RN GELTRME

KILAVUZU

RN GELTRMEYE KARAR
VERME RN GELTRME
SREC BLGSAYAR DESTEKL
MHENDSLK RGE VE PROJE
YNETM RAPORLAMA
stanbul Sanayi Odas Kalite ve Teknoloji htisas Kurulu (SO-KATEK)

rn Gelitirme
Klavuzu

Hazrlayanlar
Refik REYEN, TTGV
Prof. Dr. Dilek ETNDAMAR, Sabanc niversitesi
Prof. Dr. Nilfer ERCAN, Yeditepe niversitesi
Prof. Dr. Alpay ER, stanbul Teknik niversitesi
Dr. Rezzan KARAASLAN, Seta Kimya
Nurdan ORDAY, Orday&Orday BS Partner
Dr. Tark T, Figes
Dr. Sibel Sain ZDEMIR, TBTAK Marmara Aratrma Merkezi
Burak PEKCAN, nfotron
Cemil TRN, Yourt Bilgisayar
Serhan BAER, SO KOB Hizmetleri ubesi

SO Yayn No: 2011/16

rn Gelitirme Klavuzu, stanbul Sanayi Odas, stanbul 2011
Tasarm ve Uygulama, Mrettebat Reklamclk
Her hakk sakldr. stanbul Sanayi Odas kaynak gsterilmek suretiyle alnt yaplabilir.
Gncelletirilmi drdnc srm

RN GELTRME
KILAVUZU

3
stanbul
Sanayi
Odas
Kalite ve
Teknoloji
htisas
Kurulu
(SO-KATEK)

nsz

Giri

1.

rn Gelitirmeye
Karar Verirken

1.1

Paydalar ne sylyor?

2.

rn Gelitirme Sreci

2.1
2.2
2.3
2.4

Tersine Mhendislik
Endstriyel Tasarm
rn Tasarm Aamas :
Bilgisayar Destekli Mhendislik

8
8

12
13
16
16
18

2.5 Prototipler
2.6 Denemeler (Testler)

20
21

3 rGe ve Proje Ynetimi

22

4. Raporlama

24

Son Sz

24

Ekler

25

rn
Gelitirme
Klavuzu

EK1 rn Gelitirme Sreci Ak

EK2 Yazlm rn Gelitirme
EK3 rn Gelitirmede Uzmanlk
Anlamalarnn Yaplmas ve
Gizlilik Szlemesi
EK 4 Trkiye: leri Mhendislik
Hizmetleri Cenneti ! Bir Hayal mi?
EK 5 rn Gelitirmenin Dier Ynetim
Fonksiyonlaryla likisi
EK6 Trk Sanayiinin Rekabet Gc ve
Endstriyel Tasarm

25
30
33

38
41
41

stanbul Sanayi Odas Kalite ve htisas Kurulu

(SO-KATEK), bata stanbul Sanayi Odas
yeleri olmak zere Trk sanayiinin, kalite
ve teknoloji konularnda ihtiya duyduklar bilgiye,
abuk, etkin ve verimli bir ekilde ulaabilmelerine
katkda bulunmak amacyla 1999 ylnda
kurulmutur ve o tarihten bu yana almalarn
aralksz olarak devam ettirmektedir.

KOlay Blgi Seti'ne, KOB'lerimizin ilgi duyaca ve

bavuru kayna olarak istifade edecei yeni
klavuzlar eklenmesine ynelik almalarmz
devam etmektedir. Bu almalar sonucu Sanayide
novasyon Ynetimi (16), 5S Klavuzu (17),
Stratejik Ynetim Klavuzu (18) ve nsan
Kaynaklar Ynetimi (19) adl kitapklar seriye
eklenmitir.

Trk sanayiinin yksek ve srdrlebilir bir rekabet

gc kazanmas misyonu dorultusunda, sanayi,
niversite ve kamu temsilcilerinin gnll katlmyla
oluan SO-KATEK bnyesinde, getiimiz
dnemde, KOB'lere ynelik kolay anlalr ve
uygulanabilir baz temel kavram ve teknikleri ieren
rehber kitapklardan oluan Kolay Bilgi Seti
hazrlanmtr.

stanbul Sanayi Odas olarak, sanayimizin rekabet

gcnn artrlmasna ynelik almalar iin KOlay
Blgi Seti'nde yer alan klavuzlarn hazrlnda
emei geen SO-KATEK yelerine teekkr
ediyoruz.

lk basks 2004 ylnda gerekletirilen Kolay Bilgi

Setine her yl yeni kitapklar ilave edilmektedir.
Hlihazrda Set ierisinde, KOB Ynetim Yaklam
(1), Endstriyel Tasarm (2), rn Gelitirme (3),
Yeni Gelitirme (4), Fikr Haklar (5), Sanayiye
Salanan Devlet Destekleri (6), Sanayide
zdeerlendirme (7), AB ereve Programlar El
Kitab (8), Proje Ynetimi (9), Yenilikilik ve ArGe Destekleri (10), Sanayide Srekli Gelime iin
Kaizen (11), Markalama (12), Toplam Verimli
Ynetim (13), Alt Sigma (14) ve Yeni rn ve
Tesis Yatrmlarnda Fizibilite (15) kitaplar
kitapklar yer almaktadr.

nsz

Kolay Blgi Seti ierisinde yer alan kitapklarmzn

yelerimize ve tm sanayi kurulularmza yararl
olmasn diliyoruz.

Sayglarmzla,

C.Tanl KK
stanbul Sanayi Odas
Ynetim Kurulu Bakan

Ynetim, kurulularda, birok biimde ve

birok dzeyde uygulanan bir sretir.
Dolaysyla, ynetici unvan, tek bana, bu
ok nemli ilevi anlatmak iin clz kalmaktadr.
Byk bir irketin ynetiminde, ynetim
kurulundan balayarak aaya doru birok
ynetici var. Ama sizin iletmenizde bunlar yok.
Ynetilecek iler yok da o yzden mi yok?
Hayr!.. letmenizde bu ilerin hemen hemen
hepsi bulunmaktadr. Ama iletmenizin boyutuna
gre bu ilerin skl daha az olacaktr ve tek
bir kiinin zamann dolduramayacaktr. O
zaman, siz dahil, yneticilerin birden fazla ii
yklenmesi gerekir. Kk iletmelerde irket
sahibi veya en st sorumluluktaki yneticiler,
ok kere yneticilik yannda uygulama ile ilgili
ileri de stlenmek zorundadrlar. Dier taraftan
bu durum yarar da salar. KOBlerde, byk
iletmelerde olduu gibi bir sr kadn masalar
zerinde birikmesine ve devaml toplantlarn
yaplmasna gerek brakmaz, ilerin bir beyinde
zlmesini salar, kararlar hzlanr. lerin
yrtlmesinde bir kiinin karar almas ile hz
elde edilirken ilerin kontrol altnda olmas,
doru yaplmas, bilgi birikiminin olumas, yeni
bilgilerin renilmesi ve gelime nasl
yrmektedir?. Bu yant isteyen bir sorudur.
Sk tekrarlanan iler iin yant olumludur, fazla
bir sorun olmad ynndedir. Fakat seyrek
yaplan ilerde geen defa nelerin uyguland,
artlarn ve uygulamann nasl olduu; hele
yazlp kayda gememise, hep yeniden
hatrlanmak zorundadr. Bu da zaman demektir.
Bir makinenin gnlk ayarnda hibir yardma
gerek duymayabilirsiniz. Hatta yeterli zaman
getikten sonra baka eyler dnrken dahi
ayarlar, deiimler yapabilirsiniz. Ama makineyi
btn ile elden geirmek gerektiinde kullanma
ve bakm kitabn ama zaman gelmitir, hatta
bir uzman armak gerekmektedir.

stanbul Sanayi Odas, Kalite ve Teknoloji

htisas Kurulu (SO-KATEK) olarak bunlar neden
sylyoruz? Elinizdeki bu kitap neden
yazdk? Ne ie yarayacak?

Giri

Seyrek yaptnz, her seferinde eski

deneyimlerinizin hatrlanmasn ve bunun yannda
yeni bilgiler beceriler edinmenizi gerektiren
ilerde bir yardmc, bir klavuz olsun diye bu
kitab ortaya koyduk. kacanz yolculukta
yalnz bu kitapk yetmeyecektir. Ama nelere
ihtiyacnz olduunu size anlatmaya ve
hatrlatmaya alacaktr. Kitapn temel
blm rn gelitirme (rGe) srecinin gerek
kavramlar gerekse yntem ve aamalar
hakknda ksa ksa bilgi, uyar ve neriler
iermektedir. Bunu izleyen blmde ise bunlarn
bazlarna aklk getirecek yazlar ve emalar
birer bilgi olarak eklenmitir.
Klavuz dediinizde sizi sihirli halya bindirip
dalara karan, lleri geiren bir ey
dnmezsiniz herhalde... Siz bir daa
kacaksanz, klavuz, ka yol olduunu bildirir.
l geerken vahalarn yerlerini belirtir,
nceden oralarda olanlar, deneyimlerini size
aktarr. Ama eyleme geme, yollar seme yine
sizin sorumluluunuzdadr.
Burada izninizle bir uyarmz olacak: Bu
klavuz bir rn cinsi gzetilerek yazlmyor.
nk gayemiz, sizin ok iyi bildiiniz bir iin
ayrntlarn anlatmaktr. rn gelitirme srecini,
onun genel felsefesini aktarabilmektir. Dolaysyla
burada kimyasal bir rnn bir gdann, veya
bir yazlm CDsinin zelliklerinden sz ederken
bir otomobil, bir otobs, bir buzdolab veya
limon skacann zelliklerinden farkl hususlar
kastediyoruz. Baz rnlerde endstriyel tasarma
konu olan d grn ve belki yalnz ambalaj
olacaktr. Burada sylenenleri ltfen genel
anlamda ele alarak deerlendirin.

Not: Bu klavuzda
rn Gelitirme
srecinin teorik
taraflarndan
ziyade size pratikte
nelere dikkat
edilmesi
gerektiine dair
hatrlatmalarda
bulunulacaktr.

rettiiniz rnler ok iyi, mterileriniz

sunduunuz rn ve hizmetlerden memnun,
personeliniz iletmenizde almaktan memnun,
siz de hakknz olan paray kazanyorsunuz ve
memnunsunuz. Ama memnun olmayan birileri
var. Onlar da rakiplerdir. ster yan banzdaki
iyerinde olsun, isterse Brezilyada, sizin
baardnzdan daha iyisini yapmak zere harl
harl alyor olacaklardr. Bundan emin olun.
Bir gn gelecek sizin rnnz geersiz hale
getirecek bir eyler yapacaklardr. Mterilerin
daha ok tercih edecekleri bir rn pazarnza
sunacaklardr. Onun iin urayorlardr. Peki,
onlarn yapacan onlardan nce siz neden
yapmyorsunuz? Yani, rnnz gelitirin,
farkllatrn, yenileyin ve hatta baka bir rne
dnn... Ve mevcut rnnz onlar
ldrmeden siz ldrn; yenisine hayat verin.
te bu gnlerde INOVASYON/YENLKCLK
diye sz edilen faaliyet budur. Bu faaliyeti
destekleyen faaliyet ise i rn gelitirme
(rGe)dir. Pek doal olarak akamdan sabaha
yaplacak bir faaliyet deildir. Sizin sorumluunuz
arasndaki ilerin en nemlilerinden biridir. Bir
iletmede en st dzeydeki insan rn gelitirme
iini sahiplenmezse; dier alanlarn olabilecek
btn stn yeteneklerine ramen, baar
getirecek bir rnnn gelitirilemedii
grlmektedir. Siz ynetici olarak bu ie
balarken izlemeniz gereken baz yollar vardr.
te kitapn klavuzluk grevi burada balasn
ve karar vermenize yardmc olsun.

1.
rn
Gelitirmeye
Karar
Verirken

1. RN GELTRMEYE KARAR VERRKEN

rn gelitirme (rGe) sreci, pazardan
gelen bilgiler dorultusunda yenilik yapma
ihtiyac ile balar. Mteri isteklerinin, rakibin
rnleri ile ilgili gzlemlerin ve yaptklarna ait
duyumlarn deerlendirilmesi ile balayan bu
sre, rn daha farkl hale getirmek iin hayal
kurulmas ile devam eder. Bu hayaller arasnda
elde edilecek kr mutlaka bulunmaldr ama

rnn maliyetini, fiyatn ve sat adetlerine ait

rakamlar akldan uzak tutmayarak
rGe karar verirken aadaki sorulara
cevap vermek faydal olacaktr. Unutulmamaldr
ki, bu sorular firmadan firmaya deiebilir, ancak
sorularn ardnda yatan mantk deimemelidir.
1.1 Paydalar ne sylyor?
Mteri ne istiyor?
Satlar nasl gidiyor?
Toptanc hangi bilgileri aktaryor?
Bayilerin satlar iyi giderken syledikleri
nedir?
Bayilerin satlar iyi gitmezken
syledikleri nedir?
Sat elemanlar arkadalarna ne
fsldyor?
Servisi neler mrldanyor?
Son kullancnn holandklar ve
ikayetleri nelerdir?
Ortan dnceleri nedir?
Btn bu kiiler rakiplerin rnleri
hakknda ne diyorlar?
Neden rn Gelitirme
Firmalar maliyetleri drmek, en
azndan kontrol altna almak, kalitelerini
ykseltmek ve rnlerini zamannda teslim
etmek zorundalar.
Bilinli yatrm,
Bilinli malzeme tedarii,
Btn retim girdilerinin
kullanlmasnda yksek verim,

 Bilinli finansman ynetimi

ile maliyetleri,
Mteri isteklerinin karlanmasn
hedef alarak,
Sfr hatal retim ve hizmet
gerekletirme hedefine ballkla,
nsan kaynaklarnn doru
ynetilmesi ile kaliteyi,
Doru programlama,
Doru iletiim olanaklar,
Doru kaynak ynetimi ile rnlerini
zamannda teslim etmeyi salayabilirler.
Peki bu yeterli mi?

Mterinin isteyebilecekleri neler

olabilir?
Satr aralarndan kan mesajlar nedir?
Dier pazarlardan alnan iaretler nelerdir?
Dier iaretler nelerdir?
Yeni rn karmak gerekiyor mu?
Rakibin bu alanda rn var m?
Rakibin rnnden daha iyisine gerek
var m?
Rakip baarl m?
Sorunlar ne?
Rakipten haberler ne?
Bu alanda kalmak gerekli mi?
Baka alan iin rne geilebilir mi?

Gnmz koullarnda pazardaki her

retici ya da hizmet kuruluu yukardaki
zellik bakmndan edeer rnler
sunabilmekte. Kaliteyi ykseltmi,
maliyetlerini aaya ekebilmi olan
firmalarn yapmalar gereken bir ey daha
var:
Mterinin sesine kulak verip
isteklerine gre ve rakiplerden farkl
rnler
Grnyle, kullanm kolaylyla,
gvenlii ve gvenilirliiyle, dayankllyla
ve ilevi ile farkl rnler gelitirmek ve bu
rnleri rakipten nce mteriye ulatrmak
gereklidir.

