Tuy nhién Bach Thdi Budi duge biét tdi nhiéu nhdt, va cho tdi nay ciing 1d truing hop duge nghién citu nhiéu nhét, béi khong chi éng la ngui@i tay trang dung co dé, ma con bdi éng da biét van dung tinh than dan téc vao cude canh tranh khée liét trén thitong truimg. Duong nhién, nhiéu giai thoai da nay sinh xung quanh con ngudi va sit nghiép cia dng. Cang chinh vi 1é dé chung téi chon nghién citu trudng hop Bach Thai Buéi nhu mét nhén tai dién hinh trong dja hat kinh doanh thdi Can dai. 2. Than thé va sy nghiép kinh doanh cua Bach Thai Budi Bach Thai Budi sinh ndm Giap Tut (1874) tai lang An Phi, huyén Thanh Tri, tinh Ha Dong. Thud nhé, da gia dinh kha nghéo, dng vin duge di hoc chit. Theo mot sé tai liu thi éng da ting vio hoc 3 cd truing Dong cia giéo hgi Kité (2). Dang hoc dé dang, do nha nghéo, éng thdi hoc, xin vao lam ky luc cho mét hang buén cia ngudi Phap ngay pho Trang Tién, Ha Nam 1894 dng lai chuyén sang lam cho mot hang théu xay dung. Nam sau, dng dude Pha Théng stt cho di Phap lam thong ngén cho mét gian hang cia Bae Ky tai hdi cho Bordeaux. Sau khi vé nude, 6ng lai xin vao lam d@c céng tai céng trudng xay dung cdu Paul Doumer (c4u Long Bién ngay nay). Nhu véy la chi trong mét thai gian ngén, Bach Thdi Budi da lién tue thay doi nhiéu ché lam viée, qua dé éng da hoc tap duge nhiing kink nghiém, tri thie va hj néng déu tien ciia nghé kinh doanh. Ciing qua dé cho théy Bach Thai Budi la nguoi khong an phGn, dang xoay xd tim co hoi dé koi nghigp. Chinh trong lic lam vigée trén cong trudmg x4y dung cfu Paul Doumer, Bach ‘Thai Budi da nhin thay co h6i kinh doanh dau tién. Thay céng trudng cdn mét khéi lugng g6 1én, éng Lién cing véi mét ngudi Tay chung von, t6 chitc khai thc g6 ban cho Sé Héa xa Déng Dusng va cho mét sé hang va tu nhan khac. Véi gidy phép khai thac trong tay dng da di nhiéu noi tim va té chic khai thac gé. Suét ba nam vat va, nhung céng viée khong gap rai ro gi, Bach Thai Budi da kiém duge s6 von khoang vai van déng Déng Duong (piastre). Dé 1a thanh céng ban ddu, va sO von tich lug duge ciing da tuong déi lén. Sau dé Bach Thai Budi chuyén huéng kinh doanh. Ong diing ra thu gom, buén ngé dé xuat khdu. Khong may gap ding nim m&t mia ng6. Theo hgp déng da ky, da gia cao Bach Th4i Budi cing c6 theo dé vét vat von ligng. Nhung do khong cung c&p du lugng ngé theo hop déng, éng bi kin ra toa va phai béi thudng. Sau va dé bé nay, ho Bach trang tay. Day 1 bai hoe cay ding ddu tién cda 6éng trén thuong trudng.58 Nam 1906 Bach Thai Budi lai nhay vao thuong trudng vi viée dau thdu va thing thdu nha cdm dé 6 Nam Dinh. Ong cing déu thau luén ca viée thu thué chg 6 Nam Dinb, Thanh Héa, Vinh - Bén Thuy. Sau dé con mé nha hang an kiéu Tay 6 Thanh Hoa. Trong linh vuc dich vu éng kinh doanh kha thanh céng. Vén ling tich luy duge ngay cang nhiéu. Dac biét, kinh nghiém trong giao thiép, lam An cing tré nén phong phi hen. Nam 1909 Bach Thai Budi quyét inh dan thn vao mét linh vyc kinh doanh méi: giao théng dung thuj. Lic dé, do cae tuyén dung sét vA dudng bd chua xay dung xong, nang luc