Corafi Bilimler Dergisi, 2003, 1(2), 25-39

NKLEER ENERJ ve TARTIMALAR IIINDA TRKYEDE

NKLEER ENERJ GERE
Nuclear energy and reality of nuclear energy in Turkey in the light of discussions

Kadir TEMURN
Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
k.temurcin@mailcity.com

Alpaslan ALAAOLU
Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
aaliagaoglu@hotmail.com
zet: almann konusunu nkleer enerji oluturmaktadr. almada nkleer enerji ile ilgili
genel terimler, nkleer enerjinin tarihi geliimi ve kullanm alanlar irdelendikten sonra, bu
enerji kaynann olumlu ve olumsuz yanlar zerinde durulmaktadr. Nkleer enerjinin
dnya zerinde corafi dal baka bir balk altnda incelenmekte ve lkemizde nkleer
enerji elde etme almalarna geilmektedir. Tm dnyada olduu gibi lkemizde de nkleer
enerji kaynana olan ihtiya tartma konusu olmutur. Tartma bir yandan bu enerji
kaynann gereklilii bir yandan da potansiyel santralin kurulu yeri, yani Akkuyu zerinde
younlamtr. almann amac nkleer enerjinin zelliklerini ve bu enerji kayna ile ilgili
lkemizde yaanan tartmalarn ieriini bilim dnyasna duyurmaktr.
Anahtar kelimeler: Enerji, Nkleer Enerji, Trkiye, Akkuyu, Tartma.
Abstract: The subject of study is of nuclear energy. After the general terms related to the
nuclear energy, its historical development, and its usage areas have been investigated, the
adventages and disadventages of this energy are paid attention in this study. Spatial
distribution of nuclear energy sources are dealt with under another title, and then, the
acheivement works of nuklear energy in our country, Turkey, are studied. As in the whole
world, the need of nuclear energy source has been of discussion metter in our country. The
discussion consantrates on both the necessity of this energy and its potantal santral
establishement place; namely Akkuyu. The aim of study is to explain the nuclear energy
properties and to consider the contex of discussion on the very energy in our country at
length.
Keywords: Energy, Nuclear Energy, Turkey, Akkuyu, Discussion.

1. Giri
Enerji, gelimi ve gelimekte olan btn lkelerde ekonomik faaliyetlerin nde gelen
kouludur. Yerli retimimizle enerji ihtiyacmz karlama oran 2000li yllarda giderek azalmtr.
Bundan sonraki yllarda da enerjinin nemi gn getike artacaktr. Enerjide da bamll
azaltmann tm yollar denenmeli ve bu ynde yaplan aratrmalar hz verilmelidir. Tkenmekte olan
fosil kaynaklara alternatif olarak yeni enerji kaynaklar zerinde durularak artan enerji ihtiyacn dier
kaynaklardan temini zerinde durulmaldr. Linyit hari fosil enerji kaynaklarndan yoksun olan

25

lkemizde artan enerji ihtiyacnn karlanmasnda nkleer enerji, alternatif enerji kaynaklarndan biri
durumundadr.
Nkleer enerji bugnlerde kamuoyunu bir hayli megul eden bir enerjidir. Nkleer kelimesi,
ngilizce ncleus adnn sfatlam halidir. Nkleer, ekirdeksel, ekirdek ile ilgili anlamn ifade
etmektedir (Collins-Metro, 1995: 496). Dolaysyla nkleer enerji, benzer ekilde atomik enerji,
ekirdek enerjisi eklinde de ifade edilebilir. Terim dnyada ilk kez 2. Dnya Sava srasnda
duyulmutur. 6 Austos 1945 tarihinde Japonyann Hiroima, 9 Austos 1945de Nagazaki
kentlerine atlan bombalarla ilgili almalarn balangc 20. yyn balangcna kadar iner.
Rutherford, Hans, Strasman, Oppenheimer ve Einstein bu enerji kayna zerinde ilk alan bilim
adamlar olmulardr (Karabulut, 1999: 119).
Nkleer enerjinin elde edilmesi srasnda eitli maddeler aa kmaktadr. Bunlar; scaklk
(termonkleer niteyi altrr), uranyum olmayan reaktr maddeleri, uranyum bileikleri (bunlar
sonradan ilenebilir), atklar, paralanma rnleri ve radyasyon olarak sralamak mmkndr.
Nkleer enerjinin esasn oluturan atom eski Yunanca kkenli olup, paralanmaz anlamna
gelmektedir. Atom minerallerin en kk paras olup, onun karakterini belirler ve kendisini
oluturan bir ekirdek ve onu evreleyen elektronlardan oluur. Nkleer enerji, atom reaktrleri veya
nkleer santrallar denilen tesislerde atom ekirdeklerinin paralanmas (fission) veya birletirilmesi
(fussion) yntemleri ile elde edilir. Birinci teknik atom ekirdeklerinin paralanmas esasna
dayanmaktadr. Atom ekirdeinin hemen hemen iki eit paraya ayrlmas ilemine fission (fizyon)
yani atom ekirdeinin blnmesi denir. Paralanma ile meydana gelen reaksiyonlar devam ederken,
patlamalarla byk lde enerji aa kar. Bu yntem ilk olarak atom bombas yapmnda
kullanlm, bugn nkleer elektrik santrallerinde kullanlmaya devam edilmektedir. kinci teknik,
fzyon (birleme, birletirme) tekniidir. Bu yntemle daha ar ve yeni bir atom ekirdei
oluturmak zere, iki veya daha fazla atom ekirdeinin (hidrojen gibi) birletirilmesi olaydr
(Doanay, 1998: 456, Karabulut, 1999a: 120).
Nkleer enerjinin gelii ekonomik corafya iin ok nemlidir. Bu durumun bir ok nedeni
vardr. Bunlar;
-imdiye kadar bilinmeyen ve kullanlmam bir kaynaktr.
-Doal rezervleri ok yaygndr.
-Sadece gerek retime uygulanabilir deil, ayn zamanda ulam, mekan stlmas ve dier ekonomik
faaliyetlerde de uygulanabilir.
-abuk bir ekilde laboratuar safhadan dier ekonomik safhalara hareket edebilir (Thoman, 1962: 264265).
2. Nkleer Enerjinin Tarihi Geliimi
Bu enerji kayna 16 Temmuz 1945 tarihinde ABDnin New Meksiko eyaletinde denenmesine
karn, dnya nkleer enerji terimini resmi olarak ilk 2. Dnya Sava esnasnda Japonyann Hiroima
(6 Austos 1945) ve Nagazaki (9 Austos 1945) kentlerine atlan atom bombalaryla duymutur.
Nagazaki ve Hiroima dramndan sonra, nceki gayretlere ilaveten, bir ok bilgin bu silahn yapmn
nlemeye almtr. Bu silah yok edici, gl bir enerjiye sahiptir. Gerekten de atldktan birka
saniye sonra, canllar yakmak suretiyle, binalar ykmak suretiyle yok eder. Radyoaktif maddeler
krlk, ksrlk, kanser gibi birok yan tesirler eklinde grlr ve bu etki yllarca devam eder
(Doanay, 1998a: 464).
Nkleer enerji, retiminde daha 50 yln tamamlamam yeni bir kaynaktr. Bu enerjinin
barl amal kullanm 1930lu yllara dayanmasna karlk deneysel anlamda ilk reaktr 1942
ylnda Enrico Fermi tarafndan Chicago niversitesi bahesindeki tesiste gerekletirilmitir.
Nkleer enerji kaynaklarndan ilk enerji reten lkeler 1955 yl sonlarnda ABD ve eski Sovyetler
Birlii olmutur. 1975 ylnda 19 lkede 157 santralin yapm tamamlanmtr. Bylece nkleer
santrallerin elektrik retim gizil gleri 700 MWa ulamtr. Ayn dnemde nkleer silah sanayiinde
benzer gelimeler yaanmtr.

