12/11/2015

TrkiyeVikipedi

Trkiye
Vikipedi,zgransiklopedi

Bumaddebirlkehakkndadr.BalndieranlamlariinTrkiye(anlamayrm)sayfasnabaknz.
TrkiyeveyaresmadylaTrkiyeCumhuriyeti,topraklarnnbykblmAnadolu'ya,kkbirblmise
Balkanlar'nuzantsolanTrakya'yayaylmbirlke.KuzeybatdaBulgaristan,batdaYunanistan,kuzeydouda
Grcistan,doudaErmenistan,ranveAzerbaycan'nekslavtopraNahvan,gneydoudaiseIrakveSuriye
komusudur.GneyiniAkdeniz,batsnEgeDenizivekuzeyiniKaradenizevreler.MarmaraDeniziisestanbul
BoazveanakkaleBoazilebirlikteAnadolu'yuTrakya'danyaniAsya'yAvrupa'danayrr.Trkiye,Avrupave
Asya'nnkavaknoktasndayeralmassayesindenemlibirjeostratejikgcesahiptir.[5]

TrkiyeCumhuriyeti

Bayrak

TrkiyetopraklarzerindekiilkyerlemelerAiolveyonyaYunanlar,TraklarvePerslergibieitliEskiAnadolu
milletleritarafndanYontmaTaDevri'ndebalatld.[6][7][8][9]ArdndanIII.Aleksandrosegemenliiylebirlikte
Helenistikdnemgeldi,skender'densonrasrasylaRomaveBizansdnemleriyaand.[8][10]11.yzylda
SeluklularnglerisonucundatopraklarzerindeTrkletirmehareketibaladve1071MalazgirtMuharebesi
sonrasndagelenSelukluzaferiyleAnadolu'dakiBizansstnlbykldekrld.[11]AnadoluSeluklular,
Anadolu'yu1243'tekiMoolistilasnakadarynetti.stilasonrasndapekokkkTrkbeyliiortayakt.[12]

Amblem

UlusalMar:
stikllMar

13.yzylnsonlarndanitibarenOsmanllar,Anadolu'nunyansraGneydouAvrupa,BatAsyaveKuzeyAfrika
zerindetopraklarbulunanbykbirimparatorlukkurarakerkenmoderndnemdeAvrasyaveAfrika'nnbykbir
gcoldu.mparatorlukzirvesini15.ve17.yzyllararasnda,zelikleI.Sleymandnemindeyaad.1683II.
ViyanaKuatmasve1699KutsalttifakSavalarsonrasndaTrklerinAvrupatopraklarndanekiliibaladve
Osmanlmparatorluuuzunbirgerilemednemiyaad.lkeninbirokalandakiyetersizliinikantlayan19.
yzyldakiTanzimatslahatlar,modernlemeyisalayamadvedalmayengelleyemedi.Osmanl,I.Dnya
Sava'na(191418)ttifakDevletleri'ninyanndagirdivesavatayenikderekykld.[13]galcikuvvetlerekar
yaplanKurtuluSava(191922)baaryaulatktansonraMustafaKemalAtatrktarafndan1923'teTrkiye
Cumhuriyetikuruldu.
Trkiye,eitlikltrleribarndrandemokratik,laik,niterbiranayasalcumhuriyettir.[14][15]Resmdili,
nfusun%85'ininanadiliolanTrkedir.[16]lkenin%7080'iniTrkler,geriyekalannLozan'agreyasalolarak
tannan(Ermeniler,RumlarileYahudiler)veyasalolaraktannmayan(Arnavutlar,Bonaklar,erkesler,Grclerile
Krtlervb.)milletleroluturmaktadr.[14][17][18][19]NfusununbykblmMslmandr.[14]AvrupaKonseyi,
NATO,OECD,AGTveG20topluluklarnayeolanTrkiye,Batdnyasylabtnlemitir.1963'teAvrupa
EkonomikTopluluuortakyesiolmu,1995'teABGmrkBirlii'nekatlmveAvrupaBirlii'netamyelik
mzakerelerine2005'tebalamtr.[20]lkeayrcaTrkKonseyi,UluslararasTrkKltrTekilat,slambirlii
TekilatveEkonomikbirliiTekilatgibirgtleredeyedir.GnmzdeTrkiye,byyenekonomisive
diplomatikgiriimlerisayesindeblgeselgolarakkabuledilmektedir.[21][22][23][24][25][26][27]

indekiler
1 Etimoloji
2 Tarihe

Bakent

Ankara

Resmdil(ler)

Trke

Milliyet

Trk

Ynetimbiimi

Demokratikniter
parlamenter
cumhuriyet

Cumhurbakan

RecepTayyip
Erdoan

Babakan

AhmetDavutolu

Meclis
Bakan

smetYlmaz

Anayasa
Mahkemesi
Bakan

ZhtArslan

Yasamaorgan

TrkiyeBykMillet
Meclisi

2.1 TarihncesiAnadoluveDouTrakya

Kurulu

2.2 AntikaveBizansdnemi

Kurtulu
Sava

19Mays1919

2.3 SeluklularveOsmanlmparatorluu

TBMM
Hkmeti

23Nisan1920

2.4 TrkiyeCumhuriyeti

Lozan
Antlamas

24Temmuz1923

Cumhuriyetin
ilan

29Ekim1923

3 dariblmler

Mevcut
anayasa

7Kasm1982

4 Siyaset
4.1 Hukuk

Yzlm
Toplam

4.2 Dilikiler

Su(%)

4.3 Ordu

Nfus

5 Corafya
5.1 Biyoeitlilik
5.2 klim
6 Ekonomi
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye

783.562km(37.)
302,535mil
1.3

2014saym

77.695.904(18.)

Younluk

101/km(108.)
262/mil

GSYH(SAGP)

2015[2]

Toplam

$1.569trilyon[1](17.)

Kiibana

$20.188[1](61.)

GSYH(dk)

2015

Toplam

$752.510milyar[1]
(18.)

1/22

12/11/2015

TrkiyeVikipedi

6.1 Tarihe

Kiibana

$9.680[1](66.)

6.2 Turizm

Gini(2013)

40[3]

6.3 Altyap

GE(2013)

orta56.

0.759[4]

yksek69.

6.3.1 Otomotiv
6.4 Bilimveteknoloji
7 Demografi
7.1 Din
7.2 Eitim

Parabirimi

Trkliras( )(TRY)

Zamandilimi

DAZD(UTC+2)

Yaz

DAYZD(UTC+3)

Takvim

gg/aa/yyyy(AD)

Trafikak

sa

InternetTLD

.tr

Telefonkodu

+90

7.3 Salkhizmetleri
8 Kltr
8.1 Sanat
8.2 Spor
8.3 Mutfak
8.4 Basn
9 Ayrcabaknz
10 Kaynaka
10.1 Genel
10.2 zel
11 Dbalantlar

Etimoloji
lkTrkKaanl552744yllararasndaOrtaAsyaveinblgelerindeGktrkKaanladylakurulmaktadr."Trk"adbugnkullandmzekliile
ilkkezGktrklerdnemineaitOrhunYaztlar'ndagemektedir.inlilerodnemdeTrklerinadnTjuolarakkullanrlar.TarihilberOrtaylbir
makalesindeCenevizveVenediklitccarvediplomatlarn,12.yzylda,Trkiye'yiTurchiaveTurkmeniaolaraktanmladklarnbelirtir.[28]Ayrca,Trkiye
adilkdefa1190'dabiryazlkaynakta,HalSeferivak'ayinamesindegemektedir.AbdulhalukayiseTurchiatanmnokdahagerileregtrrveTurchia
tabirineilkdefa6.yzyldaBizanskaynaklarndarastlandnbelirtirveyleder"Butabir9.ve10.yzyllardadil/VolgaNehri'ndenOrtaAvrupa'yakadar
uzanansahaiinkullanlmtr."BukullanmnKafkasyablgesindeHazarKaanliinDouTrkiyesi,ArpadHanedan'nnkurduuMacarDevletiiin
BatTrkiyesieklindeolduunuveayntabirin12.yzyldanitibarenAnadoluiinkullanldnbelirtir.Tarihte1314.yzyllardaMsrMemlkleride
Trkiyeadnkullanmlard:"eddevlettTrkiya"(12501387).OsmanlDevleti'nde,19.yzylakadarTrkiyeadkullanlmadDevletiliyye,Devleti
Osmaniye,Memalikiahane,DiyarRumadlarkullanld.FakatddnyannzamanzamanOsmanlmparatorluuyerineTrkiyeadnkulland
bilinmektedir.Odnemdeyabancdillerleizilmiharitalarabakldndabudurumakaortadadr.Dahasonra,JnTrklerarasndaOsmaniyeyerine
Trkistan,Trkeli,Trkiligibiadlarnerildiysede,OrtaAsya'daTrkistanadlbirblgeolduundanbubenimsenmedi.Anayasada(1921)"Trkiye"[29]ad
yazldve1923'tecumhuriyetinilaniledevletinresmiadTrkiyeCumhuriyetiolarakkesinleti.

Tarihe
TarihncesiAnadoluveDouTrakya
Ayrcabaknz:EskiAnadolu,Anadolu'nunantikkrallklarveTraklar
GnmzdeTrkiyesnrlariindekalanAnadoluYarmadas,dnyanneneskiyerleimblgelerindenbiridir.eitli
EskiAnadolumilletleriblgede,CilalTaDevri'ninbalangcnaveBykskender'infethinekadarvarln
srdrd.[8]BuhalklarnouHintAvrupadilailesininbirkoluolarakkabuledilenAnadoludillerinikonutu.[31]Baz
biliminsanlarHintAvrupadillerinin,yineeskiAnadoludillerindenolanHititdiliveLuvidilindenyayldnne
srd.[32]AyrcaTrkiye'ninAvrupaktasndakalanblmnoluturanDouTrakyaisekrkbinylncesine
dayananbiryerleimtarihinesahiptirveblgeninsakinleritarmabalayarakmilattan6000ylnceCilalTaDevri'ne
gemitir.[9]
HititbakentiHattua'takiAslanl
Kap.KentintarihiM6000'lere
kadaruzanr. [30]

GemiiM10.000tarihinekadaruzananGbekliTepe,lketopraklarzerindekibilineneneskidiniyapnn
bulunduuyerdir.[33]GemiininM7500'eveyaM5700'edayandsanlanOrtaAnadolu'dakiatalhyk,Cilal
TaDevriileBakra'naaitokbykbiryerleimyeridirveeniyikorunmuCilalDaDevrikentiilanedilerek
Temmuz2012'deUNESCODnyaMiraslarListesi'nedahiledilmitir.[34]TroyaantikkentindeiseCilalTaDevri'nde
balayanyerlemeler,Demira'nakadardevametmitir.[35]