Genelde ie bakldnda ne
grlyor?
Baka bir alana az bir yatrmla
geilebilir mi?
Gelecek yllarda sat ve gelir ne olur?
Sat saylar ne durumda?
Gelir seviyesi nasl?
Yatrm planlar var m?
Bankalar ile allabilir mi?
Nakit ak nasl?
Kredi olanaklar nasl?
zsermaye ne durumda?

rn gelitirip gncel tutamayan

iletmeye bugnn dnyasnda yer olduunu
syleyebilmek mmkn deil.

zel hayatnzda bu giriiminizle ilgili

etkenler var m?
Sizin ve ortaklarnzn ailelerinde nemli
bir gidere yol aacak bir olay bekleniyor mu?
9

 Firmanzda grev alan ortak ve aile

bireyleri uyum iindeler mi?
rnnzde yaplacak deiikler iin
prensip olarak hepiniz fikir birliinde misiniz?
Bu sorularn size birer hatrlatma olduunu
ltfen kabul edin, ama bunlar veya ok daha
gereki olanlarn kendinize ve yakn evrenize
mutlaka sorun. Yantlar bir yere yazn veya
aklnzda tutun. nk rn gelitirme srecinin
de her sre gibi bir maliyeti vardr ve bu
maliyet hakknca karlanmazsa pazarda baarl
olacak bir rne ulalamaz. Bu maliyeti
karlayabileceinize emin olmanz iin bu
bilgilere sahip olmanz gerekecektir.
Peki bu maliyeti nasl saptayacaz?
rn gelitirme nedir?
Nasl bir sretir?

rn Gelitirme
Kontrol Listesi
rnde Yenilik Planlama
Yeni rnler Nasl Planlanr ve Bunlar
Planna Nasl Dahil Edilir?
Uzun ve ksa vadeli rn planlama
sreleri nelerdir?

eitlilik ve rnlerin iyiletirilmesi gibi

mteri talepleri ve snrl kaynaklar
karsnda nasl ncelikli olarak ele alnabilir?
Yeni ve iyiletirilmi rnler iin farkl
frsatlar arasnda seim nasl yaplmaktadr?
Buluuluk ve Yaratclk
Yaratclk ve buluuluk nasl balatlr
ve desteklenir?
alanlar iin yeni rnleri veya
rnlerde eitli gelitirmeler yapmay teklif
etme yollar var mdr?
irkette yeni inisiyatifleri destekleme
yollar var mdr?
Yeni rn fikirlerinin dolam imkan
var mdr?
Giriimci davrannn
deerlendirilmesi ve dllendirilmesinin
yollar var mdr?
Bunlar mevcut ise mekanizmalar nelerdir?
Ynetim tarafndan inovasyona
dnk, satlabilir rn ortaya koyabilecek
yaratclk ve icatln desteklenmesi
amacyla giriilmi faaliyetler var mdr?
Bunlar aklaynz.

hedef i alanlar
rn amalar (ilevsel
performans, yaam dngs maliyeti. vb...)
zel faaliyet programlar
aranan inovasyonun derecesi
Bu sreler pazar ynelimli midir?
rn gelitirme; oklu frsatlar,
10

Bu sorularn yantlarn biliyorsunuzdur.

Ama bir sistem iinde gitmek iin izin verin
burada yantlamaya alalm. nce szcklerden
ve kavramlardan balayalm. Sanayi iinde gnlk
sorunlarla uraan kiilerin ok kere szckler
zerinde uzun uzun dnmeye zamanlar olmaz
ama bunlar zerinde duralm.
rn bir kamyon olabilir, kamyon kasas
olabilir, elbise dmesi olabilir, bir bilgisayar

yazlm olabilir veya rnek olarak bina bakm,

otel iletmesi veya nakliye ve datm hizmetleri
gibi bir hizmet olabilir.
rn gelitirmek ise rn (fiziki olarak
ele gelen rn veya hizmet) bugnk
grnnden ve ilevlerinden farkl hale
getirmektir, gerektiinde maliyetini azaltmaktr,
kalitesini ykseltmektir, rakibimizin rnnden
farkl hale getirip mterimizin daha fazla
memnun hale gelmesidir.Rekabette birka adm
ne atlmanzdr.
Yine tekrar edelim bu yaptnz
Inovasyondur/Yeniliktir.
Sizin kuruluunuz Inovatif/Yeniliki bir firma
olarak anlmaya layktr.Ek1de rn gelitirme
srecinin akn ve Ek2de bir yazlm rnnn
gelitirilmesi srecini anlatan bir rnek
bulabilirsiniz.
Balangtan beri vurguladmz hususlar
u iki cmlede zetlenebilir:
Her rn bir mteri iin yaplr. rnn
nasl olacan en iyi mteri bilir
Bu ii yllarca yapan, ekmeini bundan
kazanan, mterisi ile yakn iliki iinde olan sizin
de rnn nasl olduuna veya nasl olmas
gerektiine ve bilhassa rakiple sizin rnnz
arasndaki farkn ne olduuna dair ok doru
fikirleriniz vardr. Ama yine de btn bunlar bir
yana brakn, mteri size anlatsn, siz onu da
dinleyin, mutlaka farkl eyler ortaya kacaktr.
Bunlarn nda nceki bilgilerinizi gzden
geirin.
Peki mteri, rnnze ait bilgileri nasl
verecek? Herhalde mteri ile devaml ilikide
olmakla; yani rnnz hakknda bilgi alacak
ekilde ili dl olmakla bilgileri alabilirsiniz.
Burada mterinin sylediklerinide satr arasn
okuyabilmek ok nemlidir. rn verken

syleyecei,ama ile balayan bir cmle sizin

iin yeni kaplar aacaktr. yiletirme, yeniden
tasarlama ve hatta yeni bir rn iin size deerli
bir ipucu olabilecektir.
Tasarm kelimesi iinde tasarlamak, hayal
etmek vardr. Her ey tasarlanabilir.
Ama,Tasarm rGe kapsamnda, fikirleri
beyinlerden (bilgi ve deneyimleri kullanarak)
bilgisayar ekranlarna ve kada getiren bir
faaliyet olarak anlalmaldr. Tasarm bir rnn
grn ve kullan ile ilgili ise Endstriyel
Tasarm* terimini kullanrz. Klavuzun aadaki
blmlerinde bu iki kelime fazlaca geecek.
rGe sreci sonunda elde edilecek rnden
mterilerin beklediklerini sralayalm:
zelliklerinin beklendii gibi yerine
gelmesi;
Buzdolabnn soutmas, koku yapmamas,
dondurmas; otomobilin hzlanmas, viraj alma
kabiliyeti, koltuunun rahat olmas; deterjann
temizlemesi
Gvenli olmas;
Buzdolabnn elektrik arpmasna kar
emniyetli olmas; otomobilin frenlerinin tutmas,
emniyet kemerinin salam olmas; deterjann
kanserojen olmamas
Gvenilir olmas;
rn kullanmaya karar verdiimiz zaman
kullanma hazr olmas veya isteiniz dnda
almasn durdurmamas; buzdolabnn devaml
olarak scaklnn yiyeceklerin bozulmasn
nleyecek dzeyde kalmas ve deimemesi;
otomobilin marna bastnzda almas gibi
Dayankl olmas;
Normal kullanm artlarnda pratik olarak
rnden beklenen mr iinde zelliklerini
gvenli ve gvenilir olarak yerine getirmesidir.
Buzdolabnn evaporatrnn delinmemesi, kap

* Endstriyel
Tasarm hakknda
detayl bilgi iin
Endstriyel Tasarm
Klavuzuna
bakabilirsiniz.

11

veya gvde plastiinin atlamamas; otomobilin

motorunun ya yakmaya balamamas, boyasnn
paslanmamas; deterjann market rafnda
bozulmamas dayankllk ltleri olabilir.
Sylemlerimizde kullanacamz szcklerin
nemli olanlarnda az birliine ulatmz
kabul edelim. imdi tekrar yukarda kendimize
sorduumuz sorular hatrlayalm. Sorular,
yanlarna yenilerini de ekleyerek yantladnz.
Bir kada da not ettiniz. Sonra yantlar yukardan
aaya incelediniz. Bu yantlar mevcut rnnz
veya yeni bir rn gelitirmek zere sizi
yreklendiriyor, durumunuzun uygun olduunu
sylyorsa, rGe srecine balayabilirsiniz
demektir.

2.
rn
Gelitirme
Sreci

2. RN GELTRME SREC
nce kendinize bir dosya aln, etiketine
gelitireceiniz rnn adn ve o gnn tarihini
yazn. Bu dosyaya tuttuunuz btn notlar
koyacaksnz. Bu sizin Know-Hownz (teknolojik
bilgi birikiminizi) oluturacaktr.
Bu srecin balangcnda, sat yapmay
hedeflediiniz pazarlardaki rakiplerinizin bir
listesini yapn. Bunlar rnlerinin kalite, fiyat,
zellikleri ve sat srasndaki albenileri ynnden
ayr ayr sralayn. Bu rnlerin zelliklerini
brorlerden veya daha nceki denemelerinizden
biliyorsanz, bunlar da listeleyin. zellikle d
grnleri ve ambalajlarnn grnlerine ait
mmkn olan btn dokmanlar edinin. Doal
olarak sat fiyatlarn ve bayilerinin satlarda
verdikleri tavizleri her birinin listedeki yerlerinin
altna not edin.
Bu bilgilere genelde baktnzda
grdnz eksiklikleri sorup aratrp
tamamlayn. Ama rnlerin zelliklerini, retim
yntemlerini ve malzeme miktarlarn bilmek,
renmek de gerekir. Bunu iin rnlerden
rnek edinmeniz ve bunlar sistematik bir ekilde
incelemeniz gerekiyor. imdi rGe srecinin
ayrntlara girmeden nce btn sre boyunca

12

Yeni Bir rn Tasardan Pazara

Sunmaya Kadar Gtrebilmenin
Aamalar Nelerdir?
Sistematik bir rn gelitirme sreci var
mdr?
Yntemi Nedir? Faaliyet sahas nedir?
Aamalar, temel talar, gzden geirilmesi
ve imzalama sreleri nelerdir?
Bir akm tablosu izerek sreci tanmlaynz.
Yeni rnlerin gelitirilmesi sresi nasl
asgariye indirilebilir?
Admlar ne dereceye kadar btnletirilebilir?
Faaliyetlerin ne kadar birbirleri ile paralele
olarak gerekleebilir?
Yeni projelerin hzl bir ekilde harekete
geirilebilmesini salama yolunda, sreler
yeteri kadar esnek midir?
Srecin her aamasnn eksiksiz yapld
ve tamamlandn gsteren lmler var
mdr?
Mteri ve son kullanc girdilerinin sre
boyunca gz nnde bulundurulduunu
garanti eden aralar var mdr?
aklmzdan kmamas gerekenleri
hatrlayalm.
rn gelitirme sonucunda pazara
sunacanz rnnz rekabeti olmaldr ve
yeniliki zelliklere sahip olmaldr, ama ayn
zamanda

 Pazarda, mterinin kullanm srasnda

aksaklklar arzalar karmamaldr ve bunlar
gidermek iin nemli lde tasarm deiiklii
gerektirmemelidir.
Kimsenin tescilli tasarmn ve
patentlenmi buluunu lisansz olarak
iermemelidir.
Bunlar biraz aalm.
Pazara Sunum Sresi
rn gelitirme fikri kafanzda belirdii
andan sata sunulduu ana kadar geen sre
endstriyel tasarm ve rGe sreleri iin
harcayacanz sredir. Bu sreye Pazara Sunum
Sresi-PSS ad verilmektedir. Dnyada ngilizce
olarak Time to Market TTM ad yaygndr.
rnnzn pazara sunum sresinin azaltlmas
iin her trl dzenlemeyi ve yaplanmay
planlayn ve uygulayn. Ayn pazarda olan
rakipleriniz de kesin olarak sizin grdnz
frsat ve tehditleri grmtr ve onlar da
rnlerini gelitirmektedir. Gelimi rnnn
satn ilk olarak gerekletiren, siparileri devaml
ve dzenli olarak ilk olarak karlayan firma
yeniliki/inovatif olmann avantajn elde eder.
rGe srecini srdrrken devaml olarak bu
zaman azaltmakla ilgili nlemleri aln.
Pazara Sunum Sonras Sorunlar
Tasarm srecinde mteri istekleri ve
kullanmna ait her bilginin alndna emin olabilir
ve bunlar doru kullandnz, istekleri karlayan
zellikleri rnlerinize kattnz dnebilirsiniz.
Ancak rn pazara sunulduktan sonra baz
sorunlar ortaya kar. Bu sorunlar rnnzn
baz zelliklerini yeniden ele almanz gerektirir.
Bu da rnn pazara sunumunu geciktirmek
veya satlar balamsa durdurmak, satlan
rnleri geri almak, servis iin armak gibi
pazarlama stratejileri ve marka gvenilirlii
bakmndan ok sakncal ilemler demektir.

rGe srecine balama annda byk risk

tayan ve belirlenmeyen maliyetleri getiren bu
olaylar hatrnzdan karmamanz gerekir.
Dolaysyla rGe faaliyetlerinin ok nemli bir
aamas da rnlerin kullanm srasnda
karlaaca artlarn belirlenmesi ve bu artlara
gre rnn denenmesini salayacak, doru
deneme yntemlerinin gelitirilmesidir. Burada
bir tuzak vardr. Problemsiz bir rn sunmak iin
st dzeyde malzeme kullanmak ve retim
yntemleri uygulamak belki sorunlar ok
azaltlm bir rn ortaya koyar. Ama bu rn
maliyeti ile rekabeti olmaz. te bu tuzaa
dmemek iin gemi deneyimleriniz yannda
gncek mhendislik bilgilerine de gerek vardr.
Bu bilgiler ksa bir PSS iin nem tar.
Tasarmn zgnl
Tasarmnz zgn olmaldr. Bakalarnn
yapt tescil edilmi tasarmlar ve patentlenmi
bulular kullanmanz gerekiyorsa, bu bilgiler
yerine kullanacanz kendinize ait bilgiler yoksa
onlardan lisans almanz gerekiyor demektir.
Bunun iin de kaynak ayrmanz gerekiyor. Doal
olarak rekabet artlarnda istediklerinizi elde
etmeniz mmkn olmayabilir. Ekleyeceiniz
yeniliki zellikler sizin iin tamamen yeni bulular
olabilir, ama bunlar daha nce bakalar
tarafndan bulunmu ve patentlenmi de olabilir.
Bunlar saptamak iin tek yol patent
aratrmasdr.
2.1 Tersine Mhendislik (Reverse
Engineering)
Buna kopyalamak da diyorlar ve dolaysyla
doru olmadn ima ediyorlar. Tamamen yanl...
Tersine mhendislik, rakibinizin piyasada
satlan rnn satn alp iletmenizde
mhendislik dzeyinde sistematik olarak
inceleyerek rnn ilevleri hakknda, retimi
hakknda ve malzemesi hakknda bilgi edinmektir.
13

ncelediiniz rnek rn herhangi bir

mteri olarak alp ak adresinize
faturalandrarak edinmek bu iin ahlki gereklerini
yerine getirmenin ilk aamasdr. Mhendisliinizi
kullanarak elde ettiiniz bilgiyi de yalnz kendiniz
iin kullanmak ve nc ahslarn ulamndan
korumak da dier aamalardr.

Ambalaj malzemelerinin geri kazanlmas

ile ilgili uyarlar bulunuyor mu? Tespit edin.
Ambalaj malzemesinden doabilecek
tehlikelere dikkat ekiliyor mu? Tespit edin.

Mhendislik, temel bilimlerin salad

bilgiler ve yntemler yannda dnyada
insanolunun imdiye kadar ortaya koyduu
tm bilgi ve deneyimleri, kullanarak rn ve
hizmetleri tasarlar, gelitirir. Sonuta, mhendislik
faaliyetleri srerken ortaya kan yeni bilgi ve
deneyimler bu bilgi birikimini bytr.

Sonra ambalaj amaya balayn.

Amann kolay olup olmadna bakn.

Rakiplerinizin rnn normal bir

mterinin ald ekilde aln. Bir deterjan ise
bunu toptancdan deil bir marketten veya bir
bakkaldan aln.

Malzeme veriminin nasl salandn

gzleyin.

Alrken nasl istiflendiini, sizinki dahil

dier markalar arasnda nasl grndn,
gznze arpan iyi ve kt hususlar not edin.
Ambalajn dikkatle inceleyin ve
aadaki ve benzeri sorularn yantlarn
belirlemeye aln.
Ambalajn grn nasl?
Sat noktasna gelinceye kadar rn
korumu mu?
rn kolay tanyor mu?
Gereken standart iaretler kolay
okunacak yerlerde mi?
rn iletmenize getirdikten sonra
ambalaj daha yakndan inceleyin. Hemen amaya
kalkmayn. Ambalajn size syleyecek pek ok
eyi olabilir. Bunlar belirleyecek ekilde ambalaj
tekrar inceleyin.
14

Mmknse birka fotoraf ekin.

zerindeki iaretlerin hepsinin kaydn yapn.

Ambalaj tasarmndaki zellikleri inceleyin.

Ambalajda titreim etkisini azaltacak,
darbeleri, izilmeleri nleyecek elemanlar ve
konulduklar yerleri dikkatlice iaretleyin.

Ambalaj paralarnn retimine ait bilgileri

(kalp ayrma yzeyleri, maa ayrma yzeyleri,
enjeksiyon noktas gibi) paralar inceleyerek
saptamaya aln
Ka tip malzeme olduunu belirleyin
(yapkanl bant, oluklu karton, ip, tahta plastik
rt/torba strofor, cam, plastik ie, kavanoz,
tel zmba gibi)
Her birinin miktarn arlk, alan, adet
vs. eklinde belirten bir ambalaj malzeme/ para
listesi yapn.
Bunlar lp kaydedin.
Bu ambalaj malzeme ve paralarn elde
etmek iin brt malzeme miktarlarn tahmin
edin.
Fiyatlar kendi tedarik fiyatlarnz
olduunu kabul ederek bu malzemelerin
maliyetlerini bulun ve ambalaj fiyatn tespit edin.
Ambalaj iin ayrntl olarak ve rnek olmas
amac ile vermeye altmz bu inceleme yntemi
ile btn rn incelemek gerekmektedir.