van tai cdn nhé va dat, vi vay, giao théng duing séng va dudng bién c6 co héi phat trién. Lie dau Bach Thai Budi thué ba tau thuy cla cong ty van tai Marty et d'Abbadie. Ong dat tén cho ba tau nay 1a Phi Long, Phi Phutong va Bai Tit Long. Gié thué méi tau 1A 200 piastres mét thang. Hai tau ché khéch chay tuyén Nam Dinh - Ha N@i, cbiée kia chay tuyén Nam Dinh - Bén Thay. Su nghiép kinh doanh giao théng thuy Ja nai Bach Thi Budi gip nbiéu thit thach 4c ligt nhat va cling 1A noi éng bée 16 16 tai nang va ban link cha minh. Laie dé nganh nay dang do thugng nhan Hoa kiéu va tu ban ngudi Phap nam wu thé. Bach Thai Budi vita nhay vao dia hat kiém Igi cha ho, lai vao dting hai tuyén cha chét nhat. Vi vay thuong nhan Hoa kiéu va tu ban Phap cau két vdi nhau, quyét tam bop chét doi tha khé chju nay tir ic cdn tritng nude. Mé dau la cuge chign canh tranh gia ca. Bach Thai Budi cau khach bang céch ha gid, nhung "éng ha gid mét thi ho ha gid Rghien ciru Lich sir, 36 5.2006 hai, 6ng ha gid hai théi ho ha gid ba” (3). Tuyén Ha Ni - Nam Dinh, truéc kia vé la 3 dén 4 hao mét ngudi, nay chi cdn 3 dén 5 xu mt ngudi mét lugt di. Tiép theo 1a cude canh tranh vé dich vu khach hang. Ca éng va cdc chi tau Hoa kiéu cing chay dua trong viée tan trang, lam dep bén cang, ghé ngéi, vé sinh trén tau... Ong mdi khach di tau udng nude ché mién phi thi Hoa kiéu vita mdi udng ché, vita mdi banh ngot. Duong déu véi déi thi truéng vén hon, Bach Thai Budi thyc sy ding truée nguy co phé san. Doanh thu ba con tau chi cdn chitng 15 dén 20 piastres mot thang, trong khi gia thué tau da 1a 200 piastres mot thang. Ding hic nay Bach Thai Budi da nghi ra mét "tuyét chiéu" dé thoat hiém va vuon lén: vdn dung tinh than yéu nude, khai théc tinh than tu ton dan téc dp dung vao kinh doanh. Ong thué ngudi di dién thuyét khap cée bén eang, dan 4p-phich khap noi, kéu goi "ngudi Nam ing ho nguvi Nam!"; "Nguvi Nam khéng ganh vang di dé song Ngol". Lai kéu goi cua éng déi thing vao long dan Viét giau long yéu nuée. Khach di tau cia 6ng ngay mgt déng hon. Ong lién cho dat 6 cc tau nhéing dng quyén tién, tuy tam khach tng hé. Két qua that bat nga: "Thiting khi bd ong thdy cdc gidy 5 dong, gidy 20 déng gap nat lai cia cae cé bac tét bung gitip da bé véo" (4). Doanh thu ca ho Bach tang lén van vut, chi mét théi gian sau, éng khong nhiing thoat khdi nguy co pha san mA con du tién mua ditt ba con tau dang thué. Trén da thang gi, nam 1912 Bach Thai Budi mé thém tuyén duéng Nam Dinh - Hai Phong. Trong lic tinh thin dan tée gitip cho viee kinh doanh ciia ong phat dat thi Chién tranh thé giéi tha Nhat cing nhiing tae dong tiéu cue eta né da khién‘Tim higu them vé Bach Théi Budi... cho cde hang van tai thuy cia Phap va Hoa kiéu pha san. Nam 1915 hang Marty et d'Abbadie tuyén bé pha san va phai ban lai déi tau vA xung sita chita cho Bach Thai Budi, Trong tay dng lic nay da 6 15 chiée tau tat ca, chay khdp cdc tuyén dudng séng ving Déng Bac. Nam 1916 Bach Thai Budi chinh thite tuyén bé thanh lap Giang hai ludn thuyén Bach Thai cong ty, goi tat 1a Bach