Professional Documents
Culture Documents
Nguyen Duc Ngu ENSO Paper V
Nguyen Duc Ngu ENSO Paper V
_________________________________________________________________
M u
El Nino l t c dng ch hin tng nng ln d thng ca lp nc bin b mt khu vc
xch o trung tm v ng Thi Bnh Dng, ko di 8 - 12 thng, hoc lu hn, thng xut hin 3
- 4 nm 1 ln, song cng c khi dy hn hoc tha hn.
La Nina l hin tng lp nc bin b mt khu vc ni trn lnh i d thng, xy ra vi chu k
tng t hoc tha hn El Nino.
ENSO l ch vit tt ca cc t ghp El Nino Southern Oscillation (El Nino - Dao ng Nam) ch c
2 hai hin tng El Nino v La Nina v c lin quan vi dao ng ca kh p gia 2 b pha ng
Thi Bnh Dng vi pha Ty Thi Bnh Dng - ng n Dng (c gi l Dao ng Nam)
phn bit vi dao ng kh p Bc i Ty Dng).
Hin tng El Nino v La Nina c nh hng n thi tit, kh hu ton cu vi mc khc nhau v
rt a dng. Tuy nhin, i vi tng khu vc c th, vn c th xc nh c nhng nh hng ch
yu c tnh c trng ca mi hin tng ni trn.
Hin tng El Nino v La Nina th hin s bin ng d thng trong h thng kh quyn - i dng
vi quy m thi gian gia cc nm, c tnh chu k hoc chun chu k. Trong tnh hnh bin i kh
hu - s nng ln ton cu, hin tng ENSO cng c nhng biu hin d thng v cng .
Nghin cu hin tng ENSO hiu bit v c ch vt l, c im v quy lut din bin cng nh
nhng hu qu tc ng ca chng, chng ta c th cnh bo trc s xut hin ca ENSO, nhng
nh hng c th xy ra i vi thi tit, kh hu v kinh t - x hi c nhng bin php phng,
trnh hiu qu, hn ch v gim nh thit hi do ENSO gy ra.
I.
Tn phong BBC
Nng, kh p thp
Xch o
Gi ng
Lnh, kh p cao
Tn phong NBC
Nm nhit
1200
Nc tri
800T
Hi tho chuyn v a dng sinh hc v Bin i kh hu: Mi lin quan ti i ngho v Pht trin bn vng
H Ni, Ngy 22-23 thng 5, 2007
___________________________________________________________________________________________________
i lu
hn ch
Gi Ty
Gi ng
i lu
hn ch
HON LU WALKER
i lu
pht trin
Tn phong BBC yu
Lnh i, kh p tng
Xch o
Gi Ty mnh ln
su nm
nhit gim
Nm nhit
1200
Nc
tri yu
800T
Hi tho chuyn v a dng sinh hc v Bin i kh hu: Mi lin quan ti i ngho v Pht trin bn vng
H Ni, Ngy 22-23 thng 5, 2007
___________________________________________________________________________________________________
Sng Kelvin lan truyn ti b pha ng Thi Bnh Dng trung bnh mt khong 50 ngy v b phn
x tr li. S phn x ny gy ra mt sng i dng (sng Rossby) chuyn ng v pha Ty vi
thi gian trung bnh khong 6 thng, qua , lp nc b mt m li c vn chuyn v pha Ty.
S phn x qua li ca cc sng Kelvin v Rossby 2 b ca Thi Bnh Dng quyt nh di v
tnh khng n nh trong cc pha ca mt chu trnh El Nino. Nh vy, c th thy sng Kelvin lm
gim chnh lch nhit gia ng v Ty Thi Bnh Dng (hiu ng m), tri li, sng Rossby cho
hiu ng dng. Trn thc t, s duy tr mt thi gian di (12 - 14 thng) hin tng nng ln d
thng ca nhit nc bin b mt trung tm v ng Thi Bnh Dng xch o (1 chu trnh El
Nino) chng t hiu ng nhit bnh lu do sng Kelvin to ra ln hn hiu ng nc tri do sng
Rossby gy ra vng bin ny. vng bin pha Ty Thi Bnh Dng xch o, s thay i (gim
i) ca nhit mt nc bin trong chu trnh El Nino khng ln nh vng trung tm v ng Thi
Bnh Dng xch o, chng t hiu ng nhit do cc sng Kelvin v sng Rossby b trit tiu nhiu.