Anadolu'nunbilinenilksakinleri,HattiveHurritoplumlardr.HintAvrupamilletlerindenolmayanbuikitoplum,yaklakolarakM2300'lyllardaOrtave
DouAnadolu'dayaad.HattiveHurriler,HintAvrupamilletlerindenHititler'inM20001700yllarndaAnadolu'yagelmesiyleyeriniHititler'ebrakt.
Hititler,blgedekiilkbykkrallM13.yzyldakurdular.Asurlular,M1950'denM612'yekadargnmzTrkiye'siningneydoutopraklarn
fethettiveyerleti.[36][37]Urartular'nM.9.yzyldaAsurlular'nkuzeyindekiglrakibiolduuiseAsurkitabeleriaraclylarenildi.[38]
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye
2/22

12/11/2015

TrkiyeVikipedi

fethettiveyerleti.[36][37]Urartular'nM.9.yzyldaAsurlular'nkuzeyindekiglrakibiolduuiseAsurkitabeleriaraclylarenildi.[38]
Hititmparatorluu'nunMyaklak1180'liyllardaknnardndanHintAvrupamilletlerindenFriglerinkurduklarFrigya,M7.yzyldaKimmerler
tarafndanyaplansaldrlarakadarAnadolu'dastnlkeldeetti.[39]AynkaderiM714ileM590yllararasndaUrartulardayaayarakparaland.[40]
Frigya'dansonraLidya,KaryaveLikyadevletleriblgedegyakalayarakszsahibioldu.[41]

AntikaveBizansdnemi
Ayrcabaknz:BizansmparatorluuveKonstantinapolis
Anadolu'nunsahileridindeM1200yllarndabykldeAiol,yonveYunanyerleimleribalad.Bu
yerleimcilertarafndanMilet,Efes,SmyrnaveByzantiumgibioksaydanemliehirkuruldu.SonolarakYunan
kolonicilertarafndanM657'deMegarakentiortayakarld.Yinebudnemlerde,M6.yzylda,Trkiye'ninu
ankidoutopraklarzerindeTrakyakkenliErmeniOrontidHanedantarafndanbirdevletkuruldu.[42]
Anadolu,M6.ve5.yzyllardaPersAhamenimparatorluu'nunegemenliinegirdivebuegemenlikM334
ylndakiBykskender'infethinekadardevametti.[43]skenderdnemindekltrelkaynamaveHelenletirme
hareketibalatld.[8]M323'teskender'inlmnnardndanAnadolublnerekkkHelenistikkrallklarortaya
kt.Tmbukrallklar,M1.yzylortalarndaRomaCumhuriyeti'ninbirparashalinegeldi.[44]Bykskender'in
fetihleriylebalattHelenlemehareketiiseRomadnemindehzlandrld,bunedenledahancekiyzyllardavar
olanAnadoludillerivekltrlerininneslitkenerekyeriniYunandilvekltrnebrakt.[10][45]

6.yzyldaBizans'nkiliseolarak
yaptrdAyasofya,sonradancamiye
vemzeyeevrildi.

324ylndaRomamparatoruI.Konstantin,imparatorluunbakentiniByzantium'atadveehrinadnNovaRoma
olarakdeitirdi.I.Theodosius'unikierkekocuu,babalarnn395'telmesininardndanRomamparatorluu'nuikiye
blerekpaylat.HalkarasndaKonstantinopolisolarakyaygnlaanbakent,DouRomamparatorluu'nundabakentioldu.DouRomamparatorluudaha
sonrakiyllardaBizansmparatorluuolarakanlmayabaladvegnmzTrkiyetopraklarnnnemlibirksmndaOrtaasonunakadarvarln
srdrd.[46]

SeluklularveOsmanlmparatorluu
Ayrcabaknz:Trkg,Trkletirme,AnadoluBeylikleri,BykSelukluDevleti,AnadoluSelukluDevletiveOsmanlmparatorluu
SelukluhanedannnKnkboyundanolanOuzTrkleri,Mslmanolduktansonraslamdnyasevrelerinedaha
yaknyerlerdeikametettiler,9.yzyldaHazarDeniziveAralGl'nnkuzeyineyerlemeyebaladlar.[48]10.
yzyldaSeluklular,PersyurdunudasnrlariinekatarakatalarnnvatanOrtaAsya'danbatyadorugetmeye
baladlarveBykSelukluDevleti'nikurdular.[49]
11.yzylnikinciyarsndaSeluklular,Anadolu'nundoublgelerineyerlemeyeveaknlaryapmayabalad.1071'de
SultanAlpArslandneminde,SelukluTrkleriveBizansarasndayaplanMalazgirtMeydanMuharebesi'ndensonra
gelenSelukluzaferiyleAnadolutopraklarzerindeTrkletirmehareketibalad.[50]BuhareketlebirlikteAnadolu'da
Trkdilleriveslamtantlarakyaygnhlegeldi.ByleceblgedeyaygnolanHristiyanlkveYunanca,yeriniyava
yavaslamdiniveTrkdillerinebrakt.[50]

Konya'dakiMevlnMzesi,1274'te
Seluklulartarafndaninaedildi.
Konya,AnadoluSelukluDevleti'nin
bakentiydi. [47]

1243'teKsedaMuharebesisonrasndaAnadoluSelukluDevletiordularMoolordularnayenilincedevlet
paraland.YerineisekkTrkbeylikleriortayakt.BubeyliklerdenbiriolanOsmanGazi'ninbeylii,sonrakiiki
yzyliindebyyerekAnadolu,Balkanlar,KuzeyAfrikaveLevant'hkimiyetialtnaalanOsmanlmparatorluu
hlinegeldi.1453ylnda,PadiahFatihSultanMehmetdnemiyaanrkenBizansmparatorluu'nunbakentiKonstantinopoliselegeirildiveimparatorluk
tarihekart.[51]

1514ylndaI.Selim(15121520),aldranMuharebesi'ndeSafevhkmdarahsmail'iyenerekimparatorluun
snrlarndouynndegeniletti.1517'deLevant,MsrveCezayir'ielegeirdi.AyrcaKzldeniz'eulamolduve
MemlkSultanl'nykarakhalifeliinOsmanlHanedan'nagemesinisalad.ArdndanKzldeniz,UmmanDenizive
BasraKrfezizerindeOsmanlvePortekizimparatorluklararasndaHintOkyanusu'ndastnlelegeirmekiin
eitlidenizmuharebeleriyapld.PortekizlilerinHindistanzerindeegemenliksalamasOsmanltarafndanbirtehdit
olarakalglandnk15.yzylsonlarndakiCorafiKeiflersayesindemitBurnuveAmerika'nnkefedilmesi,
Osmanl'nnelindetuttuuDouAsyaileBatAvrupaarasndaticaretisalayaneskiticaretyollarnnneminiyitirmesine
nedenolupOsmanlekonomisiniolumsuzyndeetkilemiti.[54]

TopkapveDolmabahesaraylar,
Osmanlpadiahlarnasrasyla
14651856yllarile18561922
yllararasndaevsahiplii
yapt. [52][53]

Osmanl16.ve17.yzylda,zellikleKanuniSultanSleyman(15201566)dnemindetarihininzirvesineulat.Bu
dnemdebatdaKutsalRomaCermenmparatorluu'nadorutopraklargeniletilerekBalkanlar'ntamam,OrtaAvrupa
veLehistan'ngneyksmelegeirildi.[55]OsmanlDonanmas,denizdeeitlirekabetleregirerekbaarlarkazand.
1538'deyaplanPrevezeDenizMuharebesi'ndeBarbarosHayreddinPaa'nnHallar'malupetmesindensonra
imparatorluunAkdeniz'dekikontrolartt.DoudaiseSafevDevletiilemezhepfarkllklarndanvetoprak
anlamazlklarndankaynaklananbazatmalarzamanzamansavaadnerek16.ve18.yzylarasndadevametti.[56]

Osmanlmparatorluu,BatAvrupa'dagerekleenRnesans,BilimselDevrim,AydnlanmaaveSanayiDevrimigibi
yenigelimelerilkesinegetiremeyerekangerisindekald.[57]KutsalttifakSavalar'nnbitmesiyle1699'daimzalananKarlofaAntlamassonrasnda
Osmanlmparatorluuyavaagerilemeyebalad.Yaplanpekokslahatve19.yzyldailanedilenTanzimatFermanlkeninmodernlemesiniamalad,
ancakbaarlolamad.Bununyansralkedetoprakbtnlnkorumakiingelitirilen,farkldinveetnikkkenleresahipkiilerinbiraradayaamas
fikriniierenOsmanlclkakmdabaaryaulaamayarakdalmannnnegeemedi.[58]1854'teKrmSavasrasndaOsmanlmparatorluuilkkezd
borlanmayagitti,ancakalnanborlardenemedi.Sonrakiyirmiyliindeyksekseviyelereulaarakekonomininiflasneiinegelmesinesebepolduve
Osmanlhkmetinizordurumdabrakt.[59]Bunu187578DouKrizive187778OsmanlRusSavagibifelaketlerizledi.SonuolarakOsmanlekonomisi
borlarndeyemeyerekharapdurumagelincealacakllkelertarafndan1881'de,borlarntahsilatnsalayacakDyunuUmumiyekuruldu.Bylece
Osmanldevletiningelirlerininkontrolalacakllkelerinelinegeti.[60]20.yzylbalarndaOsmanlmparatorluu,Avrupalglerlekarlatrldnda
sanayileememigelimemibirlkekonumunageldi.[61]