26

1970 li yllarda petrolle ilgili enerji krizi, bu enerjiye baml lkeleri byk lde nkleer
enerjiye sevk etmitir. nk nkleer enerjinin o zamanki fiyat alternatifleriyle rekabet edemeyecek
dzeyde olduu iin uzun sre geni apta hayata geirilememitir. Daha sonra petrol kriziyle
dnyada varillik petrol fiyatlar 3 dolardan 10 dolara ykselince rakipleriyle yarabilir hale gelmitir
(Trkiye Enerji Forumu, 2001: 162, 165). Genel olarak nkleer enerjinin dnya elektrik retimindeki
pay zaman zaman oluan azalmalara ramen, devaml olarak artmtr.
3. Nkleer Enerjinin Kullanm Alanlar
Nkleer enerjinin kullanm yeni, teknolojik geliimi ok hzldr. Bu enerjinin pek ok
kullanm alanlar vardr. Bunlardan en nemlisi elektrik retimidir. Bundan baka, nkleer enerji
tpta, endstride ve silah sanayiinde (ktalar aras balistik fzeler gibi) nemli lde kullanlmaktadr.
Bugn dnyada mevcut nkleer silahlar bir ok gezegeni yok edebilecek gtedir. ABD, Rusya,
Fransa, ngiltere, srail, in, Hindistan, Pakistan, G. Kore gibi lkeler nkleer silaha sahip balca
lkelerdir. Bilindii gibi bu silahlar lokal deil, kresel neme sahiptir. kacak herhangi bir savata,
sadece savaan lkeleri deil, tm dnyay tehdit edecektir.
4. Nkleer Enerjinin Avantaj ve Dezavantajlar
Nkleer enerjinin avantaj ve dezavantajlar konusunda elikili ve eitli fikirler
bulunmaktadr.
Nkleer enerjinin avantajlar hakkndaki fikirleri aadaki gibi sralamak mmkndr:
1. Potansiyel rezervleri yksektir. Bugnk rezervlerin nkleer santralleri 150 yl besleyebilecei
hesaplanmtr.
2. Hammadde hacmine gre ok yksek miktarda enerji salar. 1kg kmrden 3 kWh, 1 kg petrolden
4 kWh elektrik enerjisi retilmekteyken 1 kg uranyumdan ise 50.000 kWh elektrik enerjisi
retilmektedir (TAEK, 2000: 21).
3. Hammadde maliyet fiyatlar ok dktr. nk enerji retiminde ok az miktarda hammadde
kullanlmaktadr.
4. Nkleer santraller dier santrallere gre daha az arazi kullanr.
5. Nkleer atklarn geri dnm sz konusudur. leri teknolojilerde yeniden ileme ile yanm
yaktn iinde kalan fosil malzeme (uranyum, plutonyum) fisyon rnlerinden ayrlp yakt retiminde
kullanlabilir.
6. Nkleer enerjide yaktn on yl depolanma kolayl vardr. Dolaysyla d bamll azaltma
imkan bulunmaktadr (TAEK, 2000: X).
7. Nkleer silah retmek iin bir nkleer santrale ihtiya yoktur. Baka bir anlatmla Nkleer
santraller nkleer silah yapm iin uygun tesisler deillerdir (TAEK, 2000: XIX).
8. Nkleer santrallerde alnan nlemler nedeniyle, insan yaps her cihazda kaza riski olmasna karn,
kaza riski ok azdr. Reaktr ve yardmc cihazlar kalnl 2.5 m olan beton d gvenlik kabuu
iinde korunmutur. Byk bir kaza halinde radyoaktif buhar bu duvar iinde kalacaktr. Ayrca
reaktrn etrafnda 800-1500 m yarapl halkn gemesi yasak olan bir kuak mevcuttur. laveten 8
km apl bir alanda nfus younluunun dk olmas gerekir. ernobil reaktr kazas olmas
muhtemel kazalarn en bydr. Bu kazada reaktre 3 km mesafede bulunan 49 bin nfuslu Pripyat
kasabas halknn ald doz miktar 0.1 ila 1 Sv1 olmu, halktan hi kimse bir akut radyasyon
hastalna bile yakalanmamtr. Kazada ani kesin etki ile 31 lm ve 237 akut radyasyon hastal
olmutur. len ve hastalananlarn hepsi iletme personelidir. Kazann etkilerini aratrmak zere
oluturulan Uluslararas ernobil Projesi raporuna gre (25 lkeden 200 bamsz uzman tarafndan
hazrlanmtr.), kazaya balanacak hibir sorun yoktur (Aybers, Baylken, 1997: 33).
9. Nkleer santraller evreyi korur. 1000 MW gcndeki bir kmr santrali ylda yaklak 3 milyon
ton kmr harcayarak 7 milyon ton CO2, 140 bin ton asit ihtiva eden gazlar (slfr ve azot oksitler),
750 bin ton kl retir. Bu deerlere bakarak 38 yllk gemii olan nkleer santraller, bu 38 ylda 5500
milyon ton daha az kmr yaklmasna neden olmulardr. Bylece 13 000 milyon ton CO2 ve 250

27

milyon ton asit gazlar ve kanser yapc organik yanma rnlerinin evreye atlmas nlenmitir.
Ayrca kmr santralleri de evreye radyasyon yaymaktadr ve bu radyasyon oran nkleer
santrallerinkinden ok az deildir. Buna karlk 1000 MW gcndeki nkleer santralin bacasndan
kan deiik maddeler (gnde 10 milyon Bq131, 100 milyar Bq Trityum) atmosfer ve sulara kararak
kolayca msaade edilen younlua inerler. rnek olarak Fransada Loire nehri zerinde 16 adet
nkleer santral almaktadr. Buna karlk nehrin sular sulamada kullanlmakta; az ksmnda
balklar yaama imkan bulmaktadr. Benzer almalar ABD ve ngilterede yaplm, nkleer
santralleri destekleyen sonular elde edilmitir (Aybers, Baylken, 1997a:36-37).
Yukarda saylan avantajlarna karn, nkleer enerjinin baz dezavantajlar konusunda da
fikirler yok deildir. Bunlar:
1. Radyoaktivite nedeniyle gerek retimden nce, retim aamasnda ve gerekse atklar nedeniyle
tehlike arz eder. Atklar zehirliliinin %99unu 600 yl sonra kaybetmektedir (Cohen, 1996: 136).
2. Uranyum madeni hacimce hafif olmasna karlk, karm esnasnda ok fazla arazi ilendii iin
dev miktarlarda atk madde ortaya kar. rnek olarak 1 ton uranyum elde edilmesinden sonra geriye
20 bin ton atk madde kalr.
3. Kullanlm yaktn reaktrlerden alnarak ileme tesislerine ve kan yksek seviyeli atn ise
gmlmesi iin tanmas gerekmektedir. Bu esnada da potansiyel tehlike sz konusudur (Cohen,
1996a: 183). te yandan ticari nkleer reaktr atklarnn nihai depolanmas uygulamaya gememitir
(Tanrkut, 2001: 41).
4. Santralleri belirli corafi zellik tayan yerlerde kurulmak zorundadrlar. Hammaddenin yer
seiminde nemi yoktur. Bu konuda asl nemli olan pazar ve soutma suyuna yaknlktr. Bu
nedenle deniz ve gl kylar, haliler, byk akarsu kylar uygun corafi mekanlardr. Pazar
konusunda ise sanayi blgelerine yaknlk nemlidir (Tmertekin, zg, 1999:420).
5. Nkleer santrallerde kaza riski yksektir. Risk doal afetlerle daha da artar. Bu nedenle deprem,
heyelanlar, dmeleri gibi doal afetler santrallerin yer seiminde dikkate alnmas gerekir. Ayrca
nkleer santraller byk kentler ve youn nfuslu blgelerden uzak konumlara kurulmaldrlar.
Teknik arzalar nedeniyle radyoaktif kirleticiler evreye ve havaya yaylmak suretiyle byk zararlara
yol aarlar. Bu konuda bir ok rnek bulunmaktadr. 1957 ylnda ngilterede Vindscale Pile nkleer
santralinde meydana gelen kazada, santralin yanmas sonucu 200 km2lik bir alan ie yaramaz hale
gelmitir. Kukusuz bu kazalardan en nemlisi ernobil nkleer santralinde meydana gelen kazadr.
1972 ylnda Ukraynada kurulmu santral, 25 Nisan 1986 tarihinde infilak etmitir. Radyasyon
yaylmas 25 nisan-15 austos tarihleri arasnda etkili bir ekilde devam etmitir. Bu esnada 3200 kii
hayatn kaybetmi, 50 km yarapl alandan 150 bin kii uzaklara tahliye edilmitir. Kaza sveli
bilim adamlar tarafndan radyoaktivite lmleri ile tespit edilinceye kadar gizli tutulmutur. Ancak
radyoaktif maddelerle ykl bulutlar ok geni alanlara yaylmtr. Kaza birok lkeyle birlikte,
lkemizi de etkilemitir. Kazadan zellikle Karadeniz blgesi tarm etkilenmitir.
6. Nkleer g insanlk iin ok byk tehlikedir. Atom, hidrojen ve ntron bombalar srasyla yakc
etkileri artacak ekilde hep bu gcn eseridir.
7. Tesisin ok byk olacak arln ekebilecek temellere oturtulmas gerekir. Dolaysyla zemin
tabiat yer seimini etkileyebilecei gibi, tesisin kuruluu esnasnda getirilecek paralar iin deniz
ulam tercih edilir (Tmertekin ve zg, 1997: 456).
5. Nkleer Enerji Kaynaklarnn Corafi Dal
Madenleri eitli ekillerde snflandrmak mmkndr; metal olanlar, olmayanlar,
yataklarnn durumuna gre madenler gibi. Bir dier snflandrma ise, ulusal gvenlik asndan
yaplan snflandrmadr. Buna gre madenler, stratejik, kritik ve temel olarak gruba ayrlrlar.
Uranyum ve toryum stratejik madenler grubuna dahil edilirler. Bilindii zere stratejik madenler,
sanayi iin gerekli olduu halde, her lkede yeterli miktarda karlmayan madenlerdir. Bu nedenle
uranyum ve toryumun retimleri ve corafi dallar, petrol ve kmr yataklar gibi net bir ekilde
bilinemez (Doanay, 1998: 458).