Khi hon lu Walker mnh hn bnh thng, p lc gi ng ln mt bin tng ln, c th dn n
mt chu trnh ngc li vi chu trnh El Nino (chu trnh La Nina) do hot ng ca nc tri mnh hn
v bnh lu lnh hng Ty tng ln, lm cho vng bin trung tm v ng Thi Bnh Dng lnh i
d thng.
Nhng nhn t bt n nh chnh c tc ng n hon lu Walker trn khu vc Thi Bnh
Dng, khi ng cho mt chu trnh ENSO
1/
2/
S bo pht gi Ty trn vng bin xch o Ty Thi Bnh Dng, lin quan n hot ng
ca cc p cao Nam n Dng v p cao Chu c.
3/
4/
Hot ng d thng ca cc xoy thun nhit i trn vng bin xa xch o, khu vc trung
tm Thi Bnh Dng, lin quan n hot ng ca i gi Ty v trung bnh.
S TT
t El Nino
1951/1952
6/1951
1/1952
1.3
10/1951
1953
3/1953
11/1953
1.1
9/1953
1957/1958
4/1957
5/1958
14
1.8
12/1957
1963/1964
6/1963
2/1964
1.2
12/0963
1965/1966
5/1965
2/1966
10
1.8
12/1965
1968/69/70
9/1968
2/1970
18
1.4
12/1969
1972/1973
4/1972
3/1973
12
2.6
12/1972
Hi tho chuyn v a dng sinh hc v Bin i kh hu: Mi lin quan ti i ngho v Pht trin bn vng
H Ni, Ngy 22-23 thng 5, 2007
___________________________________________________________________________________________________
S TT
t El Nino
1976/1977
6/1976
2/1977
1.2
9,10/1976
1979
7/1979
12/1979
1.2
9/1979
10
1982/1983
4/1982
9/1983
18
3.6
1/1983
11
1986/87/88
9/1986
1/1988
17
2.0
9/1987
12
1991/1992
4/1991
6/1992
15
1.7
1/1992
13
1993
2/1993
8/1993
1.5
5/1993
14
1997/1998
4/1997
6/1998
15
3.9
12/1997
15
2002/2003
7/2002
1/2003
1.4
11,12/2002
t La Nina
1949/1950
Cui 1949
4/1950
-1.7
2/1950
1954/55/56
5/1954
2/1956
22
-2.0
11/1955
1964/1965
4/1964
1/1965
10
-1.2
12/1964
1967/1968
9/1967
4/1968
-1.3
2/1968
1970/1971
6/1970
12/1971
19
-1.5
12/1970
1973/1974
6/1973
3/1974
10
-1.4
1/1974
1975/1976
4/1975
3/1976
12
-1.5
12/1975,
1/1976
1984/1985
10/1984
12/1985
15
-1.2
12/1984
9
10
1988/1989
1998/99/00
4/1988
10/1998
3/1989
3/2000
12
18
-1.7
-1.6
11, 12/1988
1/2000
15 t El Nino, trong :
10 t La Nina, trong :
2/
3/
Hi tho chuyn v a dng sinh hc v Bin i kh hu: Mi lin quan ti i ngho v Pht trin bn vng
H Ni, Ngy 22-23 thng 5, 2007
___________________________________________________________________________________________________
4/
5/
III.
bnh
thng
nm
Thng
10
11
12
Nm
Tn s
0,1
0,1
0,1
0,7
0,7
1,2
1,4
1,3
1,0
0,3
6,9
Cng thi gian trn c tng s 150 thng El Nino vi 63 XTN nh hng trc tip, trung bnh mi
thng El Nino c 0,42 cn, t hn trung bnh nhiu nm khong 28%. Trong khi , trung bnh mi
thng La Nina c 0,80 cn (86 cn/107 thng), nhiu hn trung bnh nhiu nm khong 38%.