https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye

3/22

12/11/2015

TrkiyeVikipedi

Osmanlmparatorluu'nuntopraklarnnsnrlar,askerigcvezenginlikdzeyigiderekazalncaBalkanlar'dayaayanMslmanlargrdklerieziyetler
sebebiyleAnadolu'yagetmeyebalad.[62]AynekildeRuslarnKafkasyatopraklarnelegeirmesisonucundaburadakiMslmanlardaAnadolu'ya
geldi.[63]mparatorluunyinesonzamanlarndamilliyetilikisyanlarnnkmasylamilletlerarasndaeitlietnikgerginlikleryaand,buetnikgerginlikler
ErmeniSorunugibieitlisorunlarortayakard.[64]SultanII.Abdlhamid'inarotoriterynetiminebirtepkiolarakgelienJnTrkhareketinin1908'de
yaptdevrimleII.Merutiyetilanedildi.[65]Ardndan5Ekim1908'deBulgaristan'nresmenbamszolmasve6Ekim1908'deAvusturyaMacaristan'n
Bosna'ytektaraflilhaklkedekikaosortamnbytt.Buolaylar,pekokcannvetoprankaybnasebepolanTrablusgarpSava(191112)ileBalkan
Savalar(191213)izledi.23Ocak1913'te,I.BalkanSavasrasndagerekleenBbliBaskn,diktatrPaalar'baagetirdiveynetimiele
geirmelerineyolat.
Osmanlmparatorluu,I.DnyaSava'nattifakDevletleri'ninyanndagirdivesavatanyenikkt.SavasrasndaErmenilerleyaananetnikgerginliklerin
trmanmaszerinekarlanTehcirKanunu'ylaErmeniler,DouAnadoluBlgesi'ndenSuriye'yedevleteliylegettirildi.Glerdefarklkaynaklaragre
300.000ile1.500.000arasndaErmenihayatnkaybetti.Bulmler,eitlikaynaklartarafndanErmeniSoykrmolaraktanmland.[66][67][68][69]Trktaraf
iseolaylarnsoykrmolmadnifadeederekErmenilerinyalnzcayerlerinindeitirildiinibelirtti.[70]Ermenilerinyansraimparatorluktasavadevam
ederkenRumveSryanilerindeldrldiddiaedildi.[71]Savanardndanimparatorluabalmilletlerayrlarakeitliyenidevletler
kurdular.[72][73][74][75]30Ekim1918'deOsmanlmparatorluu,tilafDevletleriileMondrosAtekesAnlamas'nimzalad.10Austos1920'deimzalanan
SevrAntlamasiseOsmanltopraklarntilafDevletleriarasndapaylatrdancakyrrlegiremedi.[51]

TrkiyeCumhuriyeti
Ayrcabaknz:Atatrk'nDevrimleri
I.DnyaSavabitimindeimzalananMondros'tansonratilafDevletleritarafndanstanbul,zmirvedierOsmanl
topraklarnnigali,TrkUlusalHareketi'niortayakard.[76]anakkaleSava'nnnekanisimlerindenbiriolan
MustafaKemalPaa'nn,19Mays1919'daSamsun'akileSevrAntlamas'nngetirdiiartlariptaledipMisak
MillsnrlariindekalanlketopraklarnnbtnlnkorumayamalayanTrkKurtuluSavabalatld.[77]
18Eyll1922itibarylalkedekitmdmankuvvetlerikovulduveNisan1920'denberikendisinilkeninmeru
hkmetiilanedenAnkaramerkezliTrkrejimi,eskiOsmanl'dangelensistemiyasallatrarakyenicumhuriyeti
siyasisistemegemeyebalad.1Kasm'daTrkiyeBykMilletMeclisi,saltanatkaldrdve623yllkmonarik
Osmanlresmentarihsahnesindensilindi.24Temmuz1923'teimzalananLozanAntlamas,Osmanl
mparatorluu'nundevamniteliindekiyeniTrkiyeCumhuriyeti'ninuluslararasalandatannmasnsaladve29
Ekim1923'teyenibakentAnkara'daresmencumhuriyetilanedildi.[78][79]Lozansonrasndaantlamamaddeleri
gereinceyaplanTrkiyeYunanistannfusmbadelesikapsamndaTrkiye'deki1.1milyonRumileYunanistan'daki
380.000Trkyerdeitirdi.[80]
TrkiyeCumhuriyeti'ninkurucusuveilkcumhurbakanolanMustafaKemal,eskiOsmanlTrkdevletiniyenibirlaik
cumhuriyetedntrmeamacierenbirokdevrimyapt.[81]TrkiyeBykMilletMeclisi,1934ylndakan
SoyadKanunuilekendisine"Atatrk"soyadnverdi.[82]

MustafaKemalAtatrk,Trkiye
Cumhuriyeti'ninkurucusuveilk
cumhurbakandr.

II.DnyaSava'ndaTrkiye,uzunsretarafszlnkoruduancaksavansonaylarnda,23ubat1945'teMttefik
Devletler'inyanndayerald.26Haziran1945'teiseBirlemiMilletler'inkurucuyelerindenbirioldu.[83]II.DnyaSava'ndansonraYunanistan'dakan
komnistisyannnbastrlmasndakarlalanzorluklarveSovyetlerBirlii'ninTrkBoazlar'ndaaskeristalepetmesi,AmerikaBirleikDevletleri'nin
1947'deTrumanDoktrini'niilanylasonuland.Doktrin,TrkiyeveYunanistangvenliinisalamayamalayarakaskeriveekonomikdesteksalad.Heriki
lkede1948ylndaAvrupaekonomisininyenideninasiinMarshallPlanveOEEC'yedahiledildi,[84]dahasonra1961ylndaOECD'ninkurucuyesi
halinegeldi.[85]
KoreSava'naBirlemiMilletlerkuvvetleriilebirliktekatlanTrkiye,1952ylndaNATO'yakatldveSovyetyaylmaclnakarAkdeniz'dekibirsiper
durumunageldi.15Temmuz1974'teKbrs'tagerekleendarbe,EOKAB'ninfaaliyetleri,Enosis(adayYunanistanilebirletirme)planlarveyaanan
toplumlararasatmanntrmanmassonucundaTrkiye,20Temmuz1974'teadayaaskerkard.[86]DokuzylsonraKuzeyKbrsTrkCumhuriyeti
kurularakadaikiyeblndancaklkeyalnzcaTrkiyetarafndantannd.[87]
TrkiyeCumhuriyeti'nintekpartilidnemi,1946'dasonbuldu.Ardndangelenokpartilidemokrasidnemi1960,1971,1980ve1997yllarndakiasker
mdahalelerlekesintiyeurad.[88][89]1984'tenitibarenayrlkbirKrtrgtolanPKK,Trkhkmetinekarayaklanmavesaldrkampanyalarna
balad,rgtnfaaliyetlerisonucunda40.000'denfazlainsanhayatnkaybetti.[90]GnmzdeTrktaraf,rgtlezmsrecigrmelerinibalatt.[91][92]
1980'liyllardaTrkekonomisininliberalletirilmesindenbuyanalkeglbirekonomikbymevesiyasiistikraryakalad.[93]2013'teGeziPark'ndaki
dzenlemelernedeniylebalayanprotestolar,dahasonrahkmetkartprotestolaradnerekbirokildepatlakverdiancakhkmettarafndanbastrld.[94]

dariblmler
Dahafazlabilgiiin:Trkiye'nincorafiblgeleri,Trkiye'ninilleri,Trkiye'ninileleri,veTrkiye'ninBBS'si
Trkiye,idariadanniterbiryapyasahiptirvebudurumTrkkamuynetimineekilverenennemlietkenlerdendir.Devletintemelileyiindekig
olanyasama,yrtmeveyargdikkatealndnda,yerelynetimlerinhemenhemenherhangibirgcyoktur.llerinvedierbirimlerinynetimi,merkezi
ynetimdensonragelir.Yerelynetimleryalnzcabulunduklaryerdehizmetvermekamacylakurulmulardr.llerinbandavaliler,ilelerinbanda
kaymakamlaryneticiolarakgrevlidir.Valivekaymakamnyansra,merkeziynetimivebelediyebakanlartarafndanatanandierstdzeyyetkililerde
vardr.[95]
Trkiye'ninbakentiAnkara'dr.lkeninenbykidaribirimleriillerdirve81ilvardr.Buillerilelereayrlmtr,toplamda923ilemevcuttur.[96]Ayrca
lkecorafi,demografikveekonomikkoullargznnealnarak7blgeve21altblgeyeayrlmtrancakbublgelerherhangibiridariyapytemsil
etmemektedir.[97]

https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye

4/22

12/11/2015

TrkiyeVikipedi

Krklareli

Bartn
Sinop
Zonguldak Kastamonu
Artvin
Ardahan
Samsun
Rize
Kocaeli Dzce Karabk
Trabzon
Ordu
Yalova Sakarya
Giresun
Amasya
ankr
Kars
Bolu
Gmhane
orum
Bursa Bilecik
Tokat
Bayburt
anakkale
Idr
Ankara
Erzurum
Balkesir
Ar
Eskiehir
Krkkale Yozgat
Erzincan
Sivas
Ktahya
Krehir
Tunceli Bingl Mu
Manisa
Afyonkarahisar
Nevehir
Uak
Elz
Van
zmir
Kayseri
Malatya
Batman Bitlis
Aksaray
Konya
K.Mara
Diyarbakr
Siirt
Aydn Denizli
Isparta
Nide
Adyaman
Hakkari
rnak
Burdur
Osmaniye
Mardin
Mula
Karaman
anlurfa
Gaziantep
Antalya
Adana
Mersin
Kilis
Edirne
Tekirda

stanbul

Hatay

Siyaset
Ayrcabaknz:Trkiye'deseimler
Trkiye,parlamentertemsildemokrasininuygulandbirlkedir.1923ylndacumhuriyetinilanndanbuyana
lkedekilaiklikglbirekildegelimitir.[98]Trkiye'ninanayasas,lkeninyasalsisteminiortayakoyar.
HkmetintemelilkeleriniierirveniterbirmerkezidevletolarakTrkiye'yitanmlar.Cumhurbakan,lkenin
bakandrancakbykldetrenselbirrolesahiptir.Beyllkaralklarlayaplandorudanseimlerlegreve
gelir.RecepTayyipErdoan,lkeninhalkoylamasylaseilenilkcumhurbakandr.
Trkiye'deyrtmegcnnveBakanlarKurulu'nunbandababakanvardr.Yasamagrevilkenintek
parlamentosuolanTrkiyeBykMilletMeclisi'neaittir.Yarg,yasamaveyrtmeglerindenbamszdr.
AnayasaMahkemesi,yaplanyasalarnvealnankararlarnanayasaileuygunluunudenetlemekleykmldr.
Dantay,idaridavalariinbavurulabilecekensonmahkemedir.Yargtayisekararvehkmlerinsoninceleme
merciidir.[99]