28

5.1.Uranyum
Nkleer enerji retiminin hammaddesi uranyumdur. Bu radyoaktif madde 1789 ylnda
Alman kimyager Kloproth tarafndan kefedilmitir. Uranyum aslnda bir metaldir. Fakat daha ok
enerji retiminde kullanld iin dier metallerden olduka farkl bir snfa dahil edilir. Uranyumun
bir baka zellii ise, doada bilinen en ar metal oluudur. Sar renkli toz haline getirilmi hali,
balangta seramik sanayiinde renk verici bir madde olarak kullanlmtr. Uranyum doada ok
kolay bileikler meydana getirdiinden, ok sayda uranyum tayan mineral bulunur. Bunlar deien
derecelerde uranyum oksit (U3O8) ihtiva ederler. Bu minerallerden bilinenlerin says 100 kadardr.
Uranyumun mkemmel olan bir dier zellii ise, yava ntronlarla blnebilen ve blndnde
enerji aa karan U235 ihtiva etmesidir. Uranyumun dier ana izotopu U238, bir dier element
plutonyuma dntrlebilir ve bu element de fisyon ilemine tabi tutulabilir.
Uranyum ihtiva eden mineralleri iki gruba ayrabiliriz. Bunlar primer ve sekonder
minerallerdir. Primer mineraller derin yatakl mama ile ilgili olanlardr. Bu tipin en iyi bilinen
minerali pitchblend mineralidir. Pitchblend, siyah, grisiyah renklere sahip daha ok uranyum oksitten
(U3O8) oluan bir mineraldir. Hava, su ve dier kimyasal olarak aktif maddelerle temas sonucu,
birincil maddeler yava bir ekilde deiiklie urar ve yeni fiziksel ve kimyasal zellikler sahip
maddeler oluur. Cornotit ikinci tre gzel bir rnektir. Bu mineral limon sarsyla portakal rengi
aras renge sahip ve %50 uranyum oksit ihtiva eden bir mineraldir. Ekonomik olarak iletilebilecek
dier uranyum mineralleri ise, autunit, coffenet ve torbernitdir.
Genel manada uranyum madeninin karlmasnda, dier metalik madenlerin karlmasnda
uygulanan iki nemli metot uygulanmaktadr. Bunlar ak iletme (open pit) ve yer alt madenciliidir
(underground mining). rnek olarak Kanada ve Gney Afrikada daha ok yer alt madencilii
uygulanrken, ABDde Colorado platosunda ak iletmemeyle birlikte, yer alt madencilii metodu da
uygulanmaktadr. lkemizde Sorgun yataklar kapal; Kprba-Kasar yata ise, ak iletme
metodu ile iletilmektedir.
Madenden karlan uranyum, tlerek %80 uranyum oksit haline getirilir. Rafine,
redksiyon gibi ilemlerden geen madde, enerji retimi iin hazr hale gelir.
Uranyum kaynaklar maliyetleri dikkate alnarak snflandrlmaktadr. Maliyetler gnmzde
OECD/NEA (Nkleer Enerji Ajans) ve IAEA (International Atomic Energy Agency) tarafndan kg
80 ve 80-130 ABD dolarna mal edilenler eklinde snflandrlmaktadr.
1997 yl verilerine gre, dnyada kg 80 ABD dolarna mal edilen 253 443 000 ton grnr
uranyum rezervi vardr. 80-130 ABD dolarna mal edilen, grnr uranyum rezervi ise, 75 649 000
ton kadardr. Dnyada kg 80 ABD dolarna mal edilen grnr uranyum rezervleri en fazla olan
lkeler srasyla aadaki gibidir (izelge 1).
Uranyum rezervleri dnyada eit bir ekilde dalmamtr. izelge 1de verilen lkelerin
dnya 80 ABD dolarna mal edilen grnr rezervlerdeki pay yaklak %86 kadardr. Bu lkelerden
baka, rezerv bakmndan nemli lkeler Nijerya (69.21), zbekistan (66.21), ve Ukrayna (45.60)dr.
lkemiz ise bu grupta uranyum rezervine sahip deildir.
izelge 1. Dnyada kg 80 ABD dolarna mal edilen grnr rezervi en fazla olan balca lkeler (1997)
lkeler
Avustralya
Kazakistan
Kanada
Gney Afrika Cumhuriyeti
Brezilya
Namibya
Rusya
ABD
Toplam
Dnya Toplam

Miktar (1000 TU)

622.00
439.22
331.00
218.30
162.00
156.12
145.00
110.00
2.183.64
2.534.43

Kaynak: DPT, 2001:7.

29

izelge 2. Dnya kg 80-130 ABD dolarna mal edilen grnr uranyum rezervi nemli olan balca lkeler (1997)

lkeler
ABD
Kazakistan
Avustralya
Gney Afrika Cumhuriyeti
Ukrayna
Namibya
zbekistan
Toplam
Dnya Toplam

Miktar (1000 TU)

251.00
162.04
93.00
51.50
38.40
31.23
17.49
644.66
756.49

Kaynak: DPT, 2001:7.