Ambalajn iinden kan, sizin ilgi

duyduunuz rn; bir buzdolab olabilecei gibi
deterjan olabilir, makarna olabilir, oyuncak
olabilir. Bunlarn ayrntl incelenmesi iin
yntemler farkl olabilir, ama sonuta o rndeki
malzemeleri, miktarn ve maliyetini doruya
yakn belirlemek, retim yntemlerini kestirmek
ve iilik hakknda bir kanaat edinmek ana
amatr.
Bu aamada hatrlanmas gereken en
nemli husus rnn ilevini nasl
gerekletirdiinin belirlenmesidir. Yani
deterjansa nasl ykad, buzdolab ise nasl
souttuu nemlidir. levin dzeyi bilinmeden
o rnn deerlendirilmesinin mmkn
olamayaca ok belli bir eydir.
nemli not: Bu aamada iletmedeki
herkes, belki de siz, rakibin belli bir paradaki
bir sorunu nasl zdn ok merak
ediyordur. O paraya ulamak iin rn
hemen demonte etmek iin
sabrszlanyordur. Ama rnn bir mteri
eline getii haliyle denenmesi doru ktlar
alnmas iin ok gereklidir.
Bu deerlendirmeyi yapmak iin en gerekli
olan o rnle ilgili standartlar edinmektir. rn
sizin mevcut rnnzle ayn ise zaten bu
standartlar oktan edinmisinizdir ve bu
standartlara gre rn ya kendiniz deniyorsunuz
ya da deneyecek yerleri biliyorsunuzdur.
Bu noktada ok nemli bir faaliyet daha
vardr. rn mteriye anlatan sat brorleri,
kataloglar, internet sayfasndaki her trl bilgi,
rn zerindeki tantm ve uyar etiketleri ve
nihayet kullanma klavuzu ok byk bir dikkatle
incelenmeli, kaydedilmelidir. Ortalama bir mteri
gz ile anlalabilir olmalar irdelenmelidir.
Denemelerinizi yaparken bu bilgileri de gz
nne almalsnz.
Bu hazrlklar yaptktan sonra tersine

mhendisliin en nemli aamas olan rnn

denenmesini de yerine getirebilirsiniz. Bu
denemeler yalnz standartlara kar deil,
standartlarn ngrdnden daha zor artlar
da ierirse rnn snrlarn daha iyi anlar ve
maliyeti ile zellikleri arasnda daha iyi bir
kyaslama yapabilirsiniz.
Denemeden sonra rn analiz etmek
zere dikkatli bir ekilde elemanlarna ayrn.
Ambalaj aamasnn benzeri bir yntemle dikkatli
bir ekilde kayt tutarak, gerektiinde ve imkn
bulunduunda fotoraf ve video ekerek bir
analiz yapn. Analiz aamas rnn ne olduuna
gre baz farkllklar gsterebilir. rnein bir
cihaz, makine iin kullanm zellikleri, alma
prensiplerinin belirlenmesi sz konusu iken,
plastik bir rn, kozmetik veya kimyasal vb.
rnlerde kullanlan malzemelerin detayl fiziksel
veya kimyasal analizlerinin yaplmas gerekir.
Tersine mhendislik aamas yapmanz gereken,
yaparken ok ey reneceiniz ve ok miktarda
yeni fikrin doabilecei bir almadr. Ancak
eleman yetersizlii durumunda bu aamay bir
mhendislik firmasnn niversitenin veya bir
aratrma kurumunun yardm ile de yapabilirsiniz.
Unutmaynz bu ilikilerde gizlilik
szlemeleri ok nemlidir. (bkz. Ek3)
Tersine mhendislik faaliyetinin yannda ok
nemli dier bir aama ilgilendiiniz rnn gerek
zellik gerekse yap olarak patentlenmi bulular
ierip iermediinin belirlenmesidir. Bu, yaymlanm
patentler veya aklanm bavurular arasnda
yaplacak bir aratrma ile bulunabilir. Tersine
mhendisliin de rnnzdeki deiiklii veya yeni
rnn zelliklerini belirlemede ne denli nem
tadn bu aklamalar anlatmaktadr. Bu aamay
mutlaka yapmak gerekmektedir. letmenizde bu
i iin gereken insan kayna yetersizlii varsa bu
aamada bir mhendislik firmasndan veya patent
vekilinden* yardm alabilirsiniz.
15

Tescil Veritabanlar
Patent aratrmalarnda bavurabileceiniz
kaynaklar:
Trk Patent Enstits (TPE):
www.tpe.gov.tr
Ankara Sanayi Odas:
www.aso.org.tr
Ankara Patent Brosu:
www.apb.com.tr
Patentofisim.com:
www.patentofisim.com
Avrupa Patent Ofisi: www.epo.org
Amerikan Patent Ofisi:
www.uspto.gov
Dnya Fikri Haklar Organizasyonu:
www.wipo.int
Mevcut rnnze ait zellikleri de rakip
rne uyguladnz yntemle bir kere daha
ortaya koymakta ok byk fayda vardr.
imdi kendi rnnzn (eer bu rn
gelitirecekseniz) ve rakiplerin rnlerinin btn
zelliklerini biliyorsunuz, ilgili standartlar masann
zerine koydunuz. lgilendiiniz malzemelerin,
paralarn fiyatlarna istediiniz zaman
ulaabilecek ilikileri kurdunuz. Bu fiyatlarn rn
pazara sunulduunda ne olaca hakknda yeterli
bilginiz var. nsan gc maliyetlerini son bordro
verilerine gre kardnz. Gelecekteki cret
deiimlerini gz nne aldnz.

* Patent
vekillerinin listesi iin
baknz:
www.tpe.gov.tr

16

Bir kere daha okuyup incelediniz.

Paydalarn mevcut rn hakkndaki dncelerini
biliyorsunuz. Kendi dnce ve hislerinizi de
yle bir tartn. Mterinin ne istediini yaptnz
aratrma ile renip kaydettiniz. imdi sra
gelitirilmi/yeni rn tarife geldi.

Paydalarn sylediklerini ve mterilerin

isteklerini gzden geirin ve bunlar mhendislik
diline evirin. Yani mteri bu cihazn kenar
hep elimi actyor diyorsa, sizin tercmeniz
cihazn kenarna 5 mmlik bir radyus verilecek
biiminde olacak.
rnn zellikleri neler olsun? Bunlar alt
alta yazn ve bunlara bir nem sras verin. Bu
listeyi firma iinde ve dnda gvendiiniz kiiler
ile tartn. Listeyi yeniden dzenleyin.
rnnzn grn ve kullancsna
uyumu ile ilgili olarak endstriyel tasarm
aamasna gelmi oluyorsunuz.
2.2 Endstriyel Tasarm
Bu aamada iletmenizde bu konuda bir
uzman varsa ona, yoksa bir endstriyel tasarm
danmanna bavurun. Kat veya ekran zerinde
birok eskiz yapn, yaptrn. Her birinin listenizdeki
zellikleri mterinin istekleri dorultusunda
yerine getirip getirmediine bakn.
Aralarnda bir seim yapn, uygun
grdnz kadarnn boyutlu rneklerini
yaptrn. Buna endstriyel tasarmclar mockup- mokap derler . Bunlar yan yana koyun,
gvendiiniz kiileri arn, eletirilerini aln.
Gereken deiiklikleri yapn ve tekrar eletirin.
Bu seim srecini bir adet en iyiyi elde edinceye
kadar devam edin, ikinci ve nc srada
setiiniz tasarmlar da belirleyin. Bu noktada
setiiniz tasarmlarn tescili iin bavuru yapmak
zere hazrlann. Bu konudaki bilgi Fikri Haklar
Klavuzunda ok geni ekilde bulunmaktadr.
Tasarm tescili iin bavuru yaptktan sonra
endstriyel tasarm aamasn rnn tasarm
aamas izleyecektir.
2.3 rn Tasarm Aamas
Tasarmn rGe srecinin nemli bir
aamas olduunu daima gz nnde tutun. Bu

Yenilik Aamas erisinde

rn Tasarm Nasl
Yaplandrlr?
Yksek kalitede tasarm elde
edilebilmesinin salanmas iin kullanlan
irket ii uzmanlar ve d tasarm gruplar
var mdr?
rn gelitirme srecinin tamamna
katlan tasarmclar var mdr?
rn tasarmnn, son kullanclar ile
birlikte test edilmi olduunu nasl garanti
edersiniz?
aamada tecrbeleriniz, mhendislik bilgi ve
deneyimleriniz, kitap, kataloglardan edinilecek
bilgiler n plandadr. Tersine mhendislikten
elde ettiklerinizi bu aamada rne yanstabilir,
bulularnz uygulamaya koyabilirsiniz.
te bu noktada paralarn nasl retileceini
ve bunlarn birbirine nasl balanacan yani
retimin nasl olacan dnmenin zaman
gelmitir. PSSnin azaltlmas iin rGe srecinin
paralelinde yrmesi gereken dier bir sre de
retim ara ve gerelerinin hazrlanmas srecidir.
Bu srecin rGe sreci ile e zamanl olarak
ilerlemesi gerekir. PSSi uzatan ok kez bu srecin
rGe srecinin sonulanmasn bekledikten sonra
balatlmasdr. Gnmz olanaklar bu iki srecin
beraber gelimesine imkan salyor. rGe sreci
tamamlandnda retim yatrmnn hazrlanma
sreci byk lde tamamlanm oluyor. Bu
uygulamaya e zamanl mhendislik deniyor.
ngilizcedeki karl concurrent
engineeringdir. rnn maliyetini belirleyen
unsurlardan biri malzeme ise, harcanacak iilik
ve retim iin gereken yatrm malzemenin
maliyetini dolaysyla karlln ve rekabet gcn

belirler. Siz de iletmenizde uyguladnz rGe

srecinde bu yntemleri kullanmalsnz. Burada
aklda tutulacak nemli husus rnn her
blmnn tasarmn yaparken retimi iin
gerekli ara ve gereleri tasarlayp retecek kiiler
ile beraber almaktr. Aada dikkatinize
getirilen rGe srecinin ak iinde e zamanl
mhendislik uygulamalarna iaret edilmektedir.
Bu uygulamalar mekanik paralar, elektrik,
elektronik, kimyasal ve hatta yazlm alanndaki
btn rnler iin yaplabilir.
Paralarnzn teknik resimlerini bu sre
sonunda elde edebileceksiniz. rn yukarda da
vurguland gibi ister byk veya kk, ister
karmak veya yaln bir rn olsun isterse bir
hizmet sunumu eklinde olsun, paralarnn,
blmlerinin tasarm daima rnn btnnden
balamal; btndeki konumu ve ilevi gz nne
alnarak paralarn ekilleri ortaya kmal, komu
paralar ile ilikisi belirlenmelidir. rn
tasarmnda rnn btn paralarn greceiniz
bir plannz olsun. Bu, bir otelin mutfanda
yaplan bir yenilik ise ve oradan verilecek yeni
bir hizmetin (yani rnn) gelitirilmesiyle ilgili
ise, planlama yaplrken otelin btnnde
mutfakla ilgili hizmetleri de iine alan ve
etkileimleri gsteren genel bir plan yaplmas
demektir. Bir makinenin tasarmnda montaj
resmi diye adlandrlan btn paralarn
grlebildii bir teknik resim oluturulmasdr.
Btn paralarn birbiri ile boyutsal ilikileri ve
birindeki deiikliin dierine etkisi bu resimde
grlmelidir. rnek olarak, makinenin milinin
tayaca ykn belirlenmesi ve malzemesinin
seiminden sonra hesaplanan boyutlar ile yerine
konduunda dier paralara brakt hacim
yeterli olmayabilir.
Malzeme ve retim sreleri irdelenerek yeni
malzeme ile yeni biimler ile tasarlayp yerine uyup
uymadna bakmanz gerekir. Paralarn llerini
rGe srecinin bu aamasnda elde edeceksiniz.
17

Bilgisayar destekli tasarmda kullanlan

programlar (CAD) zaten bu ynde bir sre
akn esas almaktadrlar.
Paralarn llerine (rn, hizmet ise dier
hizmetler arasndaki yerine ve ilikisine) ait bu
n bilgi elde edildikten sonra ilevsel grevlerine
gre boyutlarnn irdelenmesini yapmak gerekir.

*Mekanik,
elektronik ve
bilgisayar
teknolojilerinin bir
arada kullanlarak
proseslerin,
sistemlerin tasarm
ve performansn
zenginletirme
amal kesiim
mhendislii

18

rn paralardan olumu bir sistemdir ve

bu sistemin almas iin her para ilevini yerine
getirmek zere gerekli zelliklere sahip olmaldr.
Otel mutfandan verilecek bir hizmette yardmc
alardan biri tatllar piirme ilevi ile grevli
ise onun zelliklerini ortaya koymak gerekir.
Onun tatl siparilerini veren grevli ile ilikisi,
siparii almak iin kullandklar ortam, sipari fii,
bilgisayar ekran gibi sistemin paralarn kullanma
becerileri gibi hususlar mutfan hizmetlerinin
(rnlerinin) bir parasdr. Bir mekatronik*
rnde ise paralar arasnda benzer ilevsel
ilikiler vardr. Bu ilikileri nitelik ve nicelik
bakmndan deerlendirmek basit rnlerde
mmkndr ama rnler karmaklatka bunlar
belirlemek zorlar. Birok eyi n kabuller halinde
mhendislik hesaplamalarna katmak, hesap
sonularn rnn benzerini/prototipini yapmak
ve bu benzer/prototipi kullanlma artlarnda
denemek gerekir. Deneylerden elde edilen lm
sonular hesaplamalar ile karlatrlr. Bu sre
yeniden hesap, yeniden prototip yaparak ve
sonra yeniden deneyerek aradaki fark makul
bir dzeye ininceye kadar devam eder. Bu gibi
deneme -yanlma almalarn imdiye kadar bir
ok kez yaptnzdan eminiz.Bundan sonra da
titizlikle bunlar uygulayn.
PSSi azaltma basks ve biliim
teknolojilerindeki ilerleme doadaki birok olay
bilgisayarlarda sanal ortamda taklit etme olana
sunmaktadr. Artk bir dili milini een kuvvetlerin
ve buran momentlerin ne olduunu o rn
bilgisayarda altrarak bulmak, milin dayanmnn

muhtelif malzemeler iin ne olacan belirlemek

mmkndr. Ayn ekilde tatllar piiren ann
otel mutfanda hangi i yk altnda alaca
da belirlenebilir. zelliklerinin ne olaca ortaya
konabilir. Bu ann gelitirilmi mutfak
hizmetinin tasarmnda alaca yer daha iyi
belirlenmi olur.
2.4 Bilgisayar Destekli Mhendislik
Biliim teknolojilerinin salad bu tasarm
yntemine veya gerecine simlasyon veya
Trkedeki karl olarak da benzeim
denmektedir. Simlasyon yntemleri paralar
ve rn sanal ortamda oluturup alma
artlarn uygulayarak boyutlandrmanza yardm
ettii gibi sanal ortamda oluturulmu rn
prototiplerini de deneme imkan sunmaktadr.
Gerek bilgisayar destekli tasarm (CAD) gerekse
simlasyon yntemlerinin toplamna bilgisayar
destekli mhendislik (CAE) denmektedir.
Bylece, sanal prototip oluturma ve sanal
deneme srecini bir arada yrtt iin
simlasyon yntemi pazara sunma sresini
(PSS) hzl bir ekilde azaltan bir gere olarak
deer kazanmtr. Ayrca rnn ve paralarnn
ilevlerini yerine getirirken stlendikleri ykleri
daha hassas belirledikleri iin gereken doru
nitelik ve nicelikteki malzemeleri kullanmanz
salayacak, maliyette azalma elde ederken
rnnzn kullancnn elinde gvenli, gvenilir
ve dayankl olmasn garanti altna almanza