RecepTayyip
Erdoan
Cumhurbakan

AhmetDavutolu
Babakan

Babakan,genellikleparlamentodaenfazlasandalyeyesahipolanpartininbakandrvelkeninhkmetini
oluturmaklagrevlidir,buhkmetisegvenoyutoplamakzorundadr.AdaletveKalknmaPartisi(ksacaAKP
veyaAKPartiolarakbilinir)klncekibabakanRecepTayyipErdoan,2011genelseimleridedahilolmakzerekezhalkoylarylababakan
seilmitir.[100]uankibabakanAKPartiGenelBakanAhmetDavutolu'dur.Davutolu,Erdoan'ncumhurbakanolmasndansonrababakanla
atanmtr.
TrkiyeBykMilletMeclisiBakanveyaTBMMBakan,Trkiye'ninyasamaorganolanTrkiyeBykMilletMeclisi'ninbakannadenir.Trkiye'nin
26TBMMBakan,1TemsilcilerMeclisiBakanve1DanmaMeclisiBakanolmutur.uankiMeclisBakanAKParti'lismetYlmaz'dr.
Herikicinsiyetiingeneloyhakk,1933ylndanbuyanaTrkiyegenelindeuygulanmaktadrve18yanagirmiherTrkvatandasemehakknasahiptir.
Trkiye'de85seimblgesivardrvebuseimblgelerindenadayolan25yastkiilerden550tanesidrtylaralklarlalisteusulounlukseimsistemi
yoluylamilletvekiliolarakseilir.AnayasaMahkemesi,laiklikkartveyaayrlkgrdsiyasipartilerinkamufinansmannveyatamamenvarlklarn
ortadankaldrmahakknasahiptir.[101][102]lkede%10seimbarajuygulamasvardr.[103]
Trkiye'deslamclarveAtatrk'nyaptdevrimleridestekleyenKemalistler,kamuhayatndadininuygunrolkonusundatartmalaryaayanikiu
taraftr.[104]Kemalistler,laikanayasaldemokrasininvebatllaikyaamtarznnsavunucusukonumundadrlar.Ekonomi,eitimvedierkamuhizmetlerinde
isedevletmdahalesinindestekisidirler.[104]
Trkiye'deinsanhaklar,uluslararasortamdaknamalaramaruzkalmveeitlitartmalarayolamtr.1998ve2008yllararasndaAvrupansanHaklar
MahkemesitarafndanzellikleyaamahakkolmakzeregenelinsanhaklarihlallerivezgrlkihlallerinedeniyleTrkiyealeyhinde1.600kararalnmtr.
AynzamandaKrthaklar,kadnhaklarvebasnzgrlgibidierkonulardatartmalarasebepolmutur.GnmzdeTrkiye'nininsanhaklar
ihlallerindekisicili,AByeliinebirengeltekiletmeyedevametmektedir.[105]GazetecileriKorumaKomitesi'negreuzunyllardrlkeyiynetenAKP
hkmeti,basnzgrlasndandnyannenbykbasklarndanbiriniuygulamaktadr.[106]lkedeoksaydagazeteciErgenekonveBalyozdavalar
gibieitlidavalarkapsamnda"terrizm"ve"devletkartfaaliyetler"ilesulanaraktutukland."Trklaalamak"ve"yargyetkilemek"sularylada
gazetecilerekareitlikovuturmalarbalatld,ayrcahkmetinbasndakiotosansriselletirdiiiddiaedildi.[106]2013ylndaGazetecileriKoruma
Komitesi,Trkiye'de211gazetecininhapseatldnraporedereklkeninburakamlaenfazlagazetecitutuklayanlkesralamasndatepeyeyerletirdiini
bildirdi.[107]

Hukuk
Trkiye'de,tamamAvrupaktasylauyumluhlegetirilmiolanbirhukuksistemivardr.rneinBorlarKanunuveTrkMedeniKanunu,svire'den
alnmtr.MedeniKanun,svire'ninmedenikanunununTrkkltrneuyarlanmasylahazrlanmtr.dareHukukukurallarFransa'dakimuadiliile
benzerliklertar,CezaKanunuisetalya'danalnmtr.[108]
Trkiye'deglerayrlilkesibenimsemitir.Builkedorultusunda,yarggcTrkmilletiadnayalnzcabamszmahkemelertarafndankullanlabilir.
Mahkemelerinbamszlvekuruluu,hkimvesavclarngrevsreleriboyuncagvenliklerininsalanmas,hkimvesavclarngrevleri,hkimve
savclarndenetlenmesi,askermahkemelervekuruluu,yksekmahkemelerinyetkivegrevleriTrkiyeAnayasasilebelirlenir.[109]
TrkiyeAnayasas'nn142.maddesinegremahkemelerinkuruluu,grevveyetkileri,ileyiiileyarglamausullerikanunladzenlenir.Buyasadaveilgili
dieranayasamaddeleridorultusundaTrkiye'dekimahkemesistemianabalkaltndatoplanr:YargMahkemeleri,dareMahkemelerveAsker
Mahkemeler.Herbalk,birinciderecemahkemelerileyksekmaddeleribnyesindebarndrr.lkedekiadli,idariveaskeriyargmercileriarasndakigrev
vehkmuyumazlklarnkesinolarakzmlemekiinUyumazlkMahkemesikurulmutur.[109]
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye

5/22

12/11/2015

TrkiyeVikipedi

Trkiye'dekollukkuvvetleriEmniyetGenelMdrlveJandarmaGenelKomutanlgibieitlibirimlereayrlmaktadr.TmbukollukkuvvetleriTrkiye
CumhuriyetiBabakanl'naveyaounluklaileriBakanl'nabalolarakhareketederler.AdaletBakanltarafndanKasm2008'deaklanan
rakamlaragre,Trkiyecezaevlerindebulununkiisays100.000'iamtrveburakam2000'lerinbandakisaynnikikatdr.[110]

Dilikiler
Trkiye,BirlemiMilletler(1945),[111]OECD(1961),[112]slambirliiTekilat(1969),[113]AGT(1973),[114]ET
(1985),[115]KE(1992),[116]D8(1997)[117]veG20(1999)[118]gibiuluslararasrgtlerinkurucuyelerinden
birisidir.19511952,19541955,1961vesonolarak20092010yllarndaBirlemiMilletlerGvenlikKonseyi'nde
geiciyeolarakgrevyapmtr.[119]
GelenekselBatynelimidorultusunda,AvrupaileilikilerherzamanTrkdpolitikasnnmerkezbirparas
olmuturvegnmzdeTrkiyeiinstratejikbirhedefvedevletpolitikasolarakkabuledilmektedir.[120]1949ylnda
AvrupaKonseyi'neyeolanlke,1963ylndaAvrupaEkonomikTopluluu(sonradanAvrupaBirlii'nednt)ile
ortaklkilikisikurdu.Uzunyllardevamedensiyasigrmelerinardndan,1987ylndaAET'yetamyelikiin
bavurdu,1992ylndaBatAvrupaBirlii'ninortakyesioldu,1995'teABGmrkBirlii'nekatldvenihayet2005
ylndaAvrupaBirliiiletamyelikmzakerelerinebalad.[20]Trkiye'ninKbrsSorunu'ndaAByelerininaksine
KuzeyKbrsTrkCumhuriyeti'nidesteklemesi,ABilikilerinizorlatrmaktavelkeninAB'yeyeliksrecindeki
nemlibirengelolmayadevametmektedir.[121]Bugn,AvrupaBirliiyeliiTrkiyetarafndanstratejikbirhedefve
devletpolitikasolarakkabuledilmektedir.[122][123][124]

1963'tenbuyanaAET'ninortakyesi
olanve1995'teABGmrk
Birlii'nekatlanTrkiye,2005
ylndaAvrupaBirlii'netamyelik
mzakerelerinebalad. [20]

Trkiye'nindilikilerininbirdierbelirleyiciunsuruAmerikaBirleikDevletleriileilikilerolmutur.Sovyetler
Birlii'ninoluturduuortaktehditsebebiyleTrkiye,1952'deNATO'yayeolduveSoukSavaboyuncaWashington
hkmetleriileyaknikiliilikileriindebulundu.Trkiye,AvrupaBirlii'neyelikgibinemlikonulardadahilolmakzereAmerikaBirleikDevletleri'nin
siyasi,ekonomikvediplomatikdesteindenyararland.[125]SoukSavasonrasndakidnemdeTrkiye'ninjeostratejiknemi,evresindebulunanOrtaDou,
KafkasyaveBalkancorafyalarnadorukayd.[126]
1991ylndaSovyetlerBirlii'nindalmasnnzerineTrkCumhuriyetleribamszlklarneldeettiler.Trkiye,nveOrtaAsya'dabulunanbu
cumhuriyetlerileikiliilikilerini,aralarndabulunanderinkltrelvedilselbasebebiyleilerletmeabasiinegirdi.[127]zellikleAzerbaycan,Trkiyeile
ilikilerininneminivurgulad.[128][129]Bak'denCeyhan'auzananBakTiflisCeyhanPetrolBoruHatt(BTC),HazarDenizi'ndekipetrolkreselpazara
aktarmaysalamaktaveTrkiye'nindpolitikastratejisininbirblmnoluturmaktadr.[130]Azerbaycan'nErmenistanileyaptKarabaSava'nda
Azerbaycan'destekleyenTrkiye,savayllarndanbuyanaErmenistanilevarolansnrkaplarnkapaltutmaktadr.[131]GnmzdeAKPartihkmeti
dnemi,Trkiye'ninYeniOsmanlclkdnemiolarakadlandrldvelkeninetkisistratejikkonumunabalolarakOrtadou'daartt.[132][133]Bupolitikalar
Trkiye'ninevresindekiAraplkeleriylesorunlaryaamasnayolat.rneinSuriyeSava'ndansonraSuriyeile,MuhammedMursi'nindevrilmesinden
sonraMsrileTrkiye'ninarasbozuldu.[134][135]
Trkiye,1950'denbuyanaBirlemiMilletlerveNATObnyesidahilindeuluslararasalandaeitliglerinkorunmasnayardmcolmutur.Somaliileeski
Yugoslavya'dabarortamnnkorunmasnadesteksalamveBirinciKrfezSava'ndakoalisyonglerinidesteklemitir.Bununyansravarltartmal
olsadaKuzeyKbrsTrkCumhuriyetitopraklarnda36.000askerinibulundurmaktadr.[136]Afganistan'daAmerikaBirleikDevletleri'ninistikrargc,BM
yetkilisive2001'denbuyanaNATOkomutasaltndaUluslararasGvenlikYardmKuvveti'ninbirparasolarakbulunmaktadr.[137]2003'tenberiTrkiye,
AvrupaKolordusu'naaskerpersonelsalamaktaveABSavaGruplar'ndayeralmaktadr.[138]

