Kvaliteta usluge u TK mreama

SEMINARSKI RAD

Mapiranje Qos i Qoe

lanovi grupe:
Drki Muhamed
Islam Elmir
Veladi Harun
Sarajevo, 2015.

Sadraj
1 Uvod............................................................................................................................................. 1
2 QoE i QoS subjektivna i objektivna procjena kvalitete ............................................................ 1
3 Pristupi kod procjene kvalitete i MOS ......................................................................................... 3
4 Objektivna procjena kvalitete u VoIP aplikacijama .................................................................... 4
5 E-model ........................................................................................................................................ 5
5.1 Kanjenje u paketskoj mrei faktor Id ................................................................................ 6
5.2 Faktor nesavrenosti opreme Ie ............................................................................................. 7
5.3 Utjecaj faktora Id i Ie na R faktor ......................................................................................... 8
6 Zakljuak.................................................................................................................................... 11
Literatura ....................................................................................................................................... 12

1 Uvod
Quality of experience (QoE) je termin koji se koristi za opisivanje korisnikog doivljaja
performansi odreenog servisa. S druge strane, Quality of service (QoS) predstavlja mogunost
mree da dostavi uslugu na odreenom nivou usluge. Cilj mree i servisa bi trebao da bude
ostvarivanje to bolje korisnike ocjene (QoE), dok je kvalitet mree (QoS) osnovni gradivni blok
za postizanje tog cilja. Kako bi korisnicima omoguili to bolji QoE, a na efikasan i ekonomian
nain, mrea i provajderi servisa moraju upravljati mrenim QoS-om na uinkovit nain.
Mreni provajderi koji korisnicima omoguuju superioran QoE dobijaju znaajnu prednost nad
konkurencijom, dok kompanije koje ignoriraju znaaj QoE mogu trpjeti nepotrebne trokove,
biljeiti gubitak prihoda, te gubiti poziciju na tritu. Jedno istraivanje je pokazalo da je 82%
sluajeva otkazivanja usluga kod provajdera (i odlazak konkurenciji) uzrokovano frustracijom
zbog proizvoda ili usluge i nesposobnosti operatora da efektivno rijei odgovarajui problem.
Operator ne bi sebi trebao dopustiti da eka primjedbe korisnika da bi ocijenio kvalitet usluge koji
prua. Istraivanja su pokazala da na jednog korisnika koji prijavi problem sa uslugom, dolazi oko
30 onih koji nikad nee pozvati korisniki servis, unato prisutnim problemima. Takoer, oko 90%
korisnika koji otkau usluge kod operatera nisu se prethodno alili na kvalitet usluge. Jednostavno,
kad postanu nezadovoljni uslugom, oni se odjavljuju i prelaze kod drugog provajdera. Odlazak
korisnika kod drugih operatera teti profitabilnosti i ugledu operatera, naroito ako se radi o
operatoru koji je novi na tritu. Jedini nain da se navedena pojava sprijei jeste konstantan
monitoring, upravljanje i poboljanje QoS-a i QoE-a.

2 QoE i QoS subjektivna i objektivna procjena kvalitete

U nastavku emo rei neto vie o QoS-u i QoE-u, te emo navesti njihove razlike. Kao to je ve
reeno, QoE i QoS su integralni dijelovi jedan drugoga, i nijedna rasprava po pitanju QoE-a nije
potpuna bez referiranja na QoS.

Razliiti parametri se koriste da opiu servis nuen od strane razmatranog sistema, kao to su
kanjenje, gubici, jitter. Ovdje e se ovi parametri kratko objasniti, da bi dobili ideju kako da ih
razmatramo da bi doli do evaluacije kvaliteta usluge:

Kanjenje: predstavlja vrijeme potrebno da se podaci prenosu preko mree. U VoIP

aplikacijama, kanjenje je primarni razlog za tzv. walkie-talkie efekat. Uticaj kanjenja
je osjetan za vrijednosti vee od 150 ms, a za vrijednosti preko 200 ms, sluaoci ocjenjuju
kvalitet glasa kao lo.

