EK-21

TRKYEDE SALIK HZMETLERNN DURUMU

SWOT ANALZ
(Gl ve Zayf Ynler; Frsat ve Tehditler)
&
(Main Drivers: Temel tici Gler)
Gl ynleri
1- Trkiye ya ortalamas asndan gen bir nfusa sahiptir. Yeterli i olanaklarna
kavuturulduu taktirde gen nfus salk sektrnde igc, finansman ve insan
kaynaklar asndan bir avantaj tayabilir.
2- Trkiyede Hekimlerin eitimi baz aksaklklara ramen bir seviyede verilmekte ve
dzenli olarak srmektedir. Dalmn ve istihdamn bozuk olmasna ramen byk
sayda hekim bulunmaktadr. Salk personeli, zellikle byk merkezi Tp
Merkezlerinde, yksek teknolojiyi kullanmakta ve yeni uygulamalar yapabilmektedir.
3- Trkiyede Salk Kurumlar yetersizlikler ve aksaklklara ramen geleneksel olarak
bir alma yntemine ve organizasyona sahiptir.
4- Trk toplumu hastalklarnn tedavisi iin tp merkezlerine gitme alkanlna sahip
olmutur.
5- Referans hastanelerinin bir ounda ada teknolojik donanm yeterli dzeyde
bulunmaktadr.
6- Tp Fakltesi Hastanelerinin say olarak arttrlarak yaygnlatrlmas tpta eitim
seviyesinin dmesi ve gereksiz yere yksek sayda hekim yetitirilmesi gibi
sakncalar iermekle birlikte, daha doru iletmecilik kurallar uyguland taktirde bu
hastaneler kamu hastanelerinin grevlerini daha fazla destekleme potansiyeli
tamaktadrlar.
7- Hastane dner sermayeleri, DPT ve hkmet politikalaryla desteklenmi ve bunun
sonucunda bata gelimi hastaneler olmak zere dner sermaye sistemleri
yerlemitir. Bu ekilde salk sektrnde reel para ak salanm, hastanelerin
profesyonel ve ada iletmeler olabilmesine ilikin bir ilk adm atlmtr.
8- Trkiyede verimli alan hekim ve salk personeli iin, verimli almayan
personelle kyaslandnda finansal adan dllendirme mekanizmas yok denecek
kadar kstldr. Bununla birlikte, yeni yasal dzenlemelerle, dner sermaye katk
payna gre hekimlerin ald destekte baz kstl olanaklar salanmtr. Yeni
yerlemekte olan bu modelin gelitirilmesi, verimliliin dllendirilmesi gibi bir temel
alma kuralnn ilemesini salayabilir.
9- Trkiyede zel hastane iletmecilii son dnemlerde bir miktar desteklenmi ve
birok yetersizlikler olmakla birlikte bu konuda snrl bir deneyim yaanmtr.
10- Trkiyede birok aksaklk ve yetersizliklere ramen, bebek lm hznda, ayla
korunabilen hastalklarda, verem ve stma gibi hastalklarda yava ancak dzenli bir
azalma mevcuttur. Bu azalma tmyle olmasa bile ksmen salk kurumlarnn bu
konuyla ilikili almalarna baldr.
11- Dzenli alama sayesinde Polio gibi hastalklarn eleminasyonu salanmtr.
12- Dnya apnda byk tehdit oluturan HIV infeksiyonu ve ADS insidans, son
yllardaki yava arta ramen Trkiyede gelimi Bat lkelerine ve Afrika lkelerine
gre ok daha azdr.

13- Trkiyede geleneksel nedenlerle, uyuturucu madde bamll, alkol tketimi ve

alkolizm oran, gelimi Bat lkelerine gre daha dktr. Sigara ve ttn
kullanmn engelleyici baz yasal dzenlemeler de yaplmtr.