Ordu
Trkiye'ninsilahlkuvvetleri,NATOyesilkelerarasndaABDSilahlKuvvetleri'ndensonragelenenbykikinci
askergtrve2011NATOsaymlarnagretahmini495.000konulandrlabilirkuvvetibulunmaktadr.[140]
Almanya,Belika,HollandavetalyailebirlikteNATO'nunnkleerpaylampolitikasnnbirparasolanbelkeden
biridir.[141]ncirlikHavass'ndetoplam90taneB61nkleerbombasbulunmaktadr,bunlardan40tanesinkleerbir
atmadurumundaNATO'danonayalmakartylaTrkHavaKuvvetleri'ninkullanmasiintahsisedilmitir.[142]
TrkSilahlKuvvetleriblmdenoluur:KaraKuvvetleri,DenizKuvvetleriveHavaKuvvetleri.emniyeti
salamaveaskeriilevleriolanJandarmaileSahilGvenlik,barzamanndaileriBakanl'na,savazamannda
KaraveDenizkuvvetlerinebaldr.[143]
TrkSilahlKuvvetleri'nikomutaedipynlendirenenstdzeybirimolanGenelkurmayBakan,cumhurbakan
tarafndanatanrvebabakanakarsorumludur.BakanlarKurulu,millgvenlikvelkesavunmasiinyeterlisilahl
kuvvetlerinhazrlanmaskonularndameclisekarsorumludur.Ancaksavailanetme,dlkelereaskergnderme
veyadlkeaskerlerininTrkiye'yekonulanmasnaizinvermeyetkileriyalnzcamecliseaittir.[143]

TrkSilahlKuvvetleri,ABDSilahl
Kuvvetleri'ndensonraNATO'nunen
bykikinciaskergcdr.Trkiye,
1952ylndaNATO'ya
katlmtr. [139]

SalksorunuolmayanhererkekTrkvatandanneitimdurumuveiyerinebalolarakhaftailebirylarasndadeienbirsreliineaskerhizmet
yapmaszorunludur.[144]Trkiye'devicdanretuygulamasbulunmamaktadrveaskerlikyerinesivilbiralternatifsunulmamaktadr.[145]

Corafya
Trkiye,ikiktadatoprabulunanbirAvrasyalkesidir.[146]Topraklarnn%97'siAsyazerindebulunurvebuksm
Anadoludiyeadlandrlr.Kalan%3'lkksmiseAvrupaktasndakalrveDouTrakyadiyeadlandrlr.Marmara
Denizi,anakkalevestanbulBoazAnadolu'yuTrakya'dan,Asya'yAvrupa'danayrr.[147][148]
Trkiyetopraklarkabacabirdikdrtgenekliniandrr,1.600kilometre(1.000mi)uzunluundave800km(500mi)
geniliindedir.[149]36ve42kuzeyparalelleriile26ve45doumeridyenleriarasnayerlemitir.Glleriyle
birlikte783.562kilometrekarelik(300,948sqmi)biralankaplar.[150]Bunun755.688kilometrekaresi(291.773sqmi)
Asyatopraklarnolutururken,geriyekalan23.764kilometrekaresi(9.174sqmi)Avrupatopraklarnoluturur.[149]
Burakamlarla,yzlmasndandnyannenbyk37.lkesidir.tarafdenizlerleevrilidir.BatsndaEge
Denizi,kuzeyindeKaradenizvegneyindeAkdenizbulunmaktadr.KuzeybatsndaiseMarmaraDeniziyeralr.[151]

https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye

Trkiye'nintoporafikharitas.

6/22

12/11/2015

TrkiyeVikipedi

Trkiye'ninAvrupa'dakiksmolanDouTrakya'daYunanistanveBulgaristanilesnrbulunmaktadr.Asya'dakiksmolanAnadolu'daisedarkyovalaryla
evrilmiyksekbirmerkeziplatodur.KuzeydeKroluveKuzeyAnadoluDalarile,gneydeTorosDalarileevrilmitir.Trkiye'nindousuna
gidildikeykseltiartarveburasFrat,Dicle,Arasgibieitlinehirlerinkaynadr.Ayrca5.137metre(16.854ft)yksekliindekiTrkiye'ninenyksek
daolanArDaveenbykglolanVanGldeDouAnadolu'dayeralr.[151][152]Trkiye,AnadolutopraklarzerindekuzeydoudaGrcistan,
doudaErmenistan,Azerbaycan'abalNahvanzerkCumhuriyetiveran,gneydoudaIrakveSuriyeilekomudur.
Trkiye,yedicorafiblgeyeblnmtr.BunlarAkdeniz,DouAnadolu,Ege,GneydouAnadolu,Anadolu,KaradenizveMarmarablgeleridir.Dar
birkemerebenzeyenKaradenizBlgesi,KuzeyAnadoluboyuncadzensizbirekildeuzanrvelkenintoplamyzlmnnaltdabirinioluturur.
Gelenekselbireilimolarak,douyadorugidildikeengebeninartmasnaparalelolarakyaylaclnarttgrlr.[151]
Trkiye'ninyerekillerinineitlilii,binlerceyldrblgeninarazisiniekillendirenyerinhareketliliininbirsonucudur.zerindesnmvolkanlar
bulundururvehldahasklkladepremlermeydanagelmektedir.anakkalevestanbulBoazlar,varlklarnlkedekifayhatlarnaborludurlar.lkenin
kuzeyindevedousundagnmzdededepremleresebepolanbykfayhatlarvardr.KuzeyAnadoluFayHattzerinde1999'dameydanagelenbyk
Marmaradepremi,binlerceinsannhayatnkaybetmesinesebepolmutur.[41]

Biyoeitlilik
Ayrcabaknz:Trkiye'deevresorunlar
Trkiye'ninolaanstekosistemivehabitateitlilii,lkedenemlibirtreitliliininolumasnsalamtr.[153]
Anadolu,zerindetarmnyaplmayabaladyllardanitibarenbirokbitkininanavatanolmuturvegnmzdebu
bitkilerTrkiye'deyaayaninsanlartarafndankullanlmaktadr.Trkiye'ninfaunasnneitlilii,florasnn
eitliliindenbilebyktr.TmAvrupagenelindekihayvantrlerininsays60.000iken,burakamTrkiye'de
80.000'denfazladrvealttrlerdahiledildiinde100.000'igemektedir.[154]
KuzeyAnadolukozalaklveyaprakdkenkarkormanlar,Trkiye'ninkuzeyindekiKuzeyAnadoluDalar'nn
bykbirblmnkaplarvebirekolojikblgeoluturur.BudalarndouucundaKafkasyakarkormanlaryer
alr.BlgeayrcaAvrasyayabanhayatnadaevsahipliiyapar.Bayaatmaca,kayakartal,ahkartal,kkorman
kartal,kafkaskaraormantavuu,karaisketeveduvartrmakkuugibihayvanlarburadayaar.[155]KuzeyAnadolu
DalarveKaradenizarasndakidarkyeridinde,Dnya'daazsaydabulunanlmanyamurormanlarndanbiriolan
EuxineKolikyaprakdkenormanlarnarastlanr.[156]

KuzeyAnadoluDalar'ndakiSmela
Manastr.Budalar,lmanyamur
ormanlar,floravefaunalaryla
birliktebirekolojikblgeoluturur.

Trkiye'de40tanemillpark,189tanedoalpark,31tanedoalkorumaalan,80taneyabanhayatnkorumaalanve
109tanedoalantbulunur.GeliboluYarmadasTarihMillPark,NemrutDaMillPark,AntikTroyaMillPark,
ldenizDoalParkvePolenezkyDoalParkbunlararnektir.[157]
Trkiye'ninbakentiAnkara,kendiadntayanAnkarakedisi,AnkaratavanveAnkarakeisigibihayvanlarylanldr.lkenindierulusal
sembollerindenbiriiseVankedisidirveadnDouAnadolu'dayeralanVanilindenalr.AyrcaTrkiye'yehaseitlikpektrleridevardr:Anadoluoban
kpei,kangal,AksarayMalaklsveAkba.[158]

klim
Trkiye'defarkliklimtipinerastlanmaktadr.GenelanlamdaEgeDeniziileAkdenizkylarndagrlenAkdeniz
iklimindeyazlarscakvekurak,klarlkveyaldr.[159]Bitkirtsmakidir.Karadenizkylarndagrlenbir
lmanokyanusiklimtipiolanKaradeniziklimindehermevsimyagrlmektedir,doalbitkirtsormandr.
Karadenizkylar,Trkiye'ninylboyuncayksekyaalantekblgesidirveDouKaradenizblmyllk2000
2500milimetreyaalmaktadr.
EgeDeniziileKaradeniz'ibirbirinebalayanMarmaraDenizi'ninkylarndageiiklimigrlmektedirdenizin
gneyindeAkdeniz,kuzeyindeKaradenizvekuzeybatsndaKarasaliklimerastlanmaktadr.MarmaraveKaradeniz
blgelerindehemenhemenherylkaryagzksedekarancakbirkagnyerdekalr.lkede,Karadenizve
Akdeniz'dekyyaparaleluzanandalar,denizlerdengelenlmanhavaktlelerininikesimlereulamasnengeller.

Trkiye'niniklimgrafii[159]

Anadolu,DouAnadoluveGneydouAnadolublgelerindeyaniikesimlerdeKarasaliklimerastlanr.Buiklimdeyllkvegnlkscaklkfarklar
yksektiryazlarscakvekurak,klarsoukvekaryaldr.Doublgelerde,klaroldukasertgeer.DouAnadolu'dascaklklar30Cve40C'ye
(22Fve40F)kadardebilirvekarylnenaz120gnyerdekalr.Batdaisekscaklklarortalama1C(34F)olarakgzlemlenmektedir.Yazlar
scakvekurak,lkegenelindegenellikleTemmuzveAustosenkurakayikenMaysenokyanalndaydr,scaklklargniinde30C(86F)
zerinekabilmektedir.