Thdi Cong ty, Theo da dé, nam 1917 6ng mua thém duge 6 con tau nia clng mdt sd si-lan va mét xuéng sta chita cia hang Deschwendes, mét cong ty van tai séng bién cla Ph4p vita bj pha san. Sau dé ong quyét dinh ddi tru sd céng ty tY Nam Dinh ra Hai Phong. Cac tau mua dude éng déu dat cho ching nhiing cai tén mang dam tinh thdn dan tée nhu Lac Long, Trung Tréc, Trung Nhi, Hong Bang, Dinh Tién Hoang, Lé Loi... (5). Tdi ndm 1919 Bach Thai Cong ty da c6 chi nhanh 4 nhiéu thanh phé lén nhu Nam Dinh, Vinh - Bén Thay, Ha Noi, Mong Cai, Hén Gai, Viet Tri, Da Ning, Sai Gon... Trong nhiing nam 46 bao cht va gidi kinh doanh di ménh danh Bach Théi Budi la “Chita song Bée Ky". Nhu tap chi Nam Phong cho biét thi nam 1919 céng ty cia Bach Thai Buéi da cé 25 con tau véi tong nang luc van tai uéc tinh 1a 4,069,8 tan, téng trong tai khodng 2.000 tn, site may 1a. khoang 3000 ma Ive, téng sé hanh khach chuyén ché la 7.275 ngudi. Ngoai ra cong ty con sé hitu hang chue chiée sa-lan, efc bén bai va hai xudng sita chia thugc hang kha 1én. Téng sé nhan cong lam viée trong cong ty la 1.415 ngudi, ké cA ngudi Viet va nguai Php. Nhu vay, Bach Thdi céng ty 1A mot trong nhiing hang kinh doanh dong cong nhn nhét 4 Bae Ky (6). 59 Nhiing nm dau cia thap kj thit hai cda thé ky trude 1a thdi ky hoang kim trong sy nghiép kinh doanh cia Bach Thai Budi. Tir ché la hang tau thuy chi chay trén céc tuyén dudng sing Bac Ky, Bach Thai céng ty da bat ddu vuon ra cdc tuyén duéng bién, mé réng pham vi hoat déng ca vao Trung Ky va Nam Kj. Viée con tau Binh Chuan cia cong ty cap cang Sai Gdn ngay 29 thang 8 ndm 1920 va viée tau Albert Sarraut khdi hanh chuyén di sang Trung Quée va Nhat Ban vao ngay 1 thang 6 nam 1922 da danh dau nhimg bude phat trién Jin lao cha Bach Thdi Cong ty. Lic nay, Bach Thai Budi da tra tinh mgt ké hogch day tham vonj lady Sai Gon lam tru sd cho tau vén tdi gao va hang héa di Phi Luét Tan, tdi Phi Lugt Tan dé gao, réi lai xép cde thit tap héa cia Hoa Ky tai ban xit di ban tai Huong Cang va Thuong Hii... 6 Thuong Hai va Huong Cang xép cde thit hang hod hai noi dé vé Hai Phong, tit Hai Phong vé Nam Ky ... di qua toan céi vién dong ma khéng ché néo dén néi phdi cho tau chay khéng ca" (7). Trén thuc té trong cée ném 1922, 1923 éng da phan nao hign thue héa duge ké hoach kinh doanh nay. Tau ciia Bach Thdi Cong ty da cé mit tai ede bén edng & Thuong Hai, Thién Tan, Huong Cang, Phi Luat Tan, Java ... Lie nay Bach Thai Budi duge ton vinh Ja "Vua tau thus", Ong con 6 du dinh 1én hon nia lA mua thém mét sé tau lén ché hang sang Phap va chau Au. Ngoai ra, céc xudng sita chita tau thuy cia éng cing khéng ngitng duge mé réng va hién dai hod trang thiét bi. Tham chi, nam 1919 xudng tau cua Bach Thai céng ty do Nguyén Van Phe chi buy da thiét ké va déng thanh céng con tau Binh Chudn, dai téi 46 mét, rong 7,2 mét, cao 3,6 mét, trong tai 600 tan, déng ca hoi nuée 450 ma lye, van tée60 dat trung binh 8 hai i mét gid. Day 1a thanh cng ky nghé ldn rat dude ca nggi lic bay gid (8). Cung véi viée kinh doanh, Bach Thai Budi khong