DNYADA NKLEER ENERJ

Nazm BAYRAKTAR

ZET
40 yl akn bir sreden beri kullanlmakta olan nkleer enerji kazandrd ekonomik
ve teknolojik deerlerin yansra evreyi ve insan saln etkilemitir.
1996 yl sonu itibariyle, dnya enerji tketiminin %5'i, elektrik enerjisi tketiminin ise
%17'si nkleer enerjiden salanmaktadr. 1996 yl sonu itibariyle, dnyada iletilmekte olan
442 adet NGS'nin toplam kurulu gc 351 GWe, ina halinde olan 36 adet NGS'in toplam
kurulu gleri ise 28 GWe'dr. Dnyada nkleer enerji kullanm deneyimi gnmzde 8136
reaktr-yl amtr. Nkleer enerjinin kullanlmaya baland yllardan .gnmze kadar
yaklak 30000 TWh enerji retilmitir.
1994 yl sonu itibariyle yaklak 17 GWe gcnde 70 adet nkleer g santral kapatlmtr. 2015 ylna kadar yaplan tahmin almalarnda, nkleer g kapasitesinin 369 GWe
ila 516 GWe arasnda olaca, zellikle Asya-Pasifik lkelerinde nkleer enerjiye talep duyulaca Uluslararas Atom Enerjisi Ajans tarafndan bildirilmitir.
Nkleer enerji kullanm sonucu retilen enerji yaklak 12 milyar ton takmr veya 7
milyar ton petrol edeerinden fazladr. Ayn enerjiyi salamak iin fosil yakt kuUanlsayd,
dnya atmosferine atlan CO2 miktar u anki deerinden %8 daha fazla olacakt.
Nkleer enerji kullanm sonucu meydana gelen kazalarda dnya atmosferine radyoaktif
maddeler salnm insanlar hayatlarn kaybetmilerdir. Yine de, lmle sonulanacak kaza riskinin dier enerji retim kaynaklarndan daha dk olduu u ana kadar kazanlan deneyimden grlmektedir.
Bu bildiride, nkleer enerjinin Dnya'ya kazandrdklar ve kaybettirdikleri karlatrmal olarak tartlmtr. Ayrca, Trkiye'de 1970 yl petrol krizi sonras planlamalarda yer
ald gibi nkleer santrallar kurulmu olsayd, Trkiye'nin gnmzdeki enerji retim durumu da tartlmtr.

138

GR
18. yzylda bir milyar olan dnya nfusu 200 ylda en az 5 milyarlk nfus artyla 6
milyar kiiyi amtr. Bu kadar hzl artan nfusun barnmas, beslenmesi ve temel gereksinimlerinin giderilmesi iin doaya ihtiya duymaktadr. Oysa dnyaya ne yeni toprak ekliye biliriz, ne yeni bir gkyz bulabilir nede yeni denizler yaratabiliriz.
Sadece nkleer enerji iin geerli olmayan tm enerji kaynaklar ve kullanm iin geerli olan evre etkileimi enerjinin rasyonel ve optimum kullanm iin yeterli deildir. "Hangi enerji kayna?" sorusuna yant ararken o kaynan teknolojisi, evre ve insan salna etkisi ve ekonomiklii ayn zamanda sanayi politikalar ile de entegre olma zellii dikkate alnmaldr. Bu ok bilinmeyenli denklemin zm lkeden lkeye, zamandan zamana deiiklikler gstermektedir. Aslnda her lkenin enerji problemi ve zm kendine zgdr.
Enerji probleminin zm iin ihtiyacmz olan doru bilgi ve bu bilginin bilimsel bir
metodoloji ile kullanm bizi doru sonuca gtrecektir.
Dnya nfusu 6 milyar kii civarndadr. Birlemi Milletlerin tahminlerine gre 2025
ylnda dnya nfusu 9 milyar kiiye ulaacaktr. 3 milyar kiilik artn 2.8 milyar gelimekte olan lkelerde beklenmektedir, gelimekte olan lkelerde halihazrda dnya nfusunun %75
i yaamaktadr. OECD lkeleri dnya nfusunun % 16 sna sahipken dnya enerjisinin yaklak %60 n kullanmaktadrlar.
Global enerji kullanmnn zellikle nfusun ok fazla artt blgelerde artaca kesindir. Kii bana elektrik enerjisi kullanmna bakldnda Bengalde ve Tanzanya da yllk
100 kWh'den daha az isve'te 15,000 kWh, Meksika'da 1250 ve Trkiye'de yaklak 1000
kWh deerleri grlmektedir. Dnya nfusunun hzl art, ekonominin global olarak gelimesi, ehirlemenin artmas nedenleriyle Dnya Enerji Konseyi 2020 yl iin elektrik enerjisi kullanmnn %50 ila %75 arasnda art gstereceini tahmin etmektedir.
Gelimi, sanayilemi lkelerde ise nfusunu artmamas, enerji kullanmnn daha verimli hale gelmesi nedenleriyle nmzdeki yllarda belirgin bir enerji art beklenmemektedir.
u anda dnya elektrik enerjisi tketiminim %63' termal (kmr, petrol ve gaz) kaynaklardan, %19'u hidro kaynaklardan, %17'si nkleer kaynaklardan, % 0.5'i jeotermal kaynaklardan %0. Tinden daha azda gne, rzgar ve biyoktleden salanmaktadr. Bu kaynaklarn nmzdeki yllardaki geliimi yeni ve gelimi kaynak ve teknolojilerin gnlk kullanma sunulmas ile ve evresel etkiler de dikkate alnarak deiecektir [1].

139

NKLEER ENERJ KULLANIMI

1996 yl sonu itibariyle, dnya enerji tketiminin %5'i, elektrik enerjisi tketiminin ise
%17'si nkleer enerjiden salanmaktadr. 1996 yl sonu itibariyle, dnyada iletilmekte olan
442 adet NGS'nin toplam kurulu gc 351 GWe, ina halinde olan 36 adet NGS'in toplam
kurulu gleri ise 28 GWe'dr. Dnyada nkleer enerji kullanm deneyimi gnmzde 8136
reaktr-yl amtr. Nkleer enerjinin kullanlmaya baland yllardan gnmze kadar
yaklak 30000 TWh enerji retilmitir. Nkleer enerji kullanm sonucu retilen enerji yaklak 12 milyar ton takmr veya 7 milyar ton petrol edeerinden fazladr.

1996 ylnda dnyada nkleer enerjiden retilen enerji 2300 TWh'i amtr. Bu miktar
1958 ylnda dnyada tm kaynaklardan retilen 1912 TWh'lik enerjiden daha fazladr.
1996 ylnda nkleer enerjinin toplam enerji iindeki pay Litvanya'da %83.4, Fransa'da
%77.4, Belika'da %57.2, isve'te %52.4, Slovak Cumhuriyetinde %44.5, isvire'de %44.5,
Ukrayna'da %43.8, Bulgaristan'da %42.4, Macaristan'da %40.8 olmutur. [2].
Nisan 1997 tarihi itibariyle iletilmekte olan 437 adet nkleer santraln toplam gc 348
805 MWe, iletilmemek zere kapatlan santral says 7 ve gc 5 317 MWe ina halindeki
santral says 28, kurulu gc 20 328 MWe, ina halindeyken yaplmasndan vazgeilen sant-

rai says 25 ve kurulu gc 21 876 MWe'dr[3].

2015 ylna kadar yaplan tahmin almalarnda, nkleer g kapasitesinin 369 GWe ila
516 GWe arasnda olaca, zellikle Asya-Pasifik lkelerinde nkleer enerjiye talep duyulaca Uluslararas Atom Enerjisi Ajans tarafndan bildirilmitir. Gelimi lkelerde ise enerji
doygunluu, nfus artnn fazla olmamas, daha az youn enerji kullanan sanayilere gei nedenleriyle gelimekte olan lkelerde nkleer enerjiye olan talep, gelimekte olan lkelerin telebinden daha az olacaktr. OECD lkelerinde 1996 ylnda 297.5 GWe olan nkleer kurulu
gcn 2005 ylnda 319.4 GWe'a, 2010 ylnda ise 332 GWe'a ykselmesi tahmin edilmekte-

dir.
EVRESEL ETKLER
Nkleer santrallar dier santrallardan ayran en nemli zellik, nkleer santrallarda radyoaktif madde bulunmasdr. Fisyon enerjisinden elektrik enerjisi elde edilmesi srecinde, normal iletme ve kaza koullarnda, doal fon radyasyonunun altnda radyoaktivite salm szkonusudur. Ancak tasarma esas olan kazalarn dnda meydana gelme olasl ok dk
olan ciddi kazalarda insan ve evreye zararl dzeyde radyoaktivite salm olabilir. Bu ynyle de nkleer santrallar dier termik santrallardan farkllk gstermektedir. Termik santrallar-

140

Tablo 1: Dnyadaki Nkleer G Santrallar

NA HALNDEK
SANTRALLAR
LETMEDEK
SANTRALLAR

ABD
ALMANYA
ARJANTN
BELKA
BREZLYA
BULGARSTAN
ERMENSTAN
EK CUM.
N
FRANSA
FNLANDYA
G.AFRKA
HOLLANDA
HNDSTAN
NGLTERE
RAN
SPANYA
SVE
SVRE
JAPONYA
KANADA
KAZAKSTAN
KORE CUM.
LTVANYA
MACARSTAN
MEKSKA
PAKSTAN
ROMANYA
RUSYA
SLOVAK CUM.
SLOVENYA
TAYVAN
UKRAYNA
TOPLAM

nite
Says
110
20
2
7
1
6
1
4
3
57
4
2
2
10
35
0
9
12

5
53

21
1
11
2
4
2
1
1
29
4
1
6
16
442

Toplam
MW(e)
100685
22282
935
5712
626
3538
376
1648
2167
59948.
2355
1842
504
1695
12928
0
7207
10040
3077
42369
14902
70
9120
2370
1729
1308
125
650
19843
1632
632
4884
13765
350964

nite
Says

Toplam
MW(e)

692

1245

2
2
3

1824
1200
4355

808

2146

2111

3870

1
1
4
4

300
650
3375
1552

3800
27928

36

1996 YILINDA
31 Aralk 1996
NKLEER G
TBARIYLA
REAKTRLERNDEN TOPLAM LETME
DENEYM
RETLEN ENERJ
Elektrik
Enerjisi
TW(e).h
674.78
152.80
6.92
41.40
2.29
18.08
2.10
12.85
13.62
378.20
18.68
11.76
3.90
7.42
85.90
0
53.80
71.40
23.72
287.00
87.52
0.09
70.33
12.67
14.18
7.11
0.31
0.91
108.82
11.26
4.36
36.33
79.58
2300.09

Toplam
retime
Oran (%)
21.92
30.29
11.43
57.18
0.74
42.24
36.72
20.00
1.27
77.36
28.13
6.33
4.79
2.21
26.04
0
31.97
52.38
44.45
33.37
15.97
0.15
35.77
83.44
40.76
5.08
0.56
1.75
13.10
44.53
37.87
29.07
43.75

Yl
2138
530
36
142
14
89
29
42
11
935
71
24
51
139
1098
0
156
231
108
756
369
23
111
22
46
9
25
0
555
65
15
92
190
8135

Ay
7
7
7
7
9
1
4
8

5
3
4
3
9
1

4
0
2
2
10
1
9
6
10
6
2
11
3
6
6
5
3
1

2
8

141

da enerji retimi srasnda evreye yapt etkilerden bahsederken, nkleer santrallarda normal
iletme srasnda evreye olumsuz bir etki szkonusu deildir, ancak kaza durumundaki radyasyon salmlarndan bahsedebiliriz.
Ne yazkki herkes bir radyasyon ler cihaza sahip deildir. Herkesin bir radyasyon ler cihaz olsayd radyasyondan bu kadar korkmayacak, kulamzla veya gzmzle bulunduumuz yerdeki radyasyonu cihaz zerinden alglyabilecektik. Bu ekilde radyasyon olmayan hibir yerin bulunmadn farkedecektik.
Gerekten zerinde yaadmz dnya radyoaktiftir. Radyoaktif maddeler insanolu
dnyaya gelmeden nce de vard, insan iinde de radyoaktif maddeler vardr. rnek olarak hepimiz kemiklerimizde radyoaktif Radyum ve Polonyum, kaslarmzda radyoaktif Karbon ve
Potasyum ve cierlerimizde radyoaktif asal gazlar ve Trityum a sahibiz. Gnmzde doal
kaynaklar dnda insan yapm radyoaktif maddelerden de radyasyon almaktayz. rnein X-nlar,
T
TV , radyoaktif serpintiler ve eitli malzemeler...
14 +
16

Doal ve yapay radyasyon kaynaklarndan

alnan ortalama etkin doz 2.4 mSv/yl civarndadr.
Normal iletme artlanndaki bir nkleer g santralnn toplam doza katks 0.01-0.001 mSv/yl arasndadr.
Nkleer g santrallan iletme srasnda atmosfere kirletici gazlar salmazlar. Fosil yakt kullanmnda ise sera gaz salm szkonusudur. Bunun
yansra kkrt dioksit ve azot oksitleri de evreye

| 12

NOKLEER

10
8
6
4

HDRO

I I

ekil 1. Hidra ve Nkleer Enerji Kullanm le

Atmosfere Salm nlenen CO2 Yzdesi

braklmaktadr. CO 2 iklim deiklii zerinde etkiler yaparken dier emisyonlarn etkileri

blgeseldir. Fosil yaktlarn yanmasndan evreye ve insan sal iin ok daha vahim sonular olan SO 2 ve NOx asit yamurlarna yol amakta, gllerdeki doal yaam tehdit etmekte,
ormanlar ve tarm alanlarn tahrip edebilmektedir.
Bu tr emisyonlar en az salan enerji kaynaklar yenilenebilir enerji kaynaklar ve nkleer enerjidir. Nkleer g santrallan iletme srecinde hava kirletici emisyon salm yapmazlar. Eer dnyadaki 442 nkleer g santral yerinde ayn gc reten kmr santrallan olsayd her yl dnya atmosferine 2.7 milyar ton daha fazla CO 2 salm yaplm olacakt, bugn
dnya toplam CO2 salm yaklak 20 milyar ton CO 2 dir. Bunun yansra milyonlarca ton kkrt ve azot oksit salm da nlenmitir.
Nkleer enerjiden u ana kadar elde edilen enerji fosil kaynaklardan elde edilmi olsayd, dnya CO 2 emisyonu bugnk deerinden %8 daha fazla olacakt. (ekil 1)
Bir nkleer reaktr doas gerei bomba gibi patlamaz. Nkleer santrallarda patlama buhar basnc veya kaza srasnda oluan hidrojenin yanmas ile olabilir.

142

Enerji retim kaynaklarnn zararlarn tartrken en anlaml karlatrma, bir enerji

kaynann tm evrim boyunca insan salna ve evreye verdii risklerin karlatrlmasdr. ernobil nkleer santral kazasna ramen , nkleer enerji en dk risk (lm/GWe-yl)
deerine sahiptir.
Tablo 2'de 1969-1986 yllan arasnda enerji retim santrallannda meydana gelen byk
kazalardaki lenler ve retilen enerji bana len kiilerin says verilmektedir. [4]
Nkleer g santrallannda herhangibir kaza sonucu hasar gren yakt elemanlarnn iindeki fisyon rnleri aa kabilir. eitli nkleer tesislerde yaanan ok ciddi kazalar sonrasnda aa kan fisyon rnleri salmar Tablo 3'de verilmitir. [5] Fisyon rnlerinin atmosfere kabilmesi iin tm engelleri amas gereklidir. En son engel olan reaktr d gvenlik binas ilerliini yitirmemi ise evre halkna intikal edecek doz ok snrl kalacaktr.
Tablo 2 : Byk Kazalarda lm Oranlan (1969-1986)
Nkleer atklar, nkleer yakt evrimi aamalannda (madencilik, yakt retimi, reaktr
Enerji Cinsi
Kmr
Petrol
Doal Gaz
Hidroelektrik
Nkleer

Olay
Says
62
63
24
8
1

lm/ Olay

Toplam
lmler

10-434
5-500
6-452
11-2500
31

3600
2070
1440
3839
451

retilen Enerji
(GVV.yl)

lm/ Enerji
(lm/ GVV.yl)
0.36
0.1
0.17
1.42
0.04

10000
21000
8600
2700
1100

Tablo 3: eitli Nkleer Tesislerdeki Bilinen Kazalarda Fisyon rnleri Salmar

NRX

REAKTR
SOUTUCU
Su

BORAX
VVindscale
HTRE-3

Hava
Hava

SL-1

Su

ETR
SPERT
MTR
ORR
Snaptran-3
PRTR
Lucens
St.Laurent
TMI-2
Chemobyl

Su
Su
Su
Su
NaK
Su
CO2
CO2
Su
Su

TESS

WTR

Su
Su

yot
llmemi
2x10"(%12.3)
34 (2%)
0.0
10 (16 saatte)
70 (30 gnde)
0
alglanmam
0
0.15
alglanmam^
0.0
13-18
47x10

FSYON RNLER (Ci)

Asal gaz
Metal
10*
llmemi
lm yaplmam
12800(tah.)
3.4x10a (tan.)
0.1 (Sr-90)
llmemi
260
0.0
10'flah.)
0.6

G
MW sl
30
geici durum

6 (tah.)
7%
llmemi
500(tah.)
3%
"nemsiz miktarda"
1.5
lm bildirilmemi
2.5x10-13x10
175x10

170
geici durum
40
24
geici durum

0
3x10

30
1350
2700
geici durum

geici durum
60
3

Kaza srasnda ve hemen sonrasnda len 31 kii dnda, akut radyasyon sendromuna
yakalanan kii says 137'dir. Kazadan sonra geen on yl iinde 14 kii daha lmtr. [6j,
[7]

143

iletmesi, kullanlm yaktlar, ve reaktrn sklmesi) ortaya kmaktadr. Nkleer atklar

genel olarak dk, orta ve yksek seviyeli atklar olarak snflandrmak mmkndr. 1000
MWe gcnde, %75 yk faktr ile alan ve ylda 6.6 milyar kWh enerji reten bir nkleer
g santral iin yllk radyoaktif atk miktarlar aada verilmitir:

Yksek seviyeli radyoaktif atk 27 ton (3m3) (kullanlm yakt)

Orta seviyeli radyoaktif atk
310 ton
Dk seviyeli radyoaktif atk 460 ton
inde ok aktif ve ok uzun yanmrl izotoplarn yer ald yksek seviyeli radyoaktif atklarn camlatrlarak korozyona dayankl kaplar iinde yer altndaki uygun katmanlar
iindeki galerilerde saklanmas mmkndr.
Santraln normal iletme srasnda kontrol altnda gaz ve sv olarak radyoaktif maddeler
karmasna izin verilir. kan rnler daha ok kripton ve ksenon gibi asal gazlardr. Havalandrma sisteminde bulunan bu gazlar son derece sk kontrolden sonra atmosfere salnrlar.
Sv atklarda bulunabilecek sezyum-137, potasyum gibi radyoizotoplar canllar tarafndan absorplanabilir, stronsiyum-90 ise organizmada kalsiyum gibi davranr. Bu radyoelementlerin
salverilmesi beslenme zincirine girerek baz organizmalarda konsantre olmalarna yol aabilir. Bunun dnda nkleer santrallardan evreye herhangi bir atk kmaz. Bacadan salnan
gazlar iin 0.05 mSv/yl, tm vcud dozu 0.15 mSv/tiroid dozu, kondansr soutma suyu ile
braklan radyoaktivite iin 0.03 mSv/yl snr deerlerinin almamas ABD Lisanslama Kuruluu (USNRC) tarafndan istenmektedir. Gerek deerler, verilen snr deerlerden ok daha dktr. ABD'de bir reaktrn 80 km evresindeki doz 0.004 mSv/yl ve bu lkedeki tm
reaktrlerin tm ABD halk zerindeki etkisi ise 0.001 mSv/yl olarak verilmektedir. ngiltere
de ayn deer 0.002 mSv/yl dr. Halbuki ayn lkede kmr santrallarndan alnan doz 0.004
mSv/yl dr.

Nkleer g santrallar, dier termik santrallarda olduu gibi evreye s brakrlar. Bu

evre nehir, deniz veya atmosfer olabilir. evreye verilen snn snr deerleri amamas iin
yer seimi ve tasarmda bu parametre de dikkate alnr.
SONU
Srdrlebilir kalknma hareketinin nemli hedeflerinden birisi iklim deiikliinin nlenmesi ise nkleer enerji uygun bir enerji kaynadr.
Bulgular ve verileri bilimsel mantkla irdelemeden, az ve/veya yanl bilgiye dayanan
iddialarla enerji problemlerine zm aramak ispattan (mantktan) uzak inanca dayal bir
tutumdur.

144

j
/

zellikle meslek odalarnn, gvenilir bilgiye dayanan veriler ve fikirlerle halkn karsna kmalar arttr, aksi halde inandrclklarn ve saygnlklarn kaybederler.
Nkleer teknoloji alanndaki almalara dier lkelerle birlikte 1950'li yllarda balanm olmasna ramen bu konuda planlama aamasndan ileri gidilememitir. Nkleer G
Santral yer tesbiti ve bu yerin onaylanmasndan bu yana geen 20 yl iinde bir veya iki nkleer g santral kurulmu olsayd, herbiri ylda 5-7 milyar kWh olmak zere ylda en az 10
milyar kWh elektrik enerjisi salam olacakt. Bu miktar Mula blgesindeki Yataan,
Yeniky ve Kemerky linyit kmrl santrallann ylda rettii enerjiden daha fazladr. Ayrca onbinlerce ton partikl ve NOx, yzbinlerce ton SO2 ve CO 2 evreye salnmam olacakt. Bunun yansra Trkiye'de nkleer g santrallar ile ilgili bilgi birikimi salanm olacak,
yerli kaynaklarla bata yakt olmak zere dier ekipman ve paralarn imalat zerinde almalar yaplm olacakt.