Ekonomi
Trkiye,GSYH(SAGP)sralamasndaveGSYH(nominal)sralamasnda17.sradayer
almaktadr.[161][162]OECDileG20bykekonomileritopluluklarnnkurucuyelerindenbir
tanesidir.[112][118]
1995'tebalayanAvrupaBirliiTrkiyeGmrkBirliitarifeleriylebirlikteTrkiye'degenibir
liberallemeyolualdvebugmrkbirlii,lkenindticaretpolitikasnnnemlitalarndanbirini
olutururhalegeldi.[163]Trkiye'nin2014'teihracat,ncekiylagre%4artarak$157,6milyaroldu.
EnfazlaihracatyaplanyaplanlkeleriseAlmanya,Irak,BirleikKrallk,talyaveFransaolarak
belirlendi.[164]Ancakaynylithalatn$242,2milyarbulmassebebiyle$84,5milyartutarndad
ticaretaolutu.Burakam,birncekiyl$99.8milyaridi.[165]2014'teTrkiye,enfazlain'den
ithalatyapt.in'israsylaAlmanya,RusyaveABDtakipetti.[166]

Leventimerkezlerineaitgkdelenler.stanbul,
Trkiyeekonomisininkalbininattyerdir. [160]

Trkiye'ninbykbirotomotivsanayisivardr.2013verilerinegrelke,enokotomobilreten
lkelersralamasnda17.sradayeralmaktadr.[167]2014Trkiye,gemiyapmndanise$1,2milyargelireldeetmitir.[168]lkeninbukonudakienbyk
pazarlarMalta,Norve,BirleikKrallkveMarshallAdalar'dr.2012verilerinegre87aktifTrktersanesibulunmaktadrvebutersanelerdefarkl
boyutlarda15yzerhavuzvebirkuruhavuzbulunmaktadr.Tuzla,Yalovavezmitgemiinasektrnnbalcamerkezleridir.[169]
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye

7/22

12/11/2015

TrkiyeVikipedi

BekoveVestelgibiTrkmarkalar,Avrupa'nnenbykbeyazeyavetketicielektroniiretimirketlerindendir,busektrlerigelitirmekveyeni
teknolojilerbulmakkonusundanemlimiktardayatrmlaryapmaktadrlar.[170]
Trkekonomisinindiernemliblmleriniisebankaclk,inaat,evaletleri,elektronik,tekstil,petrolartma,petrokimyarnleri,gda,madencilik,demir
elikvemakinesanayioluturmaktadr.2013verilerinegreTrkiye'dekisektrelGSYHdalm%8,9tarm,%27,3sanayive%63,8hizmeteklinde
olmutur.[171]Buoranlararamenhldahanfusundrttebiritarmsektrndealmaktadr.[172]2012verilerinegrealannfusunsadece%30'u
kadnlardanolumaktadrveburakamOECDyesilkelerarasndakienazorandr.[173]Trkiye'deenzenginkesimingeliri,enyoksulkesimingelirinin7,7
katdr.Nfusun%15iyoksulluksnrnnaltndadr.[174]

Tarihe
I.DnyaSavaileTrkKurtuluSavasonrasortayakancumhuriyetin,ilkaltmylnda,1923ve1983yllararasndadevlet,skbiryardevleti
yaklamniindebulunduzelsektrkatlm,dticaret,dvizakvedorudanyabancyatrmtutargibikonulardaeitlisnrlamalarkonuldu,eitli
bteplanlamalaryapld.Ancak1983ylnagelindiindeBabakanTurgutzal,zelsektrdahanplanakaranbirdizireformbalatt.[93]
Bykmiktarlardaalnandkredilerlebirliktereformlar,hzlbirekonomikbymeninnnatfakatbubymezellikle1994,1999(oylgerekleen
Glckdepremisonras)[175]ve2001[176]yllarndayaananfinansalkrizlervedurgunluklarsebebiylesreklikesintiyeurad.1981ile2003yllararasnda
lkeninyllkGSYHbymeortalamas%4olarakbelirlendi.[177]Byyenkamuaklarveyaygnyolsuzlukilebirlikteekmalireformlarneksiklii,
yksekenflasyonvezayfbankaclksektr,makroekonomidalgalanmasnnartmasnasebepoldu.[178]2001ylndakikrizsonrasdneminmaliyebakan
KemalDervitarafndanbalatlanreformlardanbuyana,enflasyontekhanelirakamlaradt,yatrmcgveniileyabancyatrmartt,isizlikorangeriledi.
Trkiye,dticaretzerindekidevletkontrolnyavayavaazaltarakekonomikdzenlemeleryoluylaeitlipazarlarat,kamuyaaiteitlikurumlar
zelletirmeyolunagitti,biroksektrnliberalletirilmesiileyabanckatlmiseeitlisiyasitartmalararasndadevametti.[179]Kamuborlarnn
GSYH'yeoran,2001ylndakidurgunluktaseviyeninaltnadsede,2010ylnnncyarsnda%46'yaykseldi.2002ve2007yllararasndakiyllk
GSYHbymeoraniseortalama%6,8olarakbelirlendiburakamTrkiye'yioyllarnenhzlbyyenekonomilerindenbirihalinegetirdi.[180]Ancak
byme,2008ylnda%1oranndayavaladveekonomi,2009ylndayaanankreselekonomikkrizden%5kadarlkbiroranladurgunluktanetkilendi.2010
ylndaiselkeninekonomisinin%8bydtahminedildi.[14]
2000'lerinilkyllarndalkedekiyksekenflasyonkontrolaltnaalndvebuyenibirparabirimininpiyasayasunulmasnayolatYeniTrkLiras,1Ocak
2005tarihindeyrrlegirdi.[181]1Ocak2009'daYeniTrkLirasyeriniyenibanknotvemadeniparalarntantlmasylaTrkLiras'nabrakt.2012ylnda
lkedekienflasyonrakam%6,16,isizlikoranise%9,2olarakbelirlendi.[182][183]

Turizm
Trkiye'deturizm,ekonomininnemlibirksmntekiletmektedirvesonyirmiyldahzlbirbymeyakalamtr.2014'te39,8milyonturisttarafndan
ziyaretedilenTrkiye,Dnyann6.,Avrupa'nn4.enbykturizmdestinasyonuolarakyeraldveziyaretilerden29,5milyardolargelireldeetti.[184]

Altyap
Trkiye,2014senesindekazandyaklak800milyarABDdolarGSYHilednyannenbyk17.ekonomisi,Avrupa'nniseenbyk6.ekonomisi
selmitir.
Otomotiv
Trkiye'ninotosanayikuruutarihi1950'leredayanmaktadr.lkotomotivfabrikasdneminbabakanAdnan
Menderestarafndankurulmutur.AdnanMenderes,dneminbabakanlkmtearilekonuurkenkamyonfabrikas
kurmayistediinibelirtmitir.Ayrca1954'deAmerikanirketitarafndanTrkiye'deTrkTraktrFabrikas
kurulmutur.1955ylndaAdnanMenderes'inisteizerineKamyonFabrikasyaplmtr.1955'deTrkotomotiv
sanayiisininilkyerlirnfabrikakapsndankmtr.AyrcaAdananMenderestarafndanGebze'deFederalTrk
Kamyonlarfabrikaskurulmutur.[185]19631AskeridarbeileAdnanMenderes'inidamedilmesibusreci5ylkadar
geciktirmitir.Busreteilkyerliotomobilpiyasaya1966'dakmtr.Ayrca12Eyll180darbesiileotomotiv
yavalamfakat19831991ANAPiktidarnakadarotomotivolduundandahahzlgelimitir.Ayrcadardanda
lkeyeotomobilihracatyaplmtr.19912000yllararasisebuoranbirazdmtr.2000'dengnmzekadarher
ylotomotivfabrikalarveticaretisaysartmaktadr.[186]TrkiyedeArGefaaliyetleriiinharcanantoplammiktarda
giderekartarak2001ylnda1,29milyarTLolanArGeharcamalar2013ylnda14,8milyarTLyeulaarak%
22,5likbiryllkbymeorangerekletirmitir.[187]ArGeharcamas2006ylnda206milyonTLiken2013ylnda
547milyonTLyeulamtr.Trkiyeninotomotivretimi2002ylndaAKPartiiktidarndansonra374.000iken2014
ylnda1.170.445eulaarakbykilerlemekaydetmitir.Bubymeler,Trkiyeyidnyannenbyk17.otomotiv
reticisihalinegetirmitir.2014ylsonuitibarylaTrkiye,Avrupannenbykhafifticariarareticisi
seilmitir.[188]2003ve2014yllararasndaTrkotomotivpazarlamas%9.30lukyllkbymeorankaydetmitir.
Almanya,Fransa,talya,ngilterevespanyalkeleriyleihracatlaryaplmaktadr.[189]

AdnanMenderesdnemindeanlama
yaplanfakataskeridarbenedeniyle
durdurulanveilkretimini1966'da
yaplanAnadol1,1969.

Bilimveteknoloji
Bualtbalngelitirilmesi
(https://tr.wikipedia.org/w/index.php?
title=T%C3%BCrkiye&action=edit)
gerekiyor.

Demografi
Ayrcabaknz:TrklerveTrkiye'dekiaznlklar
AdreseDayalNfusKaytSistemisonucundaeldeedilenverileregre31Aralk2014itibarylaTrkiye'ninnfusu
77.6milyondur.Burakam,ilkresmnfussaymnnyapld1927ylnda13.6milyondu.[190]2014ylndakirakam,
2013ylndakirakamn1.2milyonfazlasdrvelkeninnfusununartoran13,3'tr.Nfusun%91,8'iilveile
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye

Nfussaymlar
Yl

1927

Nfus

%Art

13.648.270

8/22

12/11/2015

TrkiyeVikipedi

merkezlerindeyaamaktadr.YineaynverileregreTrkiye'dekmbanaortalama101kiidmektedir.
Nfusun%67,8'i1564yagrubundayeralrken%24,3'014yagrubundayeralmaktadr.Yaklak%8'likbirksm
ise65vestyalardakikiilerdenolumaktadr.[191]Trkiye'ninengelimiveenkalabalkehristanbul'dur.Ayrca
Avrupa'nnenkalabalkncehriunvanndatamaktadr.[192][193]

1935
1940
1950
1960
1970
1980
1990
2000
2010
2014

16.158.018
17.820.950
20.947.188
27.754.820
35.605.176
44.736.957
56.473.035
67.803.927
73.722.988
77.695.904