Jitter: kada se paket alje putem IP mree, kanjenja svakog pojedinanog paketa se mogu
mijenjati, jer ovise od trenutnog stanja u mrei. Jitter je posebno tetan kod aplikacija u
realnom vremenu. Jedan od naina smanjenja ovog efekta je koritenje spremnika koji
zadrava pakete pristigle na prijemnik, kompenzirajui varijabilnost vremena dolazaka
paketa.

Gubici paketa: paketi koji se prenose IP mreom, mogu biti izgubljeni, usljed moguih
zaguenja u mrei. Paketi koji se izgube generalno ne mogu biti rekonstruisani, pa tako u
VoIP-u gubici paketa mogu na momente uzrokovati prekide konverzacije. Pritom se mogu
tolerirati mali nivoi gubitaka, koji ne utjeu na osjetan gubitak kvalitete usluge.

Nasuprot QoS-u i njegovim parametrima koji daju objektivan kvalitet usluge sa strane operatera,
QoE se odnosi na percepciju korisnika o kvaliteti odreene usluge i izraava se svakodnevnim, netehnikim izrazima kao to su dobro, odlino, loe, itd. QoS je sa druge strane striktno
tehniki koncept i mjeri se, izraava i razumije terminima iz oblasti mrea i mrenih elemenata,
koji imaju veoma malo znaenje krajnjem korisniku. Iako e bolji mreni QoS u veini sluajeva
rezultirati boljim QoE, ispunjavanje svih zahtjeva po pitanju parametara QoS-a ne garantuje
zadovoljnog korisnika. Ono to je bitno je dobro korisniko iskustvo, a cilj upravljanja QoS-om bi
trebao biti uspostavljanje visokog nivoa QoE.
QoE moe znaiti razliite stvari za razliite aplikacije. Naprimjer, audio aplikacija moe imati
visok stepen QoE-a na osnovu vjernosti zvuka, dok kod video aplikacija QoE moe biti u vezi sa
velikom i jasnom slikom. U cilju odravanja kvalitete korisnikog doivljaja, predloeni su
razliiti algoritmi u vezi sa nadziranjem, rasporeivanjem, oznaavanjem i mnogim drugim
zadacima da bi se zadovoljio odreeni prag QoS metrike tokom komunikacijske sesije.
2

3 Pristupi kod procjene kvalitete i MOS

Procjena kvaliteta je podijeljena u dvije glavne kategorije: subjektivna i objektivna procjena. Kod
subjektivnih metoda, od anketiranih osoba se trai da ocjene uslugu koju koriste. Objektivne
metode su matematiki modeli koji se koriste za aproksimiraju rezultate subjektivnih procjena
kvaliteta. Ovisno o vrsti aplikacije koja se koristi, imamo nekoliko naina za objektivnu procjenu
doivljenog kvaliteta usluge. Neki od primjera takvih pristupa su E-model za VoIP aplikacije, koji
je uveden u ITU-T G.107 preporuci, MSE i PSNR za video aplikacije, G-model za online igranje
i ITU-T preporuka G.1030 za web-browsing aplikacije. Sve takve objektivne procjene korisnika
se koriste da bi se mapirala percepcija parametara kao to su kanjenje, jitter i gubitak paketa na
odreene aplikacije.
Znaajna QoE metrika je Mean Opinion Score (MOS), koji kvantificira percepciju kvaliteta
razliitih korisnikih aplikacija kao to su video, VoIP, Gaming i Web-browsing.
U MOS metodi, koja je subjektivna metoda procjene perceptualnog kvaliteta usluge, postoji pet
kategorija za ocjenu usluge. Anketirane osobe dodijeljuju broj 1 do 5 na osnovu njihovog
doivljaja usluga, kao to je prikazano u sljedeoj tabeli:
MOS vrijednost
1
2
3
4
5

Kvalitet usluge
Nezadovoljavajui
Lo
Solidan
Dobar
Odlian

Tabela 1-MOS faktor

Subjektivne metode su skupe i kompleksne za provoenje i u mnogim situacijama nisu mogue.
Stoga, kako bi se procijenila kvalitetu usluge samim utiskom od strane korisnika razvijene su
objektivne metode procjene kvaliteta.
U nastavku rada e biti predstavljena metoda objektivne procjene kvaliteta u okviru VoIP
aplikacija.