Yllar

30

1996

1995

1994

1993

1991

1990

1989

1988

40000
35000
30000
25000
20000
15000
10000
5000
0
1987

Ton

Kg 80-130 ABD dolarna mal edilen grnr uranyum yataklar bakmndan ABD,
Kazakistan, Avustralya, Gney Afrika Cumhuriyeti, Ukrayna, Namibya ve zbekistan nemli rezerve
sahip lkeler olarak grlmektedir. Bu lkeler kg 80-130 ABD dolarna mal edilen grnr rezervin
%85ine sahip bulunurlar (izelge 2). lkemiz bu grupta yaklak 9 129 ton uranyum rezervine
sahiptir.
Dnya uranyum tketim miktarlar yllar itibaryla ele alndnda, bu miktarn 36 bin ton ile
64 524 ton arasnda gerekletii grlmektedir. Ancak uranyumun stratejik madenler grubunda yer
almas nedeniyle, bu deerlerin doruluuna inanmak gtr. Tketim konusunda karlalan bir
baka glk ise, nkleer reaktre sahip olan eitli lkelerin tketim miktarlarn elde etme
gldr. Yine de 2000 yl itibaryla ABD (18 100 ton), Japonya (9 700 ton), Fransa (8 600 ton) ve
Rusya (4341 ton) tketimi en fazla olan lkelerdir
Konu dnya uranyum retimi asndan ele alnrsa, ksaca aadaki zellikler grlr: 19871991 yllar arasnda azalma eiliminde olan retim, 1993 ylndan sonra artm, 1994 yl dikkate
alnmazsa, art eilimi 1996 ylna kadar devam etmitir (ekil 1). 1996 yl itibaryla dnya uranyum
retimi en fazla olan lke Kanadadr (11 707 ton). Bu lkeyi Avustralya (4 975 ton), Nijer (3
321ton), ABD (2 431 ton) ve Namibya izlemektedir (ekil 1).
Uranyumun ticaretinde etken olan en nemli kurulu Uluslararas Atom Enerjisi Ajansdr
(IAEA). Avustralya, Nijer ve Gabon gibi lkeler retimlerinin tamamn ihra, ngiltere, sve, svire
ve Japonya gibi lkeler ise tketimlerinin tamamn ithal etmektedir. Fransa, Almanya ve ABD gibi
lkeler ihtiyalarnn bir ksmn dardan alrken, Kanada ve GAC ise retimlerinin bir blmn
ihra etmektedir.

ekil 1. Dnya uranyum retimi (DPT, 2001, s. 13)

5.2. Toryum
Toryum (temel cevher filizi monazittir), tilyum, plutonyum ve lityum dier nkleer enerji
retim mineralleridir. Plotanyum suni olarak retilen metalik elementtir. 1828 ylnda kefedilen
toryumun dier filizleri toriz ve torianittir. Ancak nkleer enerji retimi asndan toryumdan elde
edilen enerji, uranyuma gre daha pahaldr ve daha zor teknolojik ilemleri gerektirir. Baka bir
ifadeyle, toryum bir takm teknolojik ilemlerden geirildikten sonra, enerji retimi iin kullanlr.
Dnyada bugn sadece toryum iin iletilen yatak yoktur. (700 ton THO2 ise monzanitten yan
rn olarak elde edilmitir.) Bu durum toryumun enerji kullanm dndaki kullanm alanlarnn
olmamasndan kaynaklanmaktadr.
MTAya gre, dnya toryum rezervleri 932 000 ton kadardr. Bu miktar ihtiyatla karlamak
gerekmektedir. nk toryum rezervleri salkl olarak tespit edilmi deildir. Kg 80 ABD dolarna
mal edilen toryum rezervlerine sahip nemli lkeler Arjantin, Avustralya, Brezilya, GAC, Kanada,
Msr, Norve, Tayland ve Trkiyedir. lkemiz 380.000 ton toryum rezervi ile dnyann en zengin
toryum rezervine sahip lkesidir. Bu rezerv dnya toplam toryum rezervinin %41ine eittir.
5.3. Dnyada Mevcut Nkleer Santralleri
Bilindii zere nkleer enerjiden faydalanlarak elektrik retilmesi, ilk kez ABD de EBR-1
(Experimental Breeder Reactor) reaktrnde baarlmtr. 1954 ylnda Sovyetler Birliinde retime
geen Obninsk santral ise, elektrik retmek amacyla faaliyete geen ilk reaktrdr.
1999 yl itibariyle dnyada 32 lkede 434 nkleer santral mevcuttur (izelge 3). Bu
santrallerden elde edilen toplam net g 384 834 MW kadardr. Ayn tarih itibaryla kurulu
aamasnda 35 nite mevcut olup, bunlarn toplam net gc 26 252 MW eittir. 2000 yl verilerine
gre, nkleer enerjinin elektrik enerjisi retimindeki pay , dnya toplam elektrik retiminin %2 sine
edeerdir. Bu orann 2010 ylnda %13 e kaca tahmin edilmektedir. Tesis says en fazla olan
lke, bu enerjiyi elde etme almalarna ilk balayan lkelerden ABD dir (104). ABD bu tesis varl
ile dnyada en ok net g elde eden (96 423 MW) lke konumundadr. lke enerji ihtiyacnn
%18.69 kadarn nkleer enerjiden karlamaktadr. Tesis says bakmndan bu lkeyi Fransa (58),
Japonya (53), ngiltere (35) ve Rusya (29) gibi lkeler takip etmektedir.
Karlatrma nkleer enerjiden elde edilen elektrik enerjisinin, lkelerin toplam elektrik
retimindeki pay asndan yaplrsa, deiik sonularn ortaya kt grlr. Bu kez Litvanya nn
ilk srada (%77.21) yer almaktadr. Bu lkeyi Fransa (%75. 77), Belika (%55.16), sve (%45.75) ve
Ukrayna (%45.42) izlemektedir. nite says en fazla olan ABD iin bu pay %18. 69 kadardr. Hi
kukusuz bu durum retilen enerji miktar ile deil, aksine lkede dier enerji kaynaklarnn nemli
bir paya sahip olmas ile ilgilidir.
izelge 3. Dnya nkleer enerji retimi (1999)
lkeler
nite says
Arjantin
Ermenistan
Belika
Brezilya
Bulgaristan
Kanada
HC
ek Cum.
Finlandiya
Fransa
Almanya

2
1
7
1
6
14
3
4
4
58
20

letmede
Toplam net g
Elektrik retimindeki pay
(Mwe)
(%)
935
10,4
376
24,69
5 172
55,16
626
1,08
3 538
41,50
9 998
12,44
2 167
1,16
1 648
20,50
2 656
27,44
61 653
75,77
22 282
28,29

Kurulu Aamasnda
nite says
Toplam net g
(Mwe)
1
692
1
1 245
6
4 420
2
1 824
1
1 450
-

31

lkeler
nite says
Macaristan
Hindistan
ran
Japonya
Kazakistan
G. Kore
Litvanya
Meksika
Hollanda
Pakistan
Romanya
Rusya
GAC
Slovak C.
Slovenya
spanya
sve
svire
ngiltere
Ukrayna
ABD
Toplam

4
10
53
1
15
2
2
1
1
1
29
2
5
1
9
12
5
35
16
104
434

letmede
Toplam net g
Elektrik retimindeki pay
(Mwe)
(%)
1 729
35,62
1 695
2,51
43 691
35,86
70
0,18
12 340
41,39
2 370
77,21
1 308
5,41
449
4,13
125
0,65
650
10,35
19 843
13,08
1 842
7,25
2 020
43,80
632
38,33
7 320
31,66
10 040
45,75
3 079
41,07
12 968
27,09
13 765
45,42
96 423
18,69
384 834

Kurulu Aamasnda
nite says
Toplam net g
(Mwe)
4
808
2
2 111
2
1 863
3
2 550
1
300
1
650
4
3 375
3
1 164
4
3 800
35
26 252

Kaynak: Enerji Dnyas, 1999.