2,13%
1,98%
1,63%
2,85%
2,52%
2,31%
2,36%
1,85%
0,84%
1,32%

TrkiyeAnayasas'nn66.maddesi,"TrkDevletinevatandalkbailebalolan"herkesi,bir"Trk"olaraktanmlar.
Bunedenle,Trkiye'dehukukanlamdaTrkszc,biretnikkkeniifadeetmektenziyadelkeninvatandaolan
herkesiifadeetmektedir.[194]lkeninbykounluununetnikkkeniTrk'tr.lkenfusundakiTrklerinoran
CIA'egre%7075,Konda'yagre%76veKonsensus'agre%77'dir.[14][16][195]Nfusunetnikdalmnaaitpekok
veriolmasnaramen,Trkiye'deyaplanresmnfussaymlaretnikkkeneaitrakamlarvermediiiinresmveriler
mevcutdeildir.[196]YaplanaratrmalaragreTrkiye'deArnavutlar,Azeriler,Araplar,Bonaklar,erkesler,
Kaynak:TK[190]
ingeneler,Grcler,Heminliler,Lazlar,Pomaklar,SryanilerveZazalardahilolmakzerepekoketnikgrup
yaasada,[16]lkederesmentannanaznlklarsadeceErmeniler,RumlarveYahudilerdir.ButannmayLozan
Antlamasilebirlikteeldeetmilerdir.[197]Trklerdensonra,lkedeyaayanenbyketnikgrupKrtlerdir.KrtlerinnfusiindekioranCIA'egre%18,
Konda'yagre%15,Konsensus'agre%14'tr.[14][16][195]CIA'egreTrklerveKrtlerdndakidieraznlklarnoranise%712'dir.[14]Tannanaznlk
dndakalandieraznlklariinbelirlenmizelhaklaryoktur."Aznlk"terimi,Trkiye'dehassasbirkonudurvehassasolmayadevametmektedir.[17]
Hukukanlamdaaznlklartanmasadadevlet,resmkanalTRT'ye,aznlklarnkonutuueitlidillerderadyovetelevizyonprogramlaryapmaskonusunda
izinvermektedir.[198]
Trkiyenfusunun%2,5'igmenlerdenolumaktadr.[199]lke,2011'debalayanSuriyeSava'ndanbuyanayaklakikimilyonSuriyelimltecikabul
etti.Bumlteciler,BabakanlkAfetveAcilDurumBakanltarafndanhazrlananadrlardaarland.[200]
Trkiye'ninresmdili,aynzamandanfusun%85'ininanadiliolanTrkedir.Nfusunyaklak%12'siiseanadilolarakKrtekonumaktadr.Arapave
Zazacayanadilolarakkonuanlarnoranda%1'denfazladr,bununyansraeitliblgelerdekkbirkesimtarafndananadilolarakkonuulandillerde
mevcuttur.[16]AyrcaTrkiye'dekonuulandillerdenbazlartehlikealtndadr.BunlaraAbazaca,Abhazca,BatErmenicesi,erkese,ingenece,Dou
erkesesi,Hemince,Hertevince,KapadokyaYunancas,Lazca,PontusRumcas,Ubha,YahudispanyolcasveZazacarnekverilebilir.[201]

gtd(https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=%C5%9Eablon:T%C3%BCrkiye%27nin_en_b%C3%BCy%C3%BCk_%C5%9Fehirleri&action=edit)

Trkiyebyk

ehirvemerkezleri

TrkiyestatistikKurumu(TK)[202]
Sra

stanbul

Ankara

ehirismi

Blge

stanbul

Marmara

Ankara

3
4

Nfus

Sra

ehirismi

Blge

Nfus

14.377.018

11

Kocaeli

Marmara

1.722.795

Anadolu

5.150.072

12

Diyarbakr

Gneydou

1.635.048

zmir

Ege

4.113.072

13

Hatay

Akdeniz

1.519.836

Bursa

Marmara

2.787.539

14

Manisa

Ege

1.367.905

Antalya

Akdeniz

2.222.562

15

Kayseri

Anadolu

1.322.376

Adana

Akdeniz

2.165.595

16

Samsun

Karadeniz

1.269.989

Konya

Anadolu

2.108.808

17

Balkesir

Marmara

1.189.057

Gaziantep

Gneydou

1.889.466

18

Kahramanmara

Akdeniz

1.089.038

anlurfa

Gneydou

1.845.667

19

Van

DouAnadolu

1.085.542

10

Mersin

Akdeniz

1.727.255

20

Aydn

Ege

1.041.979

zmir

Bursa

Din
Ayrcabaknz:Trkiye'deslam,Trkiye'deHrstiyanlk,Trkiye'deYahudilikveTrkiye'delaiklik
Trkiye,resmdiniolmayanlaikbirdevlettir.Dinvevicdanzgrl,lkeninanayasasylagvencealtna
alnmtr.[204][205]Ancaklkedeeitlislamipartilerinkurulmasylabirlikte,dininynetimdekirolyleilgili
tartmalarortayakmtr.[206]lkedekamukurumlarndaveokullardauzunyllarboyuncaslamisiyasetsembol
olarakgrldiinbartstaklmasyasakland.Buyasaa2011ylndaniversitelerde,2013ylndakamu
kurumlarndave2014ylndadierokullardasonverildi.[207][208]
Trkiye'debaskndinslam'drveeitliverileregrenfusun%99,8'iMslman'dr.[14][209][210]Ancakfarkl
kaynaklaragreburakamfarkllkgstermektedirve%96.4olarakgemektedir.[211]YaygnmezhepiseSnnilik
mezheplerindenbiriolanHanefiliktir.lkedekienyksekslamimakamDiyanetleriBakanl'drveHanefi
mezhebininkurallarnagrediniyorumlar.lketopraklarndaki80.000'iaknkaytlcamidenveburalardagrevli
imamlardandasorumludur.[212]AyrcalkedeAlevilikdeyeryeryaygndrveakademisyenlerAlevisaysnn1520
milyonarasndaolduununesrmektedir.[213][214]Aksiyondergisinegreise,Alevilerharilkenfusunun3
milyonu(%4.2)iiOnikicilerdenoluur.[215]AyrcaSufizm'ebalolanlardavardrvenfusun%2'siherhangibir
mezhebebalolmayanMslmanlardr.[216][217]

stanbul'dakiSultanAhmetCamii,
ierisininznikinileriyle
sslenmesindendolay,Avrupa'da
MaviCamiolarakdaanlr. [203]

TrkiyetopraklarndaMslmanolmayanlarnsays1914'te%19ikenbusay1927'de%2.5'edmtr.[218]GnmzdelkedeRumOrtodokslarve
Katoliklerdahilolmakzereeitlimezheplerden120.000HristiyanbulunmaktadrveburakamTrkiye'ninnfusunun%0.2'sindendahaazdr.[219][220][221]
lkedeakolankilisesaysise236'dr.[222]stanbul,4.yzyldanbuyanaDouOrtodoksKilisesi'ninmerkezikonumundadr.[223][224]
Trkiye'de,ouSefaradkkenliolan26.000Yahudiyaamaktadr.[225]M5.yzyldanitibarenAnadolutopraklarndaYahuditopluluklaryaamaya
baladveyirmiyzylsonra,15.yzylsonlarndaspanyolvePortekizYahudileri'ninspanya'dankovulmasylabirlikteOsmanlmparatorluu,bu
YahudileringnmzdekiTrkiyetopraklarnayerlemesineizinverdi.ByleceAnadolu'dakiYahudinfusuartt.20.yzyldakiglereramen,bugnhla
kkbirYahudinfusuTrkiye'debulunmaktadr.[226]

https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye

9/22

12/11/2015

TrkiyeVikipedi

Eitim
Ayrcabaknz:Trkiye'dekiniversitelerlistesi
Trkiye'deniversitencesieitimMilliEitimBakanl'nndenetimindedir.[228]Drtylilkokul,drtylortaokulve
drtylliseolmakzeretoplamonikiyllkeitimzorunludur.[229]OECDraporlarnagrelkedeliseyi
tamamlamayan2534yagrubunadahilkiiler,liseyitamamlayanaynyagrubundaniarkadalarnneldeettii
gelirinortalamaolaraksadece%80inialmaktadrlar.[230]lkenintemeleitimseviyesidierOECDlkelerininaltnda
kabuledilir.[231]Trkiye,OECD'ninPISAprogramnda34lkearasnda32.sradayeralr.[229]Yksekkalitedeki
liseleregiri,bykldelkegenelindeyaplanrenciyerletirmesnavlarndanalnanpuanabaldr,buyzden
lkedekizeldersalmaya10'akadardmtr.[231]Trkiye'de2011itibariyleyetikinnfusun%94,1'i
okuryazardrerkeknfusunkendiiindekiokuryazarlkoran%97,9,kadnnfusunkendiiindekiokuryazar
oran%90,3'tr.[232]
2014itibarylaTrkiye'dekiniversitesays196'dr.[233]renciler,YksekretimeGeiSnav(YGS)veLisans

1453'teDarlfnunadylakurulan
stanbulniversitesi,1Austos
1933'teyaplanreformlabirlikte
Trkiye'ninilkniversitesiolarak
hizmetegirmitir. [227]

YerletirmeSnav(LYS)sonucundaaldklarpuanlarlaniversiteyegeihakkkazanr.[234]2007ylndaniversiteye
geisnavna1.700.000kiikatlmolsada,2008ylndaniversitekontenjanlar600.000ilesnrlkalmtr.[235]
Anadoluniversitesi'ninAkretimFakltesidndakitmfaklteleregiri,lisemezunlarnnYGSLYSsonucuna
balolarakekillenir.[236]Dnyanneniyiniversitelerininsraland2014TimesHigherEducationWorld
UniversityRankings'teilk200'eTrkiye'dendrtniversitedahilolmutur.ListedeOrtaDouTeknikniversitesi85.srada,Boaziiniversitesi139.
srada,stanbulTeknikniversitesi165.srada,Sabancniversitesi182.sradayeralmtr.[237]

Salkhizmetleri
Ayrcabaknz:Trkiye'dekihastanelerlistesi
Trkiye'desalkhizmetleriSalkBakanltarafndanmerkezibirdevletsistemiylekontroledilir.2003ylndahkmet,salkhizmetlerineayrlanbte
orannartranvenfusunbykbirblmnsalklhlegetirmeyiamalayangenikapsamlbirsalkreformuprogramntantt.Trkiyestatistik
Kurumu,2012ylndasalkhizmetlerikapsamnda76.3milyarTLharcandnakladhizmetbedellerinin%79.6'sSosyalGvenlikKurumutarafndan
karlanrkengeriyekalan%15.4'hastalartarafndandorudandendi.[238]2013rakamlarnagreTrkiye'de30.116salkkurumubulunmaktadrvedoktor
banaortalama573hastadmektedir.[239][240]Ayrca1000kiibanadenyataksays2.64'tr.[239]
Trkiye'debeklenenyaamsresierkeklerde71.1ylvekadnlarda75.2ylolmaklabirlikte,toplamnfusortalamasnnbeklenenyaamsresi73.2yldr.[241]
lkedelmlereenoknedenolanhastalklardanilkunlardr:dolamsistemihastalklar(%39.8),kanser(%21.3),solunumhastalklar(%9.8).[242]

Kltr
TrkiyeOuz,Anadolu,Osmanl(GrekoRomenveslamikltrlerinbirdevamyd)veBatkltrleriile
geleneklerininkarmylaortayakanokeitlikltrleribarndrr.lkecorafyasndakikltrelkaynama,Orta
Asya'danAnadolu'yadorugerekleenTrkglerisrasndaTrkleringyollarzerindekikltrlerlekendi
kltrlerinibirletirmesisonucundabalad.lkedekiBatllamahareketiiseOsmanlmparatorluu'nunTanzimat
dnemindebaladvebugnekadarsrmeyedevametti.[244][245]SonuolarakgnmzTrkkltr,geleneksel
inanlarvetarihideerlerikoruyarak"ada"birBatdevletiolmaabassonucundaekillendi.[244]