Bilgisayar Destekli rn
Gelitirme
Boyutlu Saysallatrma (Reverse
Engineering)
Boyutlu Saysallatrma varolan
fiziksel bir modelden, boyutlu bilgisayar
modeli elde etme yntemidir. Bu sistemde

daha nceden retilmi rn zerinden l

almann mmkn olmad, retim prosesinin
eitli gerekleri nedeniyle saysal ortama
tanmas gereken ya da otomotiv sektrnde
sklkla izlenen bir tasarm metodu olan amur
ile oluturulan modellerin bilgisayar ortamna
aktarlmas gibi eitli konular kapsayan bir
uygulamadr. Bu yntem fiziksel dnya ile
sanal dnyay birbirine balayan hassas,
doru ve etkin bir rn gelitirme aamasdr.
Sanal Prototipleme (Virtual Prototyping)
Bilgisayar ortamnda tasarlanan
modellerin ya da sistem montajlarnn
kinematik ve dinamik analizleri Sanal
Prototipleme olarak adlandrlr. Sanal
Prototipleme ile sistem montajlarnn
simlasyonlar, bir evrenin ya da sistemin
ergonomik analizleri yaplabilmektedir.
Bilgisayarda yaratlan ve kolayca
gelitirilebilen prototipler sayesinde alternatif
tasarmlar ok daha ksa bir srede
oluturularak test edilebilir.
Hzl Prototipleme (Rapid Prototyping)
Bir rnn tasarm aamasnda ya da
var olan bir rne yeni bir alt parann
uyarlanmas srasnda bilgisayarda yaplm
model her zaman yeterli olmayabilir. Bu
noktada izleyebilecek iki yol vardr. Birincisi
yukarda ad geen Sanal Prototipleme
zmleri, dieri ise Hzl Prototipleme
Sistemleridir. zellikle rne ait ergonomik
denemelerin sz konusu olduu durumlarda
hzl prototip uygulamalar zel bir nem
kazanmaktadr. Sanal Prototipleme sonras
elde edilen verilerin gerek hayata tanmas
aamasna gelindiinde ya da bu uygulamay

gerektirmeyecek, ok karmak olmayan

fonksiyonel testlerin yaplmas ihtiyalarnn
belirdii durumlarda, izlenecek yol artk
rnn bire bir numunesini elde etmektir.
Bilgisayar destekli tasarm ve retim srecinin
bir paras olan Hzl Prototipleme Sistemleri,
bilgisayarda oluturulan boyutlu model
bilgisine %100 sadk kalarak oluturduklar
fiziksel prototiplerle rne ait problemlerin
henz tasarm aamasnda iken fark
edilmesine olanak salar.
Hzl Kalplama (Rapid Tooling)
Gnmzde rn gelitiren firmalarn
en fazla sknt ektii konulardan birisi,
istenilen rn dk adette retebilmenin
yksek maliyetleridir. Bu nokta genel olarak
metal veya plastik, her trl rn iin
geerlidir. Silikon Kalplama, Hassas Metal
Para Dkm, Epoksi Reine ile Kalplama,
Dk Derecede Eriyen Metal Alamlar gibi
Hzl Kalplama teknolojileri, bu soruna en
uygun zmleri getirmektedir.
Silikon Kalplama (RTV Vacuum Casting)
teknolojisi sayesinde, eldeki numuneden veya
retilen bir prototipten ayn gn ierisinde
hazrlanabilen silikon kalplara vakumlu
ortamda poliretan malzemeler
dklebilmektedir. Pek ok eidi olan
poliretan malzemeler sayesinde, imalat
sanayiinde kullanlan pek ok plastik malzeme
simle edilip benzer mekanik zellikler elde
edilebilmektedir. Ayrca effaf ve deiik
renklerde paralar retmek de mmkndr.
Silikon Kalplama teknolojilerinin metal
iin gelitirilmi olan da Hassas Metal Para
19

Dkmdr. Gene vakumlu ortamda, ana

model olarak mum veya hzl prototip kts
kullanlarak seramik kalplara, 1200C altnda
eriyebilen tm metaller dklebilmektedir.
Bilgisayar Destekli Mhendislik (CAE)
Saysal ortamda oluturulmu
modeller, retim aamasna geilmeden
nce, yaplan tasarmn hedeflenen sonuca
ulaabilirliinin analizleri asndan da pek
ok avantaj beraberinde getirmektedir. Bu
konuda zellemi eitli yazlmlar sayesinde
mukavemet, s transferi, manyetik alan
etkileimi gibi rnn fiziksel nitelii ile ilgili
analizlerin yannda, rn oluturacak kalbn
iyiletirilmesi ve optimizasyonuna kadar
uzanan eitli aamalara ynelik analizleri
gerekletirmek mmkn olmaktadr.
Rekabetin acmasz ortamnda bulunan ve
devaml rn gelitirme zorunda olan siz,
simlasyon gibi bir gerece her zaman ihtiya
duyacaksnz.
yardmc olacaktr. Ancak bu yntemde girdilerin
ve ktlarn irdelenmesi iin gerekli bilgi ve
deneyimin dzeyi epeyce yksektir. Beklenen
faydaya ulamak iin kaynak ayrmanz ve sabrl
olmanz gerekecektir. O zamana kadar bilgisayar
destekli mhendislii ve geleneksel mhendislik
yntemlerini beraber kullanmanz doru
olacaktr.
Dier bir seenek de bilgisayarl tasarm (CAE)
alannda uzmanlam mhendislik danmanlk
firmalar ile almak olabilir.

2.5 Prototipler
Simlasyon yntemleri her zaman n
kabuller yaparak alr. Sanal ortamda prototip
20

retme ve simlasyonlar ile deneme olana

olmasna ramen doal olarak rnn alma
ortamnda grecei zorlanmalar fiziki bir
prototip zerinde denemek isteyeceksiniz. Hele
ilk uygulamalarda, simlasyon, doru olduunu
hissettiiniz nemli bilgiler elde etmenize yardm
etmi olsa da, alan bir prototipe ihtiya
duyacaksnz. Prototip size u faydalar
salayacaktr:
Tasarm srasnda belirlediiniz zellikleri
(performans) elde edip etmediinizi snama
olana,
Tasarm srasnda yaptnz kabullerin
geerliliini snama olana,
Birden ok prototip retip seilmi kullanclarda
deneme olana,
Bir dahaki sefere benzer bir rn iin prototip
yapmadan karar verme yeteneinin gelimesi
Prototip retiminde hedef, retimden
nce, retim hatlarndan, sata hazr rne her
eyi ile en yakn olan bir rn ok hzl bir
ekilde elde etmektir. Ancak o zaman yukarda
sz edilen faydalar elde edebilirsiniz. Bu, kolay
ulalabilecek bir hedef deildir. Prototipleri
retim hatt kalitesinde retebilmek iin
retimdekinin benzeri ara ve gerelere gerek
vardr. Bunlarn yaplmas her eyden nce uzun
zaman alr. PSS (Pazara Sunum Sresi)
bakmndan sakncaldr. Bu ara ve gereler,
rn ve paralarna ait, zaten sanal ortama
girilmi olan bilgilerden yola karak saatler iinde
gereine ok yakn malzemeler ile paralar
retebilmektedir. Gnler mertebesinde bir srede
pilot retime elverili kalplar retilebilmektedir.
Ancak prototipi olamayacak byklkte veya
tek bir kere retilecek rnler iin de bir lekle
kltlm prototipler, eer zerinde allan
rn iin gereken bir retim sreci ise pilot
retim tesislerini yapmak gerekebilir. Bu noktada
hzl prototip yntemleri kullanlabilmektedir.

Tasardan retime Geite

Baar Elde Etmek ve
Ardndan Mteriye Datm
Salamak iin Hangi
Yntemler Kullanlmaktadr?
Tasar ve retim arasndaki balar
ne kadar kuvvetlidir?
Prototipleri test etme, kilit risk ve
sorunlar belirleme, tasarm iin hzl bir geri
besleme salama, yeni rnlerin eksiksiz
retime hzl kay , rn sahaya karma
gibi hususlardaki retim yetenei ne kadar
gelimitir?
rn deiiklikleri gerekletirme
konusundaki yntemler nelerdir?
Bu yntemler ne kadar etkilidir?
Kalite ve retilebilirlik vb.. hususlarda
retim ve saha hizmetlerinden tasarm
alanna doru bir geri besleme mekanizmas
mevcut mudur?
Btn bunlarn yaplmasnda uyulmas
gereken kural ilk seferde doruluk ve hzdr.
Dolaysyla geleneksel yntemle de yaplsa
prototip retimi iyi bir hayal gc ve bilgi
gerektirmektedir.
2.6 Denemeler (Testler)
Deneme amacyla yaplan pilot retim
aamasnda ortaya kan rnlerin kontrolnde
lme deneme cihazlarna gerek vardr. Ortaya
kan rnn bu aamada rGe srecinin
bandaki beklentilerinizi karladndan emin

olmak iin denemek gerekmektedir. rGe

srecinin gerei gibi sonu verip vermedii
nihai prototiplerin, pilot retimden kan
rnlerin zellikleri bu lmlerle
saptanacaktr. Bu artlar altnda rnnz
beklediiniz zellikleri veriyor mu? Gvenli
mi? Gvenilir mi? Dayankl m? rn mr
boyunca gvenli, gvenilir, ve dayankl kalacak
m? Bu sorularn cevab mr deneylerinden
elde edilecektir. mr deneyleri, rn
beklenen mr boyunca altrmaktr. Yahut
bozuluncaya kadar almaya brakmaktr.
Ancak 10 yldan fazla bir mr beklenen
buzdolaplar, 200-300 bin kilometre mr
beklenen otomobil motorunun mrn bu
kadar sre altrp renmek pratik deildir.
Bunun iin rn veya bir parasn kullanm
artlarndan daha zorlu artlarda altracak
ve elde ettiiniz sonular deerlendirip o
rnn veya parasnn mr hakknda bir
fikir edineceksiniz. Bu deneylere hzlandrlm
mr deneyleri ad verilir. Bu deneylerde
uygulanan zorlu artlar ve deerlendirme
yntemlerinin bir ksm standartlarda
belirtilmitir. Hzlandrlm mr deneyi iin
bilgi bulunmayan rnler iin bu artlar ve
deneyleri sizin kendi deneyiminize dayanarak
tasarlamanz gerekecektir. Ancak bu alma
yeteri kadar baarl olmayabilir. Hzlandrlm
mr deneyleri rGe srecinin en karmak
aamalarndan biridir. Bu lmler ve bu
deneyler iin her rne zg belirlenmi
standartlar ile tarif edilmi artlarda yaplaca
iin bu artlar salayan donanm ve alt yaps
olan laboratuar gerekmektedir. Baz rnler
iin ve baz pazarlar iin bu laboratuarlarn
akredite* edilmi olmalar bile istenmektedir.
Pahal olan bu donanm ve alt yaplar
ok sk kullanlacaksa ve kendisini dyorsa
satn alnabilir, laboratuarlar kurulabilir. Ayrca
bu donanm altracak deneyleri yapacak

* Akredite; yetki verilmi,

resmen tannm , kabul
edilmi anlamna gelir.
Belirli bir hizmet standard
ve sistem btnl
oluturmak iin, belli
kriterleri salayan
kurumlara; bamsz,
tarafsz ve bilirkii
niteliindeki baka bir
kurum tarafndan
akreditasyon verilmesi ile,
verilen kurum akredite
edilmi olur.

21

mhendis ve teknisyenlerin istenen deneyimi

kazanmalar da zaman almakta, eitimleri de
bir maliyet daha getirmektedir. Sk
kullanlmamalar halinde ok hzl gelien bu
donanmlar bir sre sonra geersiz olmakta,
gncelletirmek iin de yksek bedeller demek
gerekmektedir.
Bu balamda sizin rGe srecindeki
gereksinimlerinizi gz nne alarak bu
donanmlar satn almak ve bunlar kullanacak
elemanlar yetitirmek veya bu hizmetleri veren
mhendislik firmalarna bavurmak seenekleri
arasnda bir tercih yapmanz gerekecektir.
Btn donanmlar yazlmlar ile iler hale
gelmektedir. Gereken donanm ve yazlmlar
edinmek istemeniz halinde de size yardm edecek
danmanlar ve firmalar bulunmaktadr.
(Bu konuda byle bir firmann kurucu ve
yneticisinin dncelerini ieren bir yazy Ek4te
dikkatinize sunuyoruz)
rnnz pazara sunmadan nce rGe
srecinin nemli bir aamas daha vardr. Ktle
retiminde ilk partinin sonunda, tek retilen
rnlerde de iletmeye alma ilemi srecinde
yaplan lm ve deneyler retim aralarnn
onaylanmasna da yardmc olur.
rnn tasarmnda prototip retiminde
ve retim ara ve gerelerinin tasarm ve
retiminde aklda tutulacak nemli bir husus
vardr. rnlerin gvenli, gvenilir, ve dayankl
olmalar istenen zellikleri salamalar yani kaliteli
olmalar iin rGenin prototip retme ve
deneme aamalarnda ok dikkatli olmak gerekir.
rge srecini siz sahipleniyorsanz rGe srecini
ok iyi izlemeniz veya izletmeniz gerekir. Bu
arada PSSi en aza indirmeyi ihmal etmeden
Btn bu faaliyetinizin maliyeti rn satldktan
sonra doabilecek ikayetleri giderme
maliyetinden dktr.
22

3. RGE VE PROJE YNETM

rGe bir sretir dedik. Dier yandan
XXX rnnn gelitirilmesinden bahsediyorsak
bu bir XXX rn gelitirilmesi projesidir.
Projenin sreci rGe srecinin aamalarn
ierir, proje ynetim esaslarna gre
ynetilmelidir. PSSnin (Pazara Sunum Sresi)
azaltlmasnn zerinde durduk. Projelerin
ynetiminin bu srenin azaltlmas ile ne denli
ilgili olduu ok aktr.
letmeniz ne kadar kk olursa olsun,
rGede alacak yalnz siz de olsanz,
yapacaklarnz bir proje mant iinde
yrtmenizi neriyoruz. Projenin hangi gnde
bittii, bittii gn belli olmamal. Projenin
kritik aamalarnn neler olduu projeyi
olutururken kestirilmeli, bu aamalarn
tamamlanaca tarihler n grlmelidir.
Bunlara eski, karayollarndan alnma bir tabir
ile kilometre ta diyoruz. Her kilometre
tana geldiinizde yaptklarnz
planladklarnzla uyum iinde mi?
Bakacaksnz. Bitmemi iler varsa gelecek
kilometre tana kadar yaplacak ileri nasl
etkiliyor bakacak ve nnzdeki aamada i
younluunuzu artracaksnz, belki ek
personel veya ek ara gere edineceksiniz.
Yahut projenin rnn k ne kadar
ertelenecek hesap edeceksiniz. Eer iler iyi
gitmi hatta baz iler hzl gitmise rnn
sata arz ne kadar ne ekilebilir hesabn
yapacak, reklamdan sat kanallarna kadar
dier srelerin nceden hazrlanmasn
salayacaksnz.
rGe projesi de btn dier projelerde
olduu gibi alanlarn zihinsel ve bedensel
emeklerini proje hedefi iin birletirdikleri
ve bir takm olarak altklar bir ortamdr.
Bu takma her eyden nce bir lider
gerekmektedir. Bu lider siz de olabilirsiniz .

Liderin ve takm elemanlarnn seimi elbette

gelitirilecek rnn zelliklerine gre
olacaktr ama takmn proje sonuna kadar
hedefe kilitlenmi bir takm olarak kalmas
iin baka zelliklerin de bulunmas gerekir.
Bu insan gcnn oluturulmasnda sizin
insanlar tanmadaki deneyiminiz ok
nemlidir.

rn Gelitirme Proje
Grubunun Kurulmas
Proje Grubunun Kurulmas
Proje grubunun kurulmas proje
liderinin seilmesi ile balar. Gerekli
uzmanlklar belirlendikten sonra uzmanlar
seilerek proje grubu oluturulur.
Proje Liderinin Seimi: Projenin
ieriine gre belirlenecek liderin baz
sorumluluklar yerine getirebilecek zelliklere
sahip olmas gerekmektedir. Ekip alanlarn
ynlendirebilmeli, proje nerisinin
gerekiyorsa yaplabilirlik analizini hazrlamal,
projenin teklif aamasndan sonulanma
aamasna kadarki tm ilemleri koordine
etmeli,
Gereken Uzmanlklarn Belirlenmesi:
Proje lideri almann ieriine gre hangi
konularda uzmana ihtiya olduunu belirler
ve uzmanlar seerek proje ekibini oluturur.
Uzmanlarn seimi: ncelikle mevcut
personel iinden gereken uzmanlar proje
ekibine nerilir. Ancak mevcut personel
iinde ihtiya duyulan uzmanlardan bazlar
bulunmuyorsa dardan proje sresince
destek almak zere uzman arayna gidilir.

Dardan alnacak uzmanlk haftann belirli

gnlerinde niversite ve aratrma
kurumlarndan danmanlk eklinde olabildii
gibi, proje sresince srekli altrmak zere
birka kiinin istihdam edilmesi eklinde de
olabilir.