izelge 3den karlacak bir baka sonu ise, elektrik enerjisi ihtiyalarnn byk bir
blmn nkleer enerjiden salayan lkeler ile tesis says fazla olan lkelerde, kurulu aamasnda
nkleer santrallerin yokluu (sve, svire, ABD, Litvanya ve Belika gibi), veya ok azldr
(Fransa gibi). Yine Eski sosyalist lkelerde (HC hari), kurulu aamasnda tesis says oktur. Bu
konuya ek Cumhuriyeti (2 adet) Ukrayna (4), Rusya (4) ve HC (6) gibi lkeler rnek verilebilir.
Konu yakn komularmz asndan irdelenirse, Ermenistan 1, ran kurulu aamasnda 2 ve
Ukraynann 16 adet santrale sahip olduklar grlr .
6. lkemizde Nkleer Enerji
lkemizin enerji ihtiyac srekli olarak artmaktadr. Bu durum sanayi ve ekonomide yaanan
byme ve nfus art sonucu oluan sosyal geliimin doal bir sonucudur. Artan enerji ihtiyac
karsnda ortaya kan seeneklerden birisi de nkleer enerjidir. Ancak bir ok lkede (Fransa ve
dier batl lkeler) olduu gibi, lkemizde de nkleer enerji kartlar kadar bu enerjiyi destekleyenler
de bulunmaktadr.
Aada bu konuya gemeden nce, lkemizde nkleer enerji elde etme
almalar tarihi adan ele alnacaktr.
lkemizde nkleer enerji elde etme almalarn 1955 ylna kadar geriye gtrmek
mmkndr. 1956 ylnda Babakanla bal Atom Enerjisi Komisyonu kurulmu, bunu 1961 ylnda
Bykekmecede Nkleer Aratrma ve Eitim Merkezinde 1 MW gcnde aratrma reaktrnn
iletmeye almas izlemitir. 1982 ylnda 2690 Sayl Kanunla, Atom Enerjisi Komisyonu, Atom
Enerjisi Kurumu olarak yeniden yaplanmtr. Kurumun amac nkleer enerjiden elektrik retmek,
almalar tevik etmek ve dzenlemek, nkleer tesislere gerekli lisans vermek ve denetlemektir.
1967-79 yllar arasnda, lkemizde ilk nkleer santralin kurulmas planlanm, bu amala
gerekli almalar svireli bir konsorsiyuma yaptrlm; ancak 1977 ylnda bitirilmesi planlanan
santral, 1970-71 yllarnn ekonomik ve politik artlar nedeniyle bir trl kurulamamtr.
1970 ylnda TEK bnyesinde kurulan Nkleer Santraller Dairesi ile santral kurmaya ynelik
almalar tekrar balamtr. Santrale yer seimi almalar 1976 ylnda tamamlanm, Akkuyu iin
lisans alnmtr. 1977 yl uluslararas ihaleye k yl olmutur. 1978-80 yllar aras sve Firmas

32

(ASEA-ATOM&STALLAVAK Konsorsiyumu) ile yaplan szleme aamasnn son safhasnda,

gerek %5 lik n demenin karlanamamas ve gerekse 1980 ihtilali nedeniyle istenilen sonu
alnamamtr.
1983 ylnda 166 sayl kanun hkmnde kararname ile lke elektrik enerjisi ihtiyacnn bir
blmn karlamak zere Nkleer Enerji Santralleri Kurumu kurulmu; ancak 1991 ylnda karlan
3743 Sayl Yasa, kurulu kararnamesi artlar yerine getirilmedii iin iptal edilmitir.
1983-1984 yllar arasnda KWU (Alman) ve AECL (Kanada) firmalar ile yrtlen ihale ve
szleeme almalar, tpk 1978-80 yllar arasnda olduu gibi, fakat farkl nedenlerle sonu
getirmemitir. Bu kez hkmetin Yap-let-Devret modelini ne srmesi sonucun olumsuz
oluunun asl nedeni olmutur. 1988 ylnda TEKin yeniden dzenlenmesi esnasnda Nkleer
Santraller Dairesi kapatlmtr.
1995 ylndan sonra bu konudaki almalar hzlanm, Nkleer Proje Grubu nce mdrlk,
sonra bakanlk statsne kavumutur. ubat 1997 tarihinde uluslar aras nkleer santraller ihalesine
klm, Ekim 1997 de teklifler alnmtr (Aaolu, 1998:42-45). haleye NPI (Fransa-Almanya),
AECL (Kanada-Japonya), WESTNGHOUSE (ABD-Japonya) konsorsiyumlar katlmtr. Ana teklif
1218MW-1482 MW ve alternatif teklif 2678-2964 MW arasnda deien teklifler olmutur. Bylece
3000 MW a yaklaan nkleer enerji programnn balatacak nemli bir aama kaydedilmitir (Sarca,
Ylmaz, 1999:14-19). Ancak bugne kadar bu konuda yine istenilen sonuca varld grlmektedir.
6.1. Trkiye Uranyum ve Toryum Rezervleri
lkemizde uranyum madeni aramalar ilk kez MTA Tarafndan ksa sreli genel almalar
eklinde balanmtr. Sistemli almalara 1956 ylndan sonra balanm ve bu almalar 1990
ylna kadar devam etmitir. Bu yldan itibaren almalar, kaynak yetersizlii nedeniyle
durdurulmutur. almalara Neojen yal kellerde sedimenter tipi yataklarda balanm ve dk
tenrl uranyum yataklar kefedilmitir. Daha sonra en uygun jeolojik formasyonun metemorfik
masifler ve granitler evresindeki Eosen yal keller olduu anlalm, tenr ncekilerden yksek
ancak dnyada iletilen yataklardan daha az yeni alanlar bulunmutur. Yaplan aramalar sonucu, 5
farkl yerde 9 129 ton uranyum bulunmutur. Bulunan bu deer elbette lkemizde bulunabilecek son
rezerv miktarn ifade etmemektedir. Nitekim lkemizde Karadeniz tabanndaki gen kellerde 3-6
ppm, Van gl tabannda 0.1-0.5 ppm younlukta uranyum bulgularna rastlanmtr. Fosfat
yataklarnda da bir miktar uranyum bulunmakta olup, Mazda yataklarnn uranyum konsantrasyonu
50-60 ppm arasnda deimektedir. Yine deiik kmr yataklarmzda (Elbistan, Beypazar,
Orhaneli, an gibi) yaklak 100 ppm , rnak asfaltitlerinde ise 200 ppm uranyum birikimi mevcuttur
(Tsiad, 1998: 69).
lkemizde ticari manada Uranyum dolaysyla sar pasta (%75 U3O8 uranyum konsantiresi)
retimi sz konusu deildir. Nkleer santralin olmay, arama faaliyetlerinin durdurulmas ve mevcut
yataklardan dnya fiyatlar dzeyinde retim yaplmay bu durumun balca nedenleridir.
lkemizde bulunan uranyum yataklarnn byk bir ksm sedimenter tipte olup, sadece
Demirtepe (Aydn) yata damar tipi uranyum yata grubuna girmektedir. Kprba, Fakl,
Kkavdar ve Sorgun yataklar tortul (sedimenter) tip yataklardr. Bunlardan Sorgun yata Eosen
yal, dierleri Neojen yal sedimentler arasnda bulunmaktadr. Demirtepe yataklarnda cevher
Paleozoik yal istlerdeki fay zonlarndadr. Uranyum yataklarmz arasnda rezerv ve tenr
bakmndan en zengin olan Sorgun yataklardr (izelge 4). Mevcut yataklarmz gerek tenr ve
rezervlerinin dkl, gerekse uranyum fiyatlarnn son yllarda giderek dmesi ve bu dn
devam etmesi nedeniyle, bulunduklar yllarda ekonomik olmalarna ramen, bugn bu durum sz
konusu deildir.
Daha nce ifade edildii gibi, toryum srasn bekleyen bir nkleer enerji hammaddesidir. Bu
durum nkleer yakt evriminin bir sonucudur. Toryum-232, baz ilemlerden sonra uranyum 233 e
dntrlebilmektedir. Uranyum 233 de uranyum 235 gibi paralanabilir bir maddedir. lkemizde
MTA tarafndan yaplan aramalar sonucu Eskiehir-Sivrihisar-Kzlcaren yresinde zengin toryum

33

yata (380 000 ton) bulunmutur.

Hekimhan-Kuluncak tr.

Toryum belirtilerine rastlanan baka bir saha ise, Malatya-

izelge 4. Trkiyede uranyum yataklar ve balca zellikleri (2001)

Yer
Kprba (Manisa-Salihli)
Fakl (Eme-Uak)
Kkavdar (Koarl-Aydn)
Sorgun (Yozgat)
Demirtepe (Aydn)

Tenr (%)
0,4-0,05
0,05
0,04
0,1
0,08

Miktar (ton)
2 852
490
208
3 850
1 729

Kaynak: DPT, 2001:16.