14- Salk hizmetlerinde, eitimde, denetimde, rgtlenmede, yetki ve sorumluluk, hibir
gelimi Bat lkesinde
olmad kadar, merkezi, brokratik ve politik bir
rgtlenmeyle, Salk Bakanlnn elinde bulunmaktadr. Buna karn, son yllarda
TTB ve UDKK iinde, bu yetki ve sorumluluklarn byk bir ksmnn sivil meslek
kurulularna devretmesi gerektiine dair dnceler ve almalar ortaya kmaya
balamtr. Bu durum, ada sistemlerle uyumlu hale getirmesi gereken Trkiye iin
umut verici bir balangtr.
15- letmede ciddi sorunlar olsa da, birinci basamak salk hizmetlerinde (Salk Oca
...vb) fiziksel alt yap ve hizmet a mevcuttur.
16- Trkiye iletiim ve biliim teknolojisinde baz nemli gelimeler salamtr.
17- Yal, hasta ve sakatlarn bakm ve desteklenmeleri ou zaman geleneksel olarak aile
iinde salanabilmektedir. Bu durum salk sistemini bir lde rahatlatmaktadr.
18- Trkiyede bir eczane ve iletiim a mevcuttur.
19- letmede baz sorunlar olmakla birlikte 122 acil hasta tama sistemi kurulmutur
20- Ynetiminde son dnemde ciddi bozukluklar olmasna ramen, Refik Saydam Hfs
Shha Merkezi baz koruyucu tp hizmetlerini stlenmitir.
Zayif ynleri:
1- Salk kurulularnn ounun ve personelin kontrolnn, merkezi ve politik bir
kurulu olarak Salk Bakanlnn elinde bulunmaktadr. Bu durum, hkmetlerin
politik menfaatlerini arttrmakta, ancak lkenin salk sorunlarn zmnde
yetersizliklere yol amaktadr.
2- Trkiyede salk politikalar, lkenin salk sorunlarna gereki, aklc ve kalc
zmler getirmekten ok, hkmetlerin ve politikaclarn seimlerde tabandan gelen
tepkileri nleyebilmeleri prensibi zerine oturmutur. Bu durum Salk konusunun
populist yaklamlarn hedefi haline getirmektedir.
3- Salk sorunlarna idari yaklamlarn ou, gnmzde saln tm lke dzenini
etkileyebilecek byklkte, sektrel ve tmyle profesyonel bir alan olduunu
kavramaktan uzaktr.
Trkiyede salk sorunlarnn zmnde aklclk ve
gerekilik birer Dnya gr olarak benimsenmemitir.
4- Trkiye gelir kaynaklar ve ekonomik adan art deerleri dk bir lkedir. Btede
zorunlu ve yksek bir askeri harcama oran vardr. Salk hizmetleri iin genel
bteden daha fazla pay ayrlmas lke gerekleriyle badamamaktadr. Dolaysyla
hakl veya haksz btn itirazlara ramen hibir hkmet salk sektrne kamu
kaynaklarndan yeterli bir pay ayramamaktadr; ve belki de yakn gelecekte de
ayramayacaktr.
5- Salk Sektr iin aktarlan kaynaklarn %41i genel vergi ve fon gelirlerince
subvanse edilerek karlanmaktadr. Salk Sigortas ve Emekli Sandnca salk iin
alnan primlerden bamsz olan bu vergi ve fonlarn ise, gerek toplanma nedeni
tedavi edici salk sektrnn desteklenmesi deil, lkenin kalknmasyla ilikili reel
yatrmlardr. Aktarlan bu parann byk bir blmn i verimlilii dk personel
harcamalar ve tedavi edici tp uygulamalar oluturmaktadr. Bylece kamu gelirleri
haksz yere israf edilmektedir.
6- Trkiyenin salk iin devlete bal kurumlar yoluyla harcad gerek toplam
harcama belirli deildir. lerinde TBMM, MSB, Askeri Hastaneler ve Merkez
Bankas gibi kurulularn bulunduu bir ok devlet kurumu, kendi personel ve

yaknlarnn salk harcamalar iin, sigorta pirimi deyen vatandalara dahi

salanmayan zel ayrcalklar sunmaktadr. Kamu kaynaklarndan salanan tm bu
kalemler gz nne alndnda ortaya ok daha deiik bir israf, ifte standart ve
eitsizlik tablosu kabilmektedir.
