P AM U K K AL E N V E R S TE S M H E N D S L K F AK L TE S

PAMUKKALE UNIVERSITY ENGINEERING COLLEGE

MHENDSLK BLMLER DERGS

JOURNAL

OF

ENGINEERING

SCIENCES

YIL
CLT
SAYI
SAYFA

: 2003
:9
:2
: 179-184

GNE KULES MODEL LE ELEKTRK ENERJS RETM

N BR UYGULAMA
Reat SELBA, A. Kemal YAKUT, Arzu ENCAN
Sleyman Demirel niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi, Makine Eitimi Blm, Isparta

Geli Tarihi : 12.04.2002

ZET
Elektrik enerjisine olan ihtiya, nfusun gittike artmas ve daha hzl kalknma talebi yznden gittike
artmaktadr. Enerji ihtiyac genellikle fosil kkenli yaktlarn kullanlmasyla karlanmaktadr. Gnmzde
mevcut fosil yakt rezervlerindeki azalma ve bu yaktlarn oluturduu evre kirlilii gibi problemler, enerji
ihtiyacnn karlanmas iin alternatif kaynaklarn kullanlmasn zorunlu hale getirmitir. Uygulama alan
olarak bir hayli yksek potansiyele sahip olan gne enerjisi, elektrik enerjisi retiminde evre kirlilii
oluturmayan en bol ve en umut verici enerji kaynadr. Bu almada; gne enerjisinden elektrik elde etme
yntemleri incelenmi ve Gne Enerji Santrali iin en uygun metot seilmeye allmtr. Seilen metot,
literatrde, Gne Kulesi olarak bilinen bir elektrik retim metodudur. almada, bu metotla yaplan bir
uygulamann teknik ve maliyet analizleri yaplmtr.
Anahtar Kelimeler : Gne enerjisi, Elektrik santrali

AN APPLICATION FOR ELECTRICAL PRODUCTION WITH SOLAR TOWER

SYSTEM
ABSTRACT
The requirement of electric energy rises with increasing of the population and faster improvement demands.
Energy necessity generally is provided by using fossil based fuel sources. In order to supply energy
requirements, today, using alternative sources became necessary because of the problems such as decreasing of
available fossil fuel sources and environment pollution from this fuel. The solar energy which has a wide range
of application potential is the most hopeful and unlimited energy source without environment pollution in
electric energy production. In this paper, the electric production methods from solar energy are studied and the
most suitable method for solar energy plant is tried to find out. The selected method, known as Solar Tower in
literature is an electric production method. In this study, technical and cost analysis of an application using this
method are carried out.
Key Words : Solar energy, Electrical power plant

enerjisi ile su buhar veya scak gaz retmek ve

sonra buhar veya scak gaz konvansiyonel yoldan
buhar veya gaz trbinine sevk ederek trbine bal
bulunan jeneratrden elektrik retmektir. Burada,
daha yksek verime sahip olmalarndan dolay ikinci
yol olan ve endirekt metot da denilen Kule tipi

1. GR
Gne enerjisinden faydalanlarak yaplan elektrik
enerjisi retiminde iki yol vardr. Birincisi; dorudan
gne enerjisini fotovoltaik piller ile elektrik
enerjisine dntrmektir. kinci yol ise; gne

179

Gne Kulesi Modeli le Elektrik Enerjisi retimi in Bir Uygulama, R. Selba, A. K. Yakut, A. encan

Merkezi Gne
incelenecektir.

Enerjisi

Elektrik

Santrali

santralin fotoraflar
grlmektedir.

ekil

1,

ve

3de

zellikle u gnlerde lkemizin iinde bulunduu

enerji krizinden kurtulmas iin, nkleer enerji
santrallerine alternatif olarak gne enerji santralleri
kurulmas dnlmektedir (Anon., 1982). Bu
almada, kule tipi gne enerjisi elektrik santrali
incelenmi, bu sistemin termodinamik ve ekonomik
analizleri yaplmtr. Gne enerjili elektrik
santrallerinin daha yaygn olarak kurulmasyla,
evreye zarar vermeksizin yaanan enerji skntsn
giderme imkan salanacaktr.
Bu amala, gne enerjisinden elektrik enerjisi
ihtiyacn karlamak zere gne elektrik santrali
uygulamas yaplarak, gerekli teknik ve maliyet
hesaplamalar yaplmtr.