6.2. lkemizde Nkleer Santral KurulmasTtartmalar

lkemizin nkleer santrale ihtiyacnn olup olmad konusunda deiik grler
bulunmaktadr. lkemizin nkleer santrale ihtiyacnn olmad, bu grlerden biridir. Gr
lkemizde nkleer santral kurulmasn savunanlar ikiye ayrmaktadr. Buna gre, birinci grup
kaynaklarn kstll nedeniyle nkleer santrallere olan ihtiyac savunmaktadr. kinci grup ise,
Nkleer teknoloji ancak nkleer santral kurarak reniriz. Daha sonra nkleer silah yaparz ve
Ortadounun en gl lkesi oluruz. diyenlerdir. Nkleer kart olanlara gre, ikinci yaklam son
derece yanl bir yaklamdr. Ancak asl tehlikeli olan birinci yaklamdr. nk lke kaynaklarnn
tanmlanmas ve kullanmnda kamuoyu yanl ve eksik bilgilerle yanltlmaktadr. Bu gr
savunanlara gre, aadaki nedenlerden dolay lkemizin nkleer enerjiye ihtiyac yoktur.
2010 ylnda planlanan tketim deeri 36 736 38 MW olacak, kurulu gcmz ise 54 785 86
MW olacaktr. Yani enerji eksiimiz deil, enerji fazlamz olacaktr.
lkemizin kapasite kullanm oran son derece dktr. Bir takm nedenlerle (sulama amal
kesintiler, arza, bakm gibi) kurulu gcn ancak %50.97 si kullanlmaktadr.
Enerji idaresi beceriksizdir. letim teknolojisi dkl nedeniyle, retilen enerjinin ancak
%68.92 si net olarak kullanlmaktadr. lkemizin bilinen jeotermel enerji potansiyelinin (2450 MW)
ok az (%2.97) bir ksm kullanlmaktadr. Hidroelektrik enerjisi potansiyelimizin %20 si
kullanlmaktadr.
lkemiz gne enerjisi potansiyelinden hi yararlanmamaktadr.
Nkleer santraller gemiin teknolojisidir. Gelecein teknolojisi ise, su, gne, bioktle ve
rzgardr.
Uranyum ve toryum yataklarmzn zenginliinden bahsedilmektedir. Oysa gnmzde
toryumla alan nkleer santraller yoktur. Uranyum, petrol gibi dardan alnacaktr. nk
uranyumun dorudan tketimi sz konusu deildir. Darda uranyum zenginletirilmesi pahaldr ve
zenginletirme kirletici yntemlerle yaplmaktadr.
Fransa nkleer santrallerden para kazanyor mu? Yoksa asl amac nkleer silah retmek deil
midir? rnek olarak aldmz Fransa, nkleer bomba endstrisi ile nkleer enerji endstrisinin
ayrlmaz bir btn oluturduunu gstermiyor mu?
Nkleer santralleri sigortalayan sigorta irketleri var mdr? Risk az ise neden sigorta
irketleri nkleer santralleri sigortalamyor?
Nkleer santral koruma kabuklar gvenilir deildir.
1990-1992 yllarnda ABD de 111 lisansl reaktrde alan personelin ald radyasyon
miktar 87 312 rem olduu grmezlikten gelinebilir mi?
ABD reaktrlerinin 80 km evresinde yaayan kadnlarda, 1950 ylna gre meme kanseri
%40 artmtr.
ernobil kazas sonularnn BM, WHO ve Ukrayna Salk Bakanlnn aklad resmi
verilere ramen, eldirerek nasl aklarsnz. 31 kii yaamn yitirmitir, renkli televizyonlardan
daha fazla radyasyon aldk ifadeleri bilimsel bir tavr deildir.

34

Kaza riski olmad iddia edilen ve en son teknoloji ile donatlm Japonya reaktrlerinde bile
1992 ylnda 222 kaza meydana gelmitir.
Nkleer kartel, nkleer enerjinin gelecekte dnya elektrik retimindeki payn ifade ederken,
olay abartmam mdr? nk onlara gre (IAEA), ABD de 2000 ylna kadar 500 nkleer santral
yaplmaz ise, bu lkenin karanlkta kalaca sylenmektedir. ABD 1978 ylndan beri nkleer santral
yapmad halde, halen dnyann tek sper gc deil midir?
lkemizde nkleer santralin yaplaca yerde, olas bir kaza esnasnda halkn boaltlmas ile
ilgili herhangi bir alma mevcut deildir.
alma esnasnda nkleer santralden 2-3 ylda kacak radyoaktif art nereye depo
edeceksiniz?
Santralin kuruluu iin ne kadar alan ve paraya ihtiya olduu belli deildir.
Nkleer enerji konusunda kendini otorite kabul eden insanlar acaba bu hususta yeterli midir?
Nkleer santralin getirdii evresel ve ekonomik problemler, tesisin ekonomik mr
tamamlandktan sonra bitmemektedir.
Nkleer santraller ilk askeri hedef, ulusal risk kayna deil midir?
Nkleer santraller istihdam artrr m? lkede bulunan on binlerce ziraat mhendisini bu
santralin bahe dzenlemesinde mi kullanacaksnz?
Kurulmas dnlen nkleer santral tamamlandnda, kurulu g iindeki pay%2 olacaktr.
Enerji retim ve datm hatlarnda meydana gelen kayplar %30lara varmyor mu? (TMMOB, 1997)
lkemizde nkleer santral kurma almalarna 1970li yllarn banda balanmtr. Sinop,
neada ile birlikte Akkuyu blgesinde yer seimi almalar erevesinde 1976 ylnda Akkuyu iin
TAEKdan lisans alnmtr. Oysa nkleer enerji kartlarna gre, Silifke-Akkuyu nkleer santral
kurulmas iin hi de uygun bir konum deildir. Bu durumun nedenleri aadaki gibidir:
*Her ne kadar nkleer santraller depreme kar dayankl yaplrsa da Akkuyu nun Ecemi fay
hattna 25 km uzakta olmas nedeniyle konumu uygun deildir.
*Saha litolojik yaps (karstik alanlar) nedeniyle de santral kurulmasna uygun deildir.
Bilindii gibi karstik yaplar olduka yaygn bir ekilde yer alt boluklar ve maaralar ihtiva
etmektedir. Bir an bu boluklarn tespit edildikleri dnlrse bile, on binlerce ton imento ile sorun
giderilemez.
*lkemiz eitli szlemelerle taahht ettii hkmleri yerine getirmemekten dolay ykl
tazminatlar demeye mahkum edilecektir. lkemiz Akdenizin Kirlenmeye Kar Korunmasna Ait
Szleme, Dnya Kltrel ve Doal Varln Korunmasna Dair Szleme, Avrupa nn Yaban
Hayat ve Yaam Ortamlarnn Korunmas Szlemesi, Sulak Alanlarn Korunmasna Dair Szleme
gibi szlemelere imza atmtr. Gksu Deltas Ku Cenneti, nkleer santral yerine yakn olmas
nedeniyle etkilenecektir.
*Bata Ortadou lkeleri olmak zere, Afrika ve Avrupaya sularmzn pazarlanmas yakn
zamanlarda lkemiz iin nemli bir gelir kayna olacaktr. Oysa Akkuyu Akdenize ve su kayna
olacak akarsularmz yakndr. Bu durum su kaynaklarmzn ekonomik deerlendirilmesini ortadan
kaldracaktr.
*Kurulacak santral enerji tketim merkezlerine (Marmara ve Ege Blgeleri) yaklak olarak
1200-1600 km uzaklktadr. retim ve tketim merkezlerine enerji nakil hattnn ekilmesi pahalya
mal olacak ve nakil esnasnda nemli lde enerji kayb meydana gelecektir (MEYAD).
*Akkuyuda eyrek yzyl ncesinde verilen lisans bugn geerli saylamaz. nk sz
konusu lisans Turizm Etki Deerlendirmesini (TED) kapsamaktadr. Santral kurulduktan sonra,
rakiplerimizin ortaya ataca sabotaj sylentileri veya kar propogandalar ile turizm gelirlerimizde
byk lde azalma olacaktr (Trkiye Enerji Forumu, 2001: 167).
*Balangta Trakyada kurulmas dnlen nkleer santral iin Akkuyunun konumu uygun
deildir. nk dnyada siyasi yap deimi ve dou bloku yklmtr. Ancak gneyde Yunanistan
halen tehdit kayna olmaya devam etmektedir. Kbrs veya Girite yerletirilmesi dnlen orta

