Atomi su sastavljeni od fundamentalnih subatomskih cestica, elektrona, protona i neutrona.

Protoni su pozitivno naelektrisane cestice i zajedno sa neutralnim neutronima cine jezgro atoma.
Elektroni su negativno naelektrisane cestice i krecu se oko jezgre po odredjenim putanjama.
Normalni atom jedno elementa smatra se atom kod kojeg je broj neutrona jednak broju protona. Ako
u jednom atomu postoji vise neutrona od protona takav atom se naziva izotopom.
Jezgro atoma odredjuje masu i radioaktivne osobine elementa, dok elektronski omotac odredjuje
njegovu zapreminu,hemijske elektricne i magnetske osobine.
Atomski broj pokazuje broj protona u jezgru atoma i kod neutralnih atoma atomski broj je jednak
broju elektrona u njegovim elektronskim ljuskama.
Simbol predstavlja hemijsku oznaku elementa.
Relativna atomska masa elementa je masa u gramima 6.023*10^23 (avogadrov broj, odnosno broj
atoma u 1 mol materije) tog elementa.
Kovalentna veza nastaje stvaranjem zajednickog elektronskog para izmedju atoma sa malim
razlikama u elektronegativnosti i koji su blizu jedan drugom u periodnom sistemu elemenata. Pri
kovalentnom vezivanju jedan atom moze obrazovati visestruke veze od elektronskih parova sa istim
ili razlicitim atomima. Javlja se uglavnom kod nemetala. Materijali nastali kovalentnom vezom se
uglavnom ponasaju kao izolatori i slabi provodnici toplote, a na sobnoj temperaturi se javljaju u
cvrstom, tecnom, gasovitom agregatnom stanju. Energija kovalentne veze varira od slabe do jake.
Jonska veza nastaje putem elektrostatickog privlacenja izmedju dva suprotno naelektrisana jona.
Jonska veza nastaje izmedju katjona (koji je obicno metal) i aniona (koji je obicno nemetal)
Jon je atom kod koga je broj elektrona razlicit od broja protona dajuci mu time negativno
naelektrisanje (anion), ili pozitivno naelektrisanje (kation).
Metalna veza se javlja samo kod metala. Na ovaj nacin dolazi do spajanja atoma u komad metala.
Kad se atom metala (recimo zeljeza) nadje kraj drugih atoma metala (zeljeza), elektroni u njegovoj
ljusci dijele prostor sa odgovarajucim elektronima susjednog atoma zeljeza, stvarajuci na taj nacin
molekularnu orbitalu, slicnu kovalentnoj vezi. Razlika je u tome sto je svaki atom metala (zeljeza) u
dodiru sa nekoliko drugih atoma metala (zeljeza), i to dijeljenje elektrona se desava izmedju
centralnog atoma i zadnjih ljuski svih susjednih atoma natrija. Svaki od tih atoma je opet u kontaktu
sa narednih nekoliko, i tako dalje, sve dok se ne uzmu u obzir svi atomi u datom komadu metala.
Elektroni mogu da se slobodno krecu po tim orbitalama, tako da svaki elektron postaje odvojen od
svog maticnog atoma. Zato se za elektrone kaze da su nelokalizirani i oni formiraju negativno
naleketrisan elektronski oblak. Sam komad metala drze snazne sile privlacenja izmedju pozitivnih
jezgri i negativnih nelokaliziranih elektrona.
Usljed velikog broja slobodnih elektrona metali su dobri provodnici toplote i elektricne struje i cesto
imaju visoke tacke topljenja. Energija metalne veze varira od slabe do jake.
Pogledati : Stranica 10 tabela praktikum
Kristalnom gradjom se smatra jedinstveno uredjenje atoma ili molekula u crvstom stanju. Kristalna
struktura se sastoji od uzorka (kristalne resetke) cije je neprekidno ponavljanje takodjer uredjeno i
simetricno unutar strukture. Kristalne resetke se vezu jedna uz drugu u sve tri dimenzije. Duzine
stranica kristalne resetke i uglovi medju njima se nazivaju parametrima kristalne resetke.
Parametar kristalne resetke jeste najkrace rastojanje izmedju dva susjedna atoma koji leze na istoj
osnovi unutar iste kristalne resetke.
Ako se atomi u kristalnoj resetci smatraju sfericnim moze se izracunati faktor slaganja atoma.
FSA= zapremina atoma obuhvacenih kristalnom resetkom/zapremina kristalne resetke
Polimorfija je sposobnost cvrstog materijala da postoji u vise oblika kristalnih resetki zavisno od
pritiska i/ili temperature. Promjena jedne kristalne resetke u drugu naziva se polimorfni preobrazaj, i
ona je karakteristican samo za metale.

