Kaytsz Trkiye

Trkiye'de kaytd ekonominin bykl 101 milyar dolara kt. Kaak yzde
50'den 8'e inerse vergi geliri 17.8 milyar dolar artacak
18/09/2001 Radikal
AA - ANKARA - ABD, Japonya, svire gibi lkelerde yzde 8-9'a kadar inen kaytd ekonominin
byklnn Trkiye'de yzde 40-50 arasnda olduu sanlyor.
Devlet statistik Enstits (DE), Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonu (TSK), Dnya Bankas
verilerinden yapt hesaplamalara gre, Trkiye'nin kaytd ekonomisinin bykl 2000 yl
rakamlaryla 80.8 milyar dolarla 101 milyar dolar arasnda tahmin ediliyor.
Kaytd ekonominin oran Trkiye ve Filipinler'de yzde 50'ye, Msr'da yzde 68'e, Tayland'da yzde
70'e, Nijerya'da yzde 76'ya kadar ykseliyor. Amerika Birleik Devletleri'de kaytd ekonomi Trk
ekonomisinin 3-4 kat bir bykl, 1999 yl rakamlaryla 799.2 milyar dolar buluyor.
Kaytl ekonomisi 2000 ylnda 201.9 milyar dolar olan Trkiye'nin, kaytd ekonomi dahil edildiinde
milli geliri 282.7-302.9 milyar dolara (kaytd oran yzde 40-50) ulayor. Bu durumda cari GSMH'si
aslnda svire byklnde olan Trkiye'nin milli gelirinin te biri resmi kaytlarda grnmyor ve bu
gelirden vergi alnmyor. Ayn yl, Trkiye'nin, 3.090 dolar grnen kii bana milli gelir, aslnda 4.640
dolar buluyor.
Trkiye'de kaytd ekonomi nedeniyle olduka byk bir vergi kayb da meydana geliyor.
Toplanamayan vergi miktarnn kaytd ekonomi nedeniyle 2000 ylnda o zamanki kurlarla 17 ile 21.2
milyar dolar arasnda olduu sanlyor ki bu da Uluslararas Para Fonu'ndan (IMF) salanan 19.6
milyar dolarlk mali yardma eit bir rakam ifade ediyor. Bu vergi kaybnn nemi, 2000 ylnda toplam
vergi gelirleri 42.4 milyar dolar, bte a 22.6 milyar dolar olan bir lke iin daha iyi anlalyor.

Kiibana 4280 dolar

Trkiye, kaytd miktarn Japonya ve svire'de olduu gibi yzde 8'e indirseydi, kaytl milli geliri
2000'de 279.5 milyar dolar grnecek, vergi gelirleri 56-60.2 milyar dolara kacak ve 13.6-17.8 milyar
dolar daha fazla vergi toplanacak. Kii ba milli gelir de 4280 dolar olacak. Bte a 4.8-9 milyar
dolar dzeyinde azalacak.

Ekonomisi en kaytl lke ABD

lke

Kaytd
Ekonomi (%)

ABD
Japonya
Almanya
Fransa
ngiltere
talya
spanya
Kanada
Meksika
Rusya
Hollanda
Belika
Trkiye*

9
8
14
15
11
26
24
16
49
40
12
22
50

GSMH
(Milyar Dolar)
8.879,5
4.054,5
2.103,8
1.453,2
1.403,8
1.162,9
583,1
614,0
428,9
329,0
397,4
252,1
201,9

Kaytd
Gelir
(Milyar Dolar)
799,2
324,4
294,5
218,0
154,4
302,4
139,9
98,2
210,2
131,6
47,7
55,5
101,0

Dnya Bankas 1999 verileri.

* DEnin kaytd tahminine gre 2000 yl rakam.

Kii bana
Gelir (Dolar)
31.910
32.030
25.620
24.170
23.590
20.170
14.800
20.140
4.440
2.250
25.140
24.650
3.090

Kaytd dahil
Kii ba gelir
(Dolar)
34.780
34.590
29.210
27.800
26.180
25.410
18.350
23.360
6.620
3.150
28.160
30.070
4.640

Kayt d milli gelir var m?