nging tang cudng quang ba cho hoat déng cia minh theo nguyén tée dua chéc vao tinh thdn dan téc. Ong soan ra nhiéu bai thd ném ca nggi tinh than dan téc, md nha in Dong Kink én quédn, lap ra 1 bao Khai héa (1921-1928) lam cong cu chuyén quang ba cho Bach Thai céng ty. Ngoai ra, khi H6i Khai tri tién dée thanh lap, 6ng cing tham gia ngay ti dau, nhim tang cudng giao luu vi gidi thugng luu ban xu. Trén tap chi Nam Phong cing c6 nhiéu bai ca nggi céng ty cla ong. C6 thé noi Bach Thai Budi la mét trong nhing nha kinh doanh Viét Nam dau tién biét khai thac triét dé thé manh cia théng tin quang cho va da biét thye hanh marketing mét cach sang tao. Bat dau ti nam 1926 su nghiép kinh doanh eta Bach Thai Budi gap khé khan, Nam d6 tau An Nam ctia Bach Thai cong ty ché 150 t&n xi mang bi chim, gay cho céng ty tn hai ude tinh téi 60 van piastres. Sau d6 cong ty lién tiép gap rdi ro. Vé khach quan, hic nay Iugng hanh khéch di tau thay cing giam dan do di lai bing duing sit va dudng bé tién Igi va ré hon. Trén trudng quéc té van tai bién chiu tac dong manh mé cia cuge khiing hoang kinh thé gidi 1929-1933 nén suy gidm manh. Ngay 5 thang 4 nam 1929 Bach Thai Cong ty chinh thie tuyén bé pha san. Sau khi da ban hét tau, xuéng dé vot vat tién vén, Bach Théi Budi od ging gugng day mét lan nia trong su nghiép kinh doanh bing cach chuyén huéng ddu tu sang nganh khai thac mé. Ong lap ra Cong ty Rhai thc than Bach Thdi Budi, tién hanh khai théc than 6 Bi Cho (Quang Yén). Rghien iru Lich sir, s6 5.2006 ‘Mé than ea dng hic dau hoat déng kha thuan Igi, 06 lic di thué tdi khodng 1.000 céng nhan. Song, van may khéng cén mim cudi vi Bach Thai Budi. Nhitng kinh nghiém gom gop dude trén thudng trudng, § chi va tai nang cda cA nhan ong dudng nbu da can kiét. Ngay 22 thing 7 nim 1932 Bach Thai Budi dét ngét qua déi tai tru sé cong ty 6 Hai Phong, lu lai danh tiéng mot thdi cha mét doanh nhén ting thanh céng ruc rd nhung cing dang roi vao thé bé tée. 3. Vai nhan dinh vé tai nang Bach Thai Budi Khong nghi ngd gi ring Back Thdi Budi la mét nhén tai noi bat trong linh vue kinh doanh & Viét Nam thoi Can dai. Bén canh nhiing Idi ca nggi tai nang xudt ching cha ong, ngay tit thdi dé cding da Iwu truyén nhiing théng tin "trai chiéu" vé nhan céch cia éng. Trong cuén héi ky "Nhd gi ghi néy" cha minh, nha van Nguyén Céng Hoan da nhiéu 1én néi dén tinh nét ha tién, trao trd, c6 phdn xdo tré, 14t long cia Bach Thai Budi (9). C6 thé dé cing 1a mot su thuc, m6t phdn trong nhan cach cita éng. Nhung néi bat nhat 6ng van 1a mét con ngudi cla ¥ chf, tai nang va thanh céng: tir mét chang trai nha nghéo, tri qua nhiéu bién cé khéc liét da trd thanh éng "Vua tau thuy", mét trong nhiing nguéi gidu nhat Bac Ky. Tai ndng kink doanh cia Boch Thdi Bubi tritde hét la két quad cia qua trinh ty dao tao, tu toi rén trong thice tién. Su that 1a ong khéng timg duge dao tgo tai bat cit trudng Iép nao. Diéu cdn néi ngay 4 day la lic dé tai Dai hoc Dong Duong ngudi Phap da lap ra Trudng Cao ding Thuong mai, nhung trong suét théi k Can dai khéng c6 doanh nhan