4 Objektivna procjena kvalitete u VoIP aplikacijama

VoIP (Voice Over IP) ima sve veu i veu popularnost meu korisnicima i koristi se kao alternativa
tradicionalnoj telefoniji. Ova popularnost moe biti usljed slanja saobraaja preko podatkovne
mree (obino TCP / IP), jednostavnosti proirenja odnosno integracije novih servisa, te malih
trokova.
VoIP je sastavljen od sljedeih protokola: H.323, SIP, MGCP i drugih. Skype i IAX2 su takoer
drugi, manje koriteni standardi. IAX2 je nairoko popularni protokol koji se koriste na open
source platformi pod nazivom Asterisk. Postoje razliite metode za implementaciju VoIP:
Implementacija PC-to-PC: Odgovarajui softver moe biti instaliran na raunaru i zatim se
raunar se koristi kao telefon. Meutim, u mnogim sluajevima takve implementacije, moe se
uspostaviti poziv samo sa raunarima koji imaju instaliran isti softver.
Individualne implementacije os strane provajdera osluge: Provajderi nude razne usluge za
pojedince (svoje korisnike), na nain kao i tradicionalne telefonske usluge, kao to su ID
pozivatelja, poziv na ekanju, itd. Postoje i neke nove usluge koje su ISP dodali u listu svojih
usluga poput besplatne konferencije ili napredne govorne pote, koja omoguava pregled poruka
sa raunara te njihovog prosljeivanja kao e-pote.
VoIP je real-time aplikacija koja zahtijeva vei bandwith od tradicionalnih IP aplikacija. Real-time
aplikacije, kao to su VoIP i video aplikacije zahtijevaju mehanizme kontrole prometa i upravljanje
resursima koji osiguravaju nesmetan rad aplikacije. Takva kvaliteta usluge (QoS) se uglavnom
fokusira na kanjenje, jitter i gubitak paketa.
Stoga, sistem za upravljanje treba uzeti u obzir dostupnu propusnost, QoS parametre, zahtjevane i
dodjeljene mehanizame (npr. piggybacking i polling), kvalitet komunikacijskog linka, optereenje
mree, pozadinski saobraaj te ogranienja memorije.
Prema kvalitetu usluga, razliitim tokova u mrei su dodijeljeni razliiti prioriteti. Na ovaj nain
se saobraaj sa veim prioritetom tretira drugaije i dobija niz pogodnosti u odnosu na saobraaj
sa niim prioritetom.

Perceptual Evaluation of Speech Quality (PESQ), objektivna metoda za procjenu kvalitete VoIP
servisa i definisana ITU-T P.862 preporukom, jedna je od najee nametljivih koritenih
metoda ocjenjivanja kvalitete VoIP usluge koja koristi nedegradiran signal kao referentni. Da bi
se direktno pratio odnosno procjenio kvalitet glasa bez potrebnog referentnog signala, koriste se
nenametljive tehnike. Takve tehnike ili koriste degradirani signal (npr. E-model) ili parametre
mree (npr. kanjenje, jitter, gubitak paketa, kodeke ...).

5 E-model
U sluaju planiranja mree, nije uinkovito koristiti subjektivne metode, kao to je MOS. Razlog
je taj to je cilj planiranja mree kontrola akumulirane degradacije uzrokovane svim elementima
mree i u svim moguim kombinacijama. U takavim sluajevima, potreban je objektivan pristup
koji uzima sve nesavrenosti mree u proraun. Kao rezultat toga, E-model se koristi kao
objektivna metoda, koji koristi faktore oteenja za izraunavanje R-faktora, koji se kree od 0 do
100 i odraava ukupan kvalitet konverzacije:
= 0 +

(5.1),

gdje je:
Ro bazni odnos signal-um (SNR)
Is - oteenje signala koje se deava uporedo s prijenosom glasa (npr. kvantizacijski um)
Id oteenje uzrokovano kanjenjem
Ie oteenja usljed degradacije koritene opreme
A - fiksna subjektivna vrijednost uvedena da nadoknadi efekat za korisnike koji koriste uslugu u
razliitim uvjetima kao to je prikazano u tabeli 2.
Komunikacijski system
ine mree
Mobilna mrea (Indoor model)
Mobilna mrea (Outdoor model)
Satelitska mrea

Maksimalna vrijednost parametra A

0
5
10
20

Tabela 2-Vrijednost parametra A

Ono to moemo da zakljuimo jeste da svaka negativna promjena u mrei utjee na smanjenje
vrijednosti R faktora.