KAYNAKLAR
[1] "World Energy Outlook", IEA/OECD, Paris, 1996
[2] IAEA Press Release PR 97/6, 24 April 1997
[3] http:/www.uilondon.org/netpower.html
[4] INSAG-5, Safety Series No:75, IAEA, Vienna, 1992
[5] "Report to The American Physical Society of the study group on radionuclide
release from severe accidents at nuclear power plants". Rev. Mod. Phys., Vol.57, No:3, Part
II, July 1985
[6] "CHERNOBYL, Ten Years On Radiological and Health Impact", OECD-NEA,
Paris, 1996
[7] "Ten Years after Chernobyl", 97-00467 IAEA/PI/A51E, Vienna, February 1997
[8]
ZGEM
B.Nazim BAYRAKTAR 1958 ylnda Ankara'da domutur. Hacettepe niversitesi
Fizik Mhendislii Blmnden lisans, ayn niversitenin Nkleer Enerji Mhendislii
blmnden yksek lisans derecelerini almtr. 14 yldan beri Trkiye Atom Enerjisi
Kurumunda almaktadr. Nkleer gvenlik, enerji planlamas, nkleer santrallarn evre etkileri zerinde almaktadr.

145

GEMTE NKLEER ALANDAK GELMELER, ALINACAK DERSLER

Dr .Ahmet KTKOLU *

ZET
Trkiye'de nkleer almalar, nkleer teknolojiye sahip olmayan pek ok Avrupa lkesiyle e zamanl olarak, 1955 yllarndan itibaren balatlmtr. Nkleer santral kuruluuyla ilgili ilk fizibilite etdleri 30 yl nce yaplmtr.
1971-1988 yllar arasnda TEK Nkleer Santrallar Dairesi ilk nkleer santraln kuruluunun balatlabilmesi amacyla youn aba harcamtr. defa sonuca ok yaklalm, fakat, son karar alnamam, ihaleler sonusuz kalmtr.
Tekrar hz verilen nkleer santral kurma abalarnn bu sefer sonuca ulaabilmesi iin,
20-30 yllk bir perspektif dnem iinde nkleer konularn tmn kapsayacak bir planlamann yaplmas ve bu plann kesintisiz ve baarl olarak yrtlmesini salayacak g ve yapda bir organizasyonun oluturulmas gereklidir.
GR
lkemizde nkleer alandaki almalar, nkleer teknolojiye sahip olmayan pekok Avrupa lkesiyle e zamanl olarak, 1955 ylnda "Atom enerjisinin bar amalarla kullanlmas" konusunda dzenlenen 1. Cenevre Konferansndan hemen sonra balatlmtr.
1961 ylnda, ekmece Nkleer Aratrma ve Eitim Merkezinde, eitim ve temel aratrmalar iin yararlanlan 1 MW gcnde bir deney reaktr iletmeye alnmtr.
Trkiye'de elektrik retimi amacyla kurulmas tasarlanan nkleer santralla ilgili ilk fizibilite etdleri 1967-68 yllarnda, yani bundan 30 yl nce, yaplmtr.
1970 yl sonlarnda elektrik retim sektrnn yeniden dzenlenerek Trkiye Elektrik
Kurumu'nun (TEK) kuruluunu takiben 1971 ylnda TEK Nkleer Santrallar Dairesi almalarna balam ve 1988 ylnda eflik dzeyine indirilene kadar ilk nkleer santraln kuruluu
iin aba harcamtr.U defa hemen hemen szleme aamasna gelinmesine ramen, son karar verilip ilk nkleer santraln kuruluuna bir trl balanamamtr.
(*) 1971-1988 : TEK Nkleer Santrallar Dairesi Bakan

146

Aadaki blmlerde, 1971 - 1988 yllan arasnda TEK Nkleer Santrallar Dairesi tarafndan yaplan almalarn neden sonusuz kald ve gelecekteki almalara k tutmas
bakmndan, bunlardan karlacak dersler hakkndaki grlerimizi zetleyeceiz.
1980 YILINA KADAR YAPILAN ALIMALAR
TEK Nkleer Santrallar Dairesi'nin kuruluunu takiben, 1972-74 yllarnda yaplabilirlik etdleri ve yer aratrmalar deien artlara gre revize edilmi, 1976 ylnda Silifke'nin
40 km batsndaki Akkuyu mevkii ilk kurulu yeri olarak seilmi ve yaplan geni kapsaml
aratrmalara dayanarak Babakanlk Atom Enerjisi Komisyonu'ndan yer lisans alnmtr.
1976 ylnda svireli ve bir Fransz firmasndan oluan bir mhendislik-mavirlik
konsorsiyumuyla ibirlii yaplarak n projeler ve artnameler hazrlanm ve ihaleye klmtr.
Teklif veren firmalarn yaklam ok ilgintir. O zamanlar, Atom Enerjisi Komisyonu
ve baz eitimcilerce tercih edilen doal Uranyum yaktl nkleer reaktrleri gelitiren ve kuran Kanada devlet kuruluu AECL, baz politik gerekeler ileri srerek, hi teklif vermemitir. 1974 ylndaki petrol krizinden sonra hzlanan nkleer santrallara yneli dolaysyla, kendi lkelerinde veya dier gelimi lkelerde iyi artlarla ok sayda sipari alm olan Amerikan, Alman ve Fransz firmalar yksek fiyatl teklifler vermiler ve kredi getirmemilerdir.
Buna karlk, o tarihlerde kendi lkesinde nkleer santrallann kuruluunu politik nedenlerle
bir sre durdurmu olan sve devletinin yan hissesine sahip olduu ASEA ATOM firmas,
kritik dnemi aabilmek amacyla, en uygun teklifi vermi ve elektromekanik ekipman iin gerekli 800 milyon ABD $ krediyi de devlet garantili olarak salamtr.
Demek ki, nkleer santral ihalelerinde yalnzca bizim baz hedefler veya tercihler ortaya koymamz yeterli olmuyor.Buna kendi firmas ve lkesinin ihtiyac dolaysyla ilgi duyacak d partneri bulabilmek gerekiyor.
ASEA ATOM firmasyla 1978-79 yllarnda szleme grmeleri devam etmitir. Her
seferinde finansman ynnden ek isteklerle karlanna ktk, inaat ilerinin ve nkleer yaktn da finanse edilmelerini istedik.24 Ocak 1980 kararlar ertesinde, yle bir noktaya gelinmiti ki, ASEA ATOM, garanti edilen krediden 10 milyon ABD $ n kullanarak, nkleer santral
kurulu lisansnn alnabilmesi iin gerekli n gvenlik analizi raporunun (Preliminary Safety
Analysis Report:: PSAR) hazrlanmas amacyla almalarn balatlmasn nerdi.'50 cente
muhta olduumuz' o gnlerde, Trkiye, nkleer almalann balatlmas yerine, 10 milyon
ABD $ inin oluturulmasna allan ok uluslu kredi paketine konulmasn talep etti.Bu da
almalarn balatlmasn engelledi. Tesadfen 11 Eyll gn grmeler yapmak zere Trkiye'de bulunan sveliler 12 Eyll sabah acele geri dndler ve bir daha da gelmediler. Btn abalara ramen grmeler tekrar balatlamad. Kredi garantisinin sresi doldu ve ihale
sonusuz kald.
kanlacak sonu: Politik ve ekonomik skntlar iinde bulunan bir hkmet, ksa vadeli sorunlarn zmne ncelik vermek zorunda kalyor, uzun vadeli ve byk yatrrm ge-

147

rektiren nkleer santral ikinci plana atyor.Sre uzadka ihale sonusuz kalyor.
1980 -1983 YILLARINDAK GELMELER
Bu dnemdeki askeri ynetim srasnda, nkleer santrallarn kuruluuna ok nem veriliyordu ve almalarn hzlandrlmas iin byk aba harcand.
Balangta, o gnk rejimin gerei olarak, firmalarn teklif vermeleri salanamad.eitli temaslar sonunda bir firmann, finansman da getirerek,teklif vermesi saland ve o ynde
bir karar alnmas bekleniyordu. Ayrca, devlet kurulularnn reorganizasyonu kapsamnda,
tm nkleer konular bir at altnda yrtmek zere,'Nkleer Elektrik Santrallar Kurumu:NELSAK' kararnamesi hazrland ve onayland. 2 Kasm 1983 de, yani seimden 2 gn
nce, bir seremoni srasnda o gnk Cumhurbakan Kenan Evren Trkiye'de 3 ayr tipte 3
nkleer santraln kurulacan aklad. Ayn gn NELSAK kararnamesi yaynland.Bu haber
d basnda byk yank yapt. Bazlar 'Trkler ldrd' diye balk attlar.Daha gereki
olanlar, bu 'son karar seim sonras kurulacak hkmete brakmaktr' tarznda yorum yaptlar.
Seim sonras baa gelen Sayn Turgut zal NELSAK kuruluunu benimsemedi, uzun
zaman uygulamaya gidilmedi ve kararname iptal oldu. haleleri de yenileme karar alnd.
Alnacak ders:Nkleer santrallarn kuruluuna gerekten byk nem veren ve bu alanda yeni bir kurumlamayla atlm yapmak isteyen askeri ynetim bile, gnlk politik sorunlarn basksyla, nkleer konularda kesin karar alma yoluna gidememiti.
1983 YILINDAN SONRAK GELMELER
1984 ylnda artnameler deien koullara gre revize edilerek tekrar ihaleye kld.
Amerika'daki 'Three Mile Island' kazasndan sonra pek ok lkede nkleer santral ihalelerinin ertelenmeleri veya iptal edilmeleri dolaysyla adeta lm kalm sava veren Kanada
devlet kuruluu AECL ve Alman KWU firmalar arasnda byk bir rekabet ortam olumutu. Her iki firmayla da grmelere devam edildi. 14-15 ciltten oluan szleme belgeleri son
duruma getirildi, TEK Ynetim Kurulu ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl'nca onayland.Her iki hkmet de anahtar teslimi baznda kredi garantilerini saladlar.
Eyll 1984 de Babakann Almanya gezisi srasnda son kararn verilmesi beklenirken,
Sayn Turgut zal projenin 'yap-ilet-devret' modeline gre uygulanmasn nerdi.Bu model
ilk defa o gn gndeme getiriliyordu ve nasl uygulanaca hakknda belirsizlikler vard.
Bu durum firmalarda byk aknlk yaratt. Firmalarla grmelere devam edildi.KWU firmas (mdi klerek Siemens'in bir alt blm haline gelmitir) TEK ile bir ortaklk kurmay, tm teknik sorumluluu stlenerek santraln tesisini ve 15 yllk iletmesini kabul etti, 4,3 milyar DM tutarnda tm harcamalar karlayacak ekilde (yerli imalat, inaat,
montaj,yakt temini ve inaat sresindeki faizler dahil) kredi paketini oluturdu, fakat, tesisin

148

mlkiyetinin TEK'e ait olmas, ortakln TEK nam ve hesabna ynetimi stlenmesi ve salanacak kredilere devlete garanti verilmesi hususlarnda srar etti.Tarafmzca, yalnzca retilecek enerjinin alm, fiyat, bor taksitleri ve kar paynn yurt dna transferi iin garanti verilebilecei, bunun dnda garanti verilemeyeceinin bildirilmesi ve tesisin gecikmesi veya
arzalanmas halinde KWU'nun bor taksitlerinin bir ksmn demesinin talep edilmesi zerine ubat 1985 de grmeler kesildi.
AECL ile Mart 1985 den itibaren grmelere devam edildi ve Austos 1985 de bir n
protokol imzaland.Buna gre, gerekli finansmann ve garantilerin % 40 n TEK ve Trkiye'nin, % 60 n da AECL nderliindeki dier i ve d firmalarn temin etmeleri ngrlyordu. Ortaklk ana szlemesi, uygulama anlamas ve enerji sat szlemesi taslaklar hazrland. Ancak, Kanada hkmetinin n protokola balanan artlar ve finansmann % 60 n garanti etmeyi kabul etmemesi zerine 1986 yl balarnda AECL ile yaplan grmeler de durduruldu.
Nisan 1986 da S.S.C.B. de meydana gelen Chernobyl kazasnn yaratt olumsuz ortam
nedeniyle, pek ok lkede olduu gibi, Trkiye'de de nkleer santrallarla ilgili almalar askya alnmtr.
Sonu olarak:
1984-85 yllarndaki, gerek dnyadaki ortam ve firmalarn ilgileri, gerekse Trkiye'deki durum ve finansman temini bakmlarndan artlarn son derece elverili, szlemelerin ve
ok iyi eitilmi bir kadronun hazr olmasna ramen, Trkiye bir trl son karar veremedi,
srekli yeni isteklerle ortaya kt ve Chernobyl kazas sonucunda ihale gene sonusuz kald.
Bu durumu, hkmetin, son derece olumlu artlara ramen, ksa vadeli zmlere ncelik vermesi ve nkleer santral yerine ayn finansmanla iki katndan fazla enerji retecek ve ok
daha ksa srede iletmeye girebilecek Hamitabat ve Ambarl doal gaz santrallarnn kurulmasn tercih etmesi eklinde yorumlamaktan baka izah tarz bulamyoruz.
SON DURUM
Chernobyl kazasndan sonra, uzakdoudaki birka lkenin dnda, yeni nkleer santral
siparileri hemen tamamyla durmutur.Bu, baz firmalarn nkleer alandaki almalarn durdurmalarna ve kadrolarn tasfiye etmelerine yol amtr.Siemens (KWU) ve Framatome gibi birbirine rakip byk firmalar bile nkleer alandaki almalarn devam ettirmek zere tek
bir ortaklk kurmak zorunda kalmlardr.Bu gelimeler dolaysyla, bir yandan nkleer santral
ihalesine ilgi duyabilecek ve rekabeti salayacak firma says azalrken, te yandan da, bu durgun ortamda yeni bir sipari alabilmenin ekicilii artmtr
Krfez sava srasnda baz Avrupa lkelerinin Irak'a nkleer teknoloji vermekle sulanmalar, nkleer silahlar yasaklayan antlamalar gibi nedenlerle, pek ok lkede kamu
oyundaki az gelimi lkelere nkleer tesis ve teknoloji verilmesine kar kan akmlar kuvvetlenmitir. Bu bakmdan, Trkiye'nin nkleer teknolojiye girii, eskisine kyasla, zorlam-

149

tr. Nkleer teknolojiye sahip olan lkeler, artk, nkleer tesis,yakt ve teknoloji satlacak lkenin 'Nkleer Silahlarn Yaylmasnn nlenmesi Antlamas' n imzalam olmasn ve
Uluslararas Atom Enerjisi Ajansnnn (IAEA) gvenlik denetimini yeterli bulmamakta, szkonusu lkeler arasnda ek hak ve ykmllkler getiren ikili ibirlii antlamalar yaplmasn art komaktadr.Bu da, bir nkleer tesisin kuruluuna balamadan nce, uzun sren lkeleraras grme ve antlamalarla nkleer teknoloji transferi yolunun almasn gerektirmektedir.
Chernobyl kazas sonrasnda evre ve salk etkileri ynnden nkleer santrallara kar
ortaya kan an reaksiyon, olayn gerek boyutlar anlaldka, yerini daha objektif deerlendirmelere brakmtr. Buna ramen, pek ok lkede olduu gibi, Trkiye'de de nkleer tesislere kar akmlar devam etmektedir. Son karar aamasnda bu tr kar akmlarn engelleyici olmamas iin, ilgili kurulular ve niversiteler tarafndan gerek tehlikenin boyutlarnn
daha iyi anlalmasn salayacak programl bir 'halk bilgilendirme kampanyas' yrtlmesinin ok yararl olaca kansndayz.
Nkleer santral kurulu ve iletmesinin baarl olabilmesi iin alc tarafn ok iyi eitilmi ve yeterli bir kadroya sahip olmas byk nem tamaktadr. Brezilya, Meksika gibi
nkleer teknolojiye ok nceden girmi lkelerde, hatta baz gelimi lkelerde, zerinden 1520 yl gemesine ramen bir trl tesisi tamamlanamayan veya iletme sorunlar yznden kapatlan santral rnekleri vardr. Buna karlk, Gney Kore, Arjantin, Taiwan gibi iyi hazrlanan lkelerde ise baarl bir nkleer program uygulanabilmitir.
1988 ylnda TEK Nkleer Santrallar Dairesi'nin kapatlmas zerine, 10-15 yl iinde
iyi eitilmi ve hazrlanm bir kadronun nemli bir blm dalmtr. 1997 ylnda TEA
bnyesinde nkleer gurubun tekrar daire bakanl seviyesine karlmas yerinde bir karar olmutur, fakat, kadrosunun henz yeterli dzeye eriemedii kansndayz. niversiteler ve
Trkiye Atom Enerjisi Kurumu ile ibirlii yaplarak, bir nkleer teknoloji atlmn gsleyebilecek kadrolarn yetitirilmesi ve eitilmesi gereklidir.
Son,fakat en nemli husus, bir nkleer santral programnn gerektirdii finansman sorunlarnn balangta ok iyi tartlmas ve zmlenmesidir. lkenin dier ksa vadeli ncelikleri ve ihtiyalar dolaysyla, evvelce defalarca yaand gibi, sonunda nkleer tesisin ertelenmesi yoluna gidilecekse, bu nceden belirlenmeli ve ihale zamanlamas buna gre gereki olarak saptanmaldr.
SONU
Trkiye, gemite defa ilk nkleer santral kuruluuna ok yaklam olmasna ramen, bir trl son karar alnamam ve ihaleler sonusuz kalmtr.Bu sefer Trkiye'nin kozunun boa harcanmamas ve kesin sonu alabilecek ekilde ok iyi ve bilinli programlanm,
sorunlar ve zmleri balangtan iyi belirlenmi bir aba iine girilmesi gerektii kansndayz.
Her eyden nce, bir nkleer santral tesisinin herhangi bir enerji retim tesisi kurmak ol-

150

madiinin, ok ynl politik, evre, gvenlik ve finansman sorunlarnn almas gerektiinin

bilincinde olunmas gereklidir.
Geni kapsaml ve uzun vadeli bir enerji planlamas iinde nkleer santrallarn yeri ve
zamanlamas, lkenin iinde bulunduu enerji ve finansman darboazlar ve ksa vadeli zmlerin ncelik tayaca dikkate alnarak, gereki olarak belirlenmelidir.Bu zamanlama
yaplrken, ihale almalarna paralel olarak, d ve i politik sorunlarn almas, uluslararas
ve ikili antlamalarn hazrlanmas, yakt temini, radyoaktif artklarn depolanmas, bir kaza
halinde tanacak uluslararas ykmllkler gibi hususlarn da zmlenmesi gerektii gznnde bulundurulmaldr.
Baarl bir sonu alnabilmesi iin, lkedeki politik ve finansal salnmlardan etkilenmeyecek ve en az 20-30 yllk bir perspektif dnem iinde nkleer konularn tmn kapsayacak
ekilde bir 'master plann' yaplmas, bu plann kesintisiz ve baarl olarak yrtlmesini salayabilecek g ve yapda organizasyonlarn oluturulmas ve yeterli sayda elemann yetitirilmesi ve eitilmesinin zorunlu olduuna inanyoruz.
zgemi:
Doum yeri ve tarihi: Ankara, 1936
renimi:
1955-1960 Hannover Teknik niversitesi, Makina Mh.Fakltesi:Mak.Y.Mh.
-1969 Zrich Teknik niversitesi, Nkleer BlmrDoktora tezi
Mesleki tecrbe:
1961-1962 Escher Wyss A.G.: Aratrma mh.
1962-1969 Wrenlingen svire Federal Nkleer Aratrma Enstits
Is transferi blm bakan yardmcs
1969-1971 Askerlik grevi
1971-1987 TEK Nkleer Santrallar Dairesi Bakan
-1988 TEK genel mdrlk uzman
1988-1989 SUN-TEK Ar Is Sanayi A.. Genel Mdr
1990-....

BLYAP Yap, Makina Sanayi ve Ticaret A..

Ynetim kurulu bakan ve murahhas aza

151

NKLEER GCN ELEKTRK RETMNDEK YER

.Doan NER

ZET
Bu teblide Trkiye'nin elektrik ihtiyac eitli bakmlardan deerlendirilmi ve Nkleer Gcn bu ihtiya iindeki pay olas kaynak kullanm senaryolar ile irdelenmitir.
Senaryolar,2030 ylna kadar ngrlen elektrik talebini dier ithal kaynaklara fazla baml olmadan karlamak iin, 13000-23000 MWe toplam gte nkler g santral kurulmas gerektiini gstermitir

1. htiya Bakmndan
-Trkiyenin nfusu ylda % 1.7 dzeyinde artmaktadr.2000'e kadar % 1.5 'e dmesi
beklenmektedir. [DE]
-Kii bana yllk elektrik tketimi dktr.(Brt 1380 kWh/yl.kii)
-Elektrik Enerjisi talebi yllk art hz yksektir :
Tablo <1.1 Trkiyede> Elektrik retimi ve Tketiminin Geliimi (GWh)
Yllar Brt retim thalat hracat iTketim ve Kayp Net Tketim Art Hz
189
314
13232
1992
67342
53985
14195
1993
73808
59237
213
589
31
570
16382
61401
1994
78322
86247
18158
1995
67394
696
1996
RetTEA Gn.Md.

- Sektrel elektrik tketimi artlar srmektedir :

Tablo 1.2 Elektrik Tketiminin Sektrler itibariyle Geliimi (%)
Yllar
1991
1992
1993
1994
1995
1996

Konut ve Hizm etler S a n a y i Ulatrm a Tarm Toplam

39,9
100
57,9
0,8
1 ,4
39,2
58,4
0,8
100
1,6
39,7
57,8
0,8
100
1,7
41,7
55,6
0,8
100
1,9
43,4
53,9
0,7
2,0
100

RetTEDAS Gn.Md.