Vi¢t Nam nao néi tiéng xudt than tix mdi truéng dé cd. Véi ¥ chf vuon lén‘Tim hiéu them vé Bach Thai Budi... 61 va véi 6c thong minh xuat chting, Bach Thai Buéi da tu gép nhat, dic két ti thuc tién nhiing tri thic va kinh nghiém cho minh. Va chinh v6n sng, su trai nghiém dé 1a co 86, 1a. ‘bé dé cho tai nang kinh doanh cia dng. Vi la két qué cia qué trink ty dao tao trong thuc té nén kha nang kinh doanh cia Bach Thai Budi mang tinh thuc tién rét cao. Diéu dé béc 16 rd 4 kha nang phat hién cd hdi lam n, d kha nang xi ly tinh hudng sc sdo va higu qua cao cia éng. Tuy nhién, vi la két quad cia tu dao tao, mang tinh kink nghiém chi: nghia, nén tai nang cia ong cing cé gidi han nhdt dinh. Diéu nay bée 1§ 15 khi éng chuyén huéng sang khai thac mé than. Von kinh nghiém cia éng khéng di tam dé dua ong ra khéi nhiing bé tac mang tinh phtic hgp cao do nhiing diéu kién khdch quan va cha quan mang lai. Diém néi bat trong nhan cach tai nding ctia Bach Thai Budi la ¥ chi lin, quyét tam cao, tham vong ln nhung rat hién thie. Chinh nhing yéu t& trén dA déng vai trd quyét dinh dé éng vuon én véi hai ban tay tréng ma tré thanh bac ctf pha, méi lan bi that bai lai ging vugt lén, khéng bao gid chiu lai buéc trong thugng trudng quyét liét. CHU THICH (). Vien Khoa hoc Xa hgi Viet Nam, Dai Viet si ky todn thy, T.I1, Nxb. Khoa hoc xa hoi, Ha Néi, 1998, tr. 282. (2. Tuy vay, chiing tdi khong chdc gia dinh éng €6 theo dao Thién chiia hay khéng. (3). Nam Phong, s 29, nam 1919. (4), (6). Nam Phong, s6 29, nam 1919, (8). Theo: Phan Si Phic, "Bach Thai Budi (1874 Bi quyét thanh c6ng, gitip 6ng thodt hiém trong lie khén cing va cAng ngay cang thanh céng chinh la éng da biét khoi déy va Igi dung tinh than dan téc cia nguii: Viet trong kink doanh. Day la diéu da 1am cho tén tuéi Bach Thai Budi di vao st séch géin 100 nam nay. Song, mét trong nhing nguyén nhan khién cho 6ng lic cud d3i lam vao thé bé téc khéng c6 dutng ra cfing chinh 1a 8 ché Bach Thai Budi chi loi dung chi: nghia yéu nude, tinh than dan téc dé tao ra thanh céng riéng cho minh, chit bdn than ong luén luén ding ngodi phong trao déu tranh gidi phéng dén téc. Ong tham gia Hi khai tri tién dite, déng thii luén tan thanh chu nghia Phap - Viét dé hué. Mac cho tit trude dé, nhat la tit sau nam 1925 trd di, phong trao yéu nude chéng thyc dan Phap dang lén cudn cudn. Thé ma "nha tu ban yéu nuéc" Bach Thai Budi khdng hé tham gia hay true tiép hoac gin tigp ding hd phong trao. Quén ching nhan dén khéng sém thi muén cfing nhan ra cai cach "yéu nuéc" cia ho Bach. Chinh vi vay ma khi lm vao bé tc, "bao béi" tinh thdn dan t6c khong edn gitip gi duge cho 6ng ta nita. Day cing 1a mét bai hoc réit bé ich cho gidi doanh nhan Viét Nam, nhat 1a trong béi canh toan cdu héa hién nay. -1932), nha kinh doanh néi tiéng dau thé ky 20°, in trong: Dinh Xuan Lam (chi bién), Nadng ngui di qua hai thékj. Nxb. Lao Dong, Ha N6i, 2001, tr. 51-62. (1). Khai hod nhét bdo, sO ra ngay 18.2.1921. (8). Theo Phan Si Phuc, sdd, tr. 67. ©). Nguyén Céng Hoan, Nhd gi ghi ndy, Nxb. ‘Van hee, 1990.