5.1 Kanjenje u paketskoj mrei faktor Id

Kanjenje za paketizirani poziv, u kojem najvie figuriu kodiranje, paketizacija, propagacija,
kanjenje u redovima ekanja, te dekodiranje i uklanjanje jittera, je vee nego u klasinim
telefonskim mreama, gdje je kanjenje uzorkovano propagacijom i komutiranjem. Na sljedeoj
slici je prikazana veza izmeu faktora Id i i apsolutnog kanjenja s kraja na kraj.

Slika 1-Veza izmeu Id i Ta

Rezultati su izvedeni na osnovu E-modela i izraunati pomou sljedee relacije:
= 0.65 + (0.1 15.93) (0.1 165) (5.2),
gdje je () = 0, za < 0 I () = 1, za 0.
Apsolutno kanjenje u paketskim vezama je dato sa:
= + + +

(5.3),

gdje je kanjenje usljed kodiranja, kanjenje zbog paketizacije, je kanjenje zbog

dekodiranja i je je tzv. mreno kanjenje, jednako sumi propagacijskog kanjenja i kanjenja
usljed uklanjanja jittera.

5.2 Faktor nesavrenosti opreme Ie

Ne postoji univerzalni analitiki izraz koji bi direktno opisao faktor oteenja/nesavrenosti
opreme Ie. Umjesto toga, ovaj faktor se treba dobiti iz subjektivnih testova kvalitete poziva za
specifini kodek i za razne operativne uslove. ITU-T preporuka P.833 daje mjerene vrijednosti
faktora Ie samo za kodeke G.711, G.723 I G.729.
Na sljedeoj slici je prikazana vrijednost faktora Ie u ovisnosti od procentualnog gubitka paketa,
za kodek G.711:

Slika 2-Ovisnost faktora Ie od procenta gubitaka paketa

Za priblini analitiki proraun faktora Ie, postoji Cole formula, prikazana u nastavku:
= 1 + 2 ln(1 + 3 ) (5.4),
gdje su 1, 2 i 3 factori uklapanja, e je vjerovatnost gubitka koji ukljuuje mrene gubitake i
gubitak prilikom reprodukcije.
= + (1 ) (5.5),
7

gdje je vjerovatnoa gubitka u mrei, a vjerovatnoa gubitaka na prijemnoj strani.

Vrijednosti 1 su za raziite kodeke prikazane u tabeli 3. U ovoj tabeli se pretpostavlja da se 1
vrijednosti odnosi na uslove bez greaka, u kojima ne postoje greke pri propagaciji, ponitavanja
okivira ili gubitak paketa i na taj nain je odraz samo greke kodeka.

Tip kodeka

Refernce

Brzina (kbps)

Vrijednost 1

PCM

G.711
G.726, G727
G.721, G.726, G.727
G.726, G. 727
G.726, G.727
G.728
G.728
G.729
G.729-a + VAD
GSM 06.10, Full Rate
GSM 06.20, Half Rate
GSM 06.60, Enhanced Full
Rate
G.723.1
G.723.1

64
20
32
24
16
16
12.8
8
8
16
5.6

0
2
7
25
50
7
20
10
11
20
23

12.2

5.3
6.3

19
15

ADPCM
LD-CELP
CS-ACELP
RPE-LTP
VSELP
ACELP
ACELP
MPMLQ

Tabela 3-Vrijednost parametra 1 za razliite kodeke

5.3 Utjecaj faktora Id i Ie na R faktor

Ako pretpostavimo da imamo savren terminal, pomou default-nih vrijednosti za parametre, koji
ne zavise od prijenosa paketa u mrei, R formula se svodi na (5.6).
= 93.33

(5.6)

Uvrtavanjem izraza za Id i Ie, R faktor se moe napisati kako slijedi:

Za G.711 kodek:
= 92.68 (0.1 15.9)( 164.75) 22 ln(1 + 0.2 . . ),

Za G.723 kodek:
= 77.68 (0.1 9.18)( 97.50) 33 ln(1 + 0.15 . . ),

Za G.729 kodek:
= 81.68 (0.1 12.43)( 12.43) 31 ln(1 + 0.15 . . ),

gdje oznaava maksimalno mreno kanjenje, a p.l. je procenat gubitaka.