152

9,5
9,7
3,7
9,8

2. Kaynak Bakmndan
-Trkiyenin birincil enerji kaynak varl snrldr.(Ekonomik olarak yararlanlabilir
Hidroelektrik Potansiyel: 125.259 GWh/yl [l],Grnr Linyit Rezervi: 7.34, letilebilir Rezerv : 3.9 Milyar ton)
-Bu kaynaklarn gelitirilmesi ve elektrik retiminde kullanlmas,elektrik talebi gelimesine paralel olamam ve talebi karlamak iin elektrik ve doalgaz ithaline bavurulmutur.
-2010 ylna kadarki elektrik arz-talep dengelemesi almasnda kurulmas planlanan
santrallarla, hidroelektrik potansiyelin % 63 orannda kullanlm [2] ve linyit rezervinin % 69
orannda tahsis edilmi olmas yannda % 45 orannda ithal kaynak kullanmas ngrlmtr.
3. letme Gvenlii (Yakt kmali) Bakmndan [3]
-Doal gaz santrallarnn yakt stoklama sresi 1 gn mertebesindedir. (Vanas kapannca ikmali durur)
- thal Kmrl ve Fuel Oil'l santrallann stoklama sresi 1-2 ay mertebesindedir. Ancak ok byk miktarlardaki kmr ve Fuel Oil' srekli olarak tamada stoklama sresini
aan aksaklklar olasdr.
- Buna mukabil,hacim ve arlk olarak ok enerji youn bir madde olan uranyum'un
stoklanmas az yer tutar,ayni nedenle tanmas kolaydr.5-10 yllk stok yaplabilir.
4. Gvenlik Bakmndan
-Hidroelektrik Santrallar baraj tamalar ve patlamalar halinde sel basknlarna;barajdaki su kitlesinin tabana yapt basn nedeni ile yer katmanlarnn kmesine ve depremlere
sebep olabilmektedirler.
- Kmrl,Petrol yaktl,Doalgazl ve Nkleer Santrallarda yangn ve patlamalar olabilmektedir.
Bu santrallarn toplam yakt evrimlerinde olmu lml kazalar Tablo.4 de zetlenmiTablo 4 Enerji evrimlerindeki ok Byk Kazalarda lm Oranlar (1969-1986)
Enerji Kayna
Olay
lm/ Enerji
lm/ Olay Toplam
retilen
(lm/
Says
lmler
Enerji
GVV.yl)
(GVV.yl)
Kmr
Maden Kazas
10-434
3600
10000
0.36
62
Petrol
21000
Sondaj
6
6-123
Rafineri Yangn
15
5-145
450
0.02
Tama
42
0.08
1620
5-500
1440
8600
0.17
6-452
Doal Gaz
24
Hidroelektrik
1839
2700
1.4
8
11-2500
1
31
Nkleer
1100
0.038
421'
fSenior Expert Symposium on Electridty and the Environment", Helsinki, Finland, 13-17 May 1991, Key Issues Papers p. 13

153

tir
5. evresel Etki Bakmndam
Elektrik santrallarmn her tipinde kat,sv ve gaz atklar bakmndan eitli evre etkisi
sorunlar vardr.
Tablo.5.1 de 2010 ylna kadar kurulmas planlanan santrallarn tipik atk verileri zetlenmitir. Tablodan grlecei zere,en yksek atk verileri linyitli santrallara aittir.nk linyitlerimizin kalorileri dk (1100-2600 kCal/kg);kl,kkrt,nem ve dier kirletici oranlan
yksektir.
Tablo 5.1 2010 Ylna Kadar Kurulmas Planlanan Santrallarn Atk Verileri
ATIKLAR
Birimi HDRO. KMR LNYT DOALG NKLEER
i)Giderilebilen (antmasz) gr/kWh
16,4
60.2
SO 2
346.4
0.3
242
NOx
1.5
2.1
Toz
297.8
428
Kl-Cruf
194.3
230
Al Ta
"
ii)Giderilebilen (artmah) gr/kWh
0.8
2.8
SO 2
NOx
0.3
Toz
4.8
4.9
iii)Giderilemeyen
gr/kWh
1
1.3
0.38
CO 2
CO
0.034
Kat Atk
m3/yl/1000MWe
45
Sv Atk
18000
[VII.BYKP ELENAK (Elektrik Enerjisi zel htisas Alt Komisyonu) ZET RAPOR, EK.I , TEK,Aralk 1993]

Bir rnek olmak zere kmr yaktl ve nkleer santral atklannn genel karlatrmaS

Tablo 5.2 Kmr Yaktl ve Nkleer Santrallarn Normal alma Koullarnda evre Etkileri
Ortam
Termik Santral
Nkleer Santral
Havaya
Baca gazlar
Havalandrma
(tasfiye gerekir)
(tasfiye gerekmez)
Su buhar
Su buhar
Atk s
Suya
Atk s
Hafriyat (ok)
Karaya
Hafriyat (ihmal edilebilir)
Kl (ok)
Kat atk (ihmal edilebilir)
Maliyete Etkisi
+%20-30
+%15'in iinde
Radyasyon
Kontrolsuz
Kontrol altnda
[NKLEER ENERJ RAPORU ,TAEK-TR-94-1.s.S-15,Eylal 1994]

154

Tablo 5.3 Nkleer ve Kmr Yaktl Santrallarn Atklar Ynnden Karlatrlmas (ton/yl)
Santral Gc 1300 MWe
Termik Santral
Nkleer G Santral
2,000,000
35
Yakt
Oksijen
6,200,000
NOX
28,000
6,600,000
CO2
57,000
SO2
ihmal edilebilir
2,000
Dier gazlar
Kat atk
415,000
10
Yksek seviyeli radyoaktif atklar
400
Orta seviyeli radyoaktif atklar
600
Dk seviyeli radyoaktif atklar
[Radioactlve Waste Management, IAEA, Information Senes, 1993].

Tablo 5.2 de;atklann cinsi ve miktar ynnden karlatrlmas da Tablo 5.3 de verilmitir.
Baca gazlar arasnda en byk pay CO2 'e aittir ve antlmamaktadr.Tablo 5.3 atmosferin oksijenini tketen ve CO2 reten yanma reaksiyonunun gncel fosil yaktl santrallarla
hangi dzeylere eritiini aka gstermektedir.Bu nedenle eitli lkeler baca gazlar emisekil.5 eitli Yakt evrimlerinin atmosferik snma katsaylar
Kmr

270

Petrol
D Doal gaz
Gne (sl)
Gne (PVcells)
D Dalga
Okyanus(sl grad.)
Q Dalga ak
Rzgar
ajeotomal
D Hidrolik (kk,ort
NkJeer(difflzyon)
Q Nkleer (santrifj)

250

300

[RetlAEA Buleiin, 1/1996, p.3]

yonlann snrlamlardr. (Tablo5.4)

ekil 5 eitli yakt evrimlerinin atmosferik snma katsaylarn gstermektedir Gnmzde global bir sorun haline gelmi olan CO2 emisyonlarnn azaltlmasnda ve atmosferik
snmann nlenmesinde en byk katk "bacas olmayan" nkleer santrallar tarafndan salan-

155

Tablo 5.4 eitli lkelerde Kmr in Emisyon Kontrol Seviyeleri

Emisyon
SO X
Belika 2
Kanada 3
Danimarka 4
Finlandiya
Fransa 5
Almanya
talya
Japonya
Hollanda
Portekiz
ispanya
sve
Trkiye
ingiltere
ABD

in
ekoslovakya
Macaristan9
Hindistan
Kore
Rusya

kontrol
seviyesi
NO X

(mg/Nm3)
Parack

250
%90 azaltma
740
740
400
400
400
400
400
0.04ppm 6
200
400
7
800

200
0.25g/kWh
245
285
200
145
650
200
200
0.04-0.06pprr
200
650
~
650-350

85
1000

145
800
500-600
100-300
740
740
740
200
300-650
720
200

%90 azaltma
150
150
150
400
400
770
200

50
123
123
123
50
429
102-683
50-150
50
50-300
50
200-500
200-500
57-100
150
143-857
147-857
37-61 8
37-61
37-61
100
-

Emisyon Kontrol Ekipman 1

ESP,FGD,LNB,SCR
WLS, SCR
FGD.SCR
ESP, FGD, SCR
ESP, FGD, deNOx
ESP.VVLS, SCR
AFBC, ESP
ESP.FGD.LNB.SCR
ESP,FGD,LNB,SCR
FGD, deNOx
ESP.FGD.SCR
ESP.FGD.LNB
ESP.FGD.LNB
ESP,FGD,LNB
SCR.ESP
SCR.ESP
ESP.FDG
AFBC, ESP
ESP, FGD
ESP, FGD
ESP, FGD
FGD
ESP.FGD
deSOx,LNB
ESP
ESP.FGD.LNB10
AFBC.FGD

[NKLEER ENERJ RAPORU, TAEK-TR-94-1 .s.5-21 .Eyll 1994]

Ksaltmalar
AFBC : Atmospheric Fluidized Bed Combustion
CCGT : Combined Cycle Gas Trbine
ESP : Electro-Static Precipitator
FGD : Flue Gas Desulphurization System
LNB : Low NOx Burner
SCR : Selective Catalytic Reduction
WI : Water Injection
WLS :Wet Limestone Process
Yeni kmr santral > 50 MW
Tm yeni kazanlar > 264 GJ/h
Yeni kazanlar > 50 MW, aylk ortalama
Kmr (%6 O2 de) iin u anki standart
CCGT (%6 O2 de) iin beklenen standart
Tm hava kalitesi iin standart
En az %60 deslfrizasyon
niteler iin %99 azaltma > 1978'den sonra ina edilmi 70 MW
1993'te uygulanan standartlar
Gaz trbinlerinden emisyonlar ihmal edilebilir

156

Atmosferik akkan yatak

Kombine evrimli gaz trbini
Elektrostatik tutucu
Baca gazn kkrtten artma sistemi
Dk Azot oksit yakc
Katalitik tutucu
Su enjeksiyonu
Ya kiretah SOx tutucu

maktadr.
6. Ekonomik Bakmdan
Elektrik santrallanmn ekononomiklii birim elektrik retim maliyetine gre deerlendirilmektedir
Tablo.6 2010 Ylna Kadar Kurulmas Planlanan Santrallarn Birim retim Maliyetleri
VER
Birimi HDROELK KMR LNYT DOALG NKLE THAL K FUEL O
Santral mr
alma Sresi
Proje Bedeli 1>

Yl
50
Saat/yl
3550
$/kWe 1500-200C

BGA Maliyeti
Birim Yakt Maliyeti cent/ kWh
" Atk
0.11
" Iletme-Bakm"
"
Birim retim Maliyeti cent/kWh
(BGA Hari)
2.69
(BGA Dahil)

30
6500
1173
176
2
0.478
0.59

30
6500
1236
200
1.6
0.529
0.46

4.36
4.84

3.9

25
7000
700

0.4

30
7000
2000
dahil
0.44
dahil
0.78

3.63

4.32

4.32

4.492

4.41

lyil.BYKP ELENAK (Elektrik Enerjisi zel htisas Alt Komisyonu) ZET RAPOR.EK.I, TEK.Aralk 1993}

Tablo.6 da 2010 ylna kadar kurulmas planlanan eitli tip santrallarn birim retim maliyeti verilmitir
2
Planlama almalar srasnda elde olmayan bu deerler sonradan aklanmtr.
1
Baka bir almaya gre [1] 1995 yl itibariyle santrallarn birim tesis maliyetleri:
Doalgaz 680, Linyit 1600, ithal Kmr 1450,Hidrolik 1200 ve Nkleer 2700 $ / kWe
dir.
Nkleer Santrallar
Nkleer santrallarda,gerek kazalarn nlenmesi ve gerekse normal iletme koullarnda
evreye msaade edilen seviyelerin zerinde radyasyon salverilmemesi iin yaplan gvenlik
sistemleri maliyeti,tesisin yatrm maliyetinin (birim yatrm maliyeti 11401925 $/kWe [4]
) iinde olup ,%15 dolayndadr. Artk yaktlarn tanma ve depolanma masraflar PWR'lerde
0.76 mills/kWe,PHWR'lerde 0.63 mills/kWe olarak hesaplanmtr.[3]
Sonu olarak,bir ok lkede, nkleer santrallar,hidroelektrik ve doal gazl santrallardan
sonra en ekonomik seenektir.[3]
Bu nedenle enerji kayna yetersiz lkeler (ngiltere, Japonya,Kore C, Almanya, Fransa, talya, spanya, sve) nkleer gce karar vermiler ve teknolojisini de edinmilerdir. Bunlardan bazlan(Almanya, talya, spanya, sve) nkleer kart kamu oyu tepkileri nedeni ile
sonradan nkleer programlarn durdurmu, bekleme srecine girmilerdir.Bunun nedeni,bu
lkelerin enerji taleplerinin fazla artmamas,artan talebi karlayacak fosil kaynak temininde
finansal ve ticari olanaklarnn bulunmasdr.Ancak son 10 yldr gelien hava kirliliini nleme ve atmosferik snmay snrlama giriimleri nedeni ile bu tercihlerin tekrar nkleerden ya-

157

na deimesi de mmkmdr.
Nkleer g santrallannn yatrm maliyeti yksek,tesis sresi uzundur.O nedenle finansman bulmak gtr, nkleer tesis iin zel imalat-ihracat finansman salanmas gerekmektedir.zel malzeme ve iilik gerektiren tesisin yksek iilik maliyetini geri kazanmak iin teknolojisini transfer etmek aklc bir yoldur.Ancak teknoloji transferi ve imalat tesisleri iin de bir n yatnm yapmak gerekir.Bir nkleer g program halinde uygulanacak bu
stratejiye ilikin hem baanl ve hem de baarsz deneyimler vardr.rnein Brezilya,Romanya. Arjantin nkleer g programn sresi boyunca destekleyecek finansman srdremedikleri iin programlar ok aksamtr.Siyasal gvenirliin olmad hallerde ise teknoloji transfer
edilmemektedir.Buna mukabil nkleer teknolojiye g reaktr ihracat yapacak dzeyde sahip olmu Almanya,Fransa,Japonya (henz lkesi dnda bir nkleer santral kurmad) gibi l7. Termik Santrallarn Planlamasnda!*! Gelimeler (Tablo7)
1 994 Planlmmmmt [Rof.2J
MWe
Kaam 1998 Durumu
Kemerky 1,2,3
630
1996 Linyit
1996 Linyit
Kemerky 1,2,3
680
Doal gaz
Istanbul+Kocaeli
1997
680
1997
Tekirda
1998
ayrhan
3
11
680
1998
Bursa
1999
ayrhan
4
Linyit
680
Doalgaz
Esenyurt
Elbistan
A 5,6
"
Kangal
3
150
"
Doal gaz
Marmara Erelisi 1
"
3
0
0
ayrhan 3,4
"
"
Bursa
4
3
0
0
1999
Tufanbeyli 1 (Adana)
2000 Linyit
Kangal
3
Doal gaz
Ankara+Bursa
Doal
gaz
Marmara Erelisi 2
1360
11
300
2000 Linyit
Tufanbeyli 2(Adana) 4
"
G e b z e * Adapazar
*
680
Elbistan
B 1,2
Fuel Oil
Aliaa
2001 Linyit
Elbistan
A 5,6
"
680
2001
Elbistan
B 3,4
"

Seyitmer 5 ?
M
680
Doal gaz
zmir
Doal gaz
Gebze*Ankara*Aliaa
2002 Linyit
Elbistan
C 1
340
2002 Linyit
Elbistan
B 1,2
"
680
Doal gaz
Kocaeli
Doal gaz
Gebze
6 8 0 2003
2003
Tekirda
stanbul
680
Linyit
Elbistan
C 2,3
Linyit
Elbistan
B 3,4
thal Kmr skenderun 1,2
"
3 4 0 2004 Linyit
2004
Elbistan
C 4
Elbistan
C
"
150
an
1
an
1
680
Doal gaz
zmir
"
Doal gaz
Iskenderun+Eskiehir
1 5 0 2005 Linyit
2005 Linyit
an
2
an
2
thal Kmr anakkale* Adana
"
Doal gaz
zmir
1000
"
Nkleer
Akkuyu
Nkleer
Akkuyu
1000
6 8 0 2006 Linyit
2006 Linyit
Elbistan
D 1,2
Elbistan
680
Doal gaz
Kocaeli
Doal gaz
lskenderun*anakkale
"
thal Kmr anakkale* Adana
thal Kmr Tekirda
1000
6 8 0 2007 Linyit
2007 Linyit
Elbistan D 3,4
Elbistan
*
..
Bursa-Keles
150
Bursa-Keles
Doal gaz
Kocaeli
680
"
thal Kmr anakkale* Tekirda
1000
2008 Linyit
ayrhan B
3 0 0 2008
ayrhan
B
M
4
Seyitmer 5
150
"
Nkleer
Akkuyu
Nkleer
Akkuyu
1000
4
3 4 0 2 0 0 9 Linyit
2 0 0 9 Linyit
Beyehir
Beyehir
300
Takmr Amasra
1
Takmr
Amasra
1

680
Doal gaz
Kocaeli
thal Kmr skenderun
1000
4
2010 Linyit
300
2010 Linyit
Beypazar
Beypazar
* Takmr Amasra
300
Takmr
Amasra
2
2
"
"
600
atalaz
1,2
atalaz
C 1,2
680
Doal gaz
Bursa
thal Kmr Adana* Hatay
1000
2010 Linyit
Linyit
Belli Olanlar
(630*)
Toplam
7980
"
"
Takmr
Fuel Oil
1200

Doal gaz
Doal gaz
9520

thal Kmr
ithal Kmr
6000

"
thal Kmr
thal Kmr
6000
Nkleer
2000
Nkleer
2010
G E N E L TOPLAM (lve)
GENEL TOPLAM (lve)
26700 2008|
[1] naat davam atmakta olan santrmMar.
[2) TEA tarafndan yanldan planlanm santralar <2OO1a kadarolanart planlanyor) 4
[3] ETKB tarafndan uluslararas duyuru yaplarak basvururulan yaplan santralar (200B * kadar)
[4] Yakt Matyan yksak bulunan santralar
"

158

MWe
630
1.2
1.2
2
1.2
1.2
2
1.2
2,3
2
2
2
2,3

210C

3
3

700
700

100C

140C

3
3

100C

3
3

140C
100C

160
160
180
478

140C
157
478

140C
680
680
150

700

1157
680

1093
300C
300C
15773

keler dnda,Kore C. baarl bir nkleer g program ugulamtr. Deneyiminden yararlanlmaldr.

Tablo 7 incelendiinde ve konu ile ilgili aklamalar gz nne alndnda,
-Kemerky (Gkova) Santralnn [?] deneme iletmeleri srerken, zmir evre Hareketi
Avukatlarnn bavurusu zerine Aydn li dare Mahkemesince Mula'daki Yataan ve Yeniky Santrallan ile birlikte,kapatmasna karar verildii,acak TEA'm karara itiraz ederek
santral durdurmad,
-Bursa Doalgaz Santralnn (1998-1999) yapmna itiraz edildiinden inaatna 1996 yl sonunda balanabildii ve devreye girmesinin en az 1 yl geciktii,
-Doal gaz santrallarmn 1994 Planlamasndaki sre iinde tesisinin uygun grld,miktanmn Aliaa ve Eskiehir'e de birer nite ngrlerek arttrld,
-thal Kmrl santral saysnn 1994 Planlamasndakinin yansna inmi olduu ve Zonguldak'ta da bir ithal kmrl nite kurulmasnn ngrld, (bu ngrnn 1994 planlamasndaki kmr kartma maliyeti yksek Takmrl santrallarn kurulmasndan vazgeildii anlamna gelip gelmediinin yeni planlamann tamamlanmasndan sonra anlalabilecei),
*Hidroelektrik (11 adet), ithal Kmr'l ve Doal gaz'l (10 adet) santrallar iin Yaplet finansman modeli ile teklif istendii,
-1994 planlamasndaki kaynaklara ilave olarak Aliaa'ya Fuel Oil yaktl,680 MWe gcnde bir nite kurulmasnn kararlatrld,
-Baca Gazlar Artma sistemlerinin yaplmam olmas nedeni ile Mula'daki santrallar
iin durdurulma karar verilmi ve baz kmr yataklarnn iletme maliyetinin yksek olduu
gz nne alnarak, planlanm olan Linyitli santrallarn hangilerinin ne zaman gerekletirilebileceinin ayrntl bir inceleme ve hazrla tabi tutulduu,
-Akkuyu nkleer santral yerine santral kurulmas iin ilgilenen firmalardan teklif itenmi olduu,
-Yaplmakta olan ve kurulmas planlanan santrallar devreye girinceye kadarki talep an karlamak zere Bulgaristan ve Grcistan ebeke balantlar zerinden elektrik ithaline
karar verildii (3.65 cent/kWh),
- ETKB'nin kurulu termik santralarmzdan Afin-Elbistan (4x340=1360 MWe) ve
7.4.1997 gn kl baraj kayan Seyitmer (4xl50=600MWe) dndaki 10 adet (Toplam :
4253 MWe) ve Doal Gaz'l Hamitabat (1120 Mwe), Ambarl (1350 MWe) santrallan ile 23
adet (Toplam : 1383.4 MWe) hidroelektrik santral, 20 yllk iletme hakkn devir (mlkiyeti muhafaza) kouluyla sata kartt,Termik santrallann toplam sat bedelini 1,65 Milyar $

159

olarak belirledii, anlalmaktadr.