ekil 1. Heliostat alan ve alc kulesi zerinden

grn (sistem almazken)

2. KULE TP MERKEZ GNE

ENERJS ELEKTRK SANTRAL
Gne enerjisi; kule tipi, parabolik, silindirik, fresnel
mercekli gibi sistemler kullanlarak ok deiik
ekillerde younlatrlabilir. Bunlardan kule tipi
younlatrclarda ok byk elektrik gleri
salanabilir (Evcimen,1984). Byk bir tarla iine
yerletirilmi gnee gre ayarlanabilen ok saydaki
yanstc (heliostat), kule zerine yerletirilmi
alcya (buharlatrcya) gne nlarn gnderir.
Bylece, gne nlarnn 300 ila 2000 defa
younlatrlmas mmkndr. Bylece, alcda elde
edilen kzgn buhar trbinde elektrik enerjisine
dntrlr. Bu sistemin dier younlatrc
sistemlere gre; her bir yanstcnn bamsz hareket
imkanna sahip olmas ve byk boyutlardaki
toplayclara gre daha az rzgar ykne maruz
kalmas gibi stnlkleri vardr. EURELIOS ad
verilen bu tr bir gne santrali, ilk defa, 1981de
Sicilya Adranoda Ortak Pazar lkeleri tarafndan
gerekletirilmitir. Sistemde gnei izleyen ve
toplam yzeyi 6216 m2 olan heliostat kullanlarak 55
m yksekliindeki kulenin tepesinde bulunan
kazanda 64 atmosfer basnta 512 C scaklkta
kzgn buhar elde edilmitir. Santral 1 MW elektrik
ve 4.8 MW termik gcnde olup verimi %21
civarndadr (Meinel and Meinel, 1977). Daha sonra
1982 ylnda Kaliforniyada 10 MWlk bir santral
daha kurulmutur. Bu santral 1818 yanstcdan
olumu olup her bir yanstc grubun toplam alan
39.13 m2 dir. Bu alc 13.7 m yksekliinde, 7 m
apnda ve topraktan 90 m yksekliktedir. Alcda
maksimum absorblama yzeyi scakl 620 C olup
516 Cde 50900 kg/h buhar retilmitir. Bu

Mhendislik Bilimleri Dergisi 2003 9 (2) 179-184

ekil 2. Heliostat

ekil 3. Alcnn yukardan grn

180

Journal of Engineering Sciences 2003 9 (2) 179-184

Gne Kulesi Modeli le Elektrik Enerjisi retimi in Bir Uygulama, R. Selba, A. K. Yakut, A. encan

dolar/m2 arasndadr. Buradan grlecei zere, ayn

gteki bir gne enerjisi elektrik santrali iin ayna
tarlasnda sabit aynal sistemin kullanlmas halinde,
hareketli sisteme gre % 40a yakn bir tasarruf
salanacaktr. Zira, ayna tarlasnn maliyeti toplam
santral maliyetinin % 50-85ini oluturmaktadr
(Sobin et al.,1976).

Trkiyede ise bu konuda ilk ciddi aratrma, 1982

ylnda Ege niversitesi Gne Enerjisi Enstits
bnyesinde yaplmtr. Tasarlanan santral iin 20 m
yksekliinde kule ina edilmi olup, 300 kWlk
g salanmas amalanmtr. Bu santral iin 5000
m2 alan zerine 1875 m2 yanstc yzey kullanlmas
gerektii hesaplanmtr. Santral maliyeti ise 150000
$ olarak belirlenmitir (Eltez, 1984). Ancak bu proje
hayata geirilememitir.

3. GNE KULES METODUYLA

ELEKTRK RETM N BR
UYGULAMA

Kule tipi merkezi gne enerjisi elektrik

santrallerinde
genellikle
hareketli
aynalar
kullanlarak yksek scaklk ve verim deerleri elde
edilebilmektedir. Ancak, bu sistemlerde aynalar,
hareket dzenei ve bunlar iin gerekli olan tayc
yap elemanlar, maliyeti nemli lde arttrmakta
ve dier konvansiyonel santrallere oranla ekonomik
olmamaktadr. Bu sebeple, tasarlanan sistemde
maliyeti drmek iin, sabit aynal konsantrasyon
sistemi dnlmtr.