Na sljedeoj slici je prikazana funkcionalna ovisnost maksimalnog vremena mrenog kanjenja za
razliite postotke gubitka paketa, a za sluaj kada se korsiti G.711 kodek:

Slika 3-Veza R faktora i mrenog kanjenja za razliite procente gubitaka

Ukupna kvaliteta prijenosa (gledano sa strane korisnika) se smanjuje kako se poveava gubitak
paketa i mreno kanjenje. Moe se takoer pokazati da se ocjena veoma zadovoljan (R>90)
moe postii samo za G.711 i G.729 kodeke.
Nakon naenog R-faktora, mogue je mapirati vrijednost ovog faktora u MOS vrijednost, po
sljedeoj relaciji:
= 0.035 + 7 106 ( 60)(100 ) (5.7)

Grafiki je prethodna veza data na sljedeem grafiku:

Slika 4-MOS vrijednosti u funkciji R faktora

Stepen zadovoljstva korisnika se, za odreene vrijednosti R odnosno MOS faktora, moe odrediti
iz sljedee tabele:
R

MOS

Zadovoljstvo korisnika

90<R<100

4.34<MOS<4.5

Veoma zadovoljan

80<R<90

4.03<MOS<4.34

Zadovoljan

70<R<80

3.60<MOS<4.03

Neki korisnici nezadovoljni

60<R<70

3.10<MOS<3.60

Mnogi korisnici nezadovoljni

50<R<60

2.58<MOS<3.10

Gotovo svi korisnici nezadovoljni

Tabela 4-R i MOS vrijednosti i zadovoljstvo korisnika

10

6 Zakljuak
U ovom radu smo govorili o QoS-u i QoE-u, njihovoj meusobnoj vezi i razlikama. Naveli smo
metode mapiranja QoS parametara u parametre korisnikog doivljaja usluge kod VoIP aplikacije.
Kvalitet usluge (QoS) oznaava objektivne parametre kvalitete neke usluge, gledane od strane
operatera. QoS parametri (poput kanjenja, gubitaka, varijanse kanjenja) se izraavaju terminima
koji su stroge tehnike prirode i nemaju nekog znaaja krajnjem korisniku. S druge strana, kvalitet
doivljaja (QoE) predstavlja mehanizam opisivanja perceptualnog doivljaja servisa i izraava se
svakodnevnim, ne-tehnikim jezikom poput dobro, zadovoljavajue, loe, itd.
ITU-T G.107 preporuka daje algoritam za tzv. E-model, koji se moe koristiti u planiranju mree,
da osigura da e korisnici biti zadovoljni sa performansama servisa s kraja na kraj. Primarni izlaz
E-modela je R faktor-skalarna ocjena kvalitete prijenosa. Glavna odlika ovog modela je koritenje
faktora oteenja pri prijenosu. U ovisnosti od vrijednosti R faktora (koje se kreu od 0 do 100),
moemo dobiti razliite stepene zadovoljstva korisnika, kao to su zadovoljan, veina korisnika
zadvoljno,gotovo svi korisnici nezadovoljni, i sl.

11

Literatura
[1] ITU-R Recommendation G.107. The E-model: a computational model for use in transmission
plannning, 12/2011
[2] Perlicki, K. Simple analysis of the impact of packet loss and delay on voice transmission
quality. Journal of telecommunications and information technology, 2/2002
[3] Soldani, D., Li, M., Cuny, R. Qos and Qoe management in umts cellular systems. John Wiley
and Sons, 2005.
[4] Shayanour, L. (2010). Qos-based application mapping for resource management. Master
thesis, University of Toronto
[5] De Rango, F., Tropeo, M., Fazio, P., Marano, S. Overview on VoIP: Subjective and Objective
Measurement Methods. International Journal of Computer Science and Network Society, Vol.6
No. 1B, 2006

12