Rijit cisim mekanii, diyagramdan da grld zere statik ve dinamik olarak ikiye ayrlr.

Statik dengede bulunan cisimlerle, dinamik hareketteki cisimlerle urar. Statik, kuvvet
etkisi altnda cisimlerin denge artlarn inceleyen bir bilim daldr. Statike ait ilk
prensipler ve kanunlar kaldracn bulunmas ile balamtr. Archimedes denge kanunu ve
kaldraca ait ilk formlleri yazmtr. Bugne gelinceye kadar birok bilim adam bu konuda
almlardr. Baz bilim adamlar yle sralanabilir. Galile, Stevinus, Varignon, Newton,
DAlembert, Langrange ve Hamilton.

Statikte duran kat cisimler ile kuvvet arasndaki denge artlar incelenir. Yani cismin
fiziksel davran (uzama , ksalma, eilme, hareket, hz vb. ) ile uralmaz, dengelenmi
kuvvetler ve bunun geometrisi aratrlr. Gerekte kuvvet etkisi altnda cisimler bir
miktar da olsa ekil deitirirler. Bu ekil deitirmeler, ya ok kk olduklarndan
denge artlarnn incelenmesinde gz nne alnmaz yada cismin ekil deitirmedii
farzedilir. Bir baka deyile statik rijit cisimlerin kuvvet ve boyutlar arasndaki etkileimi
inceler.

TEMEL KAVRAMLAR
Temel Kavramlar:
Rijit cisim mekaniinde srekli olarak karlalan kavramlar; uzunluk,
zaman, ktle ve kuvvettir.
Kuvvet:
Kuvvet, tatbik edildii cisimlerin bulunduklar konumlar deitirmeye
alan fiziksel bir etki olarak tanmlanabilir. Kuvvet, uzunluk gibi vektrel
bir byklktr. Zaman ve ktle ise skaler byklklerdir.
Madde :
Madde, uzayda yer kaplayan her eydir. Bir cisim, kapal bir yzeyle
evrelenmi bir maddedir.
Uzay: Konumlar belirli bir koordinat sistemine gre dorusal veya asal
lmlerle belirlenen cisimlerin iinde bulunduklar geometrik blgedir.

Cisim :
Uzayda yer kaplayan her ey cisim olarak adlandrlr.
Cisimler eitli ekillerde (kat, sv, gaz vb.) olabilir.
Davranlar eitli ekillerde modellenebilir. Mekanikte
cisimler davranna gre, rijit, elastik, elasto-plastik,
viskoelastik cisim olarak adlandrlr. Statikte ise cisimler
rijit olarak kabul edilir. Yani cisimler kuvvet etkisi altnda
hi ekil deitirmezler.
Mekanikte teorinin anlalmasn kolaylatrmak iin
modellerden ve idealletirmelerden yararlanlr.
Parack: Ktlesi vardr fakat boyutlar ihmal edilebilir.
Rijit Cisim: ok byk kuvvetler altnda bile boyutlarnn
deimedii kabul edilir.

Newton Kanunlar
1. Kanun: Denge halindeki kuvvetlerin etkisinde
bir maddesel nokta, ya sabit durur yada dorusal
hareket eder.
2. Kanun:
Bir maddesel noktann ivmesi, uygulanan bileke
kuvvetin bykl ile doru orantldr. vme,
kuvvet ile ayn dorultu ve yndedir.
F = ma

3. Kanun:
ki parack arasndaki etki ve tepki kuvvetleri eit, ters
iaretli ve ayn dorultudadr.
Birimler:
SI birim sisteminde temel byklkler uzunluk, ktle,
kuvvet ve zamandr. Bu byklkleri lerken birimler
birbirinden bamsz olarak seilemez, mutlaka Newton
un 2. kanunu ile uyumak zorundadr.
Sembol
Birim
Uzunluk
l
m (metre)
Ktle
m
kg (kilogram)
Zaman
t
s (saniye)
Kuvvet
F
N (Newton)
F = ma

N = kg . m/s2

VEKTRLER
Skaler byklk, pozitif veya negatif bir say ile
karakterize edilen byklktr. Vektrel byklk
ise iddeti, dorultusu ve yn ile ifade edilir.
vektr eidi vardr:
Serbest vektr: Herhangi bir konuma tanabilir.
Kayan vektr: Etki izgisi zerinde herhangi bir
noktaya tanabilir.
Sabit vektr: Etki noktas ve dorultusu deimeyen
vektrler. ekil deitiren cisimlere etki eden
vektrler bu ekildedir.

Toplama ve karmada ya paralelkenar kural ya da

gen kural uygulanr.