Alotropija je sposobnost cistih hemijskih elemenata da postoje u dva ili vise razlicith pojavnih oblika,
nazvanih alotropi tog elementa.
Alotrop je strukturna modifikacija elementa odnosno razlicit pojavni oblik dobiven zbog razlicitog
nacina povezivanja atoma tog elementa.
Izotropija je pojava da uredjeni metal (ili materija) ima identicne osobine u svim pravcima u kojima
se one ispituju.
Anizotropija je pojava suprotna izotropiji, odnosno da metal (materija) nema identicne osobina u
svim pravcima, nego da one zavise od orijentacije i teksture.
Vecina metala koji se korste u masinogradnji je kvaziizotropna, odnosno njihove osobine se toliko
malo razlikuju u zavisnosti od smjera ispitivanja da je moguce smatrati da su izotropni.
Kako kristalna resetka utice na osobine materijala?
Osnovno u njenom izgledu je odredjena usmjerenost, sto za posljedicu ima anizotropiju ili izotropiju
unutar same kristalne resetke. Taj stepen direktno zavisi od stepena simetricne resetke. Pored
ovoga u resetci postoje ravni koje su popunjenije atomima od drugih. To su ravni klizanja. Atomi koji
su obuhvaceni tim ravnima su jace vezani jedni za druge, nego sto je taj skup atoma vezan sa
ostatkom atoma u resetci. Direktna posljedica kristalne resetke su izotropnosti i mehanicke osbine
materijala.
Kristalizacija je prelaz rastopljenog metala ili lgure u cvrsto stanje. Moze se opisati kao proces u
kome se atomi pocinju grupisati u ranije opisane kristalne resetke.
Do nastanka kristalnog zrna dolazi tako da se u tecnom metalu pojavljuju kristalizacioni centri. Oni
se mogu predstaviti kao kristalne resetke na koje se dalje nadovezuju druge kristalne resetke u sve
tri dimenzije. Na taj nacin dolazi do nastanka kristalnog zrna.
Kristalno zrno predstavlja mjesto dodira dva kristalna zrna. Ono raste sve dok ne dodje u kontak sa
susjednim zrnima. Na taj nacin dolazi do stvaranja velikog broja kristalnih zrna sa pravilnom
unutrasnjom strukturom.
Legure su kombinacije dva ili vise elemenata od kojih je barem jedan metal, s ciljem dobijanja
zeljenih mehanickih, fizickih, hemijskih i tehnoloskih osobina.
Legure se mogu pojaviti kao: legure u obliku hemijskih spojeva, legure u obliku cvrstih rastvora,
legure u obliku mehanicke smjese.
Legura u obliku hemijskog spoja- komponente stvaraju novu, zajednicku, kristalnu resetku, razlicitu
od resetaka svake komponente pojedinacno.
Hemijski spojevi se odlikuju:
-