Trong c ma bo (t thng 6 n thng 12), trung bnh nhiu nm c 6,64 cn, mi thng ma bo
c 0,95. Trong iu kin El Nino, trung bnh c ma bo c 4,83 cn, mi thng ma bo c 0,69 cn,
t hn trung bnh nhiu nm khong 27%. Tri li, trong iu kin La Nina, trung bnh ma bo c 9,17
cn, mi thng ma bo c 1,31 cn, nhiu hn trung bnh nhiu nm khong 38%. Ngoi ra, trong
iu kin El Nino, xoy thun nhit i thng tp trung vo gia ma bo (thng 7, 8, 9), trong iu
kin La Nina, XTN thng nhiu hn vo na cui ma bo (thng 9, 10, 11).
3.2nh hng ca ENSO n tn s front lnh
Trong nhng nm El Nino v La Nina, s front lnh nh hng n nc ta u t hn bnh thng.
T l gia tng chun sai dng v tng chun sai m ca tn s front lnh qua H Ni ca cc
thng trong nm ch bng 70%. Thi gian kt thc hot ng ca khng kh lnh Vit Nam sm hn
bnh thng
Bng 4: Chun sai tn s front lnh qua H Ni
trong cc thng El Nino v La Nina
Du chun sai
Dng
El Nino
m
Dng
La Nina
m
1
7
4
0
4
2
4
7
2
6
3
1
7
2
6
4
2
10
3
5
5
5
8
5
2
6
7
6
3
6
7
2
11
0
8
8
1
12
4
4
9
7
7
4
5
10
9
4
7
4
11
9
4
4
7
12
6
7
8
3
Tng s
60
87
42
60
Hi tho chuyn v a dng sinh hc v Bin i kh hu: Mi lin quan ti i ngho v Pht trin bn vng
H Ni, Ngy 22-23 thng 5, 2007
___________________________________________________________________________________________________
Trm
Lng Sn Sn La H Ni Vinh
Nng Pleiku
Cn Th
Tn SnTrung
Nht
bnh
El Nino 1.4
1.5
1.2
1.2
1.8
1.3
1.6
2.0
1.5
La Nina 0.7
0.5
0.7
0.7
0.6
0.6
0.6
0.7
0.6
Ngoi ra, hin tng El Nino, nht l cc t El Nino mnh (1982 - 1983, 1997 - 1998) cn gy ra
nhiu k lc v nhit cao nht tuyt i nhiu ni. Ngc li, hin tng La Nina li gy ra
nhng k lc v nhit ti thp tuyt i
Bng 6: Mt s k lc nhit cao nht tuyt (Tx) v thp nht tuyt i (Tm) trong cc t El
Nino v La Nina
Trm
Lng Sn Sn La
El Nino
La
Nina
H Ni
Vinh
TX
39.4 (6/83) 40.0
(thng/n 37.6 (7/83) 36.3 (3/98)
39.6 (6/98) (5/98)
m)
5.4 (1/77)
10.6
(11/79)
Tm
(thng/n
m)
TX
(thng/n
m)
40.1 (6/98)
38.9
(5/98)
40.0
(5/88)
39.5 (6/99)
-1.7 (2/68)
Tm
-0.2
(thng/n -1.5
(12/75)
m)
(12/75)
Nng Pleiku
Cn Th
Tn Sn
Nht
36.0
(4/98)
39.3
(5/98)
16.5
(12/63)
37.3
(3/99)
5.9 (1/74)
9.4 (12/99) 6.1
5.0 (2/68) 5.1
10.2 (1/74) (12/75)
(12/99)
39.7
(1/99)
14.8
(1/63)
Nng
Nha
Trang
Phan
Thit
Bun
Plei Ku Ma
Thut
Lt
S t El Nino gy
ht ma trong ton
6/11
t trn tng s 11
t c xem xt
8/11
9/11
10/11
7/11
10/11
8/11
ht ma TB 1 t 22,6
El Nino (%)
(12,4)
17,6
(12,8)
24,1
(19,7)
13,4
(12,2)
17,4
(11,1)
21,7
(19,7)
19,0
(13,8)
c trng
Vinh
Ghi ch
S trong ( )
l TB trong
tng s 11
t El Nino
Hi tho chuyn v a dng sinh hc v Bin i kh hu: Mi lin quan ti i ngho v Pht trin bn vng