3. rGe
ve Proje
Ynetimi

Liderin proje takmn olutururken sz

sahibi olmas gelecekteki baz problemleri
nleyeceini de hatrlatmak isteriz.
Klavuzun muhtelif yerlerinde srecin baz
aamalarnda iletmenizin danman mhendislik
firmalar ile almas neriliyordu. Bu mterek
almann faydal bir sonuca ulamas iin baz
artlarn yerine getirilmesi gerekir:
Danman irketten veya niversitenin
biriminden istekleriniz ak ve net olmal
Karlkl mali, teknik ve etik
ykmllkleriniz belirlenmi olmal
Baar lt belirli olmal
Ek3te bulacanz neriler dorultusunda
yapacanz bir szleme ile btn bu hususlar
ak biimde belirtilmi ve taraflarca anlalm
ve yetkililer tarafndan imzalanm olmaldr.
rGe srelerinin maliyetleri daha nce de
vurguladmz gibi yksektir. Ayrca riskler tar.
Sizin dikkatli ve bilinli almanzla bu riskler
azalabilir. Ama yine de devlet bu riski sizinle
paylamak zere baz nlemler almtr. Destekler
sunmaktadr. Bu destekler, rGeyi de iine alan
aratrma gelitirme (ArGe) faaliyetleriniz iin
yapacanz yatrmlarnz ve ArGe/rGe Projesi
olarak belirli bir rnnz gelitirmek iin
yapacanz faaliyetler iin verilmektedir.
rGe sreci bitti mi? Keke bitse idi. Ama
sat sonras mterinin sesini dinlemek rn
hakknda onun gzlem, dnce ve hi arzu
23

edilmez olsa da ikayetlerini deerlendirip

rne aktarmak gerekecektir. rGe srecini
sahiplenenlerin en byk ideali bu
deiikliklerin hi gerekmeyecei ekilde bir
rn gelitirmektir. Belki hi iin ok ura
gerekir ama sattan sonraki mteri
ikayetlerini ok ok azaltmak mmkndr.

4.
Raporlama

Son Sz

4. RAPORLAMA
rn gelitirme srecinizi tamamladnz.
imdi srecin ilk banda hazrladnz dosyay
an. Sre boyunca yaptnz planlar gzden
geirin. Hangi aamalarda takldnz, size zaman
ve para kaybettiren faaliyetlerinizi gzden geirin.
Ulatnz sonular proje ekibindeki arkadalarnzla
paylan. Bunlar bir rapor olarak yazn ve dosyaya
ekleyin Bir sonraki srecinizde bu hatalara
dmemeye gayret edeceiniz kesin ama bu gibi
kaytlar sizi hatalar tekrardan koruyacaktr.
SON SZ
Bir iletmenin sahibi ve st yneticisi olarak
rn gelitirme sreci ile ilgili gz nne almanz
gereken hususlar dikkatinize getirdik. Peki... bu
sreci uyguladnz, sonucu nasl
deerlendireceksiniz? Bu sorunun yantn bir i
adam olarak kolayca verebileceinizi biliyoruz.
Ama yine de size yardmc olmak iin baar
ltlerine dikkatinizi ekmek isteriz.
rnn veya hizmetin planlanan zamanda
PSS(Pazara Sunum Sresini)ni minimize ederek
pazara girmesinin salanmas
rn veya hizmetin ticari baar kazanmas,
yani beklenen krll salamas,
Gelimi bir rn ise pazar payn korumas
ve artrmas,
rn yepyeni ise pazarn yaratmas ve
rakiplerin pazara girmeden nemli bir pay almas,
Fikri haklar ynnden bakalar ile elikiye

24

dmemek, iletmeye ait haklarn gvence altna

alnm olmas,
Bulular iin aldnz patent belgesi ve
tasarm tescilleri iin sizden para ve royalty
karlnda lisans isteyenlerin olmas,
Yeni retim aralarndaki aksama ve
yanllklar dolaysyla teslimat problemlerinin
olmamas,
Tasarmla ilgili gvenlik problemlerinin
kmamas,
Tasarmla ilgili gvenirlilik problemlerinin
kmamas,
Dayanmnn beklentileri karlamas,
Sat sonras hizmetlerin en az olmas,
Garanti giderlerinin en az olmas,
dealde baar bu ekilde ifade edilse dahi
siz deneyiminizle mterinin kabul edecei ve
maliyet bakmndan kabul edilebilir snr deerler
ile bu ifadeleri pratik ltler haline sokabilirsiniz:
rnek olarak minr gvenlik problemleri 300ppm
(milyonda bir) olacaktr. gibi
Klavuzun banda da belirttik, burada
yazlanlar siz yneticiler iin bir hatrlatma
zelliindeki bilgilerdir. rGe lkemizin sanayiinin
artk ok iyi yapma zorunda olduu bir sretir.
Marka tannml rn sat iin nasl bir gerek
ise, rn, endstriyel tasarm ve zellikleri ile
markann tannmlnn devam iin en nemli
arttr.
rnnzn bu art salamasnda bu
klavuzun bir yardmnn olmas SO-KATEKin kvanc
olacaktr.

Mteri
ihtiyalarnda
deiim

Pazar pay
durumu
Pazar aratrmas
Rekabetin
davran

Teknolojideki
gelime
Hedef
pazarlar

Sat
durumu

Yeni rne
gereksinim yok

Firmann mali
gc

Yeni rne
gereksinimine
karar

EK 1
rn
Gelitirme
Sreci
Ak

Yeni rne gerek

var

Muhtemel
sat fiyat
Muhtemel
sat plan

rn hakknda
bilgiler

Mterinin mevcut,
gizli ve gelecekteki
istekleri

Mteri isteklerinin
teknik/mhendislik
diline evrilmesi

rnn tanm

rnn fizibilitesi iin

gerekli btn bilgiler
mevcut

Mmknse tersine
mhendislik
almalarnn
yaplmas
rnlerin teknik
fizibilitesi
rnn yaklak
tasarm
Gereken retim
sreci ile ilgili
ngrler

Malzeme iilik ve
dier girdiler iin
ngrler

Toplam fizibilite
bilgileri

Fikri haklar ile ilgili

aratrma sonular

rnlerin mali
fizibilitesi

rnler arasndan
seim

rn
gelitirilmesi
srecine balama
karar

Dier alternatiflerin
aratrlmas

25

Proje grubunun
kurulmas

Proje liderinin
seilmesi

Projenin balamas

Projenin btesi
Gereken
uzmanlklarn
belirlenmesi
Proje kitapnn
hazrlanmas
Uzmanlklarn
tespiti

Dardan alnmas
gereken
uzmanlklar iin
ngr

Personel giderleri

Aktivitelerin
belirlenmesi

Projeye zel
tehizat
yatrm
Ara hedeflerin
belirlenmesi
Projenin payna
den amortisman

Kitapn projenin
mterisine
sunulmas

Kilometre talarnn
belirlenmesi
Projede
kullanlacak sarf
malzemesi

Kitapn
onaylanmas

El skma

Proje iin alnacak

d uzmanlk
hizmetleri

Gannt ve
benzeri
cetvellerin
yaplmas

Uzmanlk
hizmetlerinin tarifi

Projenin balamas

Fikri haklar
ynnden
aratrma
lgili rne ait
tasarm tescillerinin
elde edilmesi

Bulular iin alnm

patentler ve
bavurularn elde
edilmesi

Uzmanlk hizmet
anlamalarnn
yaplmas

Eksik personelin
ie alnmas

blm
Bilgilerin
incelenmesi ve yeni
rnler iin sonular

Uzmanlar ile
anlamalarn
imzalanmas

in ve elemanlarn
zelliklerinin tarifi
Adaylarn daveti
ve
deerlendirilmesi

Tasarm
Seim ve ie alma
Projeye devlet
yardmlar iin
bavurma

26

Uygun uzmanlarn
bulunmas iin
mlakatlar

ba eitim
programnn
uygulanmas

Evet

TTGV
Bavuru
hazrl

TDEB Bavuru
hazrl

Proje bavurusu
yaplacak m?

Hayr

Gerekeler
nedir?

Elde edilecek
kaynan
kullanlmamasnn
sorumluluunu
kim alyor.

KOSGEB bavuru
hazrl

Bavurularn
yaplmas
Proje iin gerekli
tehizatn
alnmas

Endstriyel tasarm

Hizmet
alm yolu ile
mi?

Uzman veya uzman

kuruluun
belirlenmesi

Mteri isteklerine
ait verilerin
incelenmesi

Pazarn son
durumunun
incelenmesi

Mhendislik diline
evrilmesi

rnn endstriyel
tasarm
alternatiflerinin
hazrlanmas

rn tasarmnn
seimi

27

rnn pazara
sunulacak halini
belirten artname
hakknda
mutabakat

Btnden
balayarak para
tasarmlarna ait
sorumluluklarn
datlmas

Para
tasarmlarnn
hazrlanmas
Yan sanayi ve
malzeme
tedarikilerinin
almalar

rn ile ilgili
alma ve tasarm

Prototiplerin
hazrlanmas

Paralarn btn ile

uyumasnn
irdelenmesi

Tasarm
almalar
sonunda ortaya
kan rn
zellikleri

Tedarikilerin
retim ara ve
donanmlar ile ilgili
almalar

rn prototipinin
ortaya konmas

retim donanm ve
aralarnn tasarm

rn prototipinin
ilevsel
denemelerinin
yaplmas

retim ara ve
donanmnn
retimine
geilmesi

rn prototiplerinin
yapsal
denemelerinin
yaplmas

rnn
ilevsel zelliklerinin
irdelenmesi

rnn
yapsal ve ilevsel
zelliklerinin standartlara
gre irdelenmesi

28

Firma bnyesindeki
retim ara
donanm biriminin
almalar

Ara ve donanmn
yardm ile retilmi
ilk rneklerin elde
edilmesi

Pilot retim veya

iletmeye alma

Mteride deneme

Laboratuarda
deneme

Sertifikasyon alma

Hayr

Olumlu sonu?

Evet

Pazara sunum

Srecin raporunun
yazlmas

29

EK 2
Yazlm
rn
Gelitirme

EK 2 YAZILIM RN GELTRME
Cemil Trn, SO KATEK yesi, Yourt
Bilgisayar Teknolojileri Tic. Ltd. ti.
Bu ekte, yazlm konusunda rn gelitirme
srecini yaanm bir rnekle anlatmaya
alacaz. Yukarda da belirtildii gibi, rnn
bir hizmet, yazlm, kamyon ya da kamyon kasas
olmasndan bamsz olarak, pek ok almann
ortak olduunu gzlemleyeceksiniz.
Bir yazlm rn gelitirme yks: Archer
Bir rn gelitirme rnei olarak 19971998 yllarnda lkemizde retilip dnya apnda
datm yaplm olan Archer adl izgi film
retimi yazlmn ve bir rn olarak Archern
geliim srecinden belli bal olanlarn
aktaracaz.
1- rn fikri nereden ortaya kt?
lkemizde rn gelitirme fikirlerinin
ounda olduu gibi, alternatifi yurt dndan
satn alnmak zorunda olan bir rnd Archer
da. 1996 ylnda satn alnm olan bir izgi film
boyama ve retme yazlmnn yksek satn alma
ve bakm bedelleri bizleri yerli bir alternatif retimi
arayna yneltti. O sralarda profesyonel olarak
izgi film reten bir atlyede almaktaydk.
2- Yeni rn ortaya koyma karar nasl
verildi?
ngiltereden ithal edilen bir izgi film
programn satn alp kullanmaya alan
iletmemizde, ksa zamanda yabanc rnn
yaratt sorunlar ortaya kt. Yazlmn sadece
verilen belirli bir sistemin konfigrasyonda
alabildii ve bu sistemin desteinin firmadan
alnamad grld (Sistem destek uzman
yabanc firmadan ayrlmt). Bunun zerine,
acaba bu yazlm biz Trkiyede gelitirebilir
miyiz? sorusu aklmza geldi. Aslnda bu tr bir
rnn kullancs durumundaydk ancak eitim

30

seviyemiz ve gemiimiz bize bu rnn daha

iyisini lkemizde yapabileceimize ikna etti.
3- Tersine mhendislik:
Hemen bir gn ierisinde yabanc rakip
rnnn en temel zelliinin taklit edilip
edilemediini test ettik. Burada yaptmz aslnda
tam anlamyla bir yazlm tersine mhendislii
deildi. Yani bizler, elimizdeki yabanc rnn
yazlm kodunu ap iine girmedik, zaten buna
imkanmz da yoktu. Bizim tersine
mhendisliimiz, rn ok iyi tanmak ve temel
zelliklerinden bizce en cazip olannn benzerini
yapp yapamayacamz test etmek oldu. Sonraki
24 saat iinde de bunu yapabileceimizi grdk!
4- imdi rn gelitirme fikri olgunlayor.
Bizim rnmz, rakipte olmayan zellikler
ierecekti. Bunlardan en nemlisi, bizim rn
yaygn iletim sistemi olan Windows zerinde
alacakt. Rakibin rn ise o srada hi
bilinmeyen ve tannmayan Next Step iletim
sistemi zerine yazlmt ve rn bir bilgisayara
ykl olarak paket halinde (turnkey) geliyordu.
Bundan baka, izgi film yapan stdyolarn teknik
bilgiye haiz yerler olmamas gibi nedenlerle
bakm zor bir rnd.
Bizim rnn Windows zerinde alacak
olmas, hem rnn fiyatn rahatlatacakt hem de
tketici gznde rnn zorluk seviyesini dengeleyici
bir imaj oluturacakt. Klavuzumuzun daha
yukardaki ksmlarnda, tersine mhendislik
konusunda hayli detaya iniliyor. Bizim durumumuzda
ise yazlm yani programlama ok teknik bir konu
olduundan, biz de yaptmz aratrmalar ok
zetle geiyoruz. Aslnda ngiliz meneli rn bizler
enine boyuna incelemi ve tek tek her fonksiyonunun
nasl ele alnmasnn daha uygun olacan
defterlerimize yazmtk. Ancak hemen belirtelim
ki, yabanc rnn fikri haklarna ok dikkat ederek
almamz yapyorduk.

Yazlmda fikri haklar zerine bir not:

Yazlm, lkemizin de tabi olduu Avrupa
Fikri Haklar Szlemelerine gre
patentlenebilir bir rn deildir. Zaten
yazlmn kaynak kodu denilen ana ierii
sakldr ve bu kaynak kodu zmeye alarak
tersine mhendislik yapmak kanunlara aykr
bir eylemdir. Ancak A.B.D. kanunlarnda
bu konular farkl ele alnmtr ve orada
yazlmlarda kullanlan baz yntemler
patentlenebilmektedir.
5- Sonraki admlar:
rnmze o sralarda aramzda
konutuumuz bir tarihi kiilikten esinlenerek
Oku yani Archer adn koyduk. Bu kiilik hem
iyi bir sava hem de bir matematiki ve ressam
olan yenieri Matrak Nasuh idi. Ekibimizde
bulunan bir izer arkadamz bu kiiye can
kazandrd ve elinde yay olan ve ok olarak da
resim fras atan bir yenieri karakteri izdi.
Bylece Archer yazlmmz bir ete kemie
brnm de oldu.
Archer, ilk zamanlarda sadece izgi film
reten kk atlyelerde kullanlacak bir boyama
program olarak tasarlanmt. Rakip rnde olan
compositing, yani renklendirilmi izimlerin
bir araya getirilerek bir sahne oluturulmas
anlamna gelen birletirme fonksiyonunu Archera
koyamayacamz dnyorduk. O ilk
zamanlarda gzmzde byyen bu ii yapacak
baka bir yazlm aramaya karar verdik.
6- Bir datmc buluyoruz.
Belki bilmiyorsunuzdur, Trkiye yazlm
retiminde belki fena bir yerde deil ama yazlm
ihracats olarak dnyada hi admz yok. Biz
Archer batan itibaren ihra mal olarak
konumlandrmtk. Bunun iin de yurt dnda
katldmz fuarlarda grdmz datmc
firmalardan biriyle anlamamz gerekiyordu.

ansmza her iki ihtiyacmz birden ayn

kaynaktan karlayabildik. Archern boyama
ve izimlerini sraya koyup test etme
fonksiyonlarnn yanna compositing yani
kurgulama fonksiyonunu eklemek zere bir
yazlm aryoruz demitik. Bu yazlm iin en
yakn aday, kk bir yazlmevince retilen
Illuminaire adl programd. Archermz eksik
olan kurgulama fonksiyonunda Illuminairee
plug-in yani ek yazlm olarak
konumlandrmay dndk. Bu az bilinen
ama bizce baarl compositing yazlmn alan
birisi yannda Archer da alabilecekti. Biz de
Archer isteyen birisine yan sra Illuminairei
de satacaktk.
Bu amala Illumiairein web sayfasndan
yazlm kimin temsil ettiini aratrdk. Los
Angeleste bir irket kt karmza. Uzun bir
telefon grmesi sonucunda karmzdaki
firma Archerla samimi bir ekilde ilgilendi
ve bizden daha fazla bilgi istedi.
(Burada nemli bir not daha dmemiz
gerekiyor: nternetin yaygnlamas
lkemizdeki ve baka gelimekte olan
lkelerdeki rn tasarmclarna da inanlmaz
olanaklar getirdi. Eskiden erimemiz olanakl
olmayan saysz bilgi, belge ve resme rahata
eriir olduk.)
Arada geen yazma ve konumalar
neticesinde bir gn kalkp Los Angelese
gittik. Datmc kuruluun ofisine
vardmzda grdk ki ofisin nndeki bayrak
direine Amerikan bayrann yan sra Trk
bayra da ekilmi idi. Gzlerimiz yaararak
ieri girip yazlmmzn demostrasyonunu
yani sergilemesini yaptk. Gerekten de
rnmz, ki o srada sadece yarm
denebilecek bir durumdayd, datmc
firmada iyi etkiler brakmt.