Sanat
Ayrcabaknz:Trkedebiyat,Trkhalkoyunlar,Trkmzii,Trkiye'deresimveTrktiyatrosu

MevlevisemazenlerbirSema
trenindeyken.MevleviSema
Trenleri,UNESCOSomutOlmayan
KltrelMirasListeleri'ndeyer
almaktadr. [243]

BatlanlamdaTrkresimsanat,19.yzylnortalarndanitibarenetkinbirgelime
gstermeyebalad.Resimdersleriilkolarakteknikihtiyalariin1793ylndauanki
stanbulTeknikniversitesi'ndeverilmeyebaland.[246]19.yzylnsonlarnda,Batl
anlamdainsantasvirlerizellikleOsmanHamdiBeyilebirlikteTrkresminde
kullanlmayabaland.adaeilimlerlebirlikteempresyonizmdegeliimgsterdiveHalilPaaresimlerindeempresyonizmi
kulland.1926'daAvrupa'yagnderilenTrksanatlar,Trkiye'yegeridndklerindealmalarndaFovizm,Kbizmvehatta
Ekspresyonizmakmlarndanyararlandlar.SonrakiyllardaDGrubusanatlarndanAbidinDinoveCemalTolludahilolmak
zereFikretMualla,FahrelnisaZeid,BedriRahmiEybolu,AdnanokerveBurhanDoanaygibisanatlarsonotuzyl
boyuncaBat'dagelienbazeilimleritanttlar.BunlarnyansraYenilerGrubu1930'larda,OnlarGrubu1940'larda,YeniDal
Grubu1950'lerdeveSiyahKalemGrubu1960'lardaortayakarakadaTrkresminindiernemlihareketleriolarak
tanndlar.[247]

Trkmziiveedebiyat,eitlikltrlerinizlerinitar.Osmanlmparatorluu'nunyansraslamdnyasileAvrupa'nn
etkileimisonucundaTrk,slamveAvrupagelenekleribirleerekgnmzTrkmziiniveedebiyatnortayakarmtr.[248]
OsmanldnemindeTrkedebiyat,ranveArapedebiyatlarnnfazlasylaetkisialtndakald.Tanzimat'takiyeniliklerlebirlikte
OsmanHamdiBey'in
dahancedenbilinmeyenromanveykgibiedebitrlerTrkedebiyatnagiriyapt.eitliyazarlarTrkedebiyatndakiilkleri
izdiiKaplumbaa
budnemdeverdilerNamkKemalilkedebiromanolanntibah'(1876)yazarken,gazeteciinasiilkzelgazeteyikardveilk
Terbiyecisi.
tiyatroolanairEvlenmesi'ni(1860)yazd.BatetkisindegelienmodernTrkedebiyatnnekillenmesi1896ve1923arasnda
dasrd.BuaradaServetiFnun,FecriAtiveMillEdebiyatgibieitliedebiyathareketleriortayakt.20.yzyldaNzm
Hikmet,serbestnazmlaiirleryazarakTrkiirineradikaldeiiklergetirdi.iirdekibirbakadevrimise1941'deGaripilertarafndanyapld.eitli
kltrlerinkarmolanTrkedebiyatnda,budurumunbirsonucuolarak,ilenenkonulararasndakltratmasnemlibiryertutar.rneinromanlarnda
"kltrlerinbirbiriyleatmasverlmesiiinyenisimgelerbulan"OrhanPamuk,2006ylndaNobelEdebiyatdl'nelaykgrlmtr.[249]2003
EurovisionarkYarmas'naTrkmziindekieitlikltrlerinizlerinitayan"EverywayThatICan"arksylakatlanSertabEreneriseyarmann
birincisiolarakAvrupa'daadndanbahsettirmitir.[250]
Trkkltrndehalkoyunlarnemlibiryertutar.DouTrakya'daHoraEge,GneyMarmaraveAnadolu'daZeybekBatAkdeniz'deTekeBat
Anadolu,BatKaradeniz,GneyMarmaraveDouAkdeniz'deKakoyunlarileKarlamaOrtaveDouKaradeniz'deHoronDouveAnadolu'da
HalayKuzeydouAnadolu'daBarveLezginkahalkoyunlaryaygndr.[251]
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye

10/22

12/11/2015

TrkiyeVikipedi

Spor
Trkiye'deenoksevilensporlardanbirifutboldur.FutbolliglerhalindeoynanmaktavebunlarnenbySporTotoSper
Lig'dir.Ligampiyonuolabilmiolantakmlarn(Beikta,FenerbaheveGalatasaray)stanbultakm,ikitanesi
(Trabzonspor)ve(Bursaspor)iseAnadolutakmdr.FutbolkulpleriTrkiyeFutbolFederasyonuatsaltndatoplanmtr.[253]
GalatasarayAvrupa'dakupakazananilkvetekTrkfutboltakmdr.2000ylndaUEFAKupasveUEFASperKupa'y
kazanmtr.TrkiyeMillFutbolTakmEuro2000'de6.,2002FIFADnyaKupas'nda,2003FIFAKonfederasyonlar
Kupas'ndaveEuro2008'de3.olmutur.

TrkiyeBayanMill
VoleybolTakm,FIVB
DnyaSralamas'nde11.
sradayer
almaktadr. [252]

BasketbolTrkiye'deenokilgigrensporlardanbiridir.Basketbol'unenbykligiBekoBasketbolLigi'dir.AnadoluEfesSpor
Kulb,GalatasarayMedicalPark,Fenerbahelker,BeiktaErkekBasketbolTakmgibitakmlarEuroleague'devedierzel
turnuvalardaokbykbaarlargstermilerdir.AyrcaAnadoluEfes1996ylndaKoraKupas'nkazanarak,AvrupaKupas
kazananilkTrktakmolmaunvanneldeetmitir.[254]2012ylndaFIBAEuroChallengeampiyonluukupasnkazanan
BeiktaMilangazAvrupa'dakupakazanabilen2.Trktakm'dr.TrkiyeMillBasketbolTakmdaturnuvalardabykbaar
eldeetmitir.rnein2001AvrupaBasketbolampiyonasgmmadalyave2010FIBADnyaBasketbolampiyonasgm
gibi.2010FIBADnyaBasketbolampiyonas,28Austosve12EylltarihleriarasndaTrkiye'degerekletirilmitir.
ampiyonayFIBA,TrkiyeBasketbolFederasyonuve2010OrganizasyonKomitesiortaklaaorganizeetmitirve2.olmutur.
1986'danberincdefa24lkeninkatldturnuvanntakmkarlamalarstanbul,Ankara,zmirveKayseri'de,bitiaamas
stanbulSinanErdemSporSalonu'ndaoynanm,kazananisebititeTrkiye'yi6481malupedenAmerikaBirleikDevletleri
olmutur.KadnMilliBasketbolTakm2011AvrupaKadnlarampiyonas'ndaikinciolmutur.Ayrca2013Akdeniz
OyunlarndaErkekMilliBasketbolTakmaltnmadalyaalmtr.

GelenekselbirTrksporuolangreinennemlikarlamasKrkpnarYalGreleri'dir.TrklerinM4.yy.danberigreyaptklarbilinmektedir.
lkbaharaylarndadoanncanlaniinyaplankutlamalarda,evlenmemerasimlerinde,zaferlenlerindehepgremsabakalaryaplrd.1996ylnda
GelenekselSporDallarFederasyonukurulmuveyalgreiinnemlibiradmatlmtr.

Mutfak
Trkmutfa,inveFranszmutfaklarylaberaberdnyannenzenginmutfaklarndandr.Corafyasvetarihigerei,
Trkmutfaokbykbireitlilikoluturur.Trkmutfa,MezopotamyaveBalkanmutfaklarylaetkileime
girmitir,stanbulOsmanlSaraymutfadaTrkmutfannnemlibirksmnoluturur.
OsmanlSarayMutfa'ndaokeitliorba,zeytinyalsebze,etliyemek,balk,brek,tatlmnlerimevcuttur.Saray
mutfa,Bizansmparatorluu'ndanOsmanl'yayzyllarnsarayzevkivetecrbesiyleoluanelitbirmutfaktr.O
dnemlerde,halkvekymutfaisesadevebasittir.
Gnmzde,Saraykltrilehalkkltrnnkarmbir"Trkmutfa"ortayakmtr.Biroksarayyemei,halk
tarafndanbenimsenmitir.
Trkmutfa
Akdenizkltr
Doukltr
Saraykltr
Bozkrkltrolaraksnflandrlmtr.

TrklokumuilebirlikteTrk
kahvesi.Trkkahvesi,UNESCO
tarafndanTrklerinSomutOlmayan
KltrelMiraslarlistesine
alnmtr. [255][256]

Basn
Ayrcabaknz:Trkiye'detelevizyon
Trkiye'deRadyoveTelevizyonculukbasnzgrlnegreyrtlmektedir.TrkiyeRadyoTelevizyonKurumukamuyaynclyapmaktaolup
Trkiye'ninilktelevizyonkanaldr.[257]
Trkiye'de21ulusal,14blgeselvede229yereltelevizyonkanalyaynyapmaktadr.3984saylKanunagre,Trkiye'dezelyaynclRTK
denetlemektedir.[258]

Ayrcabaknz
Trkdevletlerilistesi

Kaynaka
Genel
Atatrk,MustafaKemal(1927).'Nutuk,Cilt123,TrkDevrimTarihiEnstits,stanbul1970.
DeLamartine,Alphonse.OsmanlTarihi,Cilt1,SabahYaynclk,stanbul1991.
ztrk,Kazm(1992).Atatrk'nTBMMAkveGizliOturumlarndakiKonumalar,Cilt12,KltrBakanlAtatrkDizisi.ISBN9751706351
Akay,Ouz(2006).Atatrk'nSofras.TruvaYaynlar.ISBN9756237546
MeydanLarousse,MeydanYaynclk,1988,Cilt12,Sh.357388,TrkiyeCumhuriyeti.
TemelBritannica,AnaYaynclkEncyclopaediaBritannica,1992,Cilt18,Sh.4196Trkiye.ISBN9757760021
TrklerinveTrkiye'ninTarihiAnsiklopedisi,MilliyetYaynlar,1982.

zel
1. ^abcd"Turkey"(http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/01/weodata/weorept.aspx?
pr.x=41&pr.y=17&sy=2013&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=186&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a).
InternationalMonetaryFund.http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/01/weodata/weorept.aspx?
pr.x=41&pr.y=17&sy=2013&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=186&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a.Eriim

https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye

11/22