Mustafa Aysan
03/09/2003 (987 defa okundu)

Yolsuzluk tartmalaryla ilgili olarak, 'lkemizde birok gelir kayt dnda kald iin,
aslnda milli gelirimizin yarsndan fazlasnn hesaplamalara katlamad, bu nedenle
de, resmen ilan edilenin iki kat dzeyinde olduu' gr de ne srlmektedir.
Hatta milli gelirimizin, yzde 66 orannda kayt d olduu iin, grndnden
zengin olduumuzu ne srenler vardr. 23.8.2003 tarihli yazsnda Hakk Devrim
bymz de, konuyla ilgili elikili aklamalar karsnda ekonomi uzman
olmayanlar arasndaki anlama glklerine dikkat ekmekte ve Tarhan Erdem
kardeimizin konuya aklk getirmesini istemekteydi. Mhendis olan Tarhan bey
kardeimize yardm olur dncesiyle o uzmanla daha yakn bir kimse olarak,
konuya aklk getirmek istedim:
Milli gelirimizin yarsndan falasnn hesap d kaldn ne srenlerin belirttii gibi,
yzde 66's deil de, yzde 100', yani tm kayt d olan bir ekonomide, lkenin
milli geliri konusunda tahmin yapmak zorunda bulunduumuzu varsayalm. Hi kayt
tutulmayan bu lkede de retilen mal ve hizmetlerin miktar, elde edilebilen
bilgilerden yararlanlarak tahmin edilebilir. Bu mal ve hizmet miktarlar, farkl birimde
olduklar iin, st ste toplanamadndan, milli gelir hesaplayanlar, bu miktarlara
parasal deerler bimek ve bunlarn miktarlarla arpm sonucunda ortaya kan
deerleri alt alta toplayarak retilen mal ve hizmetlerin toplam deerini hesap etmek
zorundadrlar. Aksi halde birok kararlara temel oluturacak milli gelir rakamna
ulaamayacaklardr. Birok geri kalm lke imdi bu durumdadr ve 1930'lu yllarda
da lkemiz temel milli gelir istatistikleri ok eksik olduu iin bu tr tahminler yapmak
zorunda kalnmtr. Bu bilgiler, bize byk istatistik hocalarmz tarafndan anlatlm
ve konuyla ilgili yaynlarnda aklanmtr.
Bizde de (ve aslnda milli gelir istatistikleri eksik olan tm lkelerde) milli gelir
tahminleri byle yaplmtr: En bata, lkenin, tarm, endstri, ticaret, hizmetler ve
benzeri faaliyet alanlarnda yaplan retim miktarlar tahmin edilir ve bu rakamlar,
elde edilebilen piyasa fiyatlaryla kurulandrlarak, bu retim miktarlarnn toplam
deerleri hesaplanr. Bu tahminler yaplrken, kukusuz birok varsaym da yaplr ve
bu varsaymlarn, gereklere yakn olmalar salanmaya allr. Vergi karmak iin,
bu tahminler yaplrken belirlenemeyen ve kasten istatistikiden gizlenen retim
miktarlar iin, her milli gelir hesaplamasnda da dzeltmeler yaplr. Yzde 100 kayt
dnda olan bir ekonomide bile bu tahminler yaplabildii iin, dnyann birok
lkesinin milli gelirleri tespit edilebilmekte ve lke ekonomileriyle ilgili kararlar
alnrken kullanlabilmektedirler. Bu nedenlerle, yzde 100' vergi kaytlar dnda
kald iin hi gelir vergisi denmeyen bir lkenin de yukardaki yntemle milli geliri
hesaplanabilir.
lkemizdeki milli gelir tahminlerinin, lkelerin byk ounluunda yaplanlardan iyi
olduu, uluslararas kurulularca da kabul edilmitir; gelitirilecek ynler vardr, ama
sonular, kullanlabilir rakamlar retmektedir. lkemizde birok gelir, gelir vergileri
asndan kayt dndadr. Bu nedenle, yaznn banda verilen grlerin, kayt
dnda kalan vergilerle ilgili ksm dorudur. Ancak buradan giderek, milli gelirimizin
yarsndan fazlasnn kayt-d kaldn ne srmek, yanltr. nk, kayd
tutulmayan birok vergi d gelirin, milli gelir hesaplanrken hesaplara dahil
edilmesini salayan yntemler vardr ve bu yntemler, bizim statistik Enstitmz

uzmanlarnca da uygulanmaktadr. Milli gelirimizin, resmen ifade edilenin iki kat

olduu konusundaki grler, gr sahibinin, milli gelir tahmin yntemleri
konusunda yeterli bilgiye sahip olmadn gsterir. Hakk bey bymz, msterih
olsunlar, hesaplarmz iyidir; kii bana den milli gelirimizin tutar 3 bin dolarn
altnda ve teki Avrupa Birlii lkelerinkilerin onda biri dzeyindedir ve asl dert,
bunun enflasyon nedeniyle son 20 yldr bir trl artrlamam olmasdr. Bu
rakamlarda hesaplama yanl yoktur; derdimiz, olduka iyi olan hesaplarmzn
gsterdii fakirliimizdir.