Tacno odredjenim sastavom

Svojom sopstvenom kristalnom resetkom
Stalnom temperaturom kristalizacije

Legure u obliku cvrstog rastvora- komponente stvaraju zajednicku kristalnu resetku pri cemu je to
vrsta resetke jedne od komponenti. Tad se osnovna komponenta zove rastvarac, a ostale
komponente rastvorenim komponentama. Ovako nastali kristali zovu se mjesanci.
Pri ovome se mogu javiti dva osnovna slucaja rasporedjivanja atoma rastvorene komponente unutar
kristalne resetke rastvaraca: supstitucijski ili zamjenski cvrsti rastvor, intersticijski ili popunjavajuci
cvrsti rastvor.
Difuzija je pomjeranje atoma jedne komponente kroz prostornu resetku druge komponente,
odnosno mjenjanje polozaja atoma, putem kojeg dolazi do izjednacavanja hemijskog sastava legure
unutar prostora. Kao rezultat javlja se ujednacena koncentracija svih hemijskih elemenata unutar
odredjene zaprmine.
Vrijeme igra znacajnu ulogu za proces difuzije, narocito kada se radi o difuziji u cvrstom stanju. Sto
je vrijeme difuzije duze to se postize ravnomjernija koncentracija svih elemenata.
Za difuziju se veze i brzina difuzije, koja se moze predstaviti kao brzina kojom se desava pomjeranje
atoma. Brzina direktno zavisi od temperature, i to sto je visa temperatura to je difuzija brza.

Rastvaranje je pojava nastanka cvrstog rastvora.

Legura u obliku mehanicke smjese- komponente nezavisno stvaraju svaka svoje kristalne resetke i
kristalna zrna, koja su odvojena, ali ravnomjerno izmjesana po citavoj zapremini.
Kod ovih legura postoji eutekticka struktura, koja nastaje ocvrscavanjem tecnog rastopa tacno
odredjenog sastava pri stalnoj temperaturi, eutektickoj temperaturi. Legure sa eutektickom
strukturom imaju nizu tacku topljenja od njenih komponenata.
Vazno je napomenuti da:
Cisti metali kristaliziraju pri konstantnoj temperaturi
Hemijski spojevi kristaliziraju pri konstantnoj temperaturi
Cvrsti rastvori kristaliziraju pri odredjenom temperaturnom opsegu
Mehanicke smjese kristaliziraju pri konstantnoj temperaturi
Dijagrami stanja predstavljaju graficki prikaz faza u sistemu legura pri razlicitim temperaturama i
sastavu legura. Pri ovome, faza je homogen i termodinamicki stabilan sastavni dio sistema
komponenti.
Faza moze biti hemijski element, cvrsti rastvor, hemijski spoj ili mehanicka smjesa.
Vecina dijagrama je konstruisana pod ravnoteznim uslovima, odnosno u uslovima gdje je prisutna
potpuna difuzija, koja je omogucena veoma malom brzinom zagrijavanja ili hladjenja.
Ovako dobijeni dijagrami stanja se nazivaju i ravnotezni dijagrami stanja.
Najcesce vrsta dijagrama stanja koja se koristi je dvokomponentni dijagram koji ima tri oblika.
-

Dijagram stanja potpune rastvorljivosti, kad se komponente legure u cvrstom stanju

rastvaraju jedna u drugoj pri svim omjerima.
Dijagram stanja djelomicne rastvorljivosti, kada se komponente legure rastvaraju u cvrstom
stanju samo pri odredjenim ucescima i/ili odredjenim temperaturama.
Dijagram stanja potpune nerastvorljivosti, kada se komponente legure ne rastvaraju jedna u
drugoj u cvrstom stanju ni na jednoj temperaturi.

NAUCI DIJAGRAME NA STR 22 .

Podatci koji se mogu dobiti ovim dijagramima su:
a) Koje faze postoje u leguri, njihov sastav i medjusobni kolicinski odnos za razlicite
temperature i razlicite sastave.
b) Na kojoj temperaturi pri hladjenju legure pocinje ocvrscavanjem i u kom temperaturnom
intervalu se ono desava.
c) Na kojoj temperaturi pocinje topljenje razlicitih faza
d) Rastvorljivost jedne komponente u drugoj u uslovima ravnoteze.
Krive hladjenja se dobijaju termijskom analizom.
Likvidus kriva predstavlja geometrijsko mjesto tacaka pocetka ocvrscavanja pri hladjenju, odnosno
pocetka potpunog prisustva tecne faze pri zagrijavanju.
Solidus kriva predstavlja geometrijsko mjesto tacaka pocetka potpunog prisustva cvrste faze pri
hladjenju, odnosno pocetka topljenja pri zagrijavanju.
Solvus kriva pokazuje kako se mjenja rastvorljivost komponenti u cvrstom stanju kao funkcija
temperature.
Pravilo poluge:
Kolicinski sadrzaj komponente = suprotan krak poluge/ukupna duzina poluge *100%