H Ni, Ngy 22-23 thng 5, 2007
___________________________________________________________________________________________________
c
xt
S t La Nina gy 3/8
ht ma trong ton
t trn tng s 8
t c xem xt
3/8
1/7
5/8
5/8
3/7
3/7
ht ma TB 1 t 15,0
La Nina (%)
(5,6)
19,2
(7,2)
47,2
(5,9)
17,0
(10,6)
18,0
(11,3)
20,9
(8,9)
9,7
(5,5)
xem
S trong ( )
l TB trong
tng s 8 t
La
Nina
c
xem
xt
Trong nhng nm El Nino, phn ln cc trm c dng chy nm nh hn trung bnh nhiu nm
t 10% tr ln, nhng nm El Nino mnh c th gim ti 50 - 60%.
Trong nhng nm La Nina, dng chy nm cc sng thng ln hn trung bnh nhiu nm, c
nm, mt s sng, ln hn ti 80 - 100%.
i vi dng chy ma cn, trong nhng nm El Nino, lng dng chy 3 thng lin tc nh
nht hu ht cc trm u nh hn tr s trung bnh nhiu nm ca thi k tng ng v t
khong 80 - 90%, tri li, trong nhng nm La Nina - ln hn tr s trung bnh nhiu nm v t
101 - 140%. i vi dng chy thng nh nht cng c tnh hnh tng t.
Trong iu kin El Nino, nng sut la bnh qun ca v ng Xun gim so vi v trc ,
nht l vng trung du Bc B, tri li nng sut la v ma tng, nht l vng Bc Trung B.
Trong iu kin ENSO, din tch c ph cho thu hoch v sn lng c ph u tng so vi v
trc: nhng nm La Nina, din tch c ph ln hn nhng nm El Nino, song sn lng c
ph nhng nm El Nino cao hn nhng nm La Nina.
Theo thng k, t 1977 n 2000, tng s ngi b cht v mt tch do thin tai l 14.962, trong
xy ra vo nhng nm ENSO chim 64% (El Nino 43%, La Nina 21%).
T l s ngi mc bnh st xut huyt trn 100.000 ngi trong thi k 1976 - 1998 c quan
h vi hin tng El Nino vi h s tng quan t 0,4 n 0,6. Ring t El Nino 1997 - 1998,
c nc c 51 tnh, thnh ph c dch st xut huyt vi t l bnh qun 306/100.000 ngi.
Hi tho chuyn v a dng sinh hc v Bin i kh hu: Mi lin quan ti i ngho v Pht trin bn vng
H Ni, Ngy 22-23 thng 5, 2007
___________________________________________________________________________________________________
IV.
Trn c s phn tch mi quan h gia cc c trng ca ENSO (ch s Dao ng Nam SOI,
lch chun nhit mt nc bin cc vng NiNo) vi cc yu t kh hu v hin tng kh tng
thy vn, xy dng c mt s m hnh thng k d bo ma (3 thng) trn c s cc thng tin
v ENSO i vi cc yu t v hin tng kh tng thy vn sau y:
1.
2.
3.
4.
5.
Hn hn.
Ngoi cc gii php cng trnh lin quan n thy li, rng phng h, bo v gii ven bin...,
cc gii php phi cng trnh ch yu l:
1.
2.
3.
4.
5.
Tip tc tng cng cng tc tuyn truyn, nng cao nhn thc cho cng chng v ENSO v
nhng gii php phng trnh.
2.
S liu chun sai nhit b mt nc bin cc thng trn cc vng NINO thi k 1951 - 2005.
Trung tm d bo kh hu quc gia Hoa K.