8. 2030 ylna kadarli elektrik enerjisi talep tahmini
Elektrik tketim tahminleri,gz nne alnan alnan dnem iin, nfus,GSYH, tketimin sektrel ve ortalama art hz vd etkenlere gre yaplr. 1995-2010 dnemi tahminleri
ETKB ve DPT tarafndan, talebi karlayacak retim planlamas da TEA tarafndan yaplm,
VII.BYKP/DPT Elektrik Enerjisi zel htisas Alt Komisyonunda (ELENAK) irdelenerek rapor haline getirilmitir.
Yukardaki etkenlerin nasl deieceini kestirmek g olduu iin nceden ok uzun
dnemlere ait planlama yaplamamaktadr.Bununla beraber,uygulanmakta olan nfus planlamas,kalknma hznn ok drlmemesi,enerji tasarrufu ve verimliliinin arttrlmas almalar ile lkemizdeki kii bana yllk elektrik tketiminin ok. dk olduu gz nne alnarak;2030 ylna kadarki dnem iin, tarafmzdan 2010 yl planlamas ile karlatrmal bir
"tahmin" yaplmtr (Tablo 8.a).
Tablo 8.b de ise, 2030 yl talebinin 2010 yl iin yaplan kabullerle tahmini grlmektedir.
1995-2010 yllan arasndaki %13-15 elik yllk ortalama art hzlar (y.o.a.h) yannda

2030 YILI N ELEKTRK HTYA TAHMN

Tablo 8.a 2010 dan 2030 a,verimlilik,tasarruf ilkeleri ve daha dk talep hz ile planlanrsa
Tahminler Birim
1995 Oran 2010 Oran Art yoah
2030 Oran Art yoah 2030 yoah
J
20696 1,47 60034 1,4 2,9 13% 100000 1,3 1,67 3,3%
Toplam G Mwe
.. 1)
14065
1 43590
77000
Puant G
1 1,77 3,8%
1 3,1 14%
2)
100,8
1,35 313,7
520 1,22 1,66 2,3%
Plan.retim TWh
1,3 3,11 14%
it 2)
Brt retim
87,2 1,17 271,4
460 1,08 1,74 2,6%
1,1 3,11 14%
M
1 244,3
1 3,27 15%
1 1,56
Net retim
74,6
425
Milyon
62,8
Nfus
77
1,23 1,5%
92
1,19
Tketim/Kii kWh/yl
1389
3525
2,54 10%
5000
1,42
Tablo 8.b 2010 dan 2030 a 1995 den 2010 a kadarki kabullerle planlanrsa
Tahminler Birim
1995 Oran 2010 Oran Art yoah
2030 Oran Art
Toplam G MWe
20696 1,47 60034 1,4 2,9 13% 174099 1,29 2,9
II
Puant G
14065
1 43590
13129
1 3,1
1 3,1 14%
Plan.retim TWh
100,8 1,35 313,7
1,3 3,11 14%
976 1,22 3,11
M
Brt retim
87,2 1,17 271,4 1,11 3,11 14%
844 1,06 3,11
n
1 3,27 15%
Net retim
74,6
1 244,3
799
1 3,27
Nfus
Milyon
62,8
1,32 2,1%
110
83
1,32
Tketim/Kii kWh/yl
1389
3270
2,35
9%
7685
2,35

2,8%
1,0%
2,1%
yoah
9,5%
10,5%
10,6%
10,5%
10,6%
1,6%
6,8%

100 1,5%
4600 1,5%
2030 yoah

108 1,5%
7815 7,0%

(1)TEK/APK-364,'Uzun Dnem ntim-Taketim Incelemesi'.Nsan 1994,(Tab)oll.4) (') y.o.a.h ' ylk ortalama art hz
, (Tabhll.2)
(2)
"

160

2010-2030 yllarnn %3.3-3.5'luk y.o.a.h'lan ok dk ise de,2010 ylna ilikin planlamann gerisinde kalnmas halinde 2030 ylnda ulalmas ngrlen Toplam g (100.000
MWe) ve Brt retim (460 TWh/yl) hedeflerine ulaldnda bu hzlar artm olacaktr.
9. Senaryolar
Tablo 8.a da 2030 yl iin ngrlm bulunan elektrik retimini gerekletirmek iin
hangi kaynaklarla ne miktarda retim tesisi kurulmas gerekecei, 2010 planlamasndaki son
gelimeler gz nne alnarak yaplan eitli kabullere dayanan senaryolarla yeniden incelenmitir.(Tablo 9.a,9.b)
- Tablo 9.a da Referans Senaryo olarak ,TEA'm 1994 ylnda 1996 - 2010 yllar iin
ngrd retim planlamas deerleri alnmtr.
-Ref 1.1 satrnda, Ref.2010 deerlerinin Kasm 1996 itibariyle deiimi grlmektedir.Planlama henz tamamlanmam olmakla birlikte baz senaryolarda bu gelimeler de gz
nne alnmtr
Hidroelektrik Santrallar
-Tarafmzdan ngrlen tm senaryolarda (S.1-S.12) 2030 ylna kadar ekonomik hidroelektrik potansiyelin tamamnn (122 Milyar kWh/yl) kullanlaca kabul edilmitir.
Linyitli Santrallar
- S.1-S.9 senaryolarnda (S.4 hari), Referans senaryoda 2010 yl iin ngrlen miktarda (84 milyar kWh/yl, 14850 MWe) linyitli santral kurulaca,2030 ylna kadar ilave linyitli santral kurulmayaca kabul edilmitir.
-S.4 senaryosunda, elektrik retimine olas katksn irdeleyebilmek iin,2030 ylna kadar linyit rezervlerinin tamamnn (7.4 Milyar ton) kullanlaca miktarda (35 yllk santral
mr,18548 MWe kurulu g,115 Milyar kWh/yl) linyitli (+5,4 milyar kWh/yl;2736 MWe
Ta kmrl) santral kurulaca kabul edilmitir.
-Son senaryoda (S.10-S.12),Referans senaryoda 2010 yl iin ngrlen 84 milyar
kWh/yl'lk (14850 MWe) linyite dayal retimin,55,9 Milyar kWh/yl (9880 MWe) ile snrl kalaca kabul edilmitir. (Elbistan C 1-4 ve D l-4,Beyehir,Tufanbeyli l-2,Beypazar,Amasra -Ta Kmrl- ve atalaz -Ta Kmrl- nitelerinin kurulmayaca varsaylmtr.)
-S.1,S.6 ve S.9 Senaryolarnda nkleer santral kurulmamas hali irdelenmitir.
-Nkleerli senaryolarda 2010 ylna kadar en ok 3000,en az 2000 MWe gte nkleer

161

as

OT OT

Tablo 9.a Enerji retimi (Milyar kWh/yl)

Senaryo
YIL Toplam %
HDRO %
Ref. a) 1996 94.593 1,00
34.996 0,37
Ref. (1) 2010 271.353 1,00
74.997 0,28
Ref 1.1 2010 205.683
74.997
2010 271.000 1,00
75.000 0,28
2030 460.000 1,00 122.000 0,27
S.2.1
2010 271.000 1,00
75.000 0,28
S.2
2030 460.000 1,00 122.000 0,27
S.3.1
2010 271.000 1,00
75.000 0,28
S.3
2030 460.000 1,00 122.000 0,27
S.4.1
2010 271.000 1,00
75.000 0,28
S.4
2030 460.000 1,00 122.000 0,27
2010 271.000 1,00
S.5.1
75.000 0,28
S.5
2030 460.000 1,00 122.000 0,27
S.6.1
2010 271.000 1,00
75.000 0,28
S.6
2030 460.000 1,00 122.000 0,27
S.7.1
2010 271.000 1,00
75.000 0,28
S.7
2030 460.000 1,00 122.000 0,27
S.8.1
75.000 0,28
2010 271.000 1,00
S.8
2010 460.000 1,00 122.000 0,27
2010 271.000 1,00
75.000 0,28
S.9.1
S.9
2030 460.000 1,00 122.000 0,27
S.10.1
2010 271.000 1,00
75.000 0,28
S.10
2030 460.000 1,00 122.000 0,27
75.000 0,28
S.11.1
2010 271.000 1,00
S.11
2030 460.000 1,00 122,000 0,27
2010 271.000 1,00
75.000 0,28
S.12.1
S.12
2030 460.000 1,00 122.000 0,27

LNY.+K
37.020
84.019
55.898
84.000
84.000
84.000
84.000
84.000
84.000
84.000
120.400
84.000
.84.000
84.000
84.000
84.000
84.000
84.000
84.000
84.000
84.000
55.898
55.898
55.898
55.898
55.898
55.898

%
0,39
0,31
0,31
0,18
0,31
0,18
0,31
0,18
0,31
0,26
0,31
0,18
0,31
0,18
0,31
0,18
0,31
0,18
0,31
0,18
0,21
0,12
0,21
0,12
0,21
0,12

(1) TEK/APK-364,"Uzun Dnem retim-TketimIncetemesTNisan 1994,(Tablo 11.5)

D.GAZ
19.844
67.799
69.914
112.000
254.000
89.775
89.775
89.775
127.000
69.914
69.914
69.914
69.914
69.914
69.914
69.914
69.914
36.100
36.100
36.100
36.100
69.914
69.914
69.914
69.914
36.100
36.100

%
FUELO % THAL.K %
NKLEER
0,21
2.733 0,03
0 0,00
0
0,25
454 0,00
30.049 0,11
14.035
4.874
15.000
14.000
0
0,41
0
0 0,00
0
0
0,55
0 0,00
0
0
0,33
0 0,00
0
0
22.225
0
0
0,20
0 0,00
164.225
0 0,00
0
0
0,33
22.225
0,28
0 0,00
0
0
127.000
14.029 0,05
0,26
14.029 0,05
14.029
49.229
49.229
0,11
0,15
49.229
0,11
0,26
14.029 0,05
14.029 0,05
14.029
0,15
61.362 0,13
61.362 0,13
61.362
0,26
21.043 0,08
21.043 0,08
0
92.043 0,20
0,15
92.043 0,20
0
21.043 0,08
0
0,26
0
21.043
0,15
92.043 0,20
0
0
92.043
0,13
26.838 0,10
26.838 0,10
22.225
0,08
72.633 0,16
72.633 0,16
72.633
37.950 0,14
0
0,13
37.950 0,14
0
0,08 108.950 0,24 108.950 0,24
0,26 23.982 0,09
23.982 0,09
22.225
0,15
70.729 0,15
70.729 0,15
70.729
0,26 23.982 0,09
23.982 0,09
22.225
0,15
94.103 0,20
23.982 0,05
94.103
40.889 0,15
22.225
0,13 40.889 0,15
0,08 40.889 0,09
40.889 0,09
164.224

%
0
0,05
0
0
0
0,08
0,36
0,08
0,28
0,05
0,11
0,05
0,13
0
0
0,08
0,20
0,08
0,16
0
0
0,08
0,15
0,08
0,20
0,08
0,36

Tablo 9.b Kurulu G ( MWe )

Senaryo
YIL
Toplam Adet HDRO Adet
Ref. (2) 1996
22.549
10.969
Ref. (2) 2010
23.064
60.034
58.054
23.065
2010
S.1.1
S..1
2030
98.042
37.519
S.2.1
2010
57.225
23.065
S.2
2030
91.914
37.519
S.3.1
23.065
2010
57.225
S.3
2030
93.303
37.519
2010
57.838
23.065
S.4.1
S.4
37.519
2030
97.172
S.5.1
2010
57.838
23.065
S.5
2030
97.094
37.519
S.6.1
2010
23.065
58.515
S.6
37.519
2030
100.055
S.7.1
2010
57.312
23.065
S.7
94.792
37.519
2030
S.8.1
57.812
23.065
2010
S8
37.519
2030
96.920
S.9.1
58.884
23.065
2010
S.9
100.424
37.519
2030
S.10.1
23.065
2010
57.835
S.10
2030
97.034
37.519
S.11.1
23.065
2010
57.835
S.11
37.519
95.281
2030
S.12.1
23.065
2010
58.204
S.12
37.519
2030
92.893
Yllk alma Sresi(Saat/yl)
3,252
nite Gc (MWe)

LNY+K Adet D.GAZ Adet FUEL.O Adet THAL.K Adet NKLEER Adet Adet
0
0
6.304
3.351
1.925
0
0
0
14.854
50
12.191
18
1.925
6.000 12
2.000
2
3
30
0
0
14.851
50 20.139
0
0
0
0
0
67
0
0
0
0
14.851
50 45.672
0
0
0
16.143
24
0
0
0
14.851
50
0
3.167
3
5
16.143
24
0
0
0
14.851
50
0
23.402 23
33
14.851
50
16.143
24
0
0
0
0
3.167
3
5
14.851
0
0
0
0
50 22.836
34
18.098
18
26
12.571
2.551
4
2.801
14.851
50
18
6
1.999
2
3
21.286
71
12.571
18
8.951
13
9.830 20
7.015
7
10
12.571
18
2.551
4
2.801
6
14.851
50
1.999
2
3
9
50
12.571
18 11.157
16
12.252 25
8.744
14.851
12
12.571
18
3.826
6
4.202
8
0
0
14.851
50
0
25
18.379 37
14.851
50
12.571
18 16.735
0
0
0
12.571
3.826
6
0
14.851
50
18
0
2.999
3
4
0
14.851
50
12.571
18 16.735
25
0
13.116
13
19
7
5.359 11
50
6.491
10
4.880
3.167
3
5
14.851
6.491
19
14.503 29
10.350
10
14.851
50
10 13.206
15
7.578 15
6.491
10
6.900
10
0
0
14.851
50
0
19.809
21.754
14.851
50
6.491
10
29
44
0
0
0
4.789 10
12.571
4.360
6
3.167
9.882
33
18
3
5
19
9.882
33
12.571
18 12.860
14.123 28
10.079
10
14
6
4.789 10
9.882
33
12.571
18
4.360
3.167
3
5
25
4.789 10
13.410
13
19
9.882
33
12.571
18 17.110
6.491
10
7.434
11
8.164
3.167
3
5
9.882
33
16
10
7.434
11
8.164
16
23.402 23
33
9.882
33
6.491
5,561
5,500
5,008
7,018
5,656
680
500
1000 700
300
680

(2) TEK/APK-364,"Uzun Dnem Oretim-Takotim IncelemesTNisan 1994,(Tablo 11.4)

u>

NKLEER G PROGRAMI (PHWR ve PWR 2000C)MWe

Tablo 10. a O Reaktrleri n Planlamas (Senaryo 2,3,12)
2004

2005

2006 2007

2008 2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015 16 2017

2016 19

2020

2021

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030
PWR13

PVVR12
PWR11
PVVR1C
PWR9
PWR8
PWR7
PWR6
PWR5
PWR4
PVVR3
PWR2
PWR'
HWR10
HWR9
HWR8
HWR7
HWR6
HVVR5
HWR4
HWR3
HWR2
HWR1

1140

1140

1140

1140

1140

1140

1140

1140

1140

1140

1140

1140

1140

635

635

635

635

635

635

635

635

635

635

635

1270

2540

1905

3175

3810

4445

5060

5715

6350

7490

2012

2013

2014

2015

16 2017

8630

9770 10910 12050

2018 19

2020

13190

14330 15470 16610

17750 18890 20030

21170

Tablo 10. b Yakt evrimi Tesisleri n Planlamas

2004

2005

2006 2007
YEF1
2500t/y

HWR : Ar Su Reaktr
YEF: Yakt Eleman Fabrikas
ASF: Ar su retim Tesisi

2008 2009

2010

2011

6 3 5 : (MWe Net) Reaktr Gc

ZBF: Zirkonyum Boru Fabrikas
RAD: Radyoaktif Atk Depolama Tesisi

2021

2022

2023

2024

2025

2026

2027

208

2029

2030

RAN1
YEF2 ZBF2 UTT
2500t/y 400t/y 1500t/y 200001

RAD1
ZBF1 ASF
100t/y 900t/y 150001

PW R : Basl Su Reaktr

1100: (MWe Net) Reaktr Gc

UTT: Uranyum Tasfiye Tesisi
UZT : Uranyum Zenginletirme Tesisi
RAN : Radyoaktif Atk Nihai Depolama Tesisi
I

santral

kurulabilecei

kabul

edilmitir.Dier

senaryolarda,2030

ylna

kadar

7000,8750,10000,13000 ve 23000 (en yksek) MWe'lk toplam Nkleer G santral kurulmas gerekecei hesaplanmtr.
10. Sonu
Senaryolar, 2030 ylna kadar ngrlen elektrik talebini dier ithal kaynaklara fazla baml olmadan karlamak iin, 13000-23000 MWe toplam gte nkler g santral kurulmas gerektiini gstermitir
20000 MWe'lk bir "nkleer g program'nn n planlamas" TablolO a ve b 'de verilmitir. [5]

Kaynaklar
[1] ALTUN .H.,Trkiye'nin Hidroelektrik Enerji Potansiyeli ve Gelime Durumu,(Trkiye Enerji Sempozyumu ' 96),TMMOB / EMO-MDMO
[2] TEK/APK-364,"Uzun Dnem retim-Tketim mcelemesi",Nisan 1994
[3] NKLEERENERJRAPORU,TAEK-TR-94-l,Eyll 1994
[4]

AHN.B,BEKDEMR.,"Kombine evrim G Tesislerinin Mukayeseli

Ekonomik Etd ve Ekonomik alma Blgelerinin Belirlenmesi",Trkiye .Enerji Kongresi,Ekim 1994,zmir,Teknik Oturum Teblileri 2,s.95
[5] NER,.D."2030 Ylnda Enerji retiminde Nkleer Gcn Pay"7.Ulusal Nkleer
Bilimler ve Teknoloji Kongresi, 3-6 Eyll 1996, stanbul.

zgemi
.Doan NER
1957 de T Makina Fakltesinden (Makina Y.Mhendisi),1961 de Kanada Chalk River

165

Reaktr Okulundan, 1962 de T Nkleer Enerji Enstitsnden (Nkleer Enerji Uzman), 1965
de ABD Oak Ridge Reaktr Teknolojisi Okulundan (Reaktr letme Uzman) mezun oldu.
Karayollar (1957-58),MSB-ARGE Dairesi (1958-60 Yd.Sb),ETT (1960-62) hizmetlerinden sonra,TAEK stanbul ekmece Nkleer Aratrma ve Eitim Merkezi'nde (NAEM)
Reaktr iletme efi,Reaktr Blm Bakan ve Mekez Mdr Yardmcs olarak (1962-82),
daha sonra TAEK Bakan Yardmcs (1982-86,1993-95), D leri Bakanl,Viyana Byk
Elilii'nde Uzman Mavir (1986-89) ve TAEK Bakan Maviri (1989-93) olarak alt.Eyll 1995 de emekli oldu.
Balca Yaym,Tebli ve almalar
-Reaktr Deneyleri,(El Kitab)
-Reaktr kor'u ii ve etrafndaki nlama tesisleri,(Tebli)
-600 Ci ' lik Co60 Inlama Cihaz/Tasarm Raporu ve Yapm)
-TR-1 Aratrma Reaktr gcnn 5 MWth'a kartlmas,(Tebli)
-Uluslararas Atom Enerjisi Ajans'nn (IAEA) Almanya,Avusturya ve ABD de dzenledii Nkleer G Planlama ve Gvenlik Eitim Kurslanna katld(1976-1985). Finlandiya,
sve, Avusturya, Yugoslavya (1978), Fransa (1983) , Arjantin, Brezilya, Kanada,Almanya,
svire (1984), Romanya ve G.Kore'deki (1994) Nkleer Santrallar inceledi. (nceleme
Raporlar)
-Trkiyede kurulacak G Reaktrlerine Lisans verilmesi mevzuat hazrlanmas,
-TAEK Lisans ekibinin eitimi iin UAEA, Kanada ve Almanya ile Eitim anlamalar,
-Trkiye ile ABD,Almanya,Kanada ve G.Kore C.arasnda Nkleer birlii anlamalar,
-Trkiye ile UAEA arasnda (1957-1987) Teknik Yardm Projeleri (Tebli),
-Trkiye'nin Nkleer G ihtiyac (Tebliler)
-Trkiyenin Elektrik Enerjisi ihtiyac (Tebliler)
-Nkleer Enerji Raporu (TAEK)
-Nkleer Enerji Alannda Uygulanacak Ulusal Politika ve Program Esaslar Raporu
(TAEK)
Evli ve 1 kz ocuu babasdr. ngilizce ve Franszca bilmektedir.
TMMOB/MMO ve DEK/TMK (Dnya Enerji Komitesi/Trk Milli Komitesi) yesidir.

166

TMMOB EVRE - ENERJ KONGRES VE SERGS

TRKYE'NN ORTA VE UZUN VADE ENERJ PLANLAMASI
VE NKLEER SANTRALLAR
ner Glyeil
ZET
Elektrik enerjisi talebinin belirli bir gvenilirlikle ve en az maliyetle karlanmas iin
ekonomik olduu srece yerli birincil kaynak orannn artrlmas, ekonomik olan birincil kaynaklarn ithali ve bu amala lke ve kaynak eitlendirilmesine gidilmesi, evre kirliliinin gzetilmesi gibi kriterler gznne alnarak yaplan planlama almalar sonucunda, yapm srdrlen santrallara bal olarak 1997 yl ortalarndan itibaren ve 1998 ylnda enerji ann
olaca ve bu an enerji ithali ile karlanaca hesaplanmtr. Daha sonraki yllarda bu an kapatlmas iin 2020 ylna kadar yaklak ylda ortalama 2000 MW - 4000 MW arasnda
deien yeni tesislerin sisteme ilave edilmesi gerektii grlmektedir. Bugnk verilre gre
retim sisteminde 2010 ylna kadar %4 ve 2020 ylna kadar %11 oranda paya sahip olacak
olan nkleer santrallarn ilkinin 2005 ylnda iletmeye girmesi ngrlmektedir.
Gnlk yaantmzn ayrlmaz bir parasn oluturan enerji, lkelerin sosyoekonomik yaplar ierisindeki yerini ve nemini korurken, enerjinin nemli bir bileenini oluturan elektrik enerjisi de arln giderek artan bir oranda gelitirmektedir.
lkemizde elektrik enerjisi talebinin geliimiyle ilgili olarak yaplan almalarda, 1996
yl iin yaklak 94.9 milyar kwh olarak gerekleen elektrik talebinin, 2000 ylnda 134.3
milyar kwh, 2010 ylnda 290 milyar kwh ve 2020 ylnda 547 milyar kwh seviyesine ykselmesi beklenmektedir.
Talebin, nmzdeki 20 yllk sre ierisinde ngrlen ortalama yllk %7'lik geliimine bal olarak, bu talebin gvenilir ve yedek kapasiteler de oluturulacak ekilde karlanmasna ynelik olarak yaplan orta ve uzun dnem planlama almalarnda, 1996 ylnda 15230
MW'a olarak gerekleen puant talebin 2000 ylnda 21588 MW'a , 2010 ylnda 46219 MW'a
ve 2020 ylnda 88100 MW'a ulaaca beklenmektedir. Kurulu gteki bu gelimeye bal
olorak elektrik enerjisi retim kapasitesinin ise 1996 ylnda 106 milyar kwh, 2000 ylnda 158
milyar kwh, 2010 ylnda 341 milyar kwh ve 2020 ylnda 620 milyar kwh seviyelerine ykselmesi gerekmektedir.