31

7- Archer mterileri ile buluturuyoruz.

Bu ziyaretimizden birka ay sonra Amerikal
firma bizlere o sralarda yaplacak olan bir mesleki
fuarda kendileriyle ayn standda durarak Archer
da tantmay nerdi. Bu fuar bizim mesleimizde
ok nemli bir yer tutan ACM SIGGRAPH fuaryd
ve o yl (1997) Los Angeleste yaplacakt.
Archer mteri adaylar nne karmak
iin altn bir frsatt bu ve hemen deerlendirdik.
Merkezi bir noktada olan standmza gelen
potansiyel mterilerden gelen n
deerlendirmeleri dinledik. Ancak bu fuardan
nce beklenmedik bir gelime olmu ve bizim
kendimizi yan yana konumlandrdmz
Illuminaire adl yazlm reten firmay, dev
boyutlarda bir kurulu, Discreet Logic adl bir
firma satn almt. Illuminairei de pazarda farkl
ekilde konumlandrmay planlyorlard ve
yazlmn datm da baka bir kanaldan
yaplacakt. Bizler de aresiz kendi composer
modlmz yazmaya yani gelitirmeye karar
verdik.
8- Archern varolu sava!
Artk kendi hayatn yaamaya balam
olan yazlmmz Archer, yava yava kendisini
ayakta tutacak admlar atmaya, yani bizlere bu
admlar dikte etmeye balamt.
Bir rn, ister kamyon kasas olsun ister
izgi film yazlm, onu reten, ortaya karan
insanlar iin yaayan ve gelien bebekleri
gibidir. Nasl ki bir bebek yaamaya alr
ve anne-babasn alayarak uyarrsa, yeni
rn de reten kii ya da kiilerden ilgi,
destek ve gda bekler.
Bizim Archer da bizlerden yani onu reten,
gelitiren insanlardan st beklemeye balamt!
Yani biz bu ekilde akaya vurmutuk. Ya Archer
drt ba mamur bir rn olarak ortaya karacak
ve istedii beslenmeyi salayacak ya da bir cami
32

bahesinde kaderine terk edecektik. O sralarda

Archer retmeye soyunmu ana kadro (anne
ve baba) olarak iki kiiydik. Ancak Archer yava
yava kendisine daha fazla sayda desteki talep
etmeye balamt.
9- Archer drt ba mamur bir yazlm
olarak ortaya koymaya karar veriyoruz.
Bu karar verdikten sonra, rnmzn
yeni hayat balad. Bu yeni hayatta artk
bebeklikten kan Archera ekranlarn
tasarlayacak bir tasarmc, paketleyecek rn
mdr, el kitabn kaleme alacak yazar,
datmn yapacak distribtr, satn yapacak
kiiler, sat sonras bakmn yapacak uzmanlar
vb. gerekecekti. Btn bu ihtiyalar gren bizler,
daha nce altmz iletmeden, gerekli kanuni
anlamalar yaparak ayrldk.
Bylece Archera talep ettii destekleri vermek
zere firmamz almaya balad. O sralarda
olas hibir destek ve devlet/zel kaynaklardan
haberdar olmadmz iin, bir ksmmz web
sayfalar, reklam animasyonlar vb. retiyor geri
kalanmz da Archern rn haline
getirilmesindeki kalan admlar atmaya gayret
ediyorduk. Bu mcadele bir yl daha srd. Bu
bir yl iinde Archer tam 6 modlden oluan
hayli salam bir yazlm program halinde
olgunlat. Boazii niversitesinde ngiliz
Edebiyat rencisi bir arkada bulduk ve o bize
Archern kullanm klavuzunu yazd. Tabii bunun
iin bizim aramzda haftann iki gnn geirip
Archern yazlmn gelitiren ekibe sorular
sormas gerekiyordu. Sonunda ngilizce olarak
kaleme alnm bir el kitabmz da olmutu.
Archern kullanc menleri ve ekranlar da
ngilizce olarak tasarlanmt. Bunun nedeni
Archern asl hedef kullanclarnn yurt dndaki
izgi film stdyolar olmasyd. Trkiyede Archer
almak isteyebilecek herkesin zaten yabanc
yazlmlar kullanmakta olduklarn biliyorduk.

Daha ileride menleri Trkeye de eviririz

diyorduk.
10- rnek kullanclar
Sanrm bu her rnde geerlidir:
rnnz ortaya karrken elinizin altnda,
yani yaknnzda mutlaka doru hedef
kullanclardan olsun. Bizler de Archer iin iki
seviyeli hedef kullancy srekli yaknmzda
tutuyorduk. Birincisi, yazlmn tasarmnda da
ok katklar olmu olan, izgi film animatr ve
firmamz orta olan arkadamzd. Onunla her
gn, ayn ofiste beraber Archern kullanmnn
kolayl konusunda alyorduk. Arayz
dediimiz ekran tasarmlarn beraber yapyorduk.
Ayrca bir de stanbulda yeni kurulmakta olan
izgi film stdyosuyla anlama yapm ve onlar
bizim avantajl kullanclarmz olmalar konusunda
ikna etmitik. Bizler de karlnda Archern
kullanld bir laboratuar olarak bu stdyoya
gidecek, kullanclar yerinde izleyecektik.
11- Ve ihracat balad.
Archer 1998 ortalarnda rahatlkla yurt dna
satlacak bir hale getirmitik. Bunun iin ayrca,
ngilizce el kitabn saysal formatta datmcmza
vermi, yazlmz kopyalamaktan korumak iin
bilgisayara taklan ve dongle denilen bir koruma
yntemi satn alm bu uygulamtk. Birka defa
Belikaya giderek dnya apndaki datm
ann ortaklarnn topland toplantlara katlp
Archer onlara tantm ve gl taraflarn
anlatmtk. Beraberce sat stratejileri gelitirmi
ve onlarla yazlmzn zayf ve gl noktalarn
paylamtk. Sonra ayn yl iinde epeyce bir
para harcayarak Fransa ve ngilterede de uzman
fuarlarda stand atk. Artk dnya animasyon
evreleri Archer diye bir yazlm tanmaya ve
rakiplerimiz de ekinmeye balamt. ngilterede
yaynlanan saygn bir meslek dergisinde
yaynlanan aklamal, resimli vg dolu yaz
iimizi kolaylatrmt. Artk Archer dnyann

her yerinden talep edilen bir yazlm haline

gelmiti. Bombaydan yani Hindistandan bile
be kopya satn alnmt ve orada bir okul Archer
zerinden eitim veriyordu.
Trkiyede de Anadolu niversitesi Archer
ile eitim veriyordu. lkemizde de ok sayda
kullanc olumutu. Bir rn olarak Archer
kendini var etmi ve sevdirmiti.
Bizler, Archer ortaya kartan ekip, bu
rn ile ok nemli dersler aldmz bir okulda
okumu gibi olmutuk. Artk Trkiyede yazlm
retilmez, retilse de dnya standartlarnn
altnda olur diyenlere gzel bir cevabmz vard.
EK 3 RN GELTIRMEDE UZMANLIK
ANLAMALARININ YAPILMASI VE GZLLK
SZLEMES
rGe srecinde hizmet almna veya bir
uzmanla gerek duyduunuzda ok kere i
programnn basks ile yaplacak ie younlaabilir
ve psikolojik, ticari ve hukuki hususlar gzard
edersiniz. Ama daha sonra bunlar sorunlar yaratr.
Hatta rnnzn pazara k ve sat engellenebilir.
Bu bakmdan aadaki neriler size bir hatrlatma
olarak sunulmaktadr. Ama size zel durumda bir
hukuk adamna danmanz gerekecektir.

EK 3
rn
Gelitirmede
Uzmanlk
Anlamalarnn
Yaplmas ve
Gizlilik
Szlemesi

Uzman Seim Aamalar Nelerdir?

1. Konu ile ilgili kiilere ihtiyalarnz bir teklif
isteini yollayarak ya da dorudan konuarak
aklayn.
2. lgili kiilerden yazl teklif aln.
3. Tm teklifleri dikkatle inceleyin.
4. cretler konusunda ihale mant yrtn.
5. En iyi teklifi verenlerle mlakat yapn ve
referanslarn kontrol edin. Uzmanlklarnn snrlarn,
yeteneklerini, iletmenize uyum becerisini, iletmenin
problemlerle gelecekte de uraabilmesi iin
ynlendiricilik yapp yapmayacana dikkat edin.
33

6. Bir uzman sadece cretine bakarak

deerlendirmeyin!
7. Asgari aadakileri ieren bir szleme
hazrlayn.
a. Proje ktlarnn listesi
b. Projenin biti tarihi
c. deme takvimi
d. Uzmanlk projesinin deerlendirilecei
kontrol noktalar
e. Szlemenin fesih artlar
f. letmede onay ya da demelerden
sorumlu kii
g. ngrlemeyen maliyetler konusunda
anlama
Uzmanlarla Grmelerde Dikkat Edilmesi
Gereken Noktalar Nelerdir?
Uzmanlarla yaplan grmelerde u sorularn
sorulmas faydal olacaktr:

Nasl bir yaklam takip edecekler?

Mterilerinin (yani sizin) duymaktan
holanmayacaklar eyleri yksek sesle dile
getirebiliyorlar m?
Karlatklar zor, karmak, hassas konular
hakknda rnek verebilirler mi?
Uzmanlk Szlemesi
Uzmanlk Szlemesinde Yer Almas
Gereken Konular Nelerdir?
Uzmanlk hizmet szlemesinde iin kalitesi,
projede alacak uzmanlarn bilgi ve beceri dzeyi,
iin sonulandrlmas, koordinasyon ve demeler
gibi konular garanti altna alnmaldr.
Mterinin ve uzmann isimleri
Taraflar ak adresleriyle ve ksa bir ekilde
tantlr.
Uzmanlk projesinin konusu

Daha nce ne tr iler yaptlar?

Uzmann yapaca i ana hatlaryla anlatlr.

Konu ile ilgili becerileri nelerdir?

Uzmann grevleri

lerini hangi deer ya da prensipler

erevesinde yapyorlar?
Frsat eitliine olan inancn nasl sergiliyor?
Bu tr iler iin creti nedir? Ek hangi
maliyetleri ngryor?
lk tetkik iin cret alyorlar m? cretlere
yol cretleri dahil mi?
Bu zaman sresince ya da ihtiya
duyulduunda uygun olacak m?
Kendileri hakknda baka hangi bilgileri
verebilirler?
Buna benzer ilerle ilgili referanslar nelerdir?
34

Neden bu ile ilgileniyorlar?

Uzmandan beklenen hizmet aklanr. Uzman

iin bir taahhtname niteliindedir. Bu blmde,
projede alacak kiilerin gerekli bilgi ve beceriye
sahip olacaklarna dair beyanlar, projede
kullanlacak yntemler ve istenirse- ele alnmayacak
konulara yer verilebilir.
Kuruluun grevleri
Proje boyunca kuruluun uzmana salayaca
destekler tanmlanr. Bu desteklerin bazlar proje
sorumlusunun atanmas, bilgi aknn salanmas
ve yetkililerle grmelerin salanmasdr.
nemli tarihler (iin bitecei tarih dahil)
Belirtilen kii/kurumla temas srelerinin miktar

 cretler ve deme takvimi

Uzmanla kuruluun anlatklar cret ve
deme ekli belirtilir. cretin neyi karlad aka
ortaya konmaldr.
Gzden geirme srecinin detaylar
Projenin gzden geirilmesi amacyla
yaplacak olan toplantlarn tarihi, yeri ve yaps
gibi konular ile ara raporlar ile ilgili bilgilere yer
verilir.
Deerlendirme metodolojisi performans
gstergeleri
Proje sonularnn ne ekilde
deerlendirilecei varsa- performans gstergeleri
ile tanmlanr.
Gizlilik
Uzmann ve kuruluun bilgilerinin nc
taraflara aklanmamasn salamaya ynelik bir
maddedir.
Anlamazlk hali
Anlamazlklarn zmlenememesi hallerde
yaplacak ilemler aklanr.
Mteri ve uzmanlardan irtibat kiileri ve
bu kiilerin yetkileri

35

GZLLK SZLEMES RNE

1-TARAFLAR
Bir tarafta, ..................................................... adresinde mukim ...............................
(bu szlemede ksaca................ olarak anlacaktr.)
Dier tarafta ........................................................ adreslerinde mukim
.................................................. ( bu szlemede ksaca ................. olarak anlacaktr.)
aralarnda aadaki koullarda anlamlardr.
2- SZLEMENN KONUSU
Szlemenin konusu, ...........................nun (PROJE ADI) projesi kapsamnda.....................da
yrtt almalar ile ilgili olarak, kendisine................tarafndan verilen, aklanan gizlilik
ierdii aka belirtilen bilgi ve belgenin ......................in onay alnmadka herhangi bir 3.gerek
ve/veya tzel kiiye aklanmamasn temin edecek olan gizliliin snrlarnn ve koullarnn
belirlenmesidir.
3- (PROJE ADI) PROJES TANIMI
...................................
4- GZL BLGNN TANIMI
Szlemede tanmlanan (PROJE ADI) projesi esnasnda.........................
tarafndan.......................ya aklanan i gelitirme projesi ile ilgili fikir, proje, bulu, i,metod,
ilerleme ve patent, telif hakk, marka, ticari sr ya da dier yasal korunmaya konu olan ya da
olmayan her trl yenilik ve alma esnasnda renilecek yazl veya szl tm ticari, mali,
teknik bilgiler ve konuma bilgileri sr olarak kabul edilir.
5- TARAFLARIN YKMLLKLER
5.1. .............., (PROJE ADI) projesi kapsamnda gerekli her trl bilgi ve belgeyi.......................a
vermeyi taahht eder.
5.2........................ibu szlemede sz konusu edilen proje ile ilgili bilgi, belge, firma ismi,
nvan ve firmalarla ilgili sair bilgi ve belgelerin gizli olduunu ve bu nedenle, sadece kendisinin
ve alanlarnn ii gerei bilmesi gerektii kadarn bileceklerini ve bu bilgi ve belgelerin hibir
ekilde .......................nn izni olmakszn 3.gerek ve/veya tzel kii ve kurululara alma
amalar dnda aklanmayacan kabul ve taahht eder.
....................., kendi alanlarnn veya kendileri adna i yapanlarn ibu szlemede ngrlen
gizlilie aykr davranlarndan dolay mtereken ve mteselsilen sorumlu olup, alanlarnn
36

veya kendileri adna i yapanlarn gizlilik ilkelerine riayet edeceini kabul ve taahht
eder....................., kendisi adna i yapanlarn gizlilii aykr tutum ve davranlar
halinde,........................ a kar ncelikle sorumludur.
5.3. .................. tarafndan.........................a temin edilmi proje ile ilgili belge ve bilginin,
...................firmasnn rzas haricinde szlemeye aykr olarak ifa edildiinin ...............firmas
tarafndan renilmesi halinde,.................. bundan dolay sorumlu olacaktr..........................,
bu bilgi ve belgelerin 3.ahslara iletilmemesi iin gerekli her trl tedbiri almay taahht ettii
gibi, her trl tedbiri almasna ramen, bu bilgi ve belgelerin yaylmasna mani olamadn
ve/veya kusuru olmadn ileri srerek sorumluluktan KURTULAMAZ.
5.4.bu szlemeye aykr bir durumun gndeme gelmesi ile ...............,...........................
maruz kald her trl maddi ve/veya manevi zararn tazmin etmeyi kabul ve taahht eder.
MADDE 6. SRE
bu szlemenin konusunu oluturan gizlilie riayet ykmll,
....................nin,.......................firmas ile (PROJE ADI) projesinin balatlmas ile balayp, bu
almann bitiminden sonra da devam edecektir.
MADDE 7. TEBLGAT
Taraflar noter kanalyla adres deiikliklerini bildirmedikleri srece (7 gn iinde), ibu
szlemede yazl adreslerinin Tebligat Kanunu hkmlerine gre geerli tebligat adresleri
olduunu her trl bildirim ve teslim iin yukarda belirtilen adreslerin kullanlacan kabul
ederler.
MADDE 8. UYUMAZLIK
bu szlemeden dolay ihtilaf vukuunda stanbul Sultanahmet Mahkemeleri ve cra
Daireleri yetkili olacaktr.
bu szleme taraflarn karlkl rza ve muvafakatleriyle ...................... tarihinde iki nsha
olarak imza edilmitir.