Vektrlerin toplam balanglar ayn noktaya getirilen iki

vektrn toplam bu vektrler zerine kurulan paralel kenarn
kegeni zerindeki aada gsterilen vektre eittir.

Bu vektrlerin arasndaki a ise toplamn iddeti u ekilde

yazlabilir. Vektrn iddeti iki izgi arasnda gsterilir.

Skaler arpm

Vektrel arpm

Analitik Gsterim
Bir vektr (birbirine dik dorultularda)
kartezyen koordinat sisteminde iki bileene
ayrmak mmkndr. Vektrn eksenlerden
birisi ile yapt a ise .Vektr sin ve cos ile
arplarak dik koordinatlardaki izdm
bulunabilir.

Bir kuvvet iin yaplan bu bileenlere ayrma birden fazla vektr iinde
yaplabilir. Sonra bu bileenler cebirsel olarak toplanrlar. Btn vektrlerin x
ynndeki bileenleri Rx ve y ynndeki bileenleri Ry olmak zere bu
ilemler birden ok kuvvet iin yaplm ise,

Vektrlerin toplam,

ve

Uzayda vektrleri dik eksendeki bileenleri ile yazmak gerekir. Bunun iin birim
vektrleri tanmlamak gerekmektedir. Bu vektrler srasyla x,y,z eksenleri boyunca i, j, k
olarak bilinir.
Bu vektrlerin boylar bir birimdir. Bir skaler ile bir vektrn arpm da ayn ynde bir
vektr vermesi tanmndan, uzaydaki bir vektr aadaki gibi yazabiliriz.

Burada Fx, Fy, Fz skaler terimleri, srasyla x,y,z

eksenleri ynndeki F kuvvetinin bileenlerinin
iddetleridir.

KUVVETLER SSTEMNDE BLEKE

MADDESEL NOKTANIN DENGES

BR KUVVETN BR EKSENE GRE MOMENT

Bir kuvvetin tatbik edildii cismi sabit bir eksen etrafnda dndrme eilimine
kuvvetin o eksene gre momenti denir.

Kuvvet etkisindeki bir konstrksiyon (yap), rijit

bir cisim gibi hareket etmiyorsa dengededir Rijit
cismin hareketi, telenme yada dnmedir veya
ikisinin birleimi eklinde olabilir. Yapnn
dengede kalabilmesi iin, yapy dndrmeye
veya telemeye sebep olan kuvvet mesnet
noktalarndaki
tepki
kuvvetleri
ile
dengelenmelidir.

MESNETLER VE MESNET REAKSYONLARI

Kayc Mesnetler
y ynnde deplasman yoktur yani sfrdr ama y
ynnde bir tepki kuvveti meydana gelir.

Sabit Mesnetler
Tek noktada sabitlenmi mesnetler yatay ve
deyde iki reaksiyon verir dolaysyla iki ynde
cismin hareketine engel olur. Fakat dnmeyi
salar. x ve y ynnde yer deitirmeler sfra
eitken, x ve y ynnde reaksiyon kuvvetleri ,
RAx, Ray meydana gelir. 0 olduunda MA
olmaktadr.

Ankastre Mesnetler

Yn ve iddeti bilinmeyen iki reaksiyon ve

momenti salar (toplam bilinmeyen). Byle
bir mesnet iki dorultuda lineer hareketi ve bir
eksen etrafnda dnmeyi engeller.

Serbest Cisim Diyagram (SCD)

Serbest Cisim Diyagram izimi tm denge ve kinetik problemlerinin zmnde temel bir
noktadr.
SCD oluturmak iin zetle;
Diyagram izilecek olan eleman (cisim) veya elemanlar izole edilir ve ana hatlar ile
izilir.
Tm d kuvvetler ve momentler bu izim zerinde gsterilir. Burada; cismi izole ederken
kaldrlan mesnetlere karlk yerletirilen tepki kuvvet ve momentleri de d kuvvetler
olarak adlandrlr.
Denge denklemlerini uygularken kullanlacak noktalar ve boyutlar izimde gsterilir.
Bir koordinat eksen takm tanmlanr.

YAYILI YKLER
Kuvvetler bir yzeye veya bir hacme etki ederler. ou durumda bu kuvvetler
yerine bunlarn bilekesi tek bir kuvvetmi gibi gz nne alnr. Burada yayl
yklerin tekil yklere dntrlme yntemlerinden bahsedilecek.
Yayl ykn bilekesinin iddeti yayl yk erisi altndaki alana eittir.

A da iki reaksiyon kuvveti ve D de dikey olarak

etkiyen sadece tek bir reaksiyon kuvveti vardr.
Bu reaksiyonlar serbest kuvvet diyagramnda
gsterilmitir. Sadece bilinmeyen vardr;
burdan sistem statik olarak belirlidir ve
bilinmeyenler belirlenebilir.