167

Elektrik enerjisi kmr, petrol, doal gaz, nkleer ve su gibi birincil enerji kaynaklar
kullanlmak suretiyle elde edilen ikincil bir enerji tr olduu iin, retim sisteminin geliiminin hangi birincil kaynaklara dayal olacann belirlenmesi ve birincil kaynaklar ynnden lkemizin sahip olduu potansiyelin de zenle irdelenmesi nemle zerinde durulmas gereken
bir baka hususu oluturmaktadr.

Birincil kaynaklar bakmndan, gnmze kadar yaplm olan almalar ile ortaya kan belirlemeler sonucu, lkemizde elektrik enerjisi retiminde kullanlabilecek balca yerli
kaynaklar linyit ve hidrolik kaynaklardr.
Bugne kadar birincil yerli termik ve hidrolik potansiyelimizin tamam elektrik enerjisi

.
i

retimi amacyla kullanld takdirde, 2010 ylna gelmeden talebin karlanmas mmkn
olamayacaktr. Bu nedenle elektrik enerjisi talebini karlayabilmek iin yerli kaynaklarn yansra ithal kmr, ithal doal gaz ve nkleer enerji kullanlmas gerekecektir.
1996 sonu itibariyle 21164 MW olan kurulu gcn %53'i termik santrallardan, %47'si
ise hidrolik santrallardan karlanmaktadr.
Enerji talebinde ngrlen gelimeler dikkate alnarak, bu talebin karlanabilmesi iin
ncelikle gerekli retim tesis yatrmlarnn planlanmas gerekmektedir.
Bu nedenle, enerji talebini belirli bir gvenilirlikle, en az maliyetle karlanmas iin
ekonomik olduu srece yerli birincil kaynak orannn artrlmas, ekonomik olan birincil kaynaklarn ithali ve bu amala lke ve kaynak eitlendirilmesine gidilmesi, evre kirliliinin gzetilmesi gibi kriterler gznne alnarak yaplan planlama almalar sonucunda, yapm srdrlen santrallara bal olarak 1997 yl ortalarndan itibaren ve 1998 ylnda enerji ann
olaca ve bu an enerji ithali ile karlanaca hesaplanmtr. Daha sonraki yllarda bu an kapatlmas iin 2020 ylna kadar yaklak ylda ortalama 2000 MW - 4000 MW arasnda
deien yeni tesislerin sisteme ilave edilmesi gerektii grlmektedir.
retim planlama almalar, 2000 'li yllarda retim sisteminde arln, mevcut potansiyelin ekonomik olarak kullanlmasna bal olarak, termik santrallara kayacan ve termik
santrallarn da birincil kaynak itibariyle ithal kaynaklar arlkl hale geleceini iaret etmektedir. thal kaynaklar ise evreyi daha az kirleten ve evre korumas amacyla daha ekonomik
olma zellikleri nedeniyle, doal gaz, yksek sl deerli kmr ile nkleerden olumaktadr.

t
/

Bugnk verilere gre retim sisteminde 2010 ylna kadar %4 ve 2020 ylna kadar %11
oranda paya sahip olan nkleer santrallarn ilkinin 2005 ylnda iletmeye girmesi ngrlmekte olup, ina sresi gznnde tutularak 1993 yl yatrm programna alnm ve 17 Aralk 1996 tarihinde ihaleye klmtr.
Anlan ilk Nkleer Santral yeri olarak seilen Akkuyu-Glnar'la ilgili her trl etd ve
altyap almalar tamamlanm, Haziran 1976'da TAEK'dan yer lisans ve 1977 de imar izinleri alnmtr.
Akkuyu Nkleer Santral tesisi iin hazrlanan ihale artnamesine gre tekliflerin 4 Ey-

168

ll 1997 tarihinde alnaca ve 1. nitesinin 2005 ylnda hizmete girecei planlanmaktadr.

Mersin-Glnar-Akkuyu mevkiinde kurulacak olan Nkleer Santral iin artnamede iki
alternatifli teklif istenmitir.
1. Alternatif Teklif : nite net gc 600 MWe ve st olan ve az 1 (bir) niteden meydana gelen, minimum 800 MWe ve maksimum net k gc 1400=%5 MWe amayan bir
nkleer santral,
2. Alternatif Teklif (Opsiyonel) : nite net gc 600 MWe ve st olmak zere ve en az
2(iki) niteden meydana gelen ve maksimum net k gc 2800+%5 MWe amayan bir nkleer santral. hale esas olarak ticari iletmede olan PWR, BWR ve PHWR tiplerine aktr.
Bu proje iin teklif sahibi tarafndan verilecek 1. Alternatif Ana Teklife %100 kredi getirilmesi, 2. Alternatif Teklif baznda szleme yaplan firmann, szleme yapldktan sonra
en ge 1.5 yl iinde kredi getirmesi art bulunmaktadr. Getirilecek kredilerin T.C. Babakanlk Hazine Mstearlnca kabul edilebilir nitelikte olmas istenmitir.
Ayrca, projenin ana hedeflerinden taviz vermeden rekabeti artrmak gayesi ile 10-12
Mart ve 12-14 Mays 1997 tarihlerinde iki defa "Aklama Toplantlar" yaplmtr.
'in her safhasnda insan gc, donanm ve malzeme ynnden yerli katknn mmkn
olan en yksek dzeyde olmas istenmitir. Teklif Sahibi, teklifini vermeden nce Trk firma
ve imalatlarn, malzemelerini, mevcut insan gcn ve kalitesini inceleyerek yerli satn alma ve retim olanaklarn ve mevcut hizmetlerini tantacaktr. Bu vesile ile yerli katk paynn
artrlmas zendirilmitir.
Tekliflerin deerlendirilmesinde gznnde bulundurulacak dier kriterler unlardr:
Gvenlik kriteri, lisanslama kriteri, yeni teknoloji kriteri ve g kriteridir. Bunlarn salanm
olmas halinde deerlendirme ncelikle.
hale artnamesinden sapmalar,
Fiyatlar, finansman ve kredi artlar,
Trkiye'den temin edilecek tehizat, malzeme ve hizmetlerin miktar,
i program,
yakt temininde gvence,
iletme masraflar,
iletme nezareti hizmetleri,
teknoloji transferi imkan,
kalite temini ve kontrol hizmetleri,
eitim imkanlar,
gibi hususlar dikkate alnarak, bir deere indirgenmi elektrik retim maliyetleri ile deerlendirilecektir.

169

Bu ekilde yaplacak deerlendirme ile; teklifler arasnda fiyat, termin, 30 yllk yakt ve
(varsa) ar su masraf, iletme giderleri, kredi artlan, faiz hadleri ve geri demedeki farkllklar dikkate alnm olacaktr.

Akkuyu Nkleer Santral'nn proje temin programnn;

Teklif alma

Eyll 1997

Teklifleri deerlendirme

Mart 1998

Szleme grmeler ve yrrle girmesi

Eyll 1998

Tesis dnemi I. nite

Aralk 2005

Tesis dnemi II. nite

Aralk 2006

eklinde gereklemesi hedeflenmitir.

170

TRKYE'YE TEKLF EDLECEK NKLEER SANTRALLAR

ule ERGN
Aylin YILMAZBAYHAN
Enis PEZEK

ZET
Nkleer teknolojiye girdiimiz u gnlerde, en ok merak edilen konulardan biri de Trkiye'ye kurulmas teklif edilen reaktr tipleri, bunlarn gvenlii ve yer seimidir.
Nkleer reaktrler ekirdek blnmesi ile aa kan enerjiden elektrik reten sistemlerdir. Nkleer santrallar soutucu ve yavalatclarna gre snflandrlrlar. Trkiye'ye yaplmas teklif edilen reaktrler basnl hafif su ve basnl ar su reaktrleridir.
Nkleer santrallar elektrik reten dier sistemlerden farkl olarak radyoaktif fisyon rnleri aa karrlar. Bu fisyon rnlerinin bir kaza annda yada normal alma srasnda reaktrden dar szmasn ve doal yaam etkilemesini nlemek iin gelimi gvenlik sistemleri vardr. Bu gvenlik sistemleri radyoaktivitenin evreye zarar vermesini nlemek iin ok
aamal olarak dizayn edilmitir.
Nkleer satrallarn yapmnda en nemli aama, santraln yaplaca yerin seilmesidir.
Nkleer santrallarn yerlerinin seilmesinde tm endstriyel yaplanmalarda olduu gibi halk
salnn ve evrenin zarar grmemesine nem verilir.
NKLEER SANTRALLARIN GENEL TANITIMI
Nkleer g santrallan ile fosil yaktl termik santrallar birbirleri ile benzer zellikler tarlar. Her iki santral tipinde de elde edilen buharn sl enerjisi trbinde mekanik enerjiye ve
mekanik enerji de jeneratrlerde elektrik enerjisine dntrlerek elektrik retilir. Bu santrallar arasndaki temel fark buharn elde edili yntemidir. Btn ticari nkleer reaktr tiplerinde fisyon tepkimesinden aa kan enerji buhar retiminde kullanr ve bu buhar retimi dorudan reaktrn korunda ya da buhar retelerinde yaplr. Bu nedenle nkleer reaktrlerdeki

171

blnme reaksiyonu termik santrallarda fosil yakt yakmakla ayn ileve sahiptir.

235

Nkleer reaksiyonda aa kan enerji, temelde U izotopunun ya da herhangi bir blnmeye yatkn (fisil) izotopun (235PU, 233U) ntronla etkilemesinden tr paralanmas olay sonucunda aa kan enerjidir. Ntronla etkileen 235U ekirdei kararsz hale geerek,
kendisinden daha hafif iki ekirdee ayrlr ve bu esnada da ortalama olarak iki veya ntron aa karr. Bu reaksiyon sonucu aa kan blnme enerjisi yaklak 200 MeV'dir. Bu
enerji buhar retimi iin soutucuya aktarlr ve aa kan ntronlardan en az biri blnmeye yatkn baka bir izotopu paralayarak zincirleme reaksiyonuna sebep olur. Dier ntron ise
reaktr iindeki dier malzemeler tarafndan yutulur ya da sistemden kaar. Nkleer reaktrler bu zincirleme blnme reaksiyonunun kontroll olarak yapld sistemlerdir.

.
/

Blnme reaksiyonu sonucu aa kan ntronlarn etkili bir ekilde kullanlabilmesi

iin fisil izotoplarla etkileme olaslklarn arttrmak gerekir. Bu nedenle blnme reaksiyonlarndan aa kan hzl ntronlar moderatr ad verilen yavalatc malzemeler yardm ile
yavalatlarak blnmeye fisil malzemelerle etkileim olaslklar arttrlr. Dier bir malzeme
i

de yanstcdr. Bu malzeme korun etrafna yerletirilerek ntronlarn sistemden dar kama

olaslklarn azaltmak iin kullanlr. Moderatr malzemesi ayn zamanda yanstclk ilevini
de grebilir.
lk kontroll blnme reaksiyonu 1942 ylnda Amerika Birleik Devletlerinde, Chicago niversitesi'ne ait futbol sahasnn seyirci koltuklarnn altna kurulmu olan CP1 Reaktrnde gerekletirilmitir. Bu reaktrde yakt malzemesi olarak doal uranyum ve moderatr
olarak grafit kullanlmtr. CP1 reaktrnn kurulmasndan 6 yl sonra, 1948 ylnda Sovyetler Birlii ilk nkleer g reaktrn kurmutur. Ayn yl Amerika Birleik Devletlerinde, Argonne Ulusal Laboratuarnda denizaltlara g salamak iin kullanlacak bir reakrn projesi hazrlanm ve bu denizaltnn yapm 1955 ylnda tamamlanmtr. Nkleer santrallarda ilk
elektrik retimi, 1951 ylnda, Amerika Birleik Devletlerinde, EBR-1 reaktrnde gerekletirilmitir. Bu tarihten sonra, bata ABD olmak zere, ngiltere, Sovyetler Birlii, Fransa ve
Kanada' da nkleer santrallarla ilgili almalar hz kazanmtr.

HAFF SU REAKTRLER
Bu reaktr tiplerinde soutucu olarak hafif su (H2O) kullanldndan, Hafif su reaktrleri olarak adlandrlrlar.
235

235

Doal uranyum %0.7 orannda U iermektedir. Geriye kalan ise U izotopundan oluur.Uranyumun hafif su reaktrlerinde yakt olarak kullanlabilmesi iin, iindeki 235U miktarnn arttrlmas gerekir. Buna yaktn zenginletirilmesi denir. Hafif su reaktrlerinde kullanlacak yakt, %2-%4 orannda zenginletirilir.

172

Hafif su reaktrlerinin basnl su ve kaynar su reaktr olmak zere iki tipi vardr. Trkiye'ye basnl su reaktr yaplmas iin, Mitsubishi ve Westinghouse irketleri ortak olarak
teklif vermektedir. Framatome ve Siemens irketleri ise NPI (Nuclear Power International) ad
altnda ihaleye birlikte girmektedir. Yeni alan ihalede kaynar su reaktr yaplmas iin teklif verilmemitir. Ancak 1977 ve 1980'de ASEA-Atom bu reaktr iin ihaleye girmitir.
BASINLI SU REAKTRLER
Basnl su reaktrleri ticari olarak elektrik retimi iin Amerika Birleik Devletleri' nde
kullanlan ilk reaktr tipidir. Dnyada, elektrik retimi iin en yaygn olarak kullanlan reakr
tipi basnl su reaktrleridir (% 64). Gnmzde, halen iletimde olan 249 tane basnl su reaktrnde toplam 255,714 MWe g retilir.
Bu tr reaktrlerde korda retilen enerji birincil devre soutucusuyla kordan ekilir,
ikincil devrede buhar retelerinden alnan buhar, trbinlerde geniletilerek jeneratrde elektrik retilir.
Basnl su reaktrlerinde reaktr koru 25 cm kalnlnda, ii paslanmaz elik ile kaplanm silindirik bir basn kab iine yerletirilmitir. Birincil devre suyu basn kabna 290300 C de girer, buradan korun alt ksmna geer. Korda stlan suyun k scakl 320330 C civarndadr. Birincil devre basnc, suyun kaynamasn engellemek iin 15-16 MPa
'dr.
Su, reaktrde kaynamadndan, trbinlere gnderilecek buhar, korun dnda retilir;
bunun iin bu reaktrlerde buhar reteleri bulunur. Basnl su reaktrlerinin birincil soutucu devreleri iki, ya da drt benzer dngden oluur. Her bir dngde bir buhar retici, bir
reaktr soutucu pompas ve balant borular bulunur. Ayrca soutucu suyun hacminde meydana gelebilecek deiimlerin suyun kaynamasna sebep olmamas iin, dolaysyla reaktr basncn kotrol edebilmek iin bir basn dzenleyici bu dnglerden birinin zerinde bulunur.
Basnl su reaktrlerinin birincil ve ikincil devrelerinin soutucu ak ekil l'de gsterilmitir.
Basnl su reaktrlerinde kullanlan yaktn seramik yaps yznden ergime noktas ok
yksektir. Yakt ubuklar, 17x17 tane ubuktan oluan karesel yakt demetleri eklinde yerletirilirler. Yaktta, fisyon sonucunda aa kan fisyon rnlerinin soutucuya gemesini
engellemek iin yaktn etraf zarf ile kaplanr. Bu reaktrlerde zarf malzemesi olarak zirkonyum alam kullanlr. Normal alma srasnda yakt scakl 1800 C civarndadr. Bu tip
reaktrlerde kullanlan 100 ton yaktn te biri 18 ayda bir deitirilir.
3

Basnl su reaktrlerinde g younluu 100 MW/m civarndadr.

Basnl su reaktrlerinin kontrol, kontrol ubuklar ve kimyasal kontrolle (boron) ya-

173

plr. Kontrol ubuklar reaktre stten girerler ve ntron yutucu zellikleri olan gm, indiyum ve kadmiyumdan yada BC4'dan yaplrlar. Reaktrn kimyasal kontrol, boronun soutucuya kartnlmasyla yaplr.
Hemen hemen btn reaktr tiplerinde olduu gibi, basnl su reaktrlerinde reaktr,
basn kab ve soutucu sistemleri koruma kab ad verilen elik bir kabuun iindedir. Bu elik kabuk betondan yaplm ikinci bir koruyucu yapnn iinde yer alr. Bu sistem d etkilerden reaktr sistemini korumak ya da reaktrden bir kazadan dolay aa kabilecek radyasyonun evreye szmasn nlemek iin tasarlanmtr.
Tipik bir basnl su reaktrnn yaktnn, yak demetinin ve korunun boyutlaryla ilgili rakamlar Tablo 1' de verilmitir.

Reaktr tD
Basn Kab Boyutlar (m)
Basn Kab Et Kal. (mm)
Yaktn ap (mm)
Yakt Uzunluu (m)
Zarf Kalnl (mm)
Yakt Demeti ubuk Say.
Yakt Demeti Boy.(mm)
Yaktlar ArasUzak. (mm)

Basnd Su
1148
4.83Dx13.4H
224
9.5
3.66
0.57
289
214
12.6

Ar Su
638
7.6Dx4.L
28.6
13.1
5.94
0.47
37
102Dx495L
14.6

1 .Reaktr Koru

15.Youturucu

2. Basnlayc

16. Ana soutucu pompas

3.Buhar reteci

17.Su kayna

4.Trbin

18.Yakt demetleri

5. Jeneratr

19.Yakt ve soutucu tpleri

.Youturucu

20.Yavalatc (Ar su)

7.Ana besleme pompas

21. Yavalatc kab

8.Ana soutucu pompas

22.Yavalatc pompas

9.Su kayna

23.Yavalatc s deitiricisi

10. Yakt demetleri

24,25 Pompa

11. Kurutucu

26,27 Buhar reteleri

12.Buhar ayrac

28 Basnlayc

13.Trbin

29.Trbin girii

14. Jeneratr

174

Kavnar Su
1178
6.05Dx21.6H
152
12.27
3.81
0.813
64
139
16.2

buhar

ekil 1 : Basnl Su Reaktr

buhar
13

18

17

ekil 2 : Kaynar Sulu Reaktr

175

KAYNAR SU REAKTR
Gnmzde almakta olan tm reaktrlerin % 23' kaynar su reaktrleridir. Dnyada
toplam 94 tane kaynar su reaktr alr durumdadr ve bu reaktrlerde toplam 82,165 MWe
g retilmektedir.
Bu tip reaktrlerde, tek soutucu devresi vardr. Korun iinde soutucunun kaynamasna izin verilir. Soutucu suyu kaynatlarak buhar elde edildiinden, bu reaktr tipinde buhar
retici yoktur. Santraln elektrik reten ksmna geen buhar, kordan kan buhar olduundan,
bu ksmda bulunan trbinler< kondenser, s deitiriciler ve pompalar radyasyonun evreye
szmasn nleyecek ekilde korunmaldr.
Kaynar su reaktrlerinin alma basnc 7 MPa' dr. alma basncnn basnl su reaktrlerinden dk olmas yznden, bu reaktrlerde basn kabnn et kalnl daha kktr. Soutucunun kora giri scakl 270 C, k scakl 290 C civarndadr.
Kordan kan buhar su karm, buhar ayrclar ve kurutuculardan geer; buralarda s
ve buhar ayrlr. Ayrlan buhar trbine gnderilir. Soutucunun kor iindeki ak dolam sistemi ile salanr. Bu sistem dolam pompalar ile alr. Kaynar su reaktrlerinin soutucu
ak ekil 2'de gsterilmitir.
Kaynar su reaktrlerinin yakt, Basnl su reaktrlerinin yaktna ok benzer.Yakt demetleri, 8x8 tane kare eklinde dizilmi ubuklardan oluur. Bu tip reaktrlerde 155 ton UO2
29 (2.devre)
buhar

t
ekil 3 : Basnl Ar Su Reaktr

176

buhar

yakt olarak kullanlr. Her yl yaktn drtte biri deitirilir.