UZMAN

Adna

...................... RKET

Adna

37

EK 4
Trkiye: leri
Mhendislik
Hizmetleri
Cenneti !
Bir Hayal mi ?

* Bu yaz, Figes 8.
Kullanclar Toplantsnda
Dr. Tark t tarafndan
yaplan sunu gzden
geirilerek hazrlanmtr.

38

EK 4 TRKYE: LER MHENDSLK

HZMETLER CENNET ! BR HAYAL M*?
Dr. Tark t, SO-KATEK yesi, Figes,
Fizik ve Geometride Bilgisayar Simlasyonu Hiz.
Ve Ltd. ti.
Mhendis Kaynaklarmz
Bir lke dnn, nfusunun drtte biri
rencilerden oluuyor. Okullar alnca sokaklar,
caddeler rencilerle dolup tayor. Anne ve
babalar en az ocuklar kadar heyecanl. Hepsi
ocuklarnn ok iyi bir eitim ve retim almas
iin adete rpnyor. Devletimizin Milli Eitim
iin tahsis ettii bte olduka mtevazi, ama
velilerin byk fedakarlklar sayesinde eitim
iin harcanan paralarn toplam ciddi boyutlarda.
Eitim sistemimizdeki doru ve yanllar burada
tartmak istemiyorum. Hedefimiz, ocuklarmza
ve genlerimize yaptmz bu yatrmn karln
lke olarak almamzdr. Bu yazmda Trkiyede
mevcut mhendis kaynaklarmzn niteliini ve
bu kaynaklarn hizmet ihracatnda nasl
deerlendirilebileceini irdelemeye alacam.
niversitelerimizin mhendislik
blmlerinden mezun olan genlerimizi gruba
ayrmak istiyorum: Birinci grup genellikle SS
snavnda %1 veya altndaki dilime girip, kendileri
nde gelen niversitelerimizin ok iyi derecelerle
mezun olan genleri. Tabir caizse, mezunlarn
kaymak tabakas. Bunlarn mezun olduktan
sonra gelecee ynelik planlar genel olarak
yurtdnda bir kariyer yapmak. Bu grup genellikle
ABDnin nde gelen niversitelerinden birinde
yksek lisans ve/veya doktora yaparak
uzmanlap daha sonra yurtii veya yurtdnda
meslek hayatna atlmay planlyor. Bu grup ok
iyi bir yksek renim alm durumda ve ayn
zamanda ok iyi ngilizce biliyor. Bunlar, yksek
lisans iin gerekli bursu kendilerini yakndan
tanyan retim yelerinin de referans ve kiisel
abalaryla yurtii veya yurtdndaki kurumlardan

kolaylkla temin edip, soluu yurtdnda alyor.

Kk ve elit bir grup. Yurtdndaki uzmanlklarn
tamamladktan sonra genellikle bulunduklar
lkelerde akademik kariyer veya sanayi
kariyerlerine devam ediyorlar. altklar
kurumlarda genel olarak zirveye trmanyorlar.
kinci grupta genellikle SS snavnda %110 arasnda dilimlerde yer alm ve nde gelen
niversitelerimizin iyi veya pekiyi derece ile
mezunlar var. Bu mezunlar birincisine gre ok
daha byk bir grup. Aslnda bu grup da
uzmanln genellikle yurtdnda yapmay
arzuluyor. Ancak yurtdndan tatminkr burslar
bulmakta zorlandklar iin yksek lisans ve/veya
doktoraya Trkiyede devam ediyorlar. Ama bir
yurtd deneyimi elde etmeyi bu grup da hi
aklndan karmyor. Bu grup mezunlar iyi bir
mhendislik renimi alm ve iyi derecede
ngilizce biliyor.
nc grup ise dier niversitelerimizden
mezun olan genlerimizden oluuyor.
Mhendislik altyaplar orta dzeyde ve ngilizce
bilgileri olduka zayf. Her grupta da
istisnalarn olabileceini ve bu istisnalarn ara
ara karma ktn zellikle vurgulamak
istiyorum. Yeni mezun mhendislerimiz teorik
bilgi ynnden dorukta, ancak mesleki deneyim
asndan henz iin balangcnda
bulunmaktalar. Her sanayi kuruluu, bu deerli
genlerimizden verim ve retkenlik
beklemektedir. Bu zellikleri bir niversite
renimi erevesinde kazanmak hemen hemen
olanakszdr. Sz konusu zellikler, renilen
teorik bilgilerin uygulamada nasl kullanlacann
yan sra ayn zamanda iyi sunu yapabilme,
iletiim kurabilme, v.b. becerileri de iermektedir.
zellikle teknik olmayan bu becerilerin rnein
mhendislik odalar tarafndan mezuniyetten
hemen sonra baz zel eitimlerle kazandrlmas
ok yerinde olur. Teorik bilgileri uygulamay
renmek ise ayrca ele alnmaldr. niversiteler,

Mhendislik Danmanlk irketleri ve Odalar

ile ile eitli uzmanlk alanlarnda uygulamaya
ynelik eitim programlar alabilir.
Sanayimizdeki Gelimeler ve Devlet
Tevikleri
Sanayi kurulularmz bir gei dnemi
yayor. nceleri verilen bir tasarm zerine
sadece imalat yapan iletmeler artk tasarmn
da kendisi yapmaya balamtr. Bilgisayar
destekli tasarm(CAD) ve imalat(CAM) teknikleri
KOBler iin de bir standart ara olmaya
balamtr. Yerli ve yabanc otomotiv ana sanayi
co-design konusunda yan sanayisini
zorlamaktadr. Bu zorlama ile Bilgisayar Destekli
Mhendislik(CAE) rn gelitirme srecinde yerini
alyor ve yerli sanayiimizin tasarm becerileri
artyor. AB ve ABD tarafndan savunma sanayi
rnlerine uygulanan ambargolar ise yerli
savunma sanayiimizin gelimesine neden
olmaktadr: Kt komu bizi ev sahibi yapyor.
Bu gelimelerin hzlanmas iin devletimiz tevik
edici nlemler alyor. TTGV ve TDEB
desteklerinden sonra Mays 2003 de yrrle
giren ve KOSGEB tarafndan KOBlere verilen
yazlm destei bu ynde atlan ok nemli ve
doru bir adm: KOBlerimizin retime ynelik
teknolojik dzeyinin arttrlmas iin bir defaya
mahsus hibe olarak verilen 10,000 Amerikan
Dolar tutarndaki karlksz destek birok KOB
iin hayati neme haiz. rn gelitirmek iin,
bilgisayar ve yazlma ek olarak, salam
mhendislik temeli olan ve iyi derecede ngilizce
bilen mhendislere ihtiya vardr. KOSGEB bir
proje ile bavuran KOBlerimize stihdam
Destei ad altnda karlksz personel maa
yardm yapmaktadr. stihdam Destei
KOBlerimize herhangi bir proje koulu olmadan
bir defaya mahsus olmak zere 3 yl verilebilir
ve brokrasi azaltlabilir. zellikle isiz
mhendislerimizin KOBlere yerletirilmesi ile
ilgili olarak KOSGEBveya ilgili dier devlet

kurumlarnn devreye girerek KOB lere cmerte

ve asgari formaliteyle mali yardm salamalar
arttr. Trkiye sanayiinin %99.6 snn KOB
lerden olutuu ve personel saysnn 150 kiiden
az olan bu kurulularn katma deer asndan
snrl rnler rettiini sylemek yanl olmaz.
Bu kurulularn acil bir eylem plan ile ileri
mhendislik teknolojilerinden yararlanmalarn
salamak sunduklar rnlerin katma deerini
ykseltmek asndan kanlmazdr. Bunun
zm Trkiyede faaliyet gsteren Mhendislik
Danma irketleridir. Bu irketlerin KOSGEB,
TDEB, TTGV, Sanayi Bakanl ve GEME gibi
kurumlar tarafndan mali ynden eli ak bir
ekilde desteklenmesi gerekir. Ayrca, bu
irketlerin bir sektr birlii oluturmalar ve acilen
rekabet st bir alma iine girmeleri gerekir.
Yurtdnda Uzmanlk
Doksanl yllarn ortalarndan itibaren,
zellikle internetin yaygnlamas ile dnyada
snrlar nemini ksa zamanda yitirmitir. Binlerce
kilometre uzaktaki bilgiler birka saniye ierisinde
bilgisayar ekranmza gelir oldu. Dnyadaki tm
niversitelerin eitim programlarn grmek,
hatta birok ders notlarn elde etmek artk
mmkn. Herhangi bir konu hakknda bilgi
edinmek iin haftalarca beklemeye ve denizar
lkelere gitmeye gerek yok. cret karl sunulan
bilgileri de kredi kart ile deme yaplarak derhal
masanzdaki bilgisayara indirilebiliyorsunuz.
Mhendislikte yksek lisans yapmak iin lke
dna kmann gerei her geen gn azalmakta.
ok zel uzmanlk alanlar dnda yksek lisans
yapmak iin yurtdna gitmek, hem para, hem
de zaman kaybna neden olmaktadr. Bu konuda
yeni mezun genlerimizin ok kritik dnmeleri
ve gemite kalm klie bilgilerle karar
vermemeleri gerekir. Yurtd deneyimi kazanmak
iin yabanc lkelere yksek lisans yapmaya
gitmenin gereklilii son on yl iinde olduka
azald. Sanayi kurulularnn bir ou ithalat ve
39

ihracat faaliyetlerinden veya ortak projelerinden

dolay elemanlarn yurt dna gndermektedir.
Sanayide alan mhendislerin bir aya artk
darda, yabanc uzmanlarn ise bir aya
Trkiyede. Byle bir dnyada yurtd deneyimi
edinmek iin deerli yllar yurtdnda heba
etmemek gerekir. Zaman ok deerli ve bu ok
dikkatli kullanlmazsa mesleki kariyerde przler
ortaya kmaya balyor. Zaman israfna hi
tahamml yok. Bir sanayi kuruluu iin en gzde
mhendisin, kendisini uzmanlk bilgileriyle
donatm en gen mhendis olduunu hi
unutmamak lazm. Halen yurtdnda yaayan
veya yurtdna gidecek olan uzmanlarmz ile
bir elektronik forum erevesinde srekli iletiim
kurarak, bu ok deerli kaynaklarmzdan
yurtiinde veya yurtdnda yararlanmann yollarn
bulabiliriz ve bulmalyz.
Gelimi lkelerin Sorunlar ve Trkiye in
Frsatlar
CAD/CAM/CAE uygulamalarnda uzman
mhendislere ihtiya vardr. Son derece rekabeti
bir ortamda rn gelitirme maliyetlerini
drmek her iletmenin en ncelikli ilkesi haline
gelmitir. Gelimi lkelerdeki iletmelerin en
nde gelen sorunlarnn banda mhendislik
renimine azalan rabet ve uzman
mhendislerin yksek maliyetleridir. Uzman
mhendis maliyetlerinin yksek oluu AB ve
ABDyi dk maliyetli ve nitelikli mhendislerin
bulunduu lkelere ynlenmee zorlamaktadr.
Bunlarn en bata geleni Hindistan olmak zere,
artan oranda da in ve Rusyadr. Trkiyenin,
sz geen lkelere gre bu arenada henz yer
almadn sylemek yanl olmaz. ABDnin ileri
teknoloji hizmetleri almnda bu lkede ynetici
pozisyonlarnda grev yapan Hindistanl
uzmanlarn ok byk rol vardr. ABDde sanayi
kurulularnda alan Hindistanl ARGE ve rn
gelitirme yneticileri kapasite fazlas projelerini
doal olarak Hindistanda yerleik uzman
40

firmalara gndermektedir. Bu durum inliler ve

Ruslar iin de farkl deildir. Trkiye ucuz ve
nitelikli mhendislik hizmetleri ile be sektrde
yarmaya bugn hazrdr. Eline antasn alp
ihracat yapmak iin i kovalayanlar Trk
ihracatlar bu sefer Trkiyedeki mhendislik
hizmetleri sunan firma temsilcileri olmaldr ve
olacaktr. leri teknoloji hizmeti ihra etmek
lkemize, dvizin yan sra, know-how akmasn
salayacak, bu da yerli sanayiinin teknolojik
dzeyinin hzl bir ekilde ykselmesine neden
olacaktr. Trkiyenin geleceini bu ynde
programlamak asla yanl olmaz ve bunun iin
vakit henz gemi deildir. Bunu gerekletirmek
iin, AB ve ABDde yksek lisansn ve doktorasn
tamamlayarak sanayi kariyerine balam ve
yurtdnda bulunduu iletmede ynetici
pozisyonuna ykselmi Trk mhendislerden
yararlanmak gerekir. zellikle ABDde lobi
faaliyetleri ok nemlidir ve bu olguyu etkin bir
ekilde kullanmadan baarl olmak ok zordur.
Sonu
Trkiyenin ileri teknoloji hizmetleri vermek
iin ok deerli ve dk maliyetli insan kaynaklar
vardr. Bu kaynaklarn zel teviklerle
uzmanlatrlarak, bir taraftan KOB lerimizin
teknolojik dzeyinin ykseltilmesi, dier taraftan
AB ve ABDye ileri mhendislik alannda hizmet
ihracat, iin etkin bir ekilde kullanlmas
gereklidir. Bunun iin vakit henz gememitir.
Bu alanda Hindistan bata olmak zere, in ve
Rusya aktif rol oynamaktadr. Trkiyenin
teknolojik dzeyinin ykselmesinde bu ynde
atlacak admlar ve elde edilecek baarlar hayati
nem tamaktadr. Mevcut dnya koullarna
gre, mhendislerimizin zel eitim programlar
ile standart dzeyden uzmanlk dzeyine
ykseltilmesi arttr. Devlet tevikleri ile bu sre
hzlandrlmaldr.