ABCD kirii Ada sabit bir mesnede ve Cde kayc bir mesnede sahiptir. Kiri,
her biri 15 kN olan iki tekil yk ve 2 kN/m lineer yayl olan yke maruzdur.
Reaksiyonlar belirleyiniz.

AIRLIK MERKEZ
Arlk merkezi G, paracklar sisteminde arln bilekesinin olduu noktadr. Paraclarn
arlklarnn paralel kuvvet sistemleri olduu dnlr. Arlklar sistemi arlk sistemine
konacak tek bir arlkla deitirilebilir.

Pappus ve Guldinus teoremleri

DZLEM KAFES KR SSTEMLER

Ayn dzlem iinde birbirlerine u noktalarndan balanarak
bir rijid yap oluturan ubuklar topluluuna dzlem kafes
sistemi denir. U noktalarndan balanma ekli pratik
uygulamalarnda kaynakl birletirme eklinde olmasna kar
hesaplamalarda srtnmesiz silindirik mafsall kabul edilir.
Ayrca ubuklar u noktalar dnda yklenmemi kabul edilir.
Bylece ubuklarda oluacak i kuvvetler ubuk
dorultusunda alnabilir. Kafes kiri sistemlerinin yapm
kolayl ucuzluu ve hafiflii dolaysyla bir ok yerde
uygulama alan vardr. Tren kprleri, vin kollar ve kuleleri ,
gezer kprl vinler , yksek gerilim hatt direkleri , radyo
verici antenleri ,Depo ve iftlik at kirileri gibi alanlarda
uygulamalarna rastlanr. Kafes sisteminde u noktalarnn
birleme yerlerine dm noktalar denir.

Basit kafes sistemi

Bir basit kafes sisteminde m = ubuk says n = dm noktas says

olmak zere 2n = m + 3 olur.

Dm noktalar metodu
Kafes sisteminin her bir dm noktas iin 2 denklem yazlr. n tane dm noktal bir
kafes sisteminde 2n denklem yazlacandan 2n sayda bilinmiyen zlebilir. Toplam
ubuk says 2n-3 ve mesnetlerden de 3 bilinmiyen geleceine gre denklem says yeterli
olur. Ayrca sistem btn bir rijid cisim gibi alnp dengesi dnldnde 3 denklem
daha yazlabilir. Bundan dolay dm noktalar metodu ile fazladan elde edilen 3
denklem sonularn kontrolu iin kullanlabilir.Bir kafes sisteminde ubuk kuvvetlerini
bulmadan nce sistem btn bir rijid cisim olarak gz nne alnp mesnet tepkileri
bulunabilir. Daha sonra dm noktalarnn dengesi dnlerek en fazla iki bilinmiyen
ierecek ekilde dm noktas seip ileme balanr. ubuklardan dm noktalarna
gelen kuvvetler ubuk dorultularnda alnr. Dm noktalarndaki kuvvetlerle
ubuklardaki kuvvetler etki tepki ilkesine gre birbirinin tam zttdr. Bir dm
noktasndaki bilinmiyenler zldnde bu dm noktasna ubuklarla direk bal dier
dm noktalarnda da birer tane bilinmiyen azalacandan en fazla iki bilinmiyen ieren
dm noktalarn bulmak kolaylar.

Kesim metodu

Tm sistemin analizi yerine ubuklardan

bazlarna gelen kuvvetler hesaplanaca zaman
kesim metodu daha pratiktir. Bu metotta kafes
sistemi hesab istenen ubuktan geen ve
bilinmeyen ubuktan fazla ubuk iermeyecek
ekilde bir izgi ile ikiye ayrlr. Ayrlan
taraflardan birinde yazlacak olan
Fx = 0 , Fy = 0 , M = 0
denklemleri ile bilinmeyen zlebilir.

Dinamik, mekaniin kuvvetlerin etkisi altnda cisimlerin hareketini inceleyen

bir daldr. Dinamik ikiye ayrlr:

Dorusal Hareket

Dorusal Hareketin Verili Trleri

Dzgn bir doru boyunca hareket eden bir noktasal cismin konumu s = 2t3 - 24t + 6 forml ile
veriliyor (s metre ve t saniye cinsinden)
a) Noktasal
cismin
t
=
0
anndan
72m/s
hzna
erimesi
iin
gerekli
zaman bulunuz.
b) Noktasal cismin v = 30m/s hzna eritiindeki ivmesini bulunuz.
c)
t = 1s den t = 4s ye kadar noktasal cismin net yer deitirmesini
bulunuz.