3. 1. Teknik zellikler:
Bu uygulamada, alma akkan olarak su/buhar
kullanlmas ve sistem veriminin arttrlmas iin, ara
kzdrmal Rankine evrimi ile alan bir g tesisi
dnlmtr. Bu gne enerjisi elektrik santralinin
prensip emas ekil 4de gsterilmektedir.

Hareketli ayna maliyeti 40-75 dolar/m2 arasnda

deimektedir. Sabit ayna maliyeti ise 10-20

Termostat
Is Deposu

Yedek
Kzdrc

ALICI

Jeneratr

Dzenleyici

A.B.T.

Y.B.T.

Depolama

AC-DC
Dntrc

Dzenleyici

Pompa
Kondanser

ekil 4. Gne enerjisi elektrik santrali prensip emas

3. 2. Alc Sistemi

yksekliktedir. 7 m apndaki kule zerine

yerletirilen alc, 7 m yksekliinde ve 3.5 m
apnda tasarlanmtr.
Alc iinde aktif s transfer yzeyini tekil eden
boru demetinin iinden, evrim akkan su/buhar
gemektedir. Oluturulan nc bir evrim

Alc, boluk tipi olup su/buhar soutmaldr. Ayrca,

termal depolama yapmak zere ergimi Na-K
tuzlarnn dolat nc bir kapal devre
oluturulmutur. Sistem; 6 metresi toprak altnda,
60 metresi toprak stnde olmak zere 66 m

Mhendislik Bilimleri Dergisi 2003 9 (2) 179-184

181

Journal of Engineering Sciences 2003 9 (2) 179-184

Gne Kulesi Modeli le Elektrik Enerjisi retimi in Bir Uygulama, R. Selba, A. K. Yakut, A. encan

sayesinde, alcda kaybolacak enerjinin bir ksm

daha faydal hale getirilir.

Tablo 1. Sistemin Genel Karakteristikleri

Rejeneratif Su/Buhar Ara Kzdrmal Rankin evrimi ki
Kademeli Kondenser Trbin

Sv haldeki Na-K tuzlar, ayn zamanda ok iyi bir

s depolama zelliine sahiptir. Alcya gelen
besleme suyu, iinden scak erimi tuz geen bir s
deitiricisinden geirilerek, n stma ilemi
yaplabilir. Ayna tarlasnn alma prensibi, ekil 5
ve 6dan grlecei zere, aynalar aracl ile
yksekte bulunan kule zerindeki bir alcya enerji
konsantre edilmesi ve alcda elde edilen buhar
trbin-alternatrlerle elektrik enerjisi retilmesi
eklinde olmaktadr (Eltez, 1984; Barslow and
Nevezhin, 1970).

Birinci kademe (yksek basn) buhar giri scakl

Birinci kademe (yksek basn) buhar giri basnc
kinci kademe (alak basn) buhar giri scakl
kinci kademe (alak basn) buhar giri basnc
Ekzost buhar scakl
Ekzost buhar basnc
Ortalama g
Trbin devir says

440 C
60 bar
440 C
5 bar
46 C
0.1 bar
2000 kW
4500 d/d

Sistemde kullanlan evrimin T-s ve h-s

diyagramlar ekil 7de gsterilmitir. evrime
gre; alcdan kan 440 C ve 60 bar basntaki
kzgn buhar (3), yksek basn trbininde sabit
entropide geniler (4). Buharn i enerjisi adyabatik
genileme sonunda mekanik ie dnr. Basn
deeri, 5 bara der. Yksek basn trbininden
X=0.974 kuruluk derecesinde kan slak buhar
tekrar alcya gnderilerek, burada 440 Cye kadar
stlr (5). Alcda bu artlara (P=5 bar, T=440 C)
getirilen buhar alak basn trbininde 0.1 bara
kadar adyabatik olarak geniler (6). Bu genileme
sonucunda, buharn i enerjisi yine mekanik ie
dnr. Alak basn trbininden X=0.968 kuruluk
derecesinde kan rk buhar kondensere girer (1).
Kondenserde buharn youmas, soutma suyu
tayan borularn buhardan s almas ile olur.
Burada s transferi olayna en byk etken, s
transfer katsaysnn yksek olmas ve buna bal
olarak da borularn temizliidir. Bylece,
kondensere X=0.968 kuruluk derecesinde giren
rk buhar, 46 Cde su olarak kar. Santrifuj
pompaya gelen su alcya 60 barda baslr (2).
Alcda 440 Cye kadar snarak buhar fazna geen
su, trbine girerek evrimi tamamlam olur (3).