EK 5 RN GELTRMENN DER YNETM

FONKSYONLARIYLA LKS
Birok yeni rnn pazarda baarsz olduu
dnlrse her firmann buna kar nlem
almas ve rn gelitirmeyi baarl bir ekilde
ynetmesi gerekir. Bunun balca yolu da rn
gelitirmenin irket iinde sistematik bir sre
haline getirilmesini salamak, yeniliki olmak ve
retilen yeni rnlerin fikri haklarn korumaktan
gemektedir.
Yeni rn gelitirme faaliyeti pazarda
retilen bir rn firma iinde retmek dahil
olmak zere pazarda olmayan yeni bir rn
retmek, var olan rn iyiletirmek, rn veya
hizmeti bugnk grnnden ve ilevlerinden
farkl hale getirmek gibi birok ekilde ortaya
kabilecek bir faaliyettir, hatta gerektiinde
varolan rnlerin maliyetini azaltmaktr, kalitesini
ykseltmektir. Dolaysyla rn gelitirme srecine
bir genel etkinlikler dizisi diye bakmak gerekir.
Bu etkinlikler dier retim faaliyetleri ve irketin
stratejilerinden bamsz deildir. ekilde
grld gibi rn gelitirme sreci; i, rn
ve teknoloji stratejileriyle i ie oluturulmaldr.
irketin iindeki bu stratejilerle egdmde
bulunarak gelitirilen rnler, firmann kaynak
kullanmn en etkin kullanlmasn salayan ve
firmann uzun dnemli vizyonuna uyan rnler
olacaktr.
Her rn gelitirme sadece irket ii
dinamiklerle snrl kalmayan, bunu d dnya
bilgileri ile birletiren bir faaliyet olmak
zorundadr, aksi takdirde pazarda baarsz olma
tehlikesi ierir. Mteri istekleri ve pazardaki
gelimeler dorultusunda hazrlanacak olan i
ve/veya rn planlar rn gelitirme srecinde
nemli bilgi salayan girdileri oluturur.
rn gelitirme sreci esas olarak fikirden
rne giden bir dizi faaliyetten oluur. Bu srecin
alt sreten olutuunu syleyebiliriz. lk alt

sre rn gelitirme ncesi yaplmas gereken

analiz aamasdr. Bu aamada mteri
ihtiyalarnn tespiti ve pazar bilgisinin derlenmesi
gerekmektedir. kinci alt sre rn gelitirmenin
yapld faaliyetleri ierir. rn tasarm ile
balayarak retim prosesinin tasarmnn yapld,
retimde kullanlacak teknolojilerin seildii ve
bu erevede prototiplerin hazrland bu srete
ayn zamanda testler ve rn pazarlamasna ait
planlar da hazrlanr. Son alt sre testleri ierir.
Bir dier deyile, laboratuar testleri kadar pazarda
ilk kullanclarn geri bildirimleri ve pilot retim
srasnda kacak sorunlar gz nne alnarak
rnde son revizyonlar yaplr ve rn nihai hale
getirilir. Bu detayl almadan sonra artk rn
toplu retime hazrdr. Pazara sunulan ve kitlesel
satlar gerekletirilen rne ait zaman zaman
geri bildirimlere ve piyasalardaki gelimelere
bal olarak rnde deiiklikler yapmak ve
mteriye uyarlamak gerekebilir. Bunlar da rn
gelitirmenin birer parasdr.

EK 5
rn
Gelitirmenin
Dier Ynetim
Fonksyonlaryla
likisi

EK 6 TRK SANAYNN REKABET

GC VE ENDSTRYEL TASARIM *

EK 6
Trk
Sanayiinin
Rekabet
Gc ve
Endstriyel
Tasarm

Prof. Dr. H. Alpay ER, SO-KATEK yesi,

T Endstri rnleri Tasarm Blm
Rekabetin giderek artt gnmz
pazarlarnda firmalar rakiplerine kar rekabet
stnl salamak iin yeni yntemler
gelitirmek zorunda kalyorlar. Rekabet
stnlnn kaynaklarn, firmaya ait taklit
edilmesi zor bilgi ve beceriler olarak dnebiliriz.
Bu anlamda, yeni rnleri tasarlama ve
gelitirebilme yetenei firmalarn pazarda rekabet
stnl salayabilecekleri temel kaynaklardan
birisidir. Kendi alanlarnda nc birok uluslararas
firma, rn tasarmn birden ok rekabet
faktrnn kontrol edilebildii stratejik bir sre
olarak deerlendirmekte ve tasarmnn firma
dzeyinde ynetim ve organizasyonunu ciddi bir
iletme konusu olarak ele almaktadrlar.

41

 / rn
Planlama

rn Gelitirmenin Dier Ynetim Fonksyonlaryla likisi

Strateji

plan

Pazara sunma

Takip

MTER

rn
Gelitirme
(Sre)

Mteri
ihtiyalarnn
tespiti

rGe
konusunun
seilmesi

Teknoloji
seimi

rn tasarm

Ticariletirme

rn
deiimleri,
mteriye
uyarlama

FKR

RN

STRATEJS
RN STRATEJS
TEKNOLOJ STRATEJS

rn
Tasarm
(Proje)
Kaynak: Tekes,
Improving Product
Development
Efficiency in
Manufacturing
Industries 19961999, Technology
Programme Report
3/2000, Helsinki,
1999

42

Konsept
Gelitirme

Sistem
tasarm

Detayl
tasarm

Test ve
zetleme

Takip

retime
hazrlama

aama
1

aama
2

aama
3

aama
4

aama
5

n
Aratrma

Detay
Aratrma

Gelitirme

Test ve
Onay

Pazara
sunma

Uluslararas rekabet bir yandan Trkiye gibi

yeni sanayileen lkelerdeki firmalar yeni rn
tasarm gibi yetenekleri iselletirmeleri ynnde
tevik ederken, dier yandan da gelimi pazar
ekonomilerinde mevcut tasarm bilgi ve birikimini
eitli yollardan edinmeye, rnein yabanc
tasarm danmanlk firmalarnn kullanlmasna
zorlamaktadr. zellikle Gney Kore ve Tayvan
gibi lkeler endstriyel tasarm devlet
politikalaryla da desteklenen atak ihracat
politikalarnn nemli unsurlarndan birisi haline
getirmilerdir. Uzun yllar boyunca kalitesiz ve
ucuz bir imaja sahip bu lke rnlerinin son 3,
4 ylda Trkiye dahil dnyann eitli pazarlarnda
gsterdikleri gelimede endstriyel tasarmn
rol yadsnamaz.
lkemizde ise endstriyel tasarm belli
sektrlerdeki bir, iki firma dnda tmyle ihmal
edilmi bir alandr. Bu ihmalin bedeli, lkemizin
ve firmalarmzn kresel pazardaki rekabet gc
asndan byk olmaktadr. Rekabet
stratejilerinin temelinde fark yaratmann,
farkllamann yattn yabanc uzmanlarn
azndan duymak iin binlerce dolar gzden
kartan sanayicilerimiz, ne yazk ki bu fark rn
temelinde yaratmann arac olan endstriyel
tasarm ve rn gelitirme konusunda olduka
eli sk davranmaktadrlar. Bugn artk
kendilerince tasarlanmayan veya tasarlatlmayan,
lisansl veya taklit bir rnle Trk firmalarn
ihracat anslar yoktur. Buna ek olarak,
gnmzn kresel pazarnda rekabet edebilmek
iin firmalarn kendi rnlerine sahip olmalar
bir gereklilik olmakla beraber artk tek bana
yeterli de deildir. Kendi rnlerinin rakiplerden
daha stn olmas da gerekmektedir.
Rekabet ve Endstriyel Tasarm
Giderek daha fazla rn ve firmann
rekabetine sahne olan gnmzn pazarlarnda
firmalar kendi rnlerini rakiplerinin rnlerinden

farkllatrmak iin yeni yntemler gelitirmek

zorunda kalyorlar. Fiyat ve kalite yoluyla rn
farkllatrma gibi klasik yntemler, bu unsurlarn
pazarda standart bir nitelik kazanmalaryla beraber
giderek ayrt edici zelliklerini kaybetmektedir.
Artk kalite bir rnn satlabilmesi iin olmazsa
olmaz bir koul haline gelirken, fiyat ise kalite ile
balantl olarak standartla makta ve her iki unsur
da rnleri pazarda farkllatrma ilevlerini
yitirmektedir.
Bu gelimeler, rnlerin farkllatrlmasnda
etkin bir ara olarak endstriyel tasarm ne
kartmakta, Bat ve Uzak Doudaki i evrelerince
tasarmn yeni ve ciddi bir rekabet unsuru olarak
deerlendirilmesine yol amaktadr. Geleneksel
kstl anlayta endstriyel tasarmn grevi, rnn
d grntsn daha ekici klarak, firmadaki
pazarlama ve mhendislik fonksiyonlarn
desteklemek olarak deerlendirilmitir. Oysa rn
tasarm, rnn dar anlamda estetik
grntsnn tesinde, kullanc-rn ilikisinin,
arayznn kavramsal, grsel, ilevsel ve bilisel
anlamda kurgulann kapsamaktadr. Bu nedenle
endstriyel tasarm firmalarn rn baznda anlaml
farkllk yaratma potansiyeline sahip olduklar ok
gl bir rekabet arac olarak ne kmaktadr.
Ama benzer rnlerin yer ald bir pazarda
tasarm yoluyla deer yaratarak rekabet stnl
kurmaktr.
Yeni rn Gelitirme Srecinde Tasarmn
Rol
retici bir firmann ticari baars pazardaki
mteri ihtiyalarn en kapsaml ekilde saptama
ve bu ihtiyalara karlk gelecek yeni rnleri
hzla ve makul maliyetle gelitirme yetenekleriyle
yakndan ilikilidir. Endstriyel tasarm ise Yeni
rn Gelitirme olarak adlandrlan bu srecin
nemli bir unsurudur.
En geni anlamyla, endstriyel tasarm
pazar ve teknoloji kaynakl frsat ve kstlamalarn

*Bu yaz stanbul

Sanayi Odas
Dergisinin Ocak
2002de yaynlanan
430. Saysnda yer
almtr.

43

rn baznda retici ve kullancnn karlkl

karlarn gzetecek ekilde optimize edilmesi
olarak tanmlanabilir. Dier bir deyile, bir
firmann pazarda tespit ettii ihtiyac karlayacak
rn, teknolojinin sunduu olanaklar
erevesinde ve sonuta reticisine makul bir
kar salayacak ekilde planlamas eylemidir.
Endstriyel tasarmn ve tasarmcsnn Yeni
rn Gelitirme projelerindeki temel rol srecin
en banda rn kavramnn oluturulmas ve
grselletirilmesi, srecin btnnde ise rn
Gelitirme etkinliklerinde yer alan farkl
disiplinlerden ekip yeleri arasndaki iletiimin
ve entegrasyonun salanmas olarak zetlenebilir.
Tasarmnn Rekabet stnl Yaratmadaki
Rol
rn tasarmnn bir firmann rekabet
gcne etkisi genellikle iki ana balk altnda
incelenir. Bunlar fiyat balantl ve fiyat balantl
olmayan unsurlar diye adlandrabiliriz. Fiyat
balantl unsurlar sonu rn ve retim
maliyetleri ile ilgilidir ve rnn sat fiyat ile
kullanm maliyetini belirler. Yani rn tasarm
aamasnda verilen kararlar sonu rnn
piyasadaki sat fiyatn etkiledii gibi, sat
sonrasnda kullanm srecinde ortaya kabilecek
maliyetleri de, mesela tamir, bakm masraflar
gibi etkiler. Bir rnn fikir dzeyinde
yaratlndan, gelitirilmesine, retimine ve
pazarlamasna dek uzanan sreci, retici firmaya
maliyeti asndan analiz edersek, rn tasarmnn
sonu rn maliyetini nasl etkilediini daha iyi
anlayabiliriz. Grafik 1 rn yaam dngsn
temel alarak gerekleen maliyet, yani gerek
harcamadaki art ile sonu rn maliyetinin
belirlenme oranlar arasndaki ilikiyi
gstermektedir.
Yaplan aratrmalar gsteriyor ki, bir yeni
rn projesinin en dk maliyetli aamas rn
tasarm srecidir. Yaplan harcama rn
44

fikirlerinin iki ve boyutlu grsel modeller

haline getirilmesi iin yaplan az bir miktardan
ibarettir. Fakat rn tasarmn bir rekabet unsuru
olarak nemli klan, nispeten dk maliyetli bir
etkinlik oluu deildir. Tasarmn nemi, bu n
aamada, sonu rn ve retim maliyetlerinin
%80'e varan bir ksmnn kontrol edilebilir,
belirlenebilir olduu sre oluudur. Yani, tasarm
srecinde verilen kritik bir karar, sonu rn
maliyetine ve dolaysyla pazardaki sat fiyatna
nemli bir oranda bir etkide bulunmaktadr.
Bunun pratik anlam, tasarmn nemini kavrayan
bir firmann, kendi tasarm yeteneklerini
kullanarak ve kalitesinden dn vermeksizin
rn bana birim maliyetini drebilir olmasdr.
Rekabet asndan tasarmn ikinci nitelii,
fiyat balantl olmayan unsurlar ile aklanr.
1980'li yllarn bandan beri, zellikle uluslararas
pazarlarda nemi giderek artan fiyat balantl
olmayan rekabet unsurlarn, tasarm asndan
piyasadaki bir rnn ilevsel performans,
salaml, gvenirlii, grsel ekicilii, kullanm
kolayl, kalitesi, sat sonras sorunlarn n
zm ve retici firmann imaj olarak
tanmlayabiliriz. Bu unsurlar, ncelikle rnn
kendisinden beklenen ilevi en yksek
performans, kalite ve gvenilirlik standartlarnda
gerekletirmesini salamaya yneliktir. Ancak
bu saylan tasarm faktrlerinin giderek artan
bir dier nemi ise, bir firmann rettii rnn
piyasadaki dier firmalarn rnlerinden,
potansiyel mterilerin gznde farkl ve stn
klacak nitelikleri salyor olulardr. Tasarmnn
bu, rnleri farkllatrma nitelii can alc bir
rekabet unsurudur.
Ksaca zetlersek, rn kavramnn
yaratlmas ve rafine edilmesi anlamnda bir
rnn niteliklerinin, onu retici gznde
ekonomik ve karl klan zelliklerin olduu kadar,
mteri gznde de istenir veya avantajl klan
zelliklerin belirlendii kritik sre rn

Sonu rn Maliyetinin Belirlenme Oran

100 %

Gerek Harcamadaki Art

TASARIM

GELTRME

RETM

PAZARLAMA

Grafik 1: rn Tasarm ve Maliyet likisi

tasarmdr. Tasarm stratejik bir rekabet unsuru

yapan da budur.
Endstriyel Tasarm ve Trk Endstrisi
Trkiye'de endstriyel rn tasarm eitimi
1970'li yllarda balamtr ve gnmzde
aralarnda T'nn de yer ald 7 niversitemizde
lisans ve lisansst dzeylerde verilmektedir.
lkemiz, bu konuda yetimi insan gcne
sahiptir ve endstriyel rn tasarmclarnn
lkemizdeki tek mesleki rgt olan Endstriyel
Tasarmclar Meslek Kuruluu (ETMK) 1988
ylndan beri faaliyet gstermektedir. Ancak
Trkiyede bu tasarm gcnn etkin bir biimde
kullanld sylemek zordur. Trkiyede rn

tasarmnn rekabet unsuru olarak alglan ok

gecikmi olarak ve az saydaki byk lekli
firmada ihracat olanaklarna paralel olarak
gereklemitir. Aslnda imalat sektrnn byk
bir ksmnda yeni rn tasarm bir gereksinim
olarak hissedilmekte, ne var ki bu konuda bir
bilgilendirme olmadndan baka kaynaklardan
el yordamyla karlanmaya allmaktadr. Bu
firmalarn ou sistematik yeni rn tasarm
almalaryla hem mevcut rnlerini iyiletirme,
hem de i ve d pazarlardaki rnlerini
eitlendirebilme potansiyeline sahiptir. Bunun
anlam bu firmalarn i ve d pazarlardaki rekabet
glerinin artmas olacaktr.

45

Trk ekonomisinde, istihdam yaratarak

nemli bir rol stlenen orta ve kk lekli
firmalarn tasarm konusunda bilgilendirilmesinde
ok ge kalnd gibi bu firmalarn yeni rn
tasarm hizmetlerinden yararlanmasna ynelik
hi bir mekanizma da yaratlmamtr. Serbest
piyasa ekonomisine yapt vurguyla bilinen
Margareth Thatcher hkmeti bile ngilterede
1980li yllarn ilk yarsnda kk ve orta lekli
firmalarn yeni rn tasarm iin yaptklar
harcamalar aktif finansal teviklerle
desteklemitir. Devlet destekli gelime stratejileri
izlemi olan Japonya, Kore ve Tayvan gibi
lkelerde ise kk ve orta lekli firmalara
verilen tasarm destei ok daha gl ve dolaysz
olarak gereklemitir. stihdam yaratmada son
derece etkili olan kk firmalarda yeni rn
tasarmnn tantlmas ve tevik edilmesi, hem
bu firmalarn kresel rekabet koullarna
hazrlanmasna yardm edebilir, hem de yeni bir
rnn yeni bir firma ve hatta bazen yepyeni
bir endstri yaratt gnmz ekonomisinde,
istihdam olanaklarn arttrarak ciddi bir sosyal
problemimiz olan isizlik sorununun
hafifletilmesine de katkda bulunabilir.
Dnyann birok lkesinde ulusal rekabet
politikalarna dahil edilmi olan, birok baarl
uluslararas firmann etkin bir ekilde kulland
endstriyel tasarmn Trk sanayisi tarafndan
yaygn ve etkin olarak kullanlmasn salamak
tasarmclarn olduu kadar, Trk sanayicileri ve
ilgili brokratlarn da gndeminde ulusal bir
sorumluluk olarak yer almaldr.

46

Merutiyet Caddesi No. 62 Tepeba - stanbul Tel: (0212) 252 29 00 Faks: (0212) 249 50 07 e-posta: kobi@iso.org.tr
SO Yayn No: 2011/16