7- Salk hizmetlerinin finansman ynetimi, profesyonel nitelikte, alanlarnda
yeterlilikleri kantlanm kiilerce deil, kalifiye olmayan kiilerce yaplmaktadr.
Sonuta, salk sektrnde gelir ve gider dengesi tmyle bozulmu, byk i
borlanmalara gidilmi salk sisteminin aklar, prensipte bu ama iin toplanmayan
genel btenin vergi ve fonlarnca karlanmaya allm ve sistem reel anlamda iflas
etmitir.
8- Trkiyede kamu kesimindeki salk sisteminde, sala ayrlan kstl kaynaklar,
politik nedenlerle ve asl amacndan farkl olarak, koruyucu tp ve salkta altyap
yatrmlarndan ok tedavi edici tp alanna ynlendirilmektedir.
9- Trkiyede Salk Bakanl Merkez rgt ve Tara rgtnn brokratik
mekanizmalarna bakldnda sistemin yatay rgtlenmesinin gereksiz yere iirilmi
olduu ve verimsiz alt dikkati ekmektedir.
10- Trkiyede en nemli salk gvencesi kurumlarndan biri olan Emekli Sandnda
pirimler stopajla toplanmaktadr. Bu kaynak, reel para akndan bamsz olarak
kat zerinde toplanmakta, demelerde ise ou kez i borlanma prensibine gre
hareket edilmektedir. Sistemde reel anlamda para ak azdr. Bu durum yksek
enflasyon oran da, gz nne alndnda, salk finansmannda kaynak aktarmn
sanal ortama tamakta; sonu olarak, gerek sektrn sorunlarnn ve gerek yaamsal
sorunlarn zmnde tam bir baarszlk yaanmaktadr. ES, Bakur ve SSK
demelerde de benzer ekilde kat zerinde i borlanmaya gitmektedir. Bu durum,
hastanelerin ounu ilemez hale getirmektedir.
11- Salk hizmetinin gerek anlamda pirim veya katkda bulunanlardan ok, katkda
bulunmayanlar tarafndan kullanlmaktadr.
12- Toplum salk sorunlarnn zmnde ve finansmannda sorumluluk alma
alkanlna hi sahip olamamtr. Devlet subvansiyonu bu alkanln yerlemesini
bir lde engellemektedir.
13- Sivil toplum kurulular ve genel olarak toplum, organize olmalar gereken alanlarda
yetki ve sorumluluk alacak entellektel ve kltrel birikimden yoksundur. Bu durum,
her trden problemde devleti arac gsterme eilimini desteklemektedir.
14- Trkiyedeki en byk iki salk sigortas sistemi olan Emekli Sand (ES) ve SSK
gerek anlamda sigortaclk yapmamaktadr. Birer devlet kurumu olarak genel
btenin iinde yerletirilmilerdir. Her ikisi de, hem pirim toplayan kurumlar, hem de
SSK ve Devlet Hastaneleri yoluyla tedavi edici salk hizmetini dzenleyen kurumlar
olarak rol oynamaktadr. Bu durum ada anlamda Salk Gvencesi Sistemleri ve
Sigortaclkla badamamaktadr.
15- alma Bakanl, sigortacln yan sra byk Hastane letmecilii gibi zerine hi
almam olmas gereken bir ie soyunmutur. Bu durum, genel anlamda, salk
sektrnde yaanan kmazlarn, yolsuzluklarn ve kamu kaynaklarnn boa
harcanmasnn temel nedeni halindedir.
16- Kamu salk kurulular mali anlamda dokunulmazlk tamaktadr ve kamudan
denetimsiz mali destek almaktadr. Bu durum sektr iinde demeler sz konusu
olduunda ifte standart yaratmaktadr.
17- Yasal durum, hastanelerin ve salk kurulularnn alacaklarn, kamu kaynaklarndan,
borlu kurumlardan ve salk hizmeti gren kiilerden almaya uygun deildir.
18- Halkn gelir dzeyi dktr.

19- ES, BaKur ve SSKnn pirim demesi yapmayan geni bir kesime de salk iin
kaynak aktarmasna ramen, halkn ne kadarnn gerek anlamda ve etkili salk
gvencesine sahip olduu bilinmemektedir.