ekil 5. Ayna tarlasnn alma prensibi

5
3

2
4

4
6

1
6

ekil 7. Sistemin ematik olarak

diyagramlar

ekil 6. Ayna tarlasnn alma prensibi

T-s ve h-s

3. 3. G Dnm Sistemi
Gne enerji santrali analizinin yaplabilmesi iin
gerekli olan deerler, ekil 7de gsterilen T-S ve hs evrim diyagramlar ile Isparta li iin yaplan
gne radyasyonu hesaplamalar yardmyla
bulunmutur.
Hesaplamalarda
kullanlan
bantlardan bazlar aada verilmitir:

G dnm sistemi, rejeneratif su/buhar ara

kzdrmal Rankine evrimidir. Kondense trbin ile
akuplaj yaplm olan elektrik jeneratrnden alnan
elektrik enerjisi ana datm merkezinden getikten
ve gerekli dzeltmeler yapldktan sonra, bir trafo
vastas ile kampsn i kullanmna verilecektir.
Sistemin genel karakteristikleri Tablo 1'de
belirlenmitir.

Mhendislik Bilimleri Dergisi 2003 9 (2) 179-184

Trbinden elde edilen i WT;

182

Journal of Engineering Sciences 2003 9 (2) 179-184

Gne Kulesi Modeli le Elektrik Enerjisi retimi in Bir Uygulama, R. Selba, A. K. Yakut, A. encan

WT=WT1 + WT2

3. 4. G Kontrol

Yksek basn trbininden elde edilen i WT1;

Gne nmnn maksimum olduu le saatlerinde

retilen alternatif akm, bir redresrden geirilerek
aklerde depolanr. Depolanan bu enerji, gne
nmnn olmad saatlerde
bir invertrden
geirilerek kullanma verilir.

WT1=h3-h4
Alak basn trbininden elde edilen i WT2;
WT2=h5-h6

Yk talebinde devreye girecek ak grubu gc bir

bilgisayar kontrolnde belirlenecektir. Ykteki
deiimler bilgisayara verilerek, gerekli miktarda
ak grubunu devreye sokacaktr.

Kondenserden ekilen s QK;

QK=h6-h1
Pompa ii Wp ;

4. SONU

Wp=h2-h1= (P2-P1)
Tasarlanan gne enerjisi elektrik santrali projesi,
Nisan ay artlarna gre hazrlanmtr. Isparta'da
btn aylar iin yaplan difz ve direkt gne
radyasyonu ile heliostat yzey hesaplamalar
sonucunda 2000 kW elektrik gcn karlamak
zere tasarlanan santralin Nisan, Mays, Haziran,
Temmuz, Austos, Eyll aylarnda sadece gne
enerjisi ile elektrik ihtiyacn karlayaca
hesaplanmtr. Dier aylarda ise gne enerjisine
ilave olarak dier enerji trleri kullanlarak eksik
enerji giderilecektir. Ayrca bulutlu havalarda, sv
Na-K tuzlarna depolanm s vastasyla, buhar
trbin artlarna hazrlanacaktr.