Kaynar su reaktrlerinde g younluu 50 MW/m3 civarndadr.
Kaynar su reaktrlerinin kontrol kontrol plakalar ile salanr. Bu reaktrlerde basnl
su reaktrlerinden farkl olarak kontrol plakalar kora alttan girerler. Ayrca, yakt demetleri
iinde yer alan, ve ntron yutucu zellii yksek olan Gd 2 O 3 ubuklar da bu reaktrlerin kontrolnde kullanlr.
Gnmzde almakta olan bir kaynar su reaktrnn yaktnn, korunun ve yakt demetlerinin boyutlar Tablo 1' de verilmitir.
BASINLI AIR SU REAKTRLER
Bu reaktr tiplerinde soutucu ve yavalatc olarak ar su (D2O) kullanldndan, Ar
su reaktrleri olarak adlandrlrlar.
Basnl ar su reaktrlerinin en yaygn tipi, Kanada dizayn olan CANDU reaktrleridir. Bu reaktrlerde kullanlan ar sudaki dteryum, sudaki hidrojenden iki kat ar olduundan, ntronlar yavalama srasnda daha az enerji kaybederler; bu yzden ntronlarn hafif sulu reaktrlerdekinden daha fazla sayda arpma yapmalar gerekir, bu da ntronlarn yavalamak iin daha uzun mesafelerde yol almalarna neden olur. Bu nedenle ar su reaktrlerinin
korlar hafif su reaktrlerininkinden daha byktr.
Korun byk olmas, basn kabnn da byk olmasn gerektirir. CANDU reaktrlerinde byk basn kab yerine basn tpleri kullanlr. Bu tip reaktrlerde reaktr kab yatay bir
silindir eklindedir. Dk basnl yavalatc yatay bir tankn iinde yer alr. Bu tankn dnda iinde yakt bulunan 380 tane yatay basn tb vardr.
CANDU reaktrlerinde basnl hafif su reaktrlerinde olduu gibi soutucunun korun
iinde kaynamasna izin verilmez. Basn tpleri soutucu ar suyu 10 MPa basn altnda tutar. Kora yaklak 266 C de giren soutucunun k scakl 310 C 'dir. Korda kaynama
olmadndan trbine gidecek buhar, buhar reticilerden elde edilir. Bir buhar reticiden kan
soutucu, buhar retecine geldii kanala yeniden girmez. Bunun yerine geldii kanaln bir altndaki kanaldan geerek ikinci buhar retecine girer. CANDU reaktrlerinin birincil soutma
devresinde de basnl hafif su reaktrlerinde olduu gibi basn dzenleyici vardr. Bu reaktrlerin soutucu ak ekil 3'de gsterilmitir.
CANDU reaktrlerinde, ar sudaki dteryumun ntron yutma tesir kesiti dk olduundan, yakt olarak doal uranyum kullanlabilir. Yakt olarak doal uranyum kullanlmasnn en nemli avantaj zenginletirme tesislerine gerek duyulmamasdr. Bu reaktrlerde doal
uranyumlu yakt, 37 elemanl yakt demetleri eklinde dzenlenmitir.
CANDU reaktrlerinin en nemli zellii, yanm yaktn reaktr alma halindeyken

kordan karlabilmesidir. Bu karma ilemi korun her iki ucunda yer alan makinelerle salanr. Bu makinelerden biri yeni yakt bir utan yerletirirken, dier makina yanm yakt dier
utan karr.
CANDU reaktrlerinde g younluu 12 MW/m3 'dr.
Bu tip reaktrlerin kontrol, kontrol ubuklar, hafif su kurulan ve boron enjeksiyon sistemiyle yaplr.
Tablo 1' de tipik bir CANDU reaktrnn yaktnn, korunun ve yakt demetlerinin boyutlar gsterilmitir.
REAKTRLERDE GVENLK SSTEMLER
Nkleer santrallar dier g reten santrallardan farkl olarak fisyon rnleri gibi radyoaktif maddeler ierirler. Bu radyoaktif maddeler reaktrn almas srasnda veya bir kaza
annda reaktrden kmamaldr.
ok Aamal Fisyon rnleri Tutucu Sistem:
Yakt: Fisyon rnlerinin byk bir ounluu, yaktn seramik yaps sayesinde enerjiletini kaybederler ve yakttan kamazlar. Fisyon sonunda aa kan iyot, kripton, zenon gibi gazlar, yakt ve zarf arasndaki bolukta ve yaktn st ve alt ularnda yer alan blmlerde
toplanr.
Zarf: Yaktn yzeyinde aa kan fisyon rnlerinin serbest kalmasn nler.
Kapal Soutucu Sistemi: Reaktrde yakt soutmakta kullanlan birinci devre suyu az
miktarda radyoaktif olur. Bu yzden bu soutma devresi kapaldr.
Reaktr Kab: elik basn kablar radyoaktivitenin aa kmasn nleyen drdnc
engeldir. Bu yzden de dizaynlar, retimleri ve testleri titizlikle yaplr.
Gvenlik Kab: Reaktrn en dnda, biyolojik kalkan grevi yapan betondan yaplm
kaln bir katman vardr ve darya radyasyon kmamasn garanti altna alr. Btn reaktr
sistemlerini iine alan ii elik, d l,5m kalnlnda betondan yaplm olan gvenlik kab
radyoaktif maddeler iin son bariyerdir. ernobil kazas ve TMI kazasnn sonular arasndaki fark bu yapdan kaynaklanmaktadr.
GVENLN AAMASI
ok aamal fisyon rnleri tutucu sisteminin herhangi bir kaza srasnda zarar grmemesi iin, aamal bir gvenlik felsefesi benimsenmitir.

178

Gvenliin birinci aamas: Bu aama kazalarn olmasn nlemek iin gerekli dizayn
kriterlerini ierir. Buna gre:
1) Reaktrde scaklk arttnda, ntron retimi azalmaldr.
2) Reaktrde malzeme olarak, kararllk zellii kantlanm malzemeler kullanlmaldr.
3) Reaktrde, kontroln salanmas iin kullanlan tm aletler, kullanm kolayl ve gvenlii salayacak ekilde yerletirilmelidir.
4) G, soutucu ak ve radyasyon lm sistemleri yedekli olmaldr.
5) zenle ve srekli testler yaplmaldr.
Gvenliin ikinci aamas: Bu aama bir kaza srasnda ok aamal radyasyon tutucu
sisteminin zarar grmemesi iin gerekli kriterleri ierir. Buna gre
1) Reaktrde, soutucu miktarn azaltacak bir kaza olduunda, yaktn erimesini ve fisyon rnlerinin aa kmasn nlemek iin acil durum kor soutma sistemi bulunmaldr.
2) Reaktrn acil bir durumda otomatik olarak kapanmasn salayan sistemler dizayn
edilmelidir. Bu sistemler zellikle ntron yutucu kontrol ubuklar reaktre sokulamad durumlar iin gereklidir.
3) Acil durum kor soutma sistemini altrmak iin, reaktrde retilen elektrikten bamsz bir g kayna olmaldr.
Gvenliin nc aamas: Bu aama ilk iki aamada anlatlan sistemlerde bir bozukluk meydana geldiinde gvenlii salayacak ek sistemlerle ilgilidir.
Reaktrn gvenliini salayan sistemlerin mmkn olduu kadar pasif alan sistemler olmasna gayret edilir; rnein reaktr kapatan kontrol ubuklar basn kabnn stnde
elektromagnetlerle baldr ve bunlara giden enerji kesildiinde, yer ekiminin etkisiyle
ubuklar der ve reaktr kapatr.

REAKTRLER N YER SEM

Nkleer satrallarn yapmnda en nemli aama, santraln yaplaca yerin seilmesidir.
Nkleer santrallarn yerlerinin seilmesinde tm endstriyel yaplanmalarda olduu gibi halk
salnn ve evrenin zarar grmemesine nem verilir.
Reaktrler iin yer seiminde en nemli kriter, reaktrn yaplaca blgenin sismik ve
meteorolojik zellikleridir. Blgenin sismik zellii, meydana gelebilecek bir depremde, santrala ne kadarlk bir ivmeyle kuvvet uygulanacan gstermesi asndan nemlidir. Maliyet
asndan dnldnde, genel olarak deprem kuana reaktr kurulmak istenmez.
Meteorolojik zellikler, blgede meydana gelebilecek ve gvenlikle ilgili yaplarn

179

btnlne zarar verebilecek hortum yada tayfun gibi olaylarn bilinmesi iin gznne alnmaldrlar. Reaktrn normal almas srasnda yada bir kaza sonrasnda radyoaktivitenin
evreye dalmas ile ilgili hesaplarda meteorolojik olaylar byk rol oynar.

Deniz kysna kurulan reaktrler iin tsunami yada dev dalgalar gibi hidrolojik olaylar
da gz nne alnmaldir.
Bir nkleer santralda kullanlacak byk ekipmanlar, santraln yapld yerde imal
edilemez. Bunlarn zarar grmeden tanabilmesi iin santraln yaplaca yerin ulamnn
kolay olmas nemlidir.
lk yaplan nkleer santrallann yer seiminde, santraln kurulaca blgenin nfs
younluu nemli bir kriterdi. Gnmz teknolojisine gre yaplan reaktrlerdeki gvenlik
sistemleri sayesinde bir ehrin ortasna bile nkleer santral kurulabilmektedir.

.
/

SONU
Trkiye'ye yaplmas teklif edilen reaktrler, basnl hafif su ve basnl ar su reaktrleridir. Yukarda anlatld gibi, bu reaktrlerin gvenlik sistemleri ileri teknolojiyle dizayn edilmilerdir. Bu gvenlik sistemleri sayesinde, nfus younluunun zerinde durulmadan, meteorolojik ve sismik zellikleri gz nne alnarak, lkemize yaplmas planlanan
nkleer santraln Akkuyu'ya kurulmasna karar verilmitir.
KAYNAKLAR
[1] KAZIM I, M. S. and TODREAS, N. E. "Nuclear Systems I-II", HEMISPHERE
Publishing, Newyork , 1990
[2] LAMARSH, J. R. "Introduction to Nuclear Engineering", ADDISON-WESLEY
Publishing, California, 1983
[3] RAHN, F. J. ADAMANTIADES, A. G. KENTON, J. E. and BRAUN, C. "A Guide
to Nuclear Power Technology", A VVTLLEY-INTERSCIENCE Publication, Nevvyork, 1984
[4] COHEN, B. "ok Ge Olmadan", TBTAK, Ankara, 1995

180

ule ERGN
1974 ylnda Nide'de dodu. Hacettepe niversitesi Nkleer Enerji Mhendislii
Blm'n 1997 ylnda bitirdi. u anda ayn blmde yksek lisans yapmakta ve ayn zamanda aratrma grevlisi olarak almaktadr.

Aylin YILMAZBAYHAN
1974 ylnda Gebze'de dodu. Hacettepe niversitesi Nkleer Enerji Mhendislii
Blm'n 1996 ylnda bitirdi. u anda ayn blmde yksek lisans yapmakta ve ayn zamanda aratrma grevlisi olarak almaktadr.
Enis PEZEK
1973 ylnda Ankara'da dodu. Hacettepe niversitesi Nkleer Enerji Mhendislii
Blm'n 1995 ylnda bitirdi. u anda ayn blmde yksek lisans yapmakta ve ayn zamanda aratrma grevlisi olarak almaktadr.

181

NKLEER YAKIT EVRM VE NKLEER ENERJ VE EVRE

Bar SARIKAYA
Serkan KAYRANCI
Krat Burak BEKAR

ZET
Nkleer yaktn hazrlanmas uranyumun madenden karlmasyla balar. Madenden karlan cevher, nkleer reaktrde kullanlabilecek forma getirilinceye kadar baz ilemlerden
geirilir. Sonra reaktrde kullanlan yakt, mrn tamamlaynca karlr ve depolanmak zere ilemlere tabi tutulur. Nkleer atklar birok ilemden getikten sonra zel havuzlarda ve
depolarda depolanrlar.
Nkleer santrallere kar hareketin temelinde nkleer santrallerden evreye radyasyon
yaylaca endiesi vardr. Ancak nkleer santrallerin evreye yayd radyasyon miktar, gnlk yaantmzda evremizden aldmz doal radyasyondan ok daha azdr.
Nkleer teknoloji sadece elektrik retiminde kullanlmamaktadr. Gnmzde tpta birok rahatszln tehis ve tedavisinde kullanlan radyoaktif maddeler nkleer reaktrlerin atklarndan elde edilmektedirler.
NKLEER ENERJ
Nkleer enerji, atom ekirdeinden elde edilen enerjiye verilen addr. Atom ekirdei
proton ve ntron ad verilen paracklardan olumaktadr. Bu paracklarn birbirlerine ne kadar sk bal olduklar, ekirdein kararllnn gstergesidir. Baz ekirdekler kararl, bazlar da kararszdr. Doada herey kararl yapya geebilmek iin ura verir. Kararsz ar ekirdekler (atom arl 60'dan byk kararsz atomlarn ekirdekleri) kararl yapya geebilmek iin ekirdek iinden baz paracklar atarlar. Buna radyoaktivite denir. Baz ar ekirdekler ise o denli kararsz olabilirler ki, ilerinden bir parack atmak yerine ikiye paralanabilirler. Bu olaya ekirdek blnmesi ya da fisyon denir. Hafif kararsz ekirdekler (atom
arlklar 60'dan kk atomlar) birleerek daha kararl hale gelebilirler. Bu oluuma fzyon
ad verilir. Fzyon, gnein enerjisinin de kaynadr. Fakat fzyondan ekonomik olarak enerji elde etmek henz olanakl deil, ama bu konudaki almalar tamamlandnda insanln
enerji problemi ok uzun bir dnem iin zlm olacaktr.

182

Nkleer fisyon, ekirdein daha hafif iki ekirdee blnd bir nkleer tepkimedir.
Bu tepkimede ok az miktarda bir ktle enerjiye evrilmektedir. Doal olarak bulunan tek fisil madde Uranyum-235'dir (Uranyum elementinin 143 ntronu olan izotopu). Uranyum235'e bir ntron arpt zaman, uranyum yaklak iki eit paraya blnr. Yeni oluan bu
atomlara fisyon rnleri ad verilir. Fisyon rnlerinin ok geni bir spektrumu vardr. Bu srada birden ok ntron ve byk miktarda enerji aa kar. Aa kan yeni ntronlar, eer
ortamda baka fisil madde varsa onlar tarafndan yutulurlar ve tekrar fisyon yaparlar. Sonra
fisyondan kan ntronlar yine dier fisil atomlar tafndan yutulurlar ve tekrar fisyon yaparlar.
Bu olaylar bylece devam eder ve bir zincir reaksiyonu olutururlar. Eer zincir reaksiyonu
kontrol altna alnrsa, buradan aa kan enerjiden yararlanlabilir. Zaten nkleer reaktrler
de bu prensiple almaktadrlar. Nkleer santrallerde zincir reaksiyonun kontrol ntron yutucu maddelerle salanr. Ntron yutucular fisyondan kan ntronlarn fazlasn yutarlar. Bu
sayede ntronlarn yaktla (uranyum) fazla etkilemesi ve gereinden ok ntron aa karmas engellenir. Bylece zincir reaksiyonun sabit bir seviyede kalmas salanm olur.
NKLEER YAKIT EVRM
Nkleer fisyon kullanlarak retilen elektrik enerjisi, direk ya da dolayl yollardan uranyumdan salanr. Uranyum doada bol bulunan bir elementtir. Birok lkede uranyum madenleri vardr. Ancak uranyumu nkleer reaktrlerde yakt olarak kullanabilmek iin nce baz ilemlerden geirilmesi gerekmektedir. Reaktrde kullanlan yakt, mrn tamamladktan sonra karlr.
Nkleer reaksiyonlar sonucu elektrik retme ile ilgili aktivitelerin tm nkleer yakt
evrimi olarak adlandrlr. Nkleer yakt evrimi uranyumun madenden karlmasyla balar
ve nkleer atklarn depolanmasyla son bulur.
Uranyum
Uranyum yerkabuunda doal olarak bulunan bir metaldir. Yekabuunda yaklak olarak altndan 500 kat daha fazla uranyum bulunmaktadr. Birok kaya toprak eidinin iinde
uranyum bulunmaktadr. Bunlara ek olarak nehirlerde ve deniz suyunda da uranyum vardr.
Ayrca, nkleer silahlarn yaylmasn engelleme ve saylarn azaltma anlamalar ile imha
edilen nkleer silahlardan elde edilen ok miktardaki yksek zenginlikli (uranyum-235'e zengin) uranyum (HEU) ile plutonyum-239 da nkleer yakt talebinin bir ksmn karlamaktadr.

183

Ek. 1 : Dnyad.k Nkleer SI ntrallern Ulkele:re Gre Dalm

letimdeki
na Halindeki
nite Says

ABD

110

21.92

Almanya

20

30.29

Arjantin

Belika

Brezilya

Bulgaristan

ek Cum

in

Ermenisatn

Finlandiya

Fransa

57

G. Afrika C.

Hindistan

10

Hollanda

4.79

ngiltere

35

26.04

ran

184

nite Says

11.43
57.18

0.74
42.24

20.00

1.27
28.13

77.36
6.33

2.21
j
/

spanya

31.97

sve

12

52.38

svire

44.45

Japonya

53

Kazakistan

G. Kore

11

Litvanya

83.44

Meksika

5.08

Pakistan

10.56

Romanya

1.75

Rusya

29

13.10

Slovak Cum.

44.53

Slovenya

37.87

Tayvan

29.07

Ukrayna

16

26.04

TOPLAM

442

36

17.00

33.37
0.15

35.77
/

Nkleer Yakt evrimi

Nkleer yakt evrimi uranyumun madenden karlmasyla balar. Uranyum madenciliinde hem yeralt hem de yzey madencilii teknikleri uygulanmaktadr. Uranyum karlrken hangi tekniin kullanlaca ekonomik koullar ve gvenlik gznnde bulundurularak
kararlatrlr. Madenden elde edilen cevherin iindeki uranyum, genellikle madenin hemen
yannda kurulan deirmenlerde tlerek karlr. tme sonucu elde edilen rn (sar pasta - U3O8) , uranyum konsantrasyonu bakmndan daha zengin olduu iin daha az yer kaplamakta ve daha kolay ve ucuza tanabilmektedir. Sar pasta %60'dan daha fazla uranyum iermektedir. Oysa ki maden karlan cevherde ise sadece %0.1-l arasnda uranyum bulunmaktadr. tlme sonucu elde edilen sar pasta henz daha nkleer reaktrlerde yakt olarak kullanlabilecek halde deildir. Bunun iin sar pasta, zenginletirme gerekmeyen reaktrlerde
kullanlacaksa direk uranyum-dioksite (UO2), zenginletirme gerektiren reaktrlerde kullanlacaksa uranyum-hekzaloride (UF6) dntrlr.
Doal uranyumun yaklak %0.7'si fisyon yapabilme zelliine sahip uranyum-235'den
(U-235) olumutur. Geri kalan ksm uranyum-238'dir (U-238). Ticari reaktrlerin byk bir
blmnde yakt olarak kullanlan uranyumun, doal uranyumdan daha fazla U-235 iermesi
gerekmektedir. Zenginletirme ilemi bu ii yapar. Dnyada yaygn olarak bulunan hafif su reaktrlerinde genellikle %2-6 orannda U-235 ieren uranyum kullanlmaktadr. Ar su reaktrleri ise doal uranyum ile alabilmektedirler. Bu yzden ar su reaktrlerinde zenginletirme ilemi gerekmemektedir.
Reaktr yakt genellikle lcm ap ve yksekliindeki seramik (UO2) peletler formundadr. Bu peletler bir hafif su reaktrlerinde (LWR) 3.5-4 metrelik ince metal bir zarfn iine, ar
su reaktrlerinde (HWR) ise 50 cm boyundaki metal tpler iine yerletirilirler. Ve bu metal
tpler de reaktrn tipine gre uygun ekilde biraraya getirilirek reaktrde kullanlmaya hazr
hale gelen yakt demetlerini oluturular. Elde edilen yakt demetleri, LWR'lerde hafif su ieren dik basn tanklar iine, HWR'lerde ise ar su ieren yatay basn tpleri iine yerletirilir. Belirli geometrik dzende ve belirli miktarda biraraya gelen yakt ubuklar, ntronlarn
yardm ile fisyon sonucu enerji retmeye balarlar. Ortaya kan bu enerji yakt ubuklarn
str. Yakt ubuklarnn su ya da ar su ile soutulmas ile yksek basn ve scaklkta buhar
elde edilir. Bundan sonraki ilemler ise dier fosil yaktl g santrallerindeki ilemlerle ayndr.
Yakt retiminde izlenilecek yol, yaktn kullanlaca reaktr tipine gre eitlilik gsterir. Nkleer teknolojinin ilk yllarnda metal yaktlar kullanlm, fakat bu tip yaktlarn reaktr iindeki yksek dzeyli nlama altnda ve yksek scaklklarda, izin verilen limitlerin
dnda bir bozulmaya maruz kaldklar gzlenmitir. Bu nedenle radyasyona ve yksek scakla dayankll daha yksek olan seramik yaktlar kullanlmaya balanmtr. Ayrca seramik
yaktn mikroyaps, fisyon rnlerinin yakt dna kmasn azaltacak ekilde kontrol edilebilmektedir.
Hibir yakt enerji retmek zere yakldnda yok olmaz, atk adn verdiimiz baka
formlara dnr. Bu durum kmr iin de uranyum iin de byledir.