35

menzilli fzeler dolaysyla, Akkuyu daha stratejik bir konumda bulunmaktadr (Trkiye Enerji
Forumu, 2001:167)
*Santrali soutmak zere kullanlan su ne kadar souk olursa, retilen snn byk bir ksm
mekanik enerjiye evrilebilir. Akkuyuda dolaysyla Silifke yaknlarnda yazlar scaklk 30 Cye
kmaktadr. Bu durum hamam suyuyla nkleer santral soutmakla ayn anlama gelmektedir (Trkiye
Enerji Forumu, 2001: 168).
*lkemizde nkleer teknolojinin kurulmasn savunanlara gre, durum hi de yukarda ifade
edildii gibi deildir. Bu gr savunanlar tezlerini aadaki gibi savunmaya almlardr:
*Dnya nkleer enerjiden vazgemiyor. 2015 ylnda dnya nkleer santral gc 473 000
MW a kadar ykselecektir. 19 tanesi ABD de olmak zere, dnyada kapatlan nkleer santral says
67 adet kadardr. Bunlarn ou ekonomik mrn tamamlam, ufak gl eski santraller ve
grevlerini yerine getirmi deneysel reaktrlerdir. Nkleer teknoloji ve santrallere sahip baz gelimi
lkelerde, son yllarda yeni nkleer santral siparileri yaplmamaktadr. Bunun nedeni, nkleer
santrallerin toplam elektrik retimi iindeki paylarnn %20-80 gibi oranlarda doyum noktasna
ulamas, kii bana yllk enerji tketim dzeylerinin st snr grubunda yer almas, nfus art
hznn dk oluu ve sanayi byme hzlarnn da klmesidir. Enerji doygunluundan
kaynaklanan lke tercihleri nedeni ile kapatlan nkleer nitelerin toplam nite saysnn %1ini
amazken, amortisman tamamlanan ve ekonomik mr dolmaya yaklaan santrallerin kapatld
grlmektedir (TSAD, 1998: 153).
*Nkleer enerji yksek kalite standartlar ile alan bir teknolojidir ve kurulacak nkleer
santral yksek teknolojiye gei srecinde olan Trkiyeye nemli avantaj salayacaktr. Ayrca
nkleer teknoloji kullanan ve bu teknolojiye sahip olan lkeler arasna girmek hi phesiz lkemizin
uluslararas itibarn artracaktr (TAEK, 2000:1).
*Enterkonnekte sistemimizdeki kayp dnya standartlarnn altndadr. Hibir zaman %30
lara varmamtr. 1995 yl verilerine gre, iletiim ebekelerinde %2.5, datm ebekelerinde ise
%14.3 lk olmak zere, toplam kayp %16.8 kadardr. Kald ki datm ebekelerimizdeki kayplarn
nemli bir ksmndan byk ehirlerimizdeki (stanbul, Ankara, zmir) ve Gneydou Anadolu daki
kaak elektrik kullanm sorumludur.
*Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanl, 2000 yl genel enerji dengesi verileri incelendiinde;
82226 BTEP olan toplam enerji tketilen enerjinin %32si yerli retimden, %68i de ithalat yoluyla
salanmaktadr. Bu deerler, Trkiye enerji ihtiyacnn 2/3nn dardan temin edildiini
gstermektedir (izelge 5). thal edilen enerji kaynaklar arasnda ise petrol, doalgaz ve takmr
gibi enerji ve ekonomik deeri olduka yksek kaynaklar yer almaktadr.
nmzdeki yllara ait enerji projeksiyonlar ele alndnda yerli retimin yannda ithalat
projeksiyonunun da art gstermekte ve yerli retimin toplam enerji talebini karlama oran giderek
azalmaktadr. 2000 ylnda 82226 BTEP olarak gerekleen toplam enerji talebi, 2010 ylnda 2 kat
artla 171339 BTEP e, 2015 ylnda 2.7 kat artla 225387 BTEP e, 2020 ylnda ise 3.6 kat artla
298448 BTEP e ykselecektir. 2000 ylnda %32 olan karlama oran 2010 ylnda %28e, 2015
ylnda %25e ve 2020 ylnda ise %24e gerileyecektir (izelge 6). Yerli enerji retiminin toplam
talebi karlama oranndaki bu azalmayla birlikte enerji ihtiyac bakmndan nmzdeki yllarda
lkemizin daha fazla da baml hale geleceini iaret etmektedir. Bu nedenle gittike artan bu
bamlln azaltlmasnda lkemizin, kullanabilecei alternatif enerji kaynaklar iinde nkleer
enerjinin de rol byk olacaktr. Yaplan tahminlere gre nkleer enerjinin lke enerji retimindeki
pay 2010 ylnda %3, 2020 ylnda ise %9 olacaktr.
*Nkleer santrallerden sadece elektrik retimi iin istifade edilecektir. Ayrca lkemiz
Nkleer Silahszlama Antlamasna (1968) ve Nkleer Malzemenin Denetlenmesi Antlamasna
(1983) imza koymu durumdadr.
*Daha nce ifade edildii gibi nkleer santraller evre dostudur. ernobil benzeri kaza bizde
olmaz. Ruslarn gvenlik anlaynda insan faktr n plandadr. Kaza insan hatasndan

36

kaynaklanmtr. 1976 ylnda ABD de benzer kaza (Three Mile Island) olmasna karlk gvenlik
kabuu nedeniyle evreye bir szma olmamtr.
izelge 5. Trkiye genel enerji dengesi (2000-BTEP3)

Enerji kaynaklar
Birincil enerji kaynaklar

Alternatif enerji kaynaklar

Takmr
Linyit
Asfaltit
. Kmr
P. Kok
Petrol
Doalgaz
Hidrolik
Jeo.-Rzgar elek.
Jeotermal s
Gne
Odun
Hay.-Bit. art.
Elektrik

Toplam

thalat
8741
3
0
506
1216
32001
13086
0
0
0
0
0
0
288
55841

Yerli retim
1242
13216
9
-39
-48
594
241
2656
68
1727
262
5081
1376
0
26385

Toplam tketim
9983
13219
9
467
1168
32595
13327
2656
68
1727
262
5081
1376
288
82226

Kaynak. Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanl/APKK

izelge 6. Trkiye birincil enerji kaynaklar retim, ithalat ve toplam enerji talebi (BTEP)

Yllar
2000
2005*
2010*
2015*
2020*

retim
26385
34117
47328
56197
70237

thalat Toplam talep Yerli retimin talebi karlama oran

55841
82226
32
95508
129625
26
124011
171339
28
169190
225387
25
228211
298448
24

Kaynak. Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanl/APKK

*Projeksiyon Hedefi

*Radyoaktif atklar gven iinde saklanr. Atklar nce camlatrlr, sonra bunlar 3 mm
paslanmaz elik, 10 cm kurun ve 6 mm titanyumdan oluan anma kar dayankl flar iine konur
ve yer altnda uygun bir katman iinde alm galerilere yerletirilerek girileri tkanr. Bu galeriler
yer alt sularndan ve fay hatlarndan uzak blgelere, yerin 600-700 m altna alrlar.
*Kurulacak Akkuyu Nkleer Santrali %100 kredi ile yaplacandan, inaat sresince
demelerden kaynaklanacak gecikme olmayacaktr. Kredinin geri denmesi ise, santral ticari retime
baladktan sonra retilecek elektriin satndan salanacak gelirle yaplacaktr.
*Nkleer santrallere evet diyenler iin Akkuyu uygun konum oluturmaktadr. Bu gr
savunanlara gre aadaki nedenlerden dolay Akkuyu uygun konum tekil etmektedir.
*Sahada jeolojik, sismik, deniz, hidroloji, meteoroloji, yer alt suyu, temel sondajlar, jeofizik
ettleri, haritalama almalar, radyoaktivite almalar gibi ok sayda aratrma yaplm ve
100den fazla rapor hazrlanmtr. Dolaysyla saha lkemizin en tehlikesiz deprem blgesidir. 350
km yarapl bir alanda yaplan incelemeler sonucu Ecemi Fay hattnn Akkuyu yresi iin bir tehlike
arz etmedii grlmtr.
*Nkleer santralin ok ar olan (yaklak 500-600 ton) paralar deniz yoluyla tanacaktr.
Bu nedenle gelecekte yaplmas planlanan dier nkleer santraller Sinop ve Bergama da yaplacaktr.
*Soutma suyu deniz suyundan karlanacaktr.
*Alanda nfus younluu ok dktr. stimlak edilecek alann tamamna yakn devlete
aittir.

37

*Santralin elektrik tketimi, sanayisi youn olan bir blgeye (Adana-Mersin-Konya-Antalya)

yakn olmas nedeniyle, iletim kayplarnn dk olmasna neden olacaktr.
*Yrede turizmin olumsuz olarak etkilenmesi sz konusu deildir. Nitekim, Florida da
(ABD) 4 adet, Fransada Akdeniz e dklen La Rhone nehri zerinde 15 adet , ve spanyann
Akdeniz kys eridi zerinde 4 adet nkleer santral mevcuttur.
*Nkleer yatrmlar 8-10 yl devam eden yatrmlardr. Santralin kurulu aamasnda 500
yabanc personel ve 2000-2500 dier personel olmak zere toplam 2500-3000 kii istihdam edilecek;
proje 2 ila 4 milyar dolar yre ekonomisine eitli ekillerde katkda bulunacaktr.
*Nkleer santralin iletilmesi esnasnda hemen santral itinin bitiiinde bir mr boyu zarar
grmeden yaamak mmkn olacaktr. Dolaysyla yrede g olay sz konusu olmayacaktr.
*ED raporu ihalenin sonulanmas ile birlikte ilgili makamlara sunulacaktr. nk ihale
ncesi hangi teknolojinin kullanlaca belli deildir (TEA, 1997: 1-12).
*evremizdeki lkelerde nkleer santraller alma halindedir. Dolaysyla bir kaza annda,
bu kazadan etkilenmemek ve bunlarn faaliyetlerine kar kmak mmkn deildir. Bulgaristan
(Kozluday), Ukrayna, Romanya, Rusya ve Ermenistan daki santrallere snrlarmza ok yakndr.
zellikle Ermenistandaki santral (Metzamor) snrmza 10 km uzaklktadr ve tehlike potansiyeli
yksektir. Bu durumda lkemizde kurulacak nkleer bir santrale kar kmak anlamsz olur (Ercan,
1996:46-50).
7. Sonu ve neriler
Nkleer enerji yeni bir enerji kaynadr. Mevcut ve tesis halindeki reaktrlerin saysna
baklrsa, nkleer enerjinin dnya toplam enerji retimindeki pay artacak gibi grnmektedir.
Kaynak bugne kadar daha ok batl, sanayisi gelimi lkeler tarafndan kullanlmtr. Gelimekte
olan bir lke konumundaki Trkiye iin enerji hayati nem tamaktadr. Mevcut dier enerji
kaynaklarnn yan sra nkleer enerji alternatifinin kullanlmas gereklidir. Enerji asndan da
baml durumda olan lkemizde, nkleer enerji da bamll, sahip olduu zellikler nedeniyle
azaltacaktr.
Nkleer santraller tehlikelidir. Ne var ki modern teknoloji bu tehlikeyi en az dzeye
indirgemitir. te yandan olas tehlike yerel deil, aksine kresel lde tehdit unsurudur. Kald ki
dou snrmza 10 km uzaklkta Ermenistanda nkleer reaktr bulunmakta ve bu rektrde ok eski
teknoloji kullanlmaktadr. Yani lkemiz bir nkleer reaktr kurmasa da komularmzda mevcut
reaktrlerden etkilenecektir. ernobil bunun en gzel rneklerindendir.
Bugne kadar yaplm olan bir ok giriimden sonu alnamad iin devlet nkleer santral
kurulmas konusunda daha kararl davranmaldr.
Kurulacak nkleer santral veya santraller iin lkemiz imdilik yeterli hammadde kaynana
sahip grnmemektedir. Dolaysyla uranyum aramalarna yeniden balanmaldr.
Kamuoyu nkleer teknoloji hakknda olumlu olmayan bir yargya sahiptir. Bu durum nkleer
teknolojinin daha etkin bir ekilde tantm ile ortadan kaldrlmal ve halk bilinlendirilmelidir. Baka
bir anlatmla bu teknolojiye kar tutumlar ideolojiktir. Bu ideoloji nkleer teknolojiyi kapitalizmle e
anlaml grmektedir. Onlara gre nkleer teknoloji ok miktarda kapital, dolaysyla kapitalizm
anlamna gelmektedir. Oysa bugn tesis halindeki santrallere en fazla sahip olan sosyalist lkelerdir.
Kald ki, Rusya Federasyonu, nkleer teknolojiyi kullanarak elektrik retimi amal ilk santrali kuran
lke konumundadr. Ama lkenin ulusal karlar olmaldr.
Notlar
1

Sv. E deer doz veya etkin edeer doz biriminin ad Sviert olup (Sv) olarak ksaltlr. 1 Sv: 1 Juole/kgdr (Yaar, 1999:5).
Baka bir kaynaa gre Ecemi fay hattnn Akkuyuya uzakl 160 km kadardr (TEAK, 2000b:36)
3
Bin ton petrol edeer.
2

38

Referanslar
Aaolu, G. (1998) Gelien Trkiye nkleer enerji yolunda olmal, Enerji Dnyas, Dnya Enerji Konseyi Trk Milli
Komitesi Blteni, 20, 42-45, Ankara.
Aybers, N., Baylken, A. (1997) Nkleer enerjinin yeri, Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi, Trkiye 7. Enerji
Kongresi; 2000li Yllara Doru Enerji, Beklentiler ve Dnceler, Enerji ve evre, V, 27-42, Ankara.
Aybers, N. (1997) Nkleer Enerji Enerji Dnyas Trk Milli Komitesi, Ankara.
Collns-Metro. (1995) English Learners Dictionary, Metro Kitap Pazarlama, stanbul.
Doanay, H. (1998) Enerji Kaynaklar, afak Yaynevi, Erzurum.
Doanay, H. (1998) Trkiye Ekonomik Corafyas, izgi Kitabevi, Konya.
Cohen, L.B. (1996) ok Ge Olmadan (eviren: Miyase Gktepeli). Tbitak, Ankara.
DPT. (2001) Madencilik (Nkleer Enerji Hammaddeleri), ik Raporu, Ankara.
Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi. (1997) Enerji statistikleri, Trkiye 7. Enerji Kongresi, 2000li Yllara Doru
Enerji, Beklentiler ve Dnceler.
Ercan, T. (1996) Nkleer enerji kullanma olanaklar ve riskleri MTA Doal Kaynaklar ve Ekonomi Blteni, 1-2, 46-50.
Karabulut, Y. (1999) Enerji Kaynaklar, Ankara niversitesi Basmevi, Ankara.
Mersin Kltr ve Yardmlama Dernei (Meyad) Silifke-Akkuyuda Nkleer Santral Kurulmasna Karyz, Mersin.
Sarca, E.L., Ylmaz, S. (1999) Neden nkleer enerji, Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi, 23-24, 14-19, Ankara.
Tanrkut, A. (2001) Nkleer enerji ve gelecekten beklentiler, Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi Blteni, 39, 37-43.
TAEK. (2000) Srdrlebilir Kalknma ve Nkleer Enerji, Ankara.
TEA. (1997) Soru ve Cevaplarla Nkleer Santraller ve evre, Nkleer Santraller Daire Bakanl, Ankara.
Thoman, R.S. (1962) The Geography of Economic Activity, Mc. Graw-Hill Book Company Inc., New York.
TMMOB. (1997) Resmi Yalanlar ve Sivil Gerekler (1. Toplant), Enerji Politikas ve Nkleer Santraller, Ankara.
Tmertekin, E., zg, N. (1997) Ekonomik Corafya, antay Kitabevi, stanbul.
Tmertekin, E., zg, N. (1999) Ekonomik Corafya: Kreselleme Ve Kalknma, antay Kitabevi, stanbul.
Trkiye Enerji Forumu. (2001) Trkiyenin Yeni Enerji Stratejileri, Ankara.
TSAD. (1998) 21. Yzyla Girerken Trkiyenin Enerji Politikasnn Deerlendirilmesi, stanbul.
Yaar, S. (1999) Radyasyon ve Rasyasyondan Korunmak, TAEK, stanbul.

39