20- Trkiyede kamu alannda salk kurulularnda hekim ve personel altrlmas, ou
zaman, devlet memuriyeti yasalaryla dzenlenmektedir. Bu yasalar uyarnca,
iverilen kiilerin eitimlerinin seviyesi, rettikleri iin kalitesi ve miktar, alma
verimlilii gibi temel ve ada iletmecilik kavramlar hesaba katlmamaktadr. Bu
duruma bal olarak, verimlilii yksek olan ile retmeyen personelin ayn haklara ve
gelire sahip olmas gibi i verimini tmyle azaltan bir alma ortam olumaktadr.
Bunun zerine politik yn ar basan tayin ve atama uygulamalar da eklenince,
verimsiz ve dalm dzensiz bir personel profili ortaya kmakta, salk iin ayrlan
kstl kaynaklar israf edilmektedir.
21- Trkiyede halen hekim saysnn belirlenmesi, hekimlerin ie balama ve tayin
kurallar zel dzenlemelerle yaplmaktadr. Bu kurallarn iki temel amac vardr: (1)
hekim says arttrlarak gereinden fazla hekimin bulundurulmas yoluyla hekimlerin
isiz veya gizli isiz durumuna drlmesi; (2) hibir meslek grubunda olmad
ekilde Zorunlu Devlet Hizmeti gibi uygulamalarla hekimlerin zorla altrmas.
Sonuta, Trkiyede i imkanlar ve donanml salk kurumu asndan gerekenin ok
zerinde hekim ve uzman hekim yetitirilmekte, hekimler arasnda gizli isizlik
balamakta, Tpta eitim seviyesi hzla dmekte, hekim hatalarna bal mortalite ve
morbidite byk oranda artmaktadr.
22- Bir ksm zorla altrlan bu hekimler son derece sk yasal zorlamalara ramen
atandklar yerde ksa sreli kalmakta ve hibir ekilde verimli alamamaktadr. Bu
durum hem hekimleri zor durumda brakmakta, hem de byk kaynak israfna yol
amaktadr.
23- Zorunlu Devlet Hizmeti Yasasnn ve ylda 4.000 hekim yetitirmek iin uygulanan
yasalarn lkenin salk sorunlarnn zmyle hibir ilikisi yoktur; bu durum
sadece hkmetlerin ksa dnemli politik karlarna ynelik olarak kullanlmaktadr.
24- Saylarnn yksek olmasndan tr, hekimlerin bir blm i bulma
olanakszlndan tr devletin kendilerine zorla i vermesinden memnun
gzkmektedirler. Ancak sektrel adan bakldnda bu durumun aklc bir salk
iletmeciliiyle bir ilikisi olmad ortaya kacaktr.
25- Salk Bakanl, niversitelerin zerkliini hie sayarak, gen hekimlerin Tp
Fakltesi diplomalarna ve uzmanlk belgelerine el koymakta Zorunlu Devlet
Hizmeti yasas erevesinde onlarn zgr alma haklarn ortadan kaldrmaktadr.
Uygar lkelerde ise, bu trden eitim belgelerinin sertifikasyonu sivil, bamsz veya
zerk kurumlarca yaplmaktadr. Gelimi Bat lkelerinde, kazanlm olan zgr
alma hakk anayasal gvence altndadr.
26- Trkiyede Tp alan yksek seviyeli rencilerin eitim tercihi olmaktan hzla
uzaklamaktadr. Bu durum, halk sal asndan gelecekte nemli bir tehlike
oluturabilecektir.
27- Yetersiz ve yeni olan birok Tp Fakltelerinde, yksek sayda hekim ve uzman
hekim yetitirilmektedir. Bu konuda etkili bir denetim ve planlama mekanizmas
yoktur. Yukarda saylan sorunlarla birlikte iyi yetimi hekim oran hzla
azalmaktadr. Bu durum gelecekte byk bir halk sal sorunu olarak Trkiyenin
nne kabilecektir.