185

Nkleer yakt evriminin hemen hemen her aamasnda bir miktar radyoaktif atk retilir. Bu atklar ana balk altnda toplayabiliriz;

.
/

1. Dk Seviyeli Atklar (DSA): DSA sadece nkleer santrallerde deil, hastane ve sanayii kurulularnn baz faaliyetlerinde de retilir. Nkleer santrallerde ya da hastane ve sanayi kurulularnda kullanlan elbise, kat, ara-gere, filtre, vb gibi dk seviyeli ve ksamrl radyoaktivite ieren malzemeler bu gruba girerler. Bu grup atklarn tanmas ve depolanmas srasnda zel nlemler almaya gerek yoktur ve yerkabuunun yzeyine yakn yerlerine gmlrler.
2.Orta Seviyeli Atklar (OSA) : DSA'dan daha fazla radyoaktivite ierirler. Depolanmalar ve tanmalar srasnda zel nlemler alnmas gerekir. Nkleer uygulamalarda kullanlan reineler, kimyasal zeltiler, metal yakt zarflar, nkleer reaktrlerin kapanmasndan
sonra saklanmas gereken kontamine olmu paralar, vb bu gruba girerler. Ksa mrl radyoaktivif olan atklar genellikle yaklr. Uzun mrller ise jeolojik olarak uygun olan yerlere
gmlrlerler.
3. Yksek Seviyeli Atklar (YSA) : :Kullanlm yaktn kendisi ve yeniden ilenmesi
srasnda aa kan ve radyoaktif fisyon rnlerini ve uzun-mrl radyoaktivitesi olan ar
elementleri ieren sv atklar bu gruba girerler. Bu atklar s retirler ve soutulmalar gerekmektedir.
Kullanlm nkleer yaktlar, reaktrden karldktan sonra reaktrn iinde zel olarak
yaplm atk depolama havuzlarna alnrlar. Radyoaktivite zamanla azalan bir kavram olduu iin reaktrden karlan radyoaktif atklar bu depolarda bekletilirler. Burada yaklak 2030 yl bekleyen atklar, tama ve saklama iin zel olarak yaplm varillere konarak ara depolama tesislerine ya da yeniden ileme tesislerine gtrlr. Bu gne kadar yaplan uygulamalar bunlardr. Planlanan ama henz gereklememi bir aama daha vardr; ara depolama ve
yeniden ileme tesislerinde toplanan atklarn, bu i iin zel olarak seilmi, jeolojik yaps
uygun bir blgede yaklak 500 m derinlikte alan nihai depolama tesislerine gmlmesi. Bu
tesisi kurmak iin uygun yerler ve yeterli teknoloji olduu halde henz uygulanmamasnn iki
nemli nedeni vardr. Bunlardan birincisi; henz daha nkleer reaktrlerde atk depolama iin
yaplan havuzlarn ve ara depolama tesislerinin kapasitelerinin yeterli olmasdr. Nkleer reaktrlerden kan atk miktar, fosil yakt yakarak enerji reten dier santrallerden ok ok daha
azdr. 1000 MWe gcndeki bir nkleer santral ylda 40 ton yeni yakt kullanrken ayn gteki bir kmr santrali saatte yaklak 1000 ton kmr yakar. Bu say bir yl iin hesaplandnda aradaki farkn bykl ok daha iyi anlalacaktr. rnein Kanada'daki 21 nkleer
santralin, iletime baladklar ilk gnden bugne kadar rettikleri atklar st ste istiflense,
kaplyaca hacim 3m x 25m x 50m'lik bir havuz kadardr. Bir kmr santralinin bir ylda atmosfere verdii sadece CO2 miktan milyon tonlar mertebesindedir. Bu nedenle henz daha nihai depolama tesisi yaplmas karan alnmamtr. Bu kararn alnmamasndaki ikinci neden

186

'

.
/

ise, bu konudaki tm bilgi birikimine ve yeterli teknoloji ve gvenlik nlemlerine karn baz
blgelerde halkn gstermi olduu tepki yznden verilmi politik kararlardr.
Yksek aktiviteli nkleer atklarn insana ve evreye zarar vermiyecek ekilde tasfiyesi
nemli bir konudur. Bilimsel evreler nkleer atk tasfiyesini yeni bir teknoloji gerektiren teknik bir problem olarak grmedii halde, kamuoyu nkleer atklar dier endstriyel atklara kyasla yaam ve evreyi daha fazla tehdit eden bir unsur olarak alglamaktadr. Bu durum nkleer teknolojiye sahip lkelerde yksek aktiviteli nkleer atklarn tasfiyesi konusunda alnmas gereken politik kararlan geciktirmi ve sorunun zlmemi bir problem olarak alglanmasna sebep olmutur. Oysa, rnein Amerika'da yalnzca kmr yakmaktan kaynaklanan hava
kirliliinin her yl yaklak 10000 lme yol at ve sorunun nispeten zlm bir problem
olarak grld dnlrse, nkleer atklarn tasfiyesini zlmemi bir problem olarak
grmek pek doru deildir.
Yksek aktiviteli nkleer atklarn yeryznn 500 ile 1000 m altnda zel olarak seilmi jeolojik oluumlarda ina edilecek byk bir maden iletmesini andran depolara gmlmesi planlanmakta ve bu konudaki almalar srmektedir (Ek.2). Yer seiminde jeolojik ve
evresel faktrler (yeralt suyu hareketleri, kaya yaps, erezyon, sel, deprem, volkanik hareketler, vb) dikkate alnr. Yer altna gml nkleer atklarn biyosfere ulamasn salyabilecek tek mekanizma yeralt suyu hareketleri olduundan, jeolojik oluumun yeralt suyundan
zelllikle uzak olmas istenir. Bu nedenle gmlme ileminin yaplaca yerler, binlerce yldr
yaknnda bile su bulunmayan eski tuz yataklar vb olarak belirlenmitir.
LKE

UYGULAMA

SON DEPOLAMA

ABD

Direk gmme

tane LLW alan halen almakta Yucca Danda son depolama tesisi
yaplmas srmekte

Almanya

Yeniden leme

LLW alanlar 1975'ten beri kullanmda

HLW depolama tesisleri 2008'de iletime girecek

ngiltere

Yeniden leme

LLW alanlar almakta ve yeni bir yearlt tesisinin yapm planlanm

durumdadr.
HLW camlatrlp depolanyor

Fransa

Yeniden leme

2015 ylnda yeralt depolama tesislerini iletime alnmas bekleniyor

LLW& ILW depolama tesisleri iletimde

spanya

Direk Gmme

Nihai depolama tesisi iin yer seim program balatlm

2000 ylnda yer seilecek ve 2020'de tesis iletmeye alnacak

svire

Yeniden leme

HLW iin yeralt aratrma laboratuvar var

Nihai depolama tesisi 2020 ylnda iletmeye alnacak

LLW : Dk seviyeli radyoaktivite ieren atk

ILW : Orta seviyeli radyoaktivite ieren atk
HLW : Yksek seviyeli radyoaktivite ieren atk

187

Bir de atk yaktlarn iindeki baz elementlerin geri kazanlmas ilemi vardr. Bu ilem
hem nkleer teknoloji ve yakt ynetimi hem de pek farknda olunmasa da gnlk yaay ile
olduka ilikilidir. Gnmzde tpta birok rahatszln tedavisinde radyoaktif maddelerden
yararlanlmaktadr. rnein kalp rahatszl olan kiilerin kulland kalp pillerinin iinde
pltonyum elementinin bir izotopu vardr. 'Ayrca 1972'den beri NASA'nn gnderdii 20'den
fazla uzay arac da pltonyum yakt ile yoluna devam etmektedir. Pltonyum doal olarak bulunabilen bir element deildir ve retilebildii tek yer vardr; nkleer reaktrler. Ayrca baka
rahatszlklarn tedavisinde ve tehisinde kullanlan teknesyum, stronsyum-85, sezyum-137,
selenyum-75 gibi birok radyoizotop da nkleer reaktrlerden elde edilirler.
Kullanlm yaktlar, ierdikleri uranyum, pltonyum ve gerekli dier radyoizotoplar
geri kazanmak zere ileme tabi tutulursa, fisyon rnleri ve uranyum tesi elementlerden oluan bir sulu atk zeltisi elde edilir. Bu zelti kuruyana kadar buharlatrldktan sonra yksek scaklkta cam erii ile kartrlp metal silindirler iine boaltlr ve souduunda katlap cams bir yap oluturur. Cam, suda kolay znmeyen, uygun mekanik zelliklere sahip,
binlerce yl kararl olarak kalabilen, nispeten ucuz ve ilemesi kolay bir malzeme olduu iin
gnmzde nkleer atk formu olarak tercih edilmektedir. Camlatrlm nkleer atk ile dolu silindirler bir metal muhafaza iine konup yeralt deposundaki deliklere yerletirilir.
Yukardaki plan yeni bir teknoloji gerektirmektedir ve bunun uygulanmasnda teknik ve
ekonomik zorluklardan ziyade, politik kararlar ve bu kararlarn hayata geirilmesinde karlalan glkler etkili olmaktadr. Nkleer atklarn derin jeolojik oluumlara gmlmesi konusunda en sk sorulan sorulardan bir tanesi udur: Acaba radyoaktivite bir yolunu bulurda tekrar yeryzne kar m ? Bunun yek yolu yeralt suyunun atklara ulamasdr. Atklarn depolanaca jeolojik oluum seilirken en fazla dikkat edilen nokta, bu yerin yeralt suyundan
uzak olmasdr. Yine de yeralt suyunun atklarn gmld blgeye ulatn dnrsek :
nce yeralt deposunu evreleyen jeolojik ortam ve sonra muhafazalar etrafndaki dolgu malzemesini (dolgu malzemesi kil olduundan slandnda ierek suyun gemesini iyice zorlatrr) gemesi gerekir. Daha sonra metal muhafazay ve metal silindiri amal ve suda zor znmesi dikkate alnarak seilmi cam zmelidir. Bylece nkleer atklar yeralt suyuna bular; simdi bu yeralt suyu ayn yollardan tekrar geerek biyosfere ulamaldr. Son olarak yeralt suyunun son derece yava (gnde 30 cm) hareket ettii ve yerin 1 km altndan yeryzne
kabilmek iin kaya tabakalar arasnda yaklak 80-100 km yol katettii (gnde 30 cm'den
80 km gitmek 730 yl alr.) de gznnde bulundurulmaldr.

/.

j
/

NKLEER ENERJ VE EVRE

Elektrik retmenin birok yolu vardr. Ama evlerimizdeki ve endstrideki elektrik tketimini karlayabilecek sadece enerji kayna vardr. Bunlar; nkleer enerji - atomlarn paralanmasndan elde edilen enerji; fosil yaktlar - kmr, petrol ve doal gaz yaklmasyla enerji elde edilmesi; ve hidroenerji; yksekten dklen ya da akan suyun enerjisinden yararlanlmas.

188

Bu yntemin de evreye baz etkileri vardr. Ama nkleer enerjiden elektrik retilmesi evreye etkisi en az olan elektrik retim eklidir. Bunun balca nedenleri :
nsanolunun kar karya olduu en byk sorunlardan bir tanesi de sera etkisinin gnden gne artmasdr. Sera etkisinin artmas beraberinde global scaklk artlarn da yannda
getirecektir. Sera etkisi atmosferde sera etkisi yapan gazlarn miktarnn artmas ile oalr. Bu
gazlardan en nemlisi karbondioksittir (CO2). Atmosfere doal olaylar dnda karbondioksit
salan etkinliklerin banda fosil yakt zellikle de kmr yaklmas gelir.
Global scaklarn artmas tehlikesi, buzullarn erimesine, denizlerdeki ve okyanuslardaki su seviyelerinin ykselmesine neden olacaktr. Su seviyesinin ykselmesi ise birok ky
ehirlerinin ve olduka fazla tarm alannn sular altnda kalmas sonucunu douracaktr.
Nkleer Enerji karbondioksit retmedii iin sera etkisine de katkda bulunmaz. Nkleer enerji ayrca asit yamurlarn olmasna da katkda bulunmaz. nk nkleer santraller asit
yamurlarna neden olan ve kmrn yanmasyla aa kan kkrtdioksiit (SO2 ) ve dier
asit gazlarn retmezler. Asit yamurlar, gllerdeki ve ormanlardaki doal yapnn bozulmasnn ba sorumlusudur.
Nkleer enerji, baraj yapm nedeni ile su altnda kalacak olan blgelerin su altnda kalmasn engeller. ok byk miktarda bir alann sular altnda kalacak olmasnn ok nemli
evresel ve sosyal sonulan olabilir. Bunlardan bazlar; sular altnda kalacak ormanlarn kesilmesi; tarm alanlarnn kullanlamaz hale gelmesi; ve o yrede yaayan binlerce kiinin yerinden yurdundan edilmesi gibi.
Ayrca nkleer santrallerin, barajlar gibi yapld yredeki deprem iddetini arttrc etkileri de yoktur.
Nkleer enerjiden elektrik retirken, zellikle barajlarda olduu gibi birok evresel sorunlar ve ekonomik dezavantajlar olabilecek olan ok uzun enerji transfer hatlarnn yapmna gerek yoktur. nk barajlar ancak doann izin verdii yerlerde kurulabilirler, rnein
Trkiye,de enerji tketimini byk bir ksm batda olurken, barajlarn byk bir ksm doal
koullar yznden doudadr. Oysaki nkleer santralleri, elektrik gereksinmeniz nerede var ise
oraya yakn bir yere kurabilirsininiz. Ayn miktar nkleer yakttan elde edilen enerji fosil yakttan elde edilen enerjiden birka bin kat daha fazladr. Bu nedenle nkleer santrallerin ok
az at vardr. Ama bu atklar ok yksek seviyede radyoaktiftirler ve gerekli nlemler alnd zaman bunlarn evreye herhangi bir zarar yoktur. Ayrca nkleer santraller normal operasyon srasnda da evreye bir miktar radyasyon yayarlar ama bu miktar evremizden aldmz radyasyonun ancak birka binde biridir. Televizyon izlerken, rntgen filmi ektirirken, sigara ierken, uakla seyahat ederken evde bo bo otururken bile evreden aldmz
radyasyon nkleer santrallerden evreye yaylan radyasyondan ok ok daha fazladr (Ek.3).
Ayrca nkleer santraller evreye ar metal ve toksik gazlar yaymazlar.
EK 3 :
Bir baka konu da alternatif enerji kaynaklar olarak adlandrlan gne ve rzgar enerjisinden elektrik enerjisi reterek dier kaynaklarn neden olduu evresel sorunlarn sona er-

189

dirilip erdilrilemeyecei konusudur. phesiz alternatif enerji kaynaklarnn da enerji

retiminde bir yeri vardr. Ancak rzgar ve gne enerjisinin yer bamll vardr. Devaml
belli bir hzn zerinde rzgar esmeyen yere rzgar jenaratr kuramazsnz, yln ok byk
bir blm gne grmeyen bir yerde gne enerjisinden elektrik retemezsiniz. Ayrca
bugnk teknoloji ile bu kaynaklarn kullanlmas soruna zm olmaktan ok sorun
yaratacaktr . rnein Kanada'nn 3 milyonluk Toronto kentinin tm elektrik ihtiyac rzgar
jeneratrlerinden salansayd, bu jenaratrler iin gereken alan Toronto ehrinin kaplad
alann 40 katndan fazla olurdu. Ve gerekli elektriin salanmas iin 20 metrelik ap bulunan ve 40 metre yksekliindeki rzgar jeneratrlerinden 40000 tane kulanmak gerekecektir.
Kullanlan ok byk bir alann dnda bunlarn yaptklar grlt de olduka rahatsz edici
ve zararldr. Bunlara zt olarak Pickering nkleer santrali sadece 2 km2 lik bir alanda kuruludur. Eer ayn ehrin tm elektrik gereksinimi gne enerjisinden karlanm olsayd, gne
panelleri ile kaplanmas gerekecek olan alan Toronto ehrinin iki kat kadar byk olacakt.
SONU
Gnmzde dnyada, otuzdan fazla lkede toplam olarak 442 nite nkleer santral
almaktadr. 36 nite nkleer santral de ina halindedir (Ek.l). Dnyadaki enerji retiminin
Yaanlan yer

Radyasyonun kayna
Deniz
seviyesindeki
kozmik radyasyon

.Yllk alnan doz (mrem)

doal

28

Her 150 m ykseklik iin alnan

doz 3 mrem artar.

Yiyecekler, iecekler ve
solunan hava

Toprak
Radon gaz (binalarn duvarlarndan yaylan)

26

Yiyeceklerdeki ve ieceklerdeki
doal radyasyon

24

Bugne kadar yaplm olan

nkleer silah denemelerinden
kaynakl radyasyon
Gnlk yaam

10.000 km uak yoluculuu

(yldaki yolculuk says x 4)
Gs rntgeni ektirmek.

80

4
4xYUS
YUS : 1 Yldaki uu says
10 x YGRS
YRS : 1 Ylda ektirilen gs

Mide - barsak blgesinin rntgeninin ekilmesi

Bir nkleer g santralinin

yaknnda yaatmak
190

Santral snrlar iinde Santral

snrndan 1.6 km uzakta
Santral snrndan 8 km uzakta

rntgene says
535 x YMRS
YMRS : 1 Ylda ektirilen
gastrointestinal rntgeni says
2

yaklak %17'si nkleer enerjiden salanmaktadr. Eer nkleer enerjiden retilen elektrik
tm filtre sistemleri bulunan kmr santrallerinden karlanmaya allsayd her yl atmosfere
fazladan 1.5 milyar ton CO 2 , 2 milyon ton SO 2 , 1 milyon ton NOx gaz salnacakt. Bunlarn
yannda insan salna ok zararl olan ve vcuda girince dar atlamayan 150000 ton zehirli ar metal atmosfere salnm olacakt. Tm bu olumsuzluklarn nne nkleer enerji ile
geilebilinmektedir. te bu nedenlerdendir ki dnyadaki gelimi lkelerin hemen hepsi
(ABD, Fransa, ngiltere, Almanya, Japonya, vb) ve hzla gelimekte olan lkeler (G. Kore,
Belika, Arjantin, vb) nkleer teknolojiyi kullanmaktadrlar.
KAYNAKLAR
[1] FRANK, J. R., 'A Guide to Nuclear Power Technology', JOHN WILEY & SONS,
New York, 1984.
[2] LAMARSH, J. R., 'Introduction to Nuclear Reactor Theory', Addison-VVesley Publishing Co., Massachusetts, 1972.
[3] LAMARSH, J. R., 'Introduction to Nuclear Engineering', Addison-Wesley Publishing Co., Massachusetts, 1983.
[4] The Canadian Nuclear Association Fact Sheet, 'Nuclear Facts - Seeking To Generate
A Better Understanding', Canadian Nuclear Association, 1996.
[5] COHEN, B. L., 'ok Ge Olmadan', TBTAK Popler Bilim Kitaplar, Ankara,
1995.
ZGEM
Bar SARIKAYA
1973 Aydn doumlu. 1996 ylnda Hacettepe niversitesi Nkleer Enerji Mhendislii
Blmnden mezun oldu. u anda ayn blmde yksek lisans almalarna devam etmekte
ve Aratrma Grevlisi olarak almakta. 1997 yl Ocak ayndan bu yana da Nkleer Mhendisler Dernei Ynetim Kurulu yelii grevini srdrmekte.
Serkan KAYRANCI
1974 istanbul doumlu. Ortaokulu Konya Anadolu, liseyi Ankara Fen Lisesinde bitirdi(1992). 1996 ylnda H.A. Nkleer Enerji Mhendisliininden mezun oldu. u anda, ayn
blmde master yapmakta ve aratrma grevlisi olarak almakta.
Krat B. BEKAR
1974 Kastamonu doumlu. 1996 ylnda Hacettepe niversitesi Nkleer Enerji Mhendislii Blmnden mezun oldu. u anda ayn blmde yksek lisans almalarna devam etmekte ve Aratrma Grevlisi olarak almakta.
191

(Tartmalar/Sorular-Cevaplar)
BAKAN - Ben msaade ederseniz gelen sorular okuyacam. Bu sorulan tm
teblicilere ileteceim ve yazl olarak cevap isteyip, "Bildiriler" kitabnda cevaplarn
alacaz. TEA'dan gelen ner Beyin 11.00'de bir toplants olduu iin ayrlmak zorunda
kald. Sorularn byk bir ksm da kendisine geldi. ner Bey, sorular iletirseniz cevaplarn
yazl olarak vereceini beyan etti burada.
Ben gelen sorular okuyacam. zellikle teknik sorulardan balyorum. Dier sorular,
hemen hemen her platformda tarttmz konulara ynelik.
Yavuz Duvarc; soruyu kime ynelttii belli deil. Nkleer reaktrlerin gvenlii
konusunda. Kastl bir saldr, deprem ya da sava ortamnda, bombardman, fze saldrs gibi,
reaktrden radyoaktivite yaylmasna kar etkin bir gvenlik yntemi var m?
Ahmet Ktkolu'na sorulan bir soru var. Turan nver sormu. 1970'li yllarda
geerli olan yer seim parametrelerinin 1996 yl iin de geerli olduu konusunda ne
dnyorsunuz?
Yine, ikinci soru Ahmet Ktkolu'na. Yaklak 6 milyar dolara mal olaca tahmin
edilen 1000 megavvatlk nkleer santral m, ayn yatrm miktaryla 1 380 megawat gte
adet termik santral m lkemiz ekonomisi asndan yararldr diyorlar.
BAKAN : Konumanz srasnda gsterdiiniz bir slaytta, nkleer enerji santrallarnda
meydana gelen kazalarda, dier santrallara gre daha az lm vakas yaandn belirttiniz.
Oysa, lm belki de bir kurtulutur; peki, atmosfere yaylan radyasyon sorunu, insanlarn ve
ocuklarnn yaad salk sorunlar konusunda ne syleyebilirsiniz? Konumuz d herhalde.
B. Nazm BAYRAKTAR : Sorunuza teekkr ederim. Atmosfere radyoaktif maddeler
salan ok ciddi kazalarda, radyasyonun insanlar zenide gecikmi etkiler yaratabilecei
dorudur. Sadece nkleer tesislerde deil, ayn zamanda dier enerji retim tesislerinden toksik maddelerin evreye salm insan sal zerined olumsuz etkiler yapabilmektedir. Yllar
sonra meydana gelen hastalk veya lmlerin oluum nedenlerini saptamak glemekte,
hastalklara neden olan olaylarn saptanmasndaki belirsizlikleri artmaktadr. Daha salkl bir
karlatrma yapabilmek amacylla, bahsettii belirsizliklerden arndrlm lm olaylar
karlatrmalarda dikkate alnmtr.
Glyeil'e bir soru var. TEA, alternatif enerji kullanmay neden dnmyor? etin
Gksu sormu.
BAKAN : Trkiye'de nkleer enerji uygulamasn d bamllk asndan
deerlendirir misiniz? Trkiye, hangi parasal, siyasal bamllklara sahne olacaktr? Aar
msnz?
Nazm BAYRAKTAR : Sorunuza teekkr ederim Sayn Gksu. Trkiye'de kurulmas
planlanan ilk nkleer santrallann yaklak %20 yerli katk ile yaplmas yplanlanmaktadr. bu
oran ancak teknoloji transferine nem verilip bu konuda sanayinin de katlmn salayarak
artrlabilir. Konumam srasnda da sylediim gibi nkleer enerjinin en nemli
avantajlarndan birisi; ok az yaktla uzun bir sre enerji retim garantisi vermesidir. Halbuki
dier ithal enerji kaynaklarndan yllk yakt gereksinimi ok fazladr ve bu yaktlar depolama
imkan snrldr. thal enerji kaynaklarna (yaktlara) bamllk siyasal ve parasal

192

j
/

i
/

bamllklardda beraberinde getirecektir. Bundan nceki yllarda Trkiye ve Dnyann

yaad gibi... Trkiye enerji kaynaklar asndan n eyazk ki zengin bir lke deildir.
Trkiye, dnya karalarnn yaklak % l'ine, dnya nfusunun yaklak % l'ine ve dnya
ticaret hacminin yaklak % l'ine sahiptir. Halbuki, trkiye dnya enerji kullanmn binde
1 'inden daha azdr. Yenilenebilir enerji kaynaklar da dahil olmak zere trkiye4nin birincil
enerji kaynaklar dnya potansiyelinin %1 'inden daha azdr, iki kaynak haricinde! Bunlardan
birisi dnya potansiyelinin yaklak %1.5 olan linyit kaynadr, dier dnya rezervinin
yaklak %30-35'i ile toryum kaynadr. Tryiye4deki uranyum kaynaklanda snrldr; bir
veya iki santraln mr boyunca ihtiyac olan yakt karlayabilecek potansiyeldedir. Bu veriler karsnda, evreye ve insanlara en aza zarar vererek Trkiye4nin da baml olmadan
kalknmasn salamaya alan bir mhendis olarak, hangi enerji kaynan kullanrdnz?
Ethem Torunolu, evre Mhendisinin bir dizi sorusu var. Sorulan ner Glyeil'e.
Ancak, ben topluca okuyacam. Tartmaya aamyoruz; bari bu konular hakknda gr
beyan etmek isterlerse, panel ister. Grlerinin hepsini kongre "Bildiriler" kitabna yazacaz. Sorular dahil.
Sorular: 1) Kapitalizmin yaratt tketen insan tiplomojisi ve sistemin krkledii tketim lgnl karsnda enerji tketiminin snrlanmasn bir an iin dnemez miyiz?
Ekolojik ahlak konusunda dnceleriniz nedir?
2) Sunularda sergilenen renkli tablolar, grafikler yannda, enerji tasarrufu konusunda
fikriniz ve yaplan almalar.
3) ebeke kayplar, ebeke yenilenmesi ynndeki yatrm ya da projeler.
4) Mahkemenin yrtmeyi kararna ramen altrlan termik santrallar konusundaki
dnceleriniz nedir?evre hakk kavramna ve hukukun stnlne inanyor musunuz?
5) Akkuyu santral projesi iin ernobil'i zaman zaman hatrlatmak gerekmez mi?
Akkuyu nkleer santral iin, halka ramen bir projeyi gze alamayacanz dnerek,
referandum -sve rneinde olduu gibi- konusundaki grlerinizi renebilir miyiz?
Biraz da korsan bildiri gibi olmu.
Yine, Turan nver'in, Sayn Sankaya'ya bir sorusu var. 1 000 kmegawat gte santral
iin 2 milyon 200 bin ton kmr tketilirken, 25 ton nkleer yakt tketildiini belirtiyorsunuz.
25 ton nkleer yaktn ne kadar uranyum cevherinden elde edildiini biliyor musunuz?
Btn bunlar tartmaya amak, herhalde bu oturumun sresi kadar da tartma blm
bulmaktan geiyor. Bundan sonraki oturumumuzun konusu enerji ve evre ilikileri. Biraz da
oradaki teblilerden belki baka bak alarn da yakalayabileceiz. Tm bu sorulan biz
yazl olarak panelistlerin hepsine ileteceiz ve cevaplar gelirse eer "Bildiriler" kitabna
basacaz.
AYLN YILMAZBAYHAN : ok Aamal Fisyon Tutucu Sistem
Reaktrde yakt malzemesinin seramik olduundan bahsedilmitir. Bu malzemenin bir
zelliide gzenekli yapsdr. Bu gzenekli yap oluan fisyon rnlerinin byk bir ksmn
yakt ierisinde tutar.
- Yaktn etrafnda bir zirkolay alamndan yaplm bir zarf bulunur. Yaktn yzeyinde
oluan fisyon rnlerinin soutucuya kanmasn nler.
- Yaktla zarf arasnda He gaz ife dolu bir boluk bulunur. Fisyon sonucu oluan I.Xe,
Kr gibi gazlar bu bolukta veya yaktn alt ve st ksmlannda boluklarda birikir.

193

- Fakat yine de reaktr soutma suyu az miktarda radyoaktif olur. Bu yzden iki veya
daha fazla soutucu devresi kullanlarak trbin ve youturucuya radyoaktivite geii engellenir.
- Yakt demetleri 25 cm kalnlnda paslanmaz elikten yaplm bir kabn iinde
bulunur. Radyoaktif olan soutma suyu bu kabn iinden geer. Radyoaktivitenin aa
kmasn nleyen drdnc engeldir.
Reaktrn en dnda sk bir a halinde birletirilmi kaln elik ubuklarla glendirilmi olan, yaklak 1 metre kalnlnda betondan oluur. yle ok destei vardr ki; betonun,
dkld zaman bu an etrafna dalabilmesi iin zel tekniklerin gelitirilmesi
gerekmitir. Buna ek olarak koruma kabuunun ii, gl bir yap oluturacak ekilde kaynaklanmtr ve ieriden gelecek ok yksek i basnca dayanabilecek kadar salam kaln bir
elik tabaka ile kapldr, bu koruma kab, reaktrn kurulduu blgede olabilecek en iddetli
depremden daha yksek iddette birdeprem olurken zerine bomba ykl bir sava u
dtnde bile bir zarar grmeyecek ekilde tasarlanr. Bir sava srasnda olabcek btn
olaylar gznne alnarak dizayn edilirler.
Bu koruma kabnn yaplmasnn amac, reaktrde meydana gelecek herhangi bir kaza
sonucunda ok aamal fisyon tutucu sistemin nceki aamalarndan birinde meydana gelen bir
hasar sonucunuda reaktr dna kan radyoaktivitenin evreye yaylmasn nlemektir.
Normal alma koullarnda bu koruma kabnn ii zaten radyoaktif deildir.
BARI SARIKAYA : 100 MW'e gcndeki PWR tipindeki bir nkleer reaktrde kullanlan yakt retmek iin 120.000 ton uranyum cevheri gerekmektedir. Ancak reaktrde kullanlan yakt yeniden ileme tesislerinde ilemden geirildikten sonra geri kazanlan uranyum,
reaktrde kullanlrsa bu rakam 65.000 ton uranyum cevherine iniyor. Ayn gteki bir kmr
santralinin bir ylda yakt kmr miktar ise 2.2000.000 ton civarndaddr. Burada nemli
olan kullanlan cevherin azl deil, kullanlan yaktn azldr. Kullanlan yaktn azlnn
nemi atk konusunda ortaya kmaktadr. Nkleer reaktrlerin atklar miktar olarak ok az
olduklar iin atk ynetimi olduka kolay olmaktadr. Bir nkleer reaktrn ylda yaklak 25
ton yakt gereksinimi vardr, bu da ylda yaklak 25 ton atk demektir. Kmr santrallarndi
ise sadece salnan CO2 miktar milyon tonlarla ifade edilmektedir.
Kullanlm nkleer yaktlar, reaktrden karldktan sonra santralin iinde zel olarak
yaplm atk depolama havuzlarna alnrlar. Radyoaktivite zamanla azalan bir kavram olduu
iin reaktrden karlan radyoaktif atklar bu havuzlarda bekletilirler. Yaklak 20-30 yl bekletilen atklar, tama ve saklama iin zel olarak yaplm varillere konarak, ara depolama ya
da yeniden ileme tesislerine gtrlrler. Bugne kadar yaplan uygulamalar bunlardr.
Planlanan, ama henz gereklememi bir aama daha vardr, ara depolama ve yeniden ileme
tesislerinde toplanan atklarn, bu i iin zel olarak seilmi, jeolojik yaps uygun bir blgede
yaklak 500 m derinlikte alan nihai depolama tesislerine gmlmesi. Bu tesisi kurmak iin
uygun yerler ve yeterli teknoloji olduu halde henz uygulanmamasnn iki ana nedeni vardr,
bunlardan birincisi, henz daha nkleer reaktrlerde atk depolama iin yaplan havuzlarn ve
ara depolama tesislerinin kapasitelerinin dolmam olmasdr. Nkleerreaktrlerden aa
kan atk miktar, fosil yakt yakarak enerji reten dier santrallarden ok ok daha azdr.
rnein Kanada'daki 21 nkleer santralin, iletime baladklar ilk gnden bugne kadar rettikleri yksek seviyeli atklar st ste istiflense, kaplyaca hacim 3mx25x50m'lik bir havuz
kadardr. Bu nedenle henz daha nihai depolama tesisi yaplmamtr. Kmr santralinde ise
atk milyon tonlarla ifade edilmektedir. Ayrca kmr santrallerinin kat atklarnn

194

,
/

j
/

t
/.

depoland kl barajlarnn da potansiyel birer tehlike oldu bu sene iinde Ktahya'da meydana gelen kaza ile ortaya km oldu. Yklan kl barajndan aa kan atklar, o yredeki
tm tarm alanlarn kaplad, kazann akam olmas nedeniyle tarlalarda kimsenin almyor
olmas, ok byk bir faciann can kayb olmadan atlatlmasn salad. Bu kararn alnmamasndaki ikinci neden ise, bu konudaki tm bilgi birikimine, yeterli teknoloji ve gvenlik
nlemlerine karn baz blgelerde yanl bilinlenme sonucu halkn gstermi olduu tepki
yznden verilmi politik kararlardr. Bu konu zm olmayan bir problem deildir. zm
vardr ve konuyla ilgili almalar srdrlmektedir. Baz lkelerin bu konudaki planlar ve
almalar, konuma metninin son ksmn da bir liste olarak verilmitir.
Reaktrde bulunan btn gvenlik sistemleri makalede aklanmt. Bu gvenlik sistemini biraz daha aklayarak anmsatacak olursak;
- Gvenliin Birinci Aamas: Bu aama kazalarn olmasn nlemek iin gerekli tasarm
kriterlerinin ierir.
1. Reaktrde scaklk arttnda, ntron retimi azalmaldr. Bu pasif bir gvenlik sistemidir. Scaklk arttka ntron retimi kendiinden azalr. Ntron retiminin azalma oran
reaktr tipine baldr.
2. Reaktrde malzeme olarak, kararllk zellii kantlanm malzemeler kullanlr.
Gnmzde ticari olarak g reten btn reaktrlerde kararl bir yapya sahip olan seramik
yakt kullanlmaktadr.
3. Reaktrde kontroln salanmas iin kullanlan tm aletler, kullanm kolayl ve
gvenlii salayacak ekilde yerletirilmelidir.
Kaynar su reaktrlerinde, ntron younluu reaktrn alt ksmnda daha fazladr, reaktrn daha abuk kapatlabilmesi iin kontrol ubuklar kora alttan sokulur.
Trbin binas, reaktr binasna dik olarak yaplr. Bunun sebebi ise normal alma
koullarnda, trbin kanatlarndan birinin kopmas halinde trbin binasn delip, reaktr koruma kabna arpp burada bir delik oluturmasn nlemek iindir. Byle bir kazann olmas
imkanszdr. nk, reaktrkoruma kab, dardan gelebilecek btn etkilere kar zarar
grmeyecek ekilde yaplr. Btn bunlara ramen yine de byle bir nlem alnmaktadr.
4. G, soutucu ak ve radyasyon lm sistemleri yedekli olmaldr, bu sistemlerin
yedeklerininde farkl bir ekilde retilmi olmas gerekir.
Nkleer g reaktrlerine baz nemli ekipmanlarn yedei bulunur. Bir ekapman bozulduunda veya devreden ktnda hemen dieri devreye girer. Bu ekipmanlarn glerini
farkl kaynaklardan almas ve farkl ekilde tasarlanm/ olmas gerekir, ayn anda ikisininde
arzalanma olasln azaltmak iin bu gereklidir.
5. zenle ve srekli testler yaplmaldr.
- Gvenliin kinci Aamas : B uaama ise olabilcek en kt kaza srasnda reaktrdeki radyoaktivitenin santral ierisine ve evresine kmasn nlemek iin gerekli kriterleri
ierir.
1. Reaktrde, soutucu miktarn azaltacak bir kaza olduunda yaktn eremesini ve fisyon rnlerinni aa kmasn nlemek iin acil durum kor soutma sistemi bulunmaldr.
Bu sistem reaktre soutucu suyu gitmedii zaman korun iine hemen su basbam iin
tasarlanmtr. Operatrn mdahale etmesine gerek kalmadan, korda scaklk bir deerin

195

zerine ktnda otomatik olarak bu sistem devreye girer.

2. Reaktrn kendiliinden kapanmasn salayan sistemler olmaldr. Soutma suyunun
ien ntron yutma tesir kesiti yksek olan borik asit kartrlarak ortamdaki ntron younluu
azaltlr.
3. Acil durum kor soutma sisteminin altrmak iin, reaktrde retilen elektrikten
bamsz bir g kayna olmaldr.
Gvenliin nc Aamas
Bu aama, ilk iki aamada anlatlan sistemlerin herhangi birinde bir bozukluk meydana
geldiinde gvenlii salayacak ek sistemlerle ilgilidir.
Reaktrn gvenliinin salayan sistemlerin mmkn olduu kadar pasif alan sistemler olmasna gayret edilir. rnei reaktr kapatan kontrol ubuklar basn kabnn
stnde elektromag netlerle baldr ve bunlara giden enerji kesildiinde yer ekimin etkisiyle
kontrol ubuklar der ve reaktr kapanr.
Katlan herkese ok teekkr ediyorum. (Alklar)

,
/.

SORU 1) TEA alternatif enerji kullanmay neden dnmyor?

CEVAP : Kuruluumuzun ileriye dnk planlama almalarnda, alternatif enerji olarakdnlen yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarndan rzgar enerjisi retim tesisleri iin
2000 ylnda 100 MW, 2010 ylnda 600 MW ve 2020 ylnda 1000 MW olmak zere 2020 yl sonu itibariyle toplam 1700 MW'lk bir kapasitenin iletmeye girmesi ngrlmektedir.
SORU 2) Trkiye'nin geleceinde niin gne ve trevleri yok.
CEVAP : Gne enerjisinden elektrik enerjisi retimi, gne santrallar ve fotovoltaiklerle gereklemektedir. Gnmz koullarnda yaplmakta olan aratrmalar erevesinde halen dier enerji kaynaklarndan retilen elektrik enerjisi maliyeti ile karlatrldnda gne
enerjisi tesislerinin kurulu ve retim maliyetleri olduka yksek bulunmaktadr. leriki yllarda teknolojik gelimelere bal olarak bu fiyatlarn aa ekilmesi halinde yeni bir deerlendirme yaplacaktr.
SORU 3) Kapitalizmin yaratt tketen insan tipolojisi ve sistemin krkledii tketim
lgnl karsnda, enerji tketiminin snrlanmasn bir an iin dnemez miyiz? Ekolojik
ahlak konusunda dnceleriniz nedir?
CEVAP : Kuruluumuzun grevi talep edilen elektrik enerjisini temiz kaliteli ve gvenilir olarak retmek ve iletmektir. Gnmzde lkelerin gelimilii elektrik enerjisi tketimi
ile paralel gitmektedir. Ve lkemizde kii bana elektrik enerjisi tketimi uluslararas karlatrmalarda ok aalarda yer almaktadr. O nedenle bizim lkemiz iin elektrik enerjisi tketiminin snrlanmas gibi bir dnce yerine, kii bana elektrik enerjisi tketiminin dnya
ortalamalarna yakn bir deere ykseltilmesi gayreti olmaldr. Ancak tketimin snrlanmas
yerine enerjinin aklc kullanlmasnn salanmas ve bu konuda gerek elektrikli aletleri retenlerin gerekse tketicilerin ynlendirilmesi gerekmektedir. Bu amala Demand Side management olarak adlandrlan almalar kapsamnda bu hususlara yer verilmektedir.
Kuruluumuz, sonyllarda enerji yatrmlarnda enerji-evre-ekonomi faktrlerini birlik-

j
/

j
/

te ele alma ilkesine daha da nem vererek finasman imkanlar erevesinde ve ncelik srasna gre evre ynetmeliklerinin ngrd nlemler erevesinde yeni retim tesislerini baca
gaz retim tesisleri ile kurarken mevcut santrallara da ncelik sras ierisinde baca gaz artma tesisleri ilave etmektedir.
SORU 4) Sunularda sergilenen renkli tablolar, grafikler yannda enerji tasarrufu konusundaki fikriniz ve yaplan almalar?
CEVAP : Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn koordinatrlnde 1994 ylndan beri faaliyetlerinin yrte Enerji Tasarrufu Koordinasyon Kurulu toplantlarna Kuruluumuzca'da katlm salanmaktadr. lgili tm kurulularn katlm ile oluan bu kurul tarafndan yrtlen etkinlikler erevesinde bu Kurulun dzenledii etkinlikler ile enerji tasarrufu hakknda kamuoyunu bilgilendirmek ve bilinlendirmek zere her yl ocak aynn 2. haftasnda kutlanan Enerji Tasarrufu Haftas etkinliklerinde sergi, seminer ve paneller dzenlenmekte ayrca enerji tasarrufu salayan projelerin uygulanmasna ynelik almalara arlk verilmekte
ve bu konudaki ynetmelik ve standartlar hazrlanarak gerekli grld taktirde bunlar hukuken geerli klacak Bakanlklarla koordinasyon salanarak TBMM'de de Enerji Tasarrufu
Komisyonu kurulmas ynnde almalar yrtlmektedir.
SORU 5) ebeke kayplar, ebeke yenilenmesi ynndeki yatrm ya da projeler.
CEVAP Halihazrda iletim kayplarmz dnya standardlarnda olmakla birlikte sistemin
en az kaypla kaliteli gvenilir ve dengeli bir iletim salayacak ekilde altrlmas iin eitli bilimsel teknikler kullanlarak yaplan etdler sonucu gerek hatlarn belirli noktalarna tesis edilen kapasitr merkezleri gerekse trafo merkezlerine konulan kapasitrler ile kayplarn
minimumda kalmas salanmaktadr.
SORU 6) Mahkemenin yrtmeyi durdurma kararna ramen altrlan termik santrallar konusundaki dnceleriniz nedir? Devir hakk kavramna ve hukukun stnlne inanyor musunuz?
CEVAP : Kuruluumuz yrrlkte bulunan evre ynetmeliinde belirtilen esaslara titizlikle uymaktadr.
Anlan ynetmelik linyite dayal tm termik santrallarn baca gaz kkrt artma
(BGKA) tesisleri ile tehiz edilmesini zorunlu klmaktadr. Bu gereklilik dorultusunda Kuruluumuz bir yandan yeni kurulan tesislere baca gaz artma tesileri kurdururken dier yandan
mevcut santrallara bir plan disiplini ierisinde baca gaz artma tesisleri eklenmesine devam etmektedir, bu kapsamda Orhaneli Termik Santralnn baca gaz artma tesisi yapm srdrlrken son gnlerde yeniden gncelik kazanan Mula yresindeki Yataan ve Kemerky Santrallar ile ilgili baca gaz tesislerin yapm szlemeleri imzalanm, kredi anlamalarndan dolay ilgili mercilerin onayn mteakip hzla yapm almalarna balanacaktr. Yeniky Termik Santral baca gaz artma tesisi ile ilgili olarak kredisi temin edilmi tesis ihaleye karlm teklifler alnm ve deerlendirme almalar balatlm olup halen srdrlmektedir. Bu
aklamalardan da anlalaca gibi Kuruluumuz evre mevzuatnn ngrd hususlara, hukukun stnlne olan inancn bir gstergesi olarak, gerekli zeni gstererek bu konuda gerekli projeleri zamannda yatrm programna alm, ancak uluslararas ilikileri gerektiren tesis ile ilgili prosedrlerin belirli bir sreyi gerektirmesi nedeniyle yapm almalarna balanacak noktaya gelinmitir. zellikle Mula yresinde bulunan santrallar, Ege Blgesinin
elektrik ihtiyacnn karlanmasnda byk neme sahip olduklarndan bu durumu gznnne

197

alan Bakanlar Kurulu Kararlan dorultusunda almaya devam edebilmektedir.

SORU 7) Akkuyu Nkleer Santral Projesi iin ernobil Kazasn zaman zaman hatrlatmak gerekmez mi? Akkuyu Nkleer Santral iin halka ramen bir projeyi gze alamayacanz dnerek, Referandum (sve rneinde olduu gibi) konusundaki grlerinizi renebilir miyiz?
CEVAP : ernobil tipi santrallar, grafit yavalatcl ve kaynar hafif su soutmal bir tip
olup bu reaktrn tasarm ynnden Bat tiplerine nazaran zayf ynleri vardr. rnein, iletme ynnden karmak olup operatrlere fazla i dmektedir.; lm cihazlarndan gelen sinyalleri kullanp deerlendiren ve insan mdahalesini en aza indiren bilgisayar destekli
otomatik kontrol sistemleri yoktur. Zira, ruslarn gvenlik felsefesinde insan faktr otomasyona gre n plana alnmtr. Bu durum da insan hatalarnn fazlalamasna yol amaktadr:
Nitekim kaza tamamen bir insan hatasndan kaynaklanmtr.
Ayrca, bat tipi reaktrlerin hepsinde bulunan d gvenlik kabuunun bu tipte bulunmamas korun erimesiyle ortaya kan radyoaktivitenin hemen hemen tamamnn evreye
yaylmasna neden olmutur. Fakat, 1976 senesinde ABD'de benzer kaza vuku bulmu olmasna ramen (Three Miles Island kazas) gvenlik kabuunun var olmas nedeniyle evreye
hi bir szma olmamtr.
Akkuyu Nkleer Santral halesi iin sadece Avrupa ve Amerika lkelerinden teklif
alnacaktr. Halen, dnya zerinde hi bir sorun olmakszn almakta olan toplam 4442 adet
nkleer santral vardr. Dolaysyla, Akkuyu Nkleer Santral Projesi ile ernobil kazas arasnda bir balant kurmaya almak yanltr.
imdiye kadar yaplan referandumlar beraberinde baz sorunlar ortaya karmtr.
Bunlar;
- Halk referandum konusuna baka konularla balant kurarak vermekte, konuyla ilgisiz
sorunlar sonucu etkilemektedir.
- Baz lkelerde semenin belli yzdesi orannda imza toplanmas halinde referanduma
gidilmekte buda halk bktrc sklkta referanduma gidilmesi sonucunu dourmaktadr.
- Referanduma katlm imdiye kadarki rneklerinde grld zere ok dk oranda
olmakta ve verilen kararn salkl ve demokratik olduu konusunda kukular dourmaktadr.
talya'da yaplan referanduma halkn sadce %37'si svire'de 1988 ylnda yaplan referanduma %39.6's katlmtr. sve'te 1980'de yaplan referanduma katlm Genel Seimlere
katlmn altnda olmutur ve Nkleer Santrallara hayr karar katlanlarn %38.7'ye kar
%39.1 orannda oyu ile alnmtr.
- Teknolojik aklamalar, maliyet analizleri ve proje seenekleri gibi konularn halka aktarlmasnda glkler ortaya kmakta ve Referandum yapldnda genellikle duygusal tepkilerle karar verilmektedir.
Referandum'un yukarda saylan olumsuzluklar nedeni ile lkemizde salkl sonular
vereceinden phe edilmektedir. irketimizce yrtlen Nkleer Santral Projesi, elektrik ihtiyacmz dikkate alndnda, lkemizin en nemli yatrmlarndan biri konumundadr. Ayrica, bu yatrm lkemizin i hayatndaki satandartlarn ykselmesine de vesile olacaktr.

198

-,
''

i
/