Alcya olan s transferi QA;

QA=(h3-h2)
evrim verimi ;
=

WT Wp
QA

Isparta li iin Nisan ayna ait (heliostat ortalama

eim as 22o iin), difz ve direkt radyasyon
deerleri hesaplanmtr (Uyarel ve z, 1987; Kl
ve ztrk, 1983). Buna gre, bir gnde 1 m2
heliostat yzeyine, 10717.78 kJ direkt radyasyonun
geldii hesaplanmtr. Sabit heliostatl sistemlerde,
heliostat yzeyine gelen direkt radyasyonun %
78-88'i alcdaki s tayan akkana transfer edilir
(Duffie and Beckman, 1991). Bu sebeple; almada,
enerjinin % 83'nn alc tarafndan absorbe edildii
dnlmtr. Geri kalan enerjinin bir ksm
yansyarak, bir ksm heliostat yzeyini starak ve
byk bir ksm da alcdan evreye kaybolmaktadr
(Kreith, 1981).

Isparta iin yaplan gne radyasyonu hesaplamalar

sonucu 2000 kW ortalama gc iin 13000 m2 sabit
yanstc yzey kullanlmas planlandndan, Mays
2000 iin, santralin yaklak ilk yatrm maliyeti
400000 $ olarak hesaplanmtr. Yllk elektrik
tketimi 500000 kWh olan sistemin elektrik
ihtiyacn temin etmek iin byle bir gne enerjisi
elektrik santrali kurulmas durumunda kendisini
yaklak 15 ylda amorti edecei hesaplanmtr (lk
yatrm maliyeti/yllk elektrik enerjisi tketimi).
Gnmzde yaanan enerji skntsn gidermek iin
yeni enerji kaynaklarnn aranmas, uygun kaynan
seilmesi ve teknolojisinin hayata geirilmesi uzun
bir sre gerektirmektedir (Anon., 1982). Bu
yzden, elektrik enerjisi retiminde en avantajl
yenilenebilir enerji kaynaklarndan biri olan
gneten faydalanlarak gne elektrik santrali
kurulmas almalarna biran nce balanmas
gerekmektedir.

Yaplan hesaplamalardan sonra tasarlanan gne

enerjisi santralinin termodinamik hesaplarnn
sonular Tablo 2de verilmitir.
Tablo 2. Gne Enerjisi Santralinin Hesaplanan
Parametreleri
Santral Ortalama Gc (kW)
Trbinden elde edilmesi gereken i (kWh)
Sistemde dolaan akkan debisi (kg/s)
Kondenserden ekilmesi gereken s yk (kW)
Pompaya verilmesi gereken i (kW)
Alcnn ayna tarlasndan almas gereken s yk
(kW)
evrim verimi (%)
Sistem verimi (%)
Ayna tarlas verim (%)

Mhendislik Bilimleri Dergisi 2003 9 (2) 179-184

2000
4500
3.1363
7264.203
18.974
966425

5. KAYNAKLAR

46
21
83

Anonim, 1982. EE ve TAEK Proje Gruplar

Bildirileri.

183

Journal of Engineering Sciences 2003 9 (2) 179-184

Gne Kulesi Modeli le Elektrik Enerjisi retimi in Bir Uygulama, R. Selba, A. K. Yakut, A. encan

Datmclk, stanbul.

Barslow, V. I., Nevezhin, O. N. 1970. Temperature

Field of the Cylindirical Cavity Receiver Conthode
of a Solar Thermionic Converter, Geliotekhnike.

Kreith, F. 1981. Solar Energy Handbook, Boulder,

Co.

Duffie, J. A., Beckman, W. A. 1991. Solar

Engineering of Thermal Processes, NewYork: John
Wiley & Sons.

Meinel, A., Meinel, M. 1977. Applied Solar Energy.

Addison and Wesley.

Eltez, M. 1984. "Gne Enerjisi Konferans

Teblileri", s. 311-315, 16-18. Mays 1984, Ankara.

Sobin, A., Wagner, W., Easton, C. R. 1976. Cantral

Collektor Solar Energy Receivers, Solar Energy,
Vol. 18.

Evcimen, T. H. 1984. "Gne Enerjisi Konferans

Teblileri", 108, 16-18 Mays 1984, Ankara.

Uyarel, A. Y., z, E. S. 1987. Gne Enerjisi ve

Uygulamalar, Birsen Yaynevi, Ankara.

Kl, A., ztrk, A. 1983. Gne Enerjisi, Kipa

Mhendislik Bilimleri Dergisi 2003 9 (2) 179-184

184

Journal of Engineering Sciences 2003 9 (2) 179-184