28- Trkiyede Salk sorunlarnn zmlenmesini sadece hekimin varlna balayan
anlay etkisini srdrmektedir. Gerek ihtiyalar olan, hekim d salk personeli,
altyap yatrmlar ve doru iletmecilik anlay adna ciddi bir atlm
yaplmamaktadr. Trkiyede mevcut ve yetimekte olan hekim saysyla, hekimlerin

verimli olarak alabilecei donanml salk kurulularnn says arasnda byk bir
uyumsuzluk vardr.
29- Gelimi Bat lkelerinde, Tpta eitim, planlama ve denetim byk oranda Salk
Bakanlklarnca deil sivil meslek kurulularnca (TTB, UDKK, Tpta Uzmanlk
Dernekleri ...vb) yrtlmektedir. Ayrca, bu durum Avrupa Birlii uyum srecinde
bir zorunluluk olarak Trkiyenin nnde durmaktadr. Buna karn, Trkiyedeki
ilerlik bunun tam tersidir. Trkiyede salk alannda, merkezi ve yetkilerini
devretmeye yatkn olmayan gl bir brokratik sistem vardr. Dier bir yandan,
birok sivil meslek kuruluu da, bu yetki ve sorumluluklar stlenmeye fikir dzeyinde
hazr deillerdir.
30- Kamu hastane ve kurulular iin byk ve denetimsiz kamu kayna subvansiyonu
mevcuttur. Buna karn, salk alannda zel sektre verilen tevik ve destek son
derece yetersizdir. Bu durum, zel hastanelerin almas ve geliimini olumsuz
etkilemektedir.
31- Kamu Hastaneleri ve zellikle acil tp hizmetlerinin merkezi-brokratik ve politik
ynetimden kurtulmas anlamna gelen desantralizasyon, blgesel sivil toplum
kurulularnn, yerel idare ve il idarelerinin tedavi edici ve zellikle acil tp alannda
yetki ve sorumluluk almas anlamna gelmektedir. Bu konsept Trkiyede hemen
hemen hi gelimemitir.
32- Trkiye, salk sektrnde ila, salk malzemesi ve teknik donanmda byk oranda
da baml durumdadr. Bu hal, lke gelirlerinin byk oranda yurtdna
aktarlmasna yol amaktadr.
33- Hasta tama ve ambulans hizmetlerinde iletme ve finans asndan sorunlar
yaanmaktadr.
34- Adli Tp Hizmetleri yaygn olarak kurumsallamamtr; otopsi uygulamalar iin
gereki bir dzenleme yoktur.
35- Merkez-referans hastanelerinde byk bir hasta ylmas olmaktadr.
36- Salk sektrnde, kalite kontrol, standardizasyon, i verimlilii analizleri,
denetimler ve geri bildirim gibi kanallarla sistemin kendi kendini dzeltmesi kanallar
almamaktadr.
37- Salk alannda, enformasyon ve istatistik almalar son derece yetersiz durumdadr.
Genel olarak tm salk kurulularnda, hasta kaytlar ve arivler byk oranda
yetersizdir.
38- Salk sektrndeki teknolojik yatrmlar planlama asndan bozuk ve denetimsiz bir
ekilde yaplmaktadr.
39- Dnyada, trafik kazasna bal yaralanma ve lmlerin en ok olduu lkelerden biri
Trkiyedir.
40- Trkiyenin bir deprem lkesi olmas salk alannda baz zel tedbirlerin ve ek
harcamalarn yaplmasn gerektirmektedir.
41- Yetersiz beslenme ve yetersiz hijyenin yaygn olmas nedenleriyle toplum tedavi
edici salk hizmetlerine daha ok ihtiya duymaktadr.
42- Trkiyede ehirleme srecindeki arpklklar, dzensiz altyapya sahip ve grltl
kent merkezlerini ortaya karmakta; bu da, insan saln olumsuz etkilemektedir.
43- Bozuk ekonomik yap, yksek enflasyon ve mali yasalardaki ileyi bozukluklar
tedavi edici salk kurumlarn alamaz hale getirebilmektedir.
44- Trkiyede gen nfus bir avantaj olarak grlse bile, isiz ve retim dnda olmas
durumu imdilik tersine evirmektedir. Bu durum, gnmzdeki haliyle salk
sektrnn zerine bir yk olarak binmektedir.
45- Salk kurulularnda profesyonel ynetici eitimi ve altrlmas anlay
yerlememitir.

Frsatlar
1. Avrupa Birlii ile uyum sreci, salk alannda eitim, salk hizmeti ve finans
konularnda aklc deiimlere yol aabilir.
2. Avrupa birlii ile entegrasyon, salk teknolojisindeki harcamalar azaltabilir.
3. Trkiyenin Avrupa Birliine katlm, Trk hekim ve salk personelinin Avrupa
lkelerinde i bulabilme imkan salayabilir;
4. Salk alannda doru iletmeye ynelik, aklc dzenlemeler yapld taktirde,
Trkiyede mevcut bulunan iyi yetimi hekim ve salk personeli, Avrupa Topluluu
lkelerine daha ucuz ve kaliteli salk hizmeti sunabilir. Avrupa ve ABD sigorta
sistemleri hastalarn Trkiyede tedavisini maliyet asndan daha uygun bulabilirler.
Bu da Trkiyeye nemli bir gelir kayna salayabilir.
5. Trkiye Avrupa Birliinin Bilimsel ereve programlarnn yesi ve orta olmutur.
Bu tip ibirlikleri Trk hekim ve aratrmaclar iin yeni kaynaklar yaratabilir.
Tehditler:
1. Trkiyede salk hizmetleri alannda en byk tehdit, hkmetlerin salk sektrnde
aklc dzenlemeleri ieren politik iradeyi gsterememeleri ve imdiki durumun
srmesidir.
2. Bu durum ksaca u tehlikeleri ortaya karmaktadr: salk alannda kamu
kaynaklarnn boa harcanmas; bte iin byk bir i borlanma kaps oluturmas;
salk sistemindeki bozukluklarn Trk toplumunun saln tmyle tehlikeye
sokmas; sonuta lke ekonomisi ve dzeninin bozulmas.
3. ada ekonomi kurallarnn salkl bir ekilde iletilememesi sonucunda Trk
Hastaneleri tmyle alamaz hale gelebilir.
4. Tbbi hizmet, teknoloji ve malzemenin fiyatlar, ksaca maliyet, her geen yl byk
bir oranda artmaktadr. Bu durum, sadece Trkiyenin deil, gelimi Bat lkelerinin
salk sektrleri ve ekonomileri iin de ciddi bir tehdit oluturmaktadr. ada
gelimelere uygun ve yeterli salk hizmeti gelecekte hibir toplum tarafndan finanse
edilemiyebilir.
5. Trkiyenin son 20 ylda yrtt dk kaliteli ve gerektiinden ok sayda hekim
ve uzman hekim yetitirme politikalar, zorunlu devlet hizmeti yasalar gibi
uygulamalar Trkiyenin ok sayda, yetersiz, isiz veya gizli isiz konumundaki
hekimle dolmasna yol amtr. lkedeki iyi yetimi rencilerin ou artk eskiden
olduu gibi hekimlik mesleini sememektedir. Bu durumlarn doal sonucu, hekim
hatalarnn ve yanl tbbi uygulamalarn art olacaktr. Gelecekte bu durum zm
ok zor olan ciddi bir halk sal sorunu olarak belirecektir.
Temel itici gler main drivers
1. Salk sektrnn en temel itici gc toplumun sala olan zorunlu ihtiyacdr. Bu
ihtiyacn yol at aray dier hibir sektrde bulunmayan bir itici g olarak ortaya
kar. Bu nedenle, birok gelimi Bat lkesinde, tedavi edici salk sektr alannda,
altyap, tevik ve yasal dzenlemeler dnda kamu kaynaklarndan byk finansal
destek verilmesine gerek kalmamaktadr.
2. Trkiyenin gen nfusu yeni zm araylar iin nemli bir faktrdr.
3.
Avrupa Birlii uyum sreci salk hizmetleri alanndaki sorunlarn zmnde